BewustZwanger De preventieve zwangerschapsapp Voor een sterke band tussen ouder en kind
BewustZwanger Samenvatting BewustZwanger is een zwangerschapscursus gegoten in een app format, die als doelen heeft om: hechting tussen ouder en baby ondersteunen/bevorderen, het emotioneel welzijn van de baby s ondersteunen, emotioneel welzijn van aanstaande ouders ondersteunen en de ouderrelatie gezond te laten ontwikkelen. In dit document is informatie te lezen over het programma BewustZwanger en de theoretische onderbouwing van dit preventieve programma. Dit theoretisch kader wordt vooral geschetst door kennis over psychologie, fysiologie en epigenetica. Echter, ook uit economische inzichten blijkt dat investeren in BewustZwanger voordelig is. Middels het economisch model van professor en Nobelprijs winnaar James Heckman wordt dit geïllustreerd. Vervolgens wordt de implementatie van BewustZwanger toegelicht. Om vervolgens te concluderen dat investeren in het mentaal welzijn in de prenatale fase op termijn de maatschappij zowel sociaal als financieel veel oplevert. Algemene informatie BewustZwanger is de zwangerschapscursus die Babykennis biedt in het kader van ouderschapseducatie. Dit preventieve programma is ontwikkeld in een app format, omdat er een terugloop is in de aanmeldingen voor zwangerschapscursussen en veel aanstaande ouders niet gewend of gemotiveerd zijn om boeken te gebruiken voor voorlichting. Boeken zijn te duur en kosten veel tijd om door te werken. Apps daarentegen zijn altijd binnen handbereik en niet meer weg te denken uit de hedendaagse maatschappij. Gemiddeld kijkt men maar liefst 85 keer per dag op hun smartphone[1]. Om deze reden is er voor gekozen om dit programma als app te ontwikkelen, zodat een bredere doelgroep bereikt kan worden. Bovendien kunnen verschillende media worden gebruikt, zoals oefeningen via audio en voorlichtingsfilmpjes. Filmpjes zorgen voor auditieve en visuele ondersteuning en zijn effectiever dan enkel geschreven tekst, zoals in een boek. Doelen BewustZwanger BewustZwanger heeft vier doelen, namelijk: 1. De hechting tussen ouder en baby ondersteunen/bevorderen. 2. Het emotioneel welzijn van de baby s ondersteunen. 3. Emotioneel welzijn van aanstaande ouders ondersteunen. 4. De gezonde ontwikkeling van de ouderrelatie ondersteunen. 2
Programma BewustZwanger Zwangerschapscursus BewustZwanger geeft elke week van de zwangerschap informatie aan aanstaande moeders en vaders over zwangerschapspsychologie en babypsychologie. Om er voor te zorgen dat de cursisten daadwerkelijk gaan nadenken over deze informatie, staan onder de informatie vragen die zij kunnen invullen over hun persoonlijke situatie. Bij een aantal weken wordt de geschreven informatie aangevuld met contactoefeningen (audio) of een voorlichtingsfilmpje. Het programma is zo opgebouwd, dat het de emotionele ontwikkeling van de ouders volgt. Trimester 1: - Verwerken van het nieuws dat zij een kind krijgen - Onzekerheden over levensvatbaarheid - Aanpassen aan de zwangerschap (sociaal, werk, omgaan met lichamelijke kwalen) - Omgaan met stress/stress reductie - Mentaal welzijn Trimester 2: - Fantasieën over de baby - Beweging voelen - Contact maken met de baby - Voorlichting over mogelijke complicaties (vroeggeboorte, meerlingen) - De nieuwe balans als gezin - Mentaal welzijn - Babypsychologie Trimester 3: - Voorbereiden op het ouderschap (sensitief ouderschap) - Sociale steun organiseren - Gehechtheid (proces van ouders en van de baby) - Kennis over opvoeding/ouderschap - Contact maken met de baby - Zorgen voor een baby - Babypsychologie - Bevalling - De nieuwe balans als gezin De aanstaande ouders worden keer op keer gestimuleerd om op een respectvolle manier met elkaar in gesprek te gaan over belangrijke thema s. De reminder in de app geeft hen een geheugensteun om op een geschikt moment het gesprek aan te gaan met hun partner. Herhaaldelijk worden de cursisten gestimuleerd om tijdig hulp in te schakelen bij thema s die zorgen oproepen. Het programma is zowel in het Nederlands als in het Engels te volgen (naam van de Engelstalige app is Parents2b). 3
Theoretisch kader Gehechtheid Eén op de drie mensen uit middenklasse gezinnen heeft een onveilige gehechtheidsrelatie met hun ouders[2]. Dit houdt in dat zij hun ouders als kind niet hebben ervaren als een veilige basis waar vandaan zij op ontdekkingstocht de wereld in konden gaan. Noch hebben zij hun ouders ervaren als veilige haven om op terug te vallen op momenten van onveiligheid, verdriet, pijn of angst. Kortom, zij hebben zich niet gezien, gehoord of gesteund gevoeld door hun ouders. Onveilige hechting is niet een probleem dat zich beperkt tot een bepaalde sociale status, dit komt voor in alle lagen van de bevolking. De gehechtheidsrelatie met de ouders maakt een diepe emotionele impact. In de babytijd zorgt deze relatie voor de emotionele blauwdruk van het kind. De gehechtheidsrelatie heeft een impact op[3]: - Stress regulatie o Hoe het kind met stress leert omgaan o De hoeveelheid stress die het kind ervaart - Emotionele ontwikkeling o Hoe het kind met emoties leert omgaan o Hoeveel zelfvertrouwen het kind ontwikkelt o Hoeveel zeggenschap het kind over het eigen leven voelt - Sociale ontwikkeling o Op welke manier het kind relaties met anderen aan gaat o Of het kind op anderen durft te vertrouwen - Cognitieve ontwikkeling o Hoeveel rust het kind heeft om kennis tot zich te nemen o Hoeveel rust het kind heeft om te leren van nieuwe ervaringen - Gezondheid o Het al dan niet ontwikkelen van psychische klachten o De lichamelijke gezondheid door problematische stress regulatie De impact die de gehechtheidsrelatie heeft op deze gebieden, beperkt zich niet tot de kindertijd; deze werkt door in de volwassen jaren[3]. Volwassenen die geen veilige gehechtheid kennen met hun ouders, hebben te kampen met problemen op bovengenoemde gebieden. Zij moeten veel meer moeite doen om zich goed in hun vel te voelen dan mensen die wel een veilige hechting met hun ouders kennen. Bovendien zorgen de verhoogde stress niveaus bij onveilig gehechte mensen voor allerlei lichamelijke klachten. Dit levert de maatschappij veel zorgkosten op. Vroege preventie is goedkopere interventie Epigenetica leert ons dat omgevingsfactoren er voor kunnen zorgen dat genen aan of uit gezet worden [4]. De baarmoeder is de eerste omgeving van een mens, die de ontwikkelende foetus beïnvloedt. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat vanaf de babytijd tot in de adolescentie sociaal- emotionele problemen (aandacht, ADHD, externaliserende gedragsproblemen, angst, temperament) en cognitieve problemen (zowel motorisch als mentaal) worden gezien na blootstelling aan prenatale stress van de moeder[5-9]. Dit toont aan hoe de omgeving in de baarmoeder de 4
ontwikkelende foetus beïnvloedt. Foetussen en baby s zijn erg gevoelig voor omgevingsfactoren. Ervaringen die zij opdoen beïnvloeden de ontwikkeling op lange termijn. Het babybrein ontwikkelt zich door ervaringen die het opdoet in relatie tot hechtingsfiguren (doorgaans de ouders). Bij de geboorte is een babybrein rond de 400 gram. Op de eerste verjaardag weegt het 1000 gram en een volgroeid brein weegt gemiddeld 1400 gram [10]. Bij baby s die fysiek voldoende verzorgd worden, maar op emotioneel gebied verwaarloosd worden is deze brein ontwikkeling significant minder. Uit recente onderzoek van de universiteit van Leiden en de Erasumus universiteit blijkt dat de kinderen van ouders die sensitief op hen reageren een groter totaal hersenvolume hebben dan kinderen die ouders hebben die niet sensitief op hen reageren. Tevens blijkt er geen verschil te zijn tussen vaders en moeders op dit gebied. Sensitieve reacties van vaders zijn even belangrijk als sensitieve reacties van moeders voor de hersenontwikkeling van het kind [11]. De enorme groei die het menselijk brein tijdens de zwangerschap en babytijd doormaakt, wordt op geen andere leeftijd geëvenaard. Het brein is nog zeer plastisch. Interventies op jonge leeftijd hebben een positieve invloed op de hersenontwikkeling. Hoe jonger het kind bij interventie, hoe korter en goedkoper de interventie en hoe positiever de uitkomsten van het kind. Investeren in prenatale preventie zorgt er voor dat de maatschappij op termijn goedkoper uit is (zie: economisch model Heckman). Relaties in stand houden Op liefde na, heeft stress de grootste invloed op het hechtingsproces tussen ouder en kind. Relatieproblemen en scheidingen zijn de grootste stressoren voor jonge ouders[12]. Voor de gezonde ontwikkeling van baby s tot in volwassenheid is de kwaliteit van de ouder- relatie dus van groot belang[13]. Momenteel verbreekt één op de drie stellen hun relatie voordat de kinderen vier jaar oud zijn. Recentelijk hebben experts van de Universiteit van Utrecht aangegeven, dat zij verwachten dat dit cijfer zal stijgen tot één op de twee stellen, met alle zorgkosten van dien (Bron: Trouw, 2015). BewustZwanger heeft als doel om de communicatie tussen de partners te optimaliseren tijdens de zwangerschap, zodat zij niet uit elkaar groeien in de hectische periode na de geboorte van hun kind. Het belang van vaders Tijdens de zwangerschap gaat de meeste aandacht uit naar de aanstaande moeder. Het belang van vaders moet echter niet onderschat worden. Ook voor hen is het nieuwe vaderschap een grote levensgebeurtenis[14] en, net als bij moeders, leidt ook 10% van de jonge vaders aan depressie na de geboorte van hun kind, met een piek als hun kind tussen de 3 en 6 maanden oud is [15]. Recent onderzoek wijst uit dat wanneer vaders betrokken worden door hun vrouw bij de zwangerschap er hormonale veranderingen bij hen optreden. Vaders die betrokken zijn bij de zwangerschap ontwikkelen lagere levels van testosteron, wat er 5
voor zorgt dat zij zich zorgzamer gedragen[16]. Er is tevens een verband gevonden tussen betrokkenheid van de vader tijdens de zwangerschap en zijn betrokkenheid bij zijn kinderen na de geboorte[17]. De betrokkenheid van vaders is erg belangrijk voor de ontwikkeling van zelfvertrouwen, zelfredzaamheid en het gevoel van psychisch welbevinden van kinderen en adolescenten[18]. BewustZwanger stimuleert zowel de moeders om de vaders bij de zwangerschap te betrekken, als de vaders om zichzelf betrokken te voelen bij de zwangerschap. Factsheet - 1 op de 3 mensen uit de middenklasse is onveilig gehecht. - Gehechtheid is van invloed op een scala aan ontwikkelingsgebieden, zo ook lichamelijke gezondheid. - Het babybrein groeit van 400 gram bij de geboorte naar 1000 gram op de eerste verjaardag, mits de baby voldoende positieve ervaringen opdoet in relatie tot hechtingsfiguren. - Kinderen van sensitieve ouders ontwikkelen een groter totaal hersenvolume. - Het scheidingscijfer is 1 op 3 stellen voordat de kinderen naar de basisschool gaan. Experts verwachten dat dit zal oplopen tot 1 op 2. - Sensitief vaderschap evenzo belangrijk voor ontwikkeling kinderbrein als sensitief moederschap. 6
Economisch model James Heckman, economie professor aan de universiteit van Chicago en Nobelprijs winnaar, stelt in zijn Heckman Equation, dat elke dollar geïnvesteerd in de vroege jaren $3 - $9 dollar per kind oplevert in toekomstige kosten op gezondheid, sociale en gerechtelijke kosten. In onderstaande grafiek is te zien dat investeren in prenatale programma s de maatschappij het meest oplevert. Hoe jonger het kind waarin geïnvesteerd wordt, hoe meer geld het de maatschappij en verzekeraars oplevert. 7
Programma s in het buitenland In Nederland en België is er nog nauwelijks aanbod op het gebied van psychosociale prenatale preventie. In landen zoals, Duitsland, Australië en de Verenigde Staten wordt al volop het belang van prenatale preventie onderkend en zijn de volgende positieve effecten gevonden[19,20]: Baby s: - Hoger geboortegewicht - Korter verblijf in ziekenhuis na geboorte - Verhoogd welzijn kinderen van geboorte tot basisschool Moeders: - Minder (psychische) klachten post partum (minder vaak behandeling nodig) - Zoeken eerder hulpverlening indien nodig (dit resulteert in kortere behandelingen en betere uitkomsten voor de baby) - Genieten meer van het ouderschap (dit resulteert in betere uitkomsten voor de baby, waardoor de baby op latere leeftijd minder zorgkosten nodig heeft). Gezin: - - - Minder conflicten tussen ouders Meer sociale steun Bevorderend voor familie relaties Implementatie In Nederland en België is preventieve aandacht voor het mentaal welbevinden van jonge ouders en voorbereiding op het ouderschap nog niet geïntegreerd in de maatschappij. Voorlichting richt zich met name op de bevalling en het belang van het emotionele aspect wordt nog weinig op waarde geschat. BewustZwanger is een laagdrempelige en goedkope manier om meer bewustwording te creëren op dit gebied. De app is eenvoudig te verspreiden en makkelijk toegankelijk voor elke aanstaande ouder. Middels een voucher met informatie over BewustZwanger kunnen zorgverleners in de eerste of tweede lijn aan elke aanstaande ouder een persoonlijke code overhandigen, waarmee zij de kosteloze light versie van BewustZwanger gratis kunnen upgraden naar de volledige zwangerschapscursus ter waarde van 2,99. BewustZwanger Het streven van Babykennis is om elke aanstaande ouder te begeleiden om op een bewuste manier de zwangerschap te doorlopen. Het uiteindelijke doel is een gezondere maatschappij, waarin ieder vol zelfvertrouwen het leven aan gaat en op een constructieve manier met tegenslagen en stress kan omgaan. Stress heeft dan een minder grote impact op de volksgezondheid en minder mensen ervaren psychische klachten. Investeren in de prenatale fase levert de maatschappij op 8
termijn zowel sociaal als financieel veel op. Literatuur [1] Andrews, S. e.a. (2015). Beyond Self- Report: Tools to Compare Estimated and Real- World Smartphone Use. Plos One. DOI: 10.1371/journal.pone.0139004 [2] IJzendoorn, M.H. van, Schuengel, C. & Bakermans- Kranenburg, M.J. (1999). Disorganized attachment in early childhood: Meta- analysis of precursors, concomitants, and sequelae. Development and Psychopathology, 11, 225-249. [3] Zeanah, C.H. et al(2005). Handbook of Infant Mental Health- second edition. Guilford Press, New York. [4] Glover, V. et al (2010). Prenatal Stress and the Programming of the HPA- axis. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 35(1), 17-22. [5] De Bruijn, T. C. E. (2010). Tied to Mommy s Womb? Prenatal Maternal Stress, Postnatal Parental Interaction Style and Child Development. PHD Thesis, Tilburg University. [6] Gutteling, B. M., de Weerth, C., Willemsen- Swinkels, S. H. N., Huizink, A. C., Mulder, E. J. H., Visser, G. H. A., & Buitelaar, J. K. (2005). The effects of prenatal stress temperament and problem behaviours of 27- month- old toddler. European Child and Adolescent Psychiatry, 14, 41-51. [7] O Connor, T. G., Heron, J., Golding, J., Beveridge, M., & Glover, V. (2002). Maternal antenatal anxiety and children s behavioural/ emotional problems at 4 years. British Journal of Psychiatry, 180, 502-508. [8] Van den Bergh, B. R. H., Mulder, E. J. H., Mennes, M., & Glover, V. (2005). Antenatal maternal anxiety and stress and the neurobehavioural development of the fetus and child: links and possible mechanisms. A review. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 29, 237-258. [9] Wijnen, H. (2005). The Kempen Study: Aspects of Maternal Well- being and Obstetrical Outcome in Relation to Gestational Thyroid Function. PHD thesis, Tilburg University. [10] Van Elk, M., Hunnius, S. (2010). Het babybrein- over de ontwikkeling van hersenen bij baby s. Bert Bakker, Amsterdam [11] Kok, R., Thijssen, S., Bakermans- Kranenburg, M.J., Jaddoe, V.W., Verhulst, F.C., White. T., van IJzendoorn, M.H., Tiemeier, H. (2015). Normal Variation in Early Parental Sensitivty Predicts Child Structural Brain Development. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 54(10): 824-831. 9
[12] Feinberg, M. (2002). Coparenting and the Transition to Parenthood: A Framework for Prevention. Clinical Child and Psychology Family Review, Vol. 5 (3) 173-195. [13]Feinberg, Mark E.; Kan, Marni L. (2008). Establishing family foundations: Intervention effects on coparenting, parent/infant well- being, and parent- child relations. Journal of Family Psychology. Vol 22(2), 253-263. [14]Garfield, C.F. et al (2014). A Longitudinal Study of Paternal Mental health During Transition to Fatherhood as Young Adults. Pediatrics, 133, 836-843. [15] Paulson, J.F., Bazemore, S.D.(2010). Prenatal and Postpartum Depression in Fathers and Its Association With Maternal Depression. A Meta- Analysis. The Journal of the American Medical Association. 303(19):1961-1969 [16] Storey, A.E. et al (2000). Hormonal correlates of paternal responsiveness in new and expectant fathers. Evolution and Human Behaviour, 21 (2), 79-95. [17] Vreeswijk, C.M.J.M. (2014) From Pregnancy to Parenthood: Father s and Mother s Representations of their (Unborn) Infants. PHD Thesis, Tilburg University. [18] Bradford Wilcox, W. Et al (2013). Gender and Parenthood: Biological and Social Scientific Perspectives. Columbia University Press, New York. [19] Milgrom, J. et al (2009). Towards Parenthood. Prepareing for the Changes and Challenges of a New Baby. ACER Press, Victoria. [20] Indivero, P.M.(2015) Babies Benefit from Parenting Classes even before Birth. Pennsylvania State University (Penn State News). 10