Leergang Arbeidsrecht II onderdeel Cao-recht. 4 februari 2016 Els Unger

@AVDRnl

Leergang Arbeidsrecht II onderdeel Cao-recht 4 februari 2016 Els Unger

Onderwerpen Cao-recht 1. Inleiding 2. Totstandkoming cao 3. Werking cao 4. Gebondenheid aan cao 5. Werkingssfeer cao 6. Inhoud cao 7. Interpretatie cao 8. Algemeen verbindend verklaren 9. Ontwijken cao keurslijf 10. ¾ dwingend recht 11. Cao en Wwz

1. Inleiding Cao-recht Statistieken Wetgeving Soorten cao s Karakter cao

Statistieken Organisatiegraad werknemers 1975 39% 2005 27% (24% werkende bevolking) 2015 20% (17% werkende bevolking) Vergrijzing vakbeweging 2005 onder 25 jaar 12%, boven 45 jaar 40% 2015 onder 25 jaar 4%, boven 45 jaar 70%

Statistieken (2) Aandeel vrouwen in vakbeweging 1975 10% 2012 35% Organisatiegraad verschilt sterk per sector hoog: overheid (35%) laag: horeca (7%)

Statistieken (3) Organisatiegraad werkgevers Van ondernemers is 80% georganiseerd (EU gemiddelde is 55%) Leden van werkgeversorganisaties houden 80% van werkgelegenheid in stand 80% werknemers valt onder cao (inclusief overheid)

Wetgeving Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (1927) Wet op het algemeen verbindend verklaren (1937) Wet op de Loonvorming (1970)

Wetgeving (2) Art. 8 WAVV: bevoegdheid Minister SZW om cao-bepalingen onverbindend te verklaren, is dode letter. Art. 10 WLv: bevoegdheid Minister SZW om loonmaatregel te treffen, alleen bij plotselinge noodsituatie in nationale economie voor maximaal 6 maanden. WNT is moderne variant: Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector

Wetgeving (3) Wetgeving of zelfregulering door sociale partners? Algemeen verbindend verklaren cao Minimumnormen door wetgever (WMM) ¾ dwingend recht Codificatie compromis van sociale partners (Wwz)

Typen cao s Sector/branche/bedrijfstak-cao Ondernemings-cao (definitie art. 1 WCAO) Raam-cao Cao met gelaagde structuur (mantelbepalingen, sectorbepalingen, delegatiebepalingen t.b.v. decentrale afspraken) Cafetaria-cao

Karakter cao Cao = geen arbeidsovereenkomst, maar collectieve overeenkomst betreffende arbeidsvoorwaarden Dualistisch karakter: overeenkomst regelgeving, nl. normen die dwingend doorwerken in individuele arbeidsovereenkomsten

Karakter cao (2) Primaire arbeidsvoorwaarden Beloning Arbeidsduur Vakantie en verlof Pensioen Aanvullende sociale zekerheid Scholing

2. Totstandkoming cao Cao-partijen Recht op collectief onderhandelen Proces totstandkoming Wettelijke eisen

Cao-partijen Werkgevers/-verenigingen Vakbond(en) Artt.1 lid 1 en 2 WCAO: Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid Bevoegdheid tot sluiten cao s in statuten Vakbonden = niet vakcentrales, niet OR

Cao-partijen (2) Eis van onafhankelijkheid (ILO-verdrag 1998) Eis van representativiteit wordt nauwelijks gesteld Geen probleem als cao alleen minimumbepalingen bevat; Wel probleem bij benadeling t.o.v. wettelijke bepalingen (3/4 dwingend recht), versobering arbeidsvoorwaarden en avv. Voorbeeld: Cao Inretail 2015-2016, gesloten met Alternatief voor Vakbond en De Unie (internet-enquête: 1,3% van 100.000 werknemers stemde voor)

Recht op collectief onderhandelen Is afgebakend in jurisprudentie. In beginsel vrijheid van partijen in keuze van contractspartners bij cao-onderhandelingen. Criterium: (relatieve) representativiteit, toelating als betrokken organisatie evident als representatief binnen onderneming c.q. bedrijfstak kan worden beschouwd. Wat betreft vakbonden gebaseerd op stakingsrecht, art. 6 lid 4 ESH (HR 11-12-1992, JAR 1993/14) en vrijheid van (vak)vereniging.

Recht op collectief onderhandelen (2) Niet: Hof Arnhem 14-03-1995, JAR 1995/96 (RCC/Werknemersvereniging RCC) Wel: Rechtbank Utrecht 28-04-1999, JAR 1999/115 (VVMC/NS Reizigers ) Niet: Hoge Raad 08-06-2007, JAR 2007/162 (AbvaKabo FNV/ BVOK) Geschonden? Loonruimte-akkoord Publieke Sector 2015-2016, Hof Den Haag 27-10-2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:2949 (ACOP FNV/Staat) Nee, open en reëel overleg gevoerd.

Proces totstandkoming cao Jaarlijks cao-overleg, meeste cao s zijn voor 1 of 2 jaar Onderhandelingsresultaat (ruwe teksten) Wordt ter goedkeuring voorgelegd aan achterban Finaliseren teksten Ondertekening overeenkomst

Wettelijke eisen cao Eis van schriftelijkheid (art. 3 WCAO) Cao en wijziging daarvan moeten worden aangemeld bij Minister SZW: Art. 4 WLv, Besluit aanmelden cao s en aanvragen avv Aanmelding is constitutief vereiste (HR 30-11-2002, JAR 2002/16) Sociaal plan is veelal geen cao Maatwerk op ondernemingsniveau ook niet, tenzij bepaling in cao dat uitwerkingsregeling kracht van cao heeft.

3. Werking cao t.o.v. individuele arbeidsovereenkomst Substituerende werking: met cao strijdige bepalingen in individuele arbeidsovereenkomst zijn nietig (art. 12 WCAO/art. 3 lid 1 WAVV) Cao-bepalingen treden in plaats van nietige bepalingen Hof Arnhem 10-02-2004, JAR 2004/49 (Aldi/Dienstenbond CNV, beloning overuren filiaalleiders) Nietigheid is absoluut, werkt ook tegen derden, HR 27-03-1998, JAR 1998/99 (Vervoersbond FNV/Kuypers)

3. Werking cao t.o.v. individuele arbeidsovereenkomst (2) Supplerende werking: individuele arbeidsovereenkomst wordt aangevuld met cao-bepalingen (art. 13 WCAO/art. 3 lid 3 WAVV). Incorporatie: cao-bepalingen gaan deel uitmaken van individuele arbeidsovereenkomst. Uit cao afkomstige bepalingen in individuele arbeidsovereenkomst blijven gelden tot nieuwe afspraken zijn gemaakt. Avv heeft die werking niet: avv-cao-bepalingen (= recht ex art. 79 RO) hangen als dwingend recht boven arbeidsovereenkomst.

3. Werking cao t.o.v. individuele arbeidsovereenkomst (3) Gunstigheidsbeginsel : bepalingen in individuele arbeidsovereenkomst of in ondernemingsregeling die gunstiger zijn dan cao behouden hun werking (minimum-cao). Bij twijfel bedingvergelijking geen pakketvergelijking HR 14-01-2000, JAR 2000/43 (Boonen/Quicken): Individuele afspraak dat overwerk (in strijd met cao) niet werd vergoed vanwege veel hoger dan cao-loon. HR: beding is nietig, in plaats daarvan geldt overwerkvergoeding in cao. Cao kan afspreken gunstiger arbeidsvoorwaarden verbieden (standaardof maximum-cao)

4. Gebondenheid aan cao Gebondenheid ex lege en ex contractu Wettelijke gebondenheid Art. 9/12 WCAO: werkgever is zelf cao-partij of lid van werkgeversorganisatie die cao-partij is en werknemer is lid van vakbond die cao-partij is (gebondenheid vanaf ingaan lidmaatschap). Art. 10 WCAO: bij opzeggen tijdens looptijd cao, blijft gebondenheid tot einde looptijd. HR 08-04-2011, JAR 2011/135 (AbvaKabo FNV/Unieke Kinderopvang): gunstiger bepalingen in eerdere cao blijven tussen ex art. 9 gebonden partijen gelden, als opvolgende cao minimum-cao is.

4. Gebondenheid aan cao (2) Wettelijke gebondenheid Art. 14 WCAO: tijdens looptijd cao moet gebonden werkgever cao ook toepassen t.o.v. ongeorganiseerde werknemers. Art. 14-werknemers zijn ook gebonden aan afwijking van ¾ dwingend recht, HR 20-12-2002, JAR 2003/19 (Bollemeijer/TPG). Maar ongeorganiseerde werknemer kan werkgever niet aan art. 14- verplichting houden, dat kan alleen vakbond (art. 15 WCAO). Gebondenheid door avv: alle werkgevers in bedrijfstak moeten cao toepassen t.o.v. al hun werknemers (art. 3 WAVV), ook ongeorganiseerde werknemer heeft vorderingsrecht.

4. Gebondenheid aan cao (3) Wettelijke gebondenheid en overgang van onderneming Bij ovo moet verkrijger op overgenomen werknemers cao van vervreemder blijven toepassen totdat a. die cao eindigt; b. of verkrijger nieuwe cao krijgt (zelf of via avv). Hof Den Haag 20-01-2009, JAR 2009/72 (AbvaKabo FNV/KPN Callcenters): overgangsregeling is standaardbepaling, geen aanspraak op oude cao voor AbvaKabo-leden) Was vervreemder niet aan cao gebonden, dan moet verkrijger die zelf wel cao toepast, deze direct ook toepassen op overgenomen werknemers.

4. Gebondenheid aan cao (4) Contractuele gebondenheid In individuele arbeidsovereenkomst wordt door nietgebonden werkgever cao van toepassing verklaard (incorporatiebeding, meestal dynamisch ). Werknemer kan dan rechtstreeks naleving vorderen. Werknemer heeft ook lasten zoals afwijking van ¾ dwingend recht. Daarnaast: gebondenheid door gebruik

5. Werkingssfeer cao Verticale werkingssfeer Horizontale werkingssfeer Territoriale werkingssfeer Werkingssfeer in tijd Nawerking

5. Werkingssfeer cao (2) Werkingssfeerbepalingen staan in cao zelf. Bij avv volgt Minister doorgaans werkingssfeerbepalingen in cao. Verticale werkingssfeer: Welke groepen werknemers? Bijv. uitsluiting hoger management of insluiting zzp-ers art. 1 lid 2 WCAO: ook opdrachtovereenkomsten en aanneming van werk Hof Den Haag 01-09-2015, JAR 2015/242 (FNV KIEM/Staat)

5. Werkingssfeer cao (3) Bij driehoeksrelaties (uitzendkrachten, gedetacheerden) art. 8 Waadi: gelijke behandeling conform arbeidsvoorwaarden inlener, tenzij uitzendkracht onder cao van uitlener valt of bij speciale bepalingen in cao van inlener. Art. 7:655 lid 1 sub l: werkgever is verplicht werknemer schriftelijk of digitaal opgave te verstrekken van toepasselijke cao

5. Werkingssfeer cao (4) Horizontale werkingssfeer Welke bedrijfstak/onderneming(en)? Niet aard van werkzaamheden is beslissend, maar aard van onderneming waar arbeid wordt verricht (HR 06-01- 1995, JAR 1995/34) Probleem van overlapping

5. Werkingssfeer cao (5) Territoriale werkingssfeer: Meestal Nederland, kan ook regionaal. Werkingssfeer in de tijd: Looptijd maximaal 5 jaar, maximaal 5 jaar verlenging (art. 18 WCAO). Als geen looptijd is bepaald 1 jaar (art. 19 lid 2 WCAO). Terugwerkende kracht kan (HR 27-03-1998, Vervoersbond FNV/Kuypers). Verlenging telkens een jaar/opzegtermijn 1/12 e looptijd (art. 19 lid 1 WCAO) is regelend recht.

5. Werkingssfeer cao (6) Nawerking: Geldt alleen voor normatieve cao-bepalingen. Geldt alleen voor bestaande arbeidsovereenkomsten. Bij gebondenheid ex art. 12/13 WCAO of door incorporatie. Geen nawerking bij toepasselijkheid cao ex art. 14 WCAO of avv.

6. Inhoud cao Normatieve, obligatoire, diagonale bepalingen Sociaal plan Delegatiebepalingen

6. Inhoud cao (2) Normatieve cao-bepalingen Bepalingen die individuele arbeidsovereenkomst normeren (arbeidsvoorwaarden) Hoogte lonen, arbeidsduur, vakantie e.d. Geschikt voor avv

6. Inhoud cao (3) Obligatoire cao-bepalingen Regels die alleen cao-partijen raken Bijv. geschillenregeling, bepalingen over vakbondswerk in onderneming Vredesplichtclausules = geen collectieve acties tijdens looptijd cao Niet geschikt voor avv

6. Inhoud cao (4) Diagonale cao-bepalingen Richten zich specifiek tot één cao-partij, meestal werkgever (art. 9 lid 2 WCAO, uitvoering te goeder trouw) In bedrijfstak-cao (in ondernemings-cao zijn deze bepalingen obligatoir) Bijv. bepalingen over arbeidsomstandigheden, sollicitatie/aanstelling, medezeggenschap, fondsen Gelden ook t.o.v. art. 14-werknemer Avv is mogelijk, ook van bepalingen tot bijdrage aan fondsen

Normatieve en diagonale cao-bepalingen

Sociaal plan 6. Inhoud cao (5) Sociaal plan kan cao zijn Indien gemeld ex art. 4 WLv Verder interpretatievraagstuk (partijbedoeling)

6. Inhoud cao (6) Delegatiebepalingen Meestal uitwerking/afwijking van cao-bepalingen met instemming van OR Decentrale regeling kan werknemers binden omdat cao-partijen bevoegdheid om voor werknemers bindende afspraken te maken hebben gedelegeerd Aldus Hof Amsterdam 04-03-2014, ECLI:NL:GHAMS:2014:646 (FNV KIEM/TMG) Volgens sommige auteurs geldt dit alleen voor gebonden werknemers, bij avv en voor werknemers met eenzijdig wijzigingsbeding.

7. Interpretatie cao-bepalingen Obligatoire cao-bepalingen: worden uitgelegd volgens algemeen verbintenissenrecht (Haviltex). Normatieve en diagonale cao-bepalingen: bewoordingen en eventuele toegevoegde schriftelijke toelichting gelezen in licht van gehele tekst van cao zijn doorslaggevend (HR 17-09-1993, JAR 1993/234). Gaat om betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit bewoordingen in cao en toelichting (HR 31-05-2002, JAR 2002/153), bijv. aannemelijkheid van bepaalde rechtsgevolgen. Deze uitlegregels gelden ook voor sociaal plan (HR 26-05- 2000, JAR 2000/151)

8. Wet AVV Procedure Meerderheidsvereiste Toetsing door Minister SZW Uitzondering van avv Duur avv

8. Wet AVV (2) Doel avv: Voorkomen uitholling cao door concurrentie van niet aangesloten werkgevers via lagere arbeidsvoorwaarden. 70% van bedrijfstak-cao s wordt algemeen verbindend verklaard. Procedure avv: Op verzoek van cao-partij(en), art. 4 lid 1 WAVV, art. 2lid 1 Besluit aanmelding cao s en verzoeken om avv. Verzoek wordt gepubliceerd in Staatscourant (art. 4 WAVV). Belanghebbenden kunnen 3 weken bedenkingen indienen.

Procedure avv (vervolg): 8. Wet AVV (3) Minister SZW voert over verzoek overleg met StAr. Meeste bedenkingen zijn gericht tegen werkingssfeerbepalingen, wegens eigen cao of sub-sectorcao» verzoek om dispensatie. Besluit tot avv wordt gepubliceerd in Staatscourant (art. 5 WAVV), publicatie bevat weergave van avv-bepalingen en begin- en einddatum avv, zie www.overheid.nl. Avv-bepalingen van cao zijn materiële wetgeving» besluit tot avv is niet appellabel (afwijzing dispensatieverzoek wel).

8. Wet AVV (4) Meerderheidsvereiste Minister kan avv als cao-bepalingen al voor een naar zijn oordeel belangrijke meerderheid van in bedrijfstak werkzame personen gelden (art. 2 lid 1 WAVV). Meerderheid = inclusief art. 14 WCAO-werknemers. In praktijk is belangrijke meerderheid tenminste 55-60%, zie Toetsingskader AVV paragraaf 4.1. Indieners avv-verzoek moeten representativiteitsgegevens verstrekken. Indien wordt voldaan aan meerderheidsvereiste, kan ook cao gesloten met kleine vakbond avv worden (Cao Inretail?) Indien avv van minimum-cao kan niet betrokken vakbond betere ondernemings-cao sluiten.

Toetsing door Minister SZW 8. Wet AVV (5) Minister kan bepalingen buiten avv laten. Moet dit t.a.v. cao-bepalingen welke (art. 2 lid 5 WAVV): a. bevoegdheid rechter uitsluiten, b. organisatiedwang op werknemers of werkgevers leggen, c. ongelijke behandeling tussen georganiseerden en ongeorganiseerden teweeg brengen, d. werknemers betrekken bij handhaving van prijsregelingen en leveringsvoorwaarden.

8. Wet AVV (6) Toetsing door Minister SZW (vervolg) Alleen avv van normatieve cao-bepalingen en van sommige diagonale (betreffende fondsen), paragraaf 4.3 Toetsingskader. Geen avv van intentieverklaringen, protocollen, aanbevelingen e.d. Geen avv van ondernemings-cao. Verder toetsing op: Strijd met recht (bijv. ongelijke behandeling). Bepalingen met onvoldoende rechtswaarborgen (bijv. disciplinaire straffen). In beginsel geen avv van delegatiebepalingen. Geen avv van verbod op inlenen personeel. Bovenwettelijke toeslagen op sociale zekerheid kunnen wel avv worden.

8. Wet AVV (7) Uitzondering van avv: Minister kan ondernemingen uitzonderen van avv (art. 2 lid 1 WAVV). Uitgezonderd worden ondernemingen met eigen cao of sub-sector-cao. Dispensatie vragen moet via bedenkingen (art. 4 lid 3 WAVV). In veel cao s regeling voor dispensatieverlening door (orgaan van) cao-partijen. Die bepaling kan avv worden.

8. Wet AVV (8) Duur avv: Vanaf 2 e dag na publicatie in Staatscourant tot einde cao. Maximaal 2 jaar. Bepalingen over Fonds en Ontslagcommissie 5 jaar. Minister kan avv intrekken (art. 6 WAVV), veelal op verzoek van cao-partijen bij tussentijdse wijziging cao. Geen terugwerkend kracht avv (art. 2 lid WAVV). Geen nawerking avv (art. 2 lid 2 WAVV). Zie echter HR 02-04-1993, JAR 1993/100, nawerking op grond van redelijkheid en billijkheid.

9. Ontwijken cao keurslijf Opzeggen lidmaatschap werkgeversvereniging voor afsluiten cao. Eigen cao afsluiten (en uitzondering vragen van avv). Cao met cafetariamodel. Cao met afwijkingsmogelijkheden (in overleg met OR) op ondernemingsniveau.

10. ¾ dwingend recht D.m.v. ¾ dwingend recht stelt wetgever cao-partijen in staat maatwerk te leveren. Ratio ¾ dwingend recht: machtsevenwicht tussen cao-partijen, dat ontbreekt op individueel niveau. Heeft van wet afwijkende cao-bepaling ook werking t.o.v. art. 14-werknemer? Ja Bestaat bij gebondenheid via incorporatiebeding ook binding aan van wet afwijkende cao-bepaling? Ja

10. ¾ dwingend recht (2) HR 20-12-2002, JAR 2003/19 (TPG/Bollemeijer): bij incorporatiebeding geldt cao integraal inclusief afwijking van ¾ dwingend recht. Werkt van wet afwijkende cao-bepaling na? a. Ja, bij gebondenheid ex art. 12/13 WCAO of ex contractu. b. Nee, bij gebondenheid via avv of art. 14 WCAO.

11. Cao en Wwz In april 2013 tussen Kabinet en sociale partners bereikte Sociaal Akkoord is basis Wwz. Wwz (art. 7:669 lid 6) maakt bij bedrijfseconomisch ontslag afwijking van afspiegelingsbeginsel mogelijk in cao. Bijv. d.m.v. selectiecriterium kwaliteit. Cao-partijen moeten dan onafhankelijke ontslagcommissie instellen, die ontslagtaak van UWV overneemt (art. 7:671a lid 2)

11. Cao en Wwz (2) Cao-partijen kunnen ook ontslagcommissie instellen zonder afwijkende selectiecriteria. Art. 7:671a lid 3 stelt extra eisen aan vakbond die ontslag-cao afsluit: leden hebben in onderneming/bedrijfstak, daarin werkzaam zijn en tenminste 2 jaar rechtspersoonlijkheid hebben. Zijn alle werknemers in onderneming/bedrijfstak gebonden aan ontslag-cao?

11. Cao en Wwz (3) Gebondenheid aan ontslag-cao Gebonden werknemers via art. 12/13 WCAO? Ja Gebondenheid via (dynamisch) incorporatiebeding? Ja, tenzij werkgever niet gebonden is! Ongebonden werknemers zonder incorporatiebeding kunnen zich verzetten tegen alternatieve selectiecriteria. Gevolgen: domino-effect. NB. Volgens Verburg en Houweling niet: want door wetgever is beoogd dat door binding werkgever aan ontslag-cao ook werknemers gebonden zijn.

11. Cao en Wwz (4) Oplossing via avv? Ja, kan voor 5 jaar. Nawerking is probleem, want geldt alleen voor normatieve cao-bepalingen, alternatieve selectiecriteria zijn dat niet. Wat bij lopende reorganisatie tijdens aflopen ontslagcao/avv? Art. 7:673b lid 1: cao-partijen kunnen in plaats van transitievergoeding gelijkwaardige voorziening in cao opnemen.

11. Cao en Wwz (5) Art. 7:671a lid 2: cao-ontslagcommissie moet onafhankelijk zijn van werkgever en onpartijdig. Ontslag-cao moet regels bevatten over: a. Hoor en wederhoor. b. Vertrouwelijke behandeling gegevens. c. Redelijke termijn voor reacties van partijen. d. Redelijke beslistermijn. Art. 7:681 lid 1: als werkgever opzegt met toestemming van ontslagcommissie die niet aan eisen voldoet, is ontslag vernietigbaar.

11. Cao en Wwz (6) Afwijking ketenregeling Art. 7:668a lid 5: bij cao kan worden afgeweken van 24 maanden periode (tot 48 maanden) en kan aantal van 3 opvolgende arbeidsovereenkomsten worden verhoogd tot maximaal 6 bij: a. Uitzendovereenkomst b. Voor functies/functiegroepen waarbij intrinsieke aard van de bedrijfsvoering dit vereist (cultuur/media/wetenschap). Art. 7:668a lid 6: bij cao kan worden afgeweken van lid 2 (opvolgend werkgeverschap van verschillende werkgevers) ten nadele van werknemer.

Einde Vragen? Dank voor uw aandacht!