Water Award 2 Annemieke Nijhof reikt eerste Partners voor Water Award uit. Water en klimaat in Azie Verschillende sprekers hielden presentaties over de Delta Aanpak als basis voor export naar Azie. 4 9 Drinkwater en sanitatie in Azië Aandacht voor presentaties over projecten in Azie. PvW KRANT PARTNERS VOOR WATER SPECIAL Eerste Partners voor Water evenement Waterproof Water op wereldniveau vergt samenwerking, kennisuitwisseling en ambitie 8 april, evenement Waterproof Terugblik en toekomstvisie Hoe Waterproof zijn we eigenlijk? Zijn we klaar om een wereldspeler te blijven of te worden als het om water gaat? Wat hebben we geleerd van de afgelopen jaren? Om deze vragen draaide het eerste Partners voor Water evenement Waterproof dat op 8 april in Utrecht werd gehouden. Meer dan 300 mensen kwamen naar een bijzondere dag die in het teken stond van kennis, inspiratie en ambitie. Het programma Partners voor Water steunt al jaren waterprojecten in het buitenland. Het kent steeds een looptijd van vijf jaar en gaat inmiddels de derde periode in. Het evenement Waterproof markeerde de aftrap van Partners voor Water 3, met zowel een terugblik als een toekomstvisie. Projectuitvoerders wisselden de opgedane kennis uit, kopstukken uit de watersector analyseerden uitdagingen voor de toekomst. In deze speciale editie van de Partners voor Water krant doen we verslag. OVER PARTNERS VOOR WATER Partners voor Water (PvW) is een interdepartementaal programma dat zich richt op het bundelen van krachten om de internationale positie van de Nederlandse watersector (overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en NGO s) te verbeteren, en zo een bijdrage te leveren aan oplossingen voor de wereld waterproblematiek. Het programma wordt gefinancierd door vijf ministeries: Verkeer en Waterstaat (V&W), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking en Economische Zaken. Partners voor Water wordt uitgevoerd door NL EVD Internationaal en het Netherlands Water Partnership. Talkshow De wereld draait om water Is Frankrijk het grote voorbeeld? Presentator Harm Edens trapte de dag af met Simon Warmerdam, programmamanager Partners voor Water. Daarna gaven kopstukken uit de watersector hun visie in de talkshow De wereld draait om water. Journalist Jac van Tuijn deed verslag in opdracht van Waterforum media. Lees hieronder het verslag. Kleinschalige waterzuivering heeft de toekomst. Aan die ontwikkeling kan Nederland wereldwijd een goede bijdrage leveren. Daar hebben we met de export een wereld te winnen, stelde voormalig directeur Bert Satijn van het kennisprogramma Leven met Water tijdens een discussie op de conferentie Waterproof in Maarsen op 8 april. De conferentie was een initiatief van het programma Partners voor Water om de resultaten te presenteren van de samenwerking Bert Satijn, Renske Peeters, Ger Bergkamp en Chris Zevenbergen in de talkshow De wereld draait om water in de Nederlandse waterexport. Tevens is het programma van de derde fase van Partners voor Water gepresenteerd die tot 2015 loopt. Welke weg moet de Nederlandse waterexport inslaan: het voorbeeld van de grote watermultinationals volgen, of de eigen weg zoeken van specialismen en nichemarkten? Lees meer op www.waterforum.net.
2 Waterproof: een ervaring rijker geleerde lessen en tips Partners voor Water gaat nu zijn derde periode in. Het evenement Waterproof stond voor een groot deel in het teken van geleerde lessen en praktijkervaringen. Wij willen er graag voor zorgen dat anderen hun voordeel kunnen doen met de kennis van voorgangers. Met Partners voor Water willen we niet alleen ondersteuning bieden bij projecten in het buitenland, het programma is ook bedoeld om de watersector als geheel verder te brengen. Als uitvoerders van het programma werken EVD en NWP samen aan verschillende projecten die gericht zijn op de kennisontwikkeling in de sector. Waterproof is daar onderdeel van. In verschillende werkplaatsen presenteerden uitvoerders van Partners voor Water projecten hun ervaringen. Hier geven we een korte samenvatting. Verder in deze krant de informele verslagen van bezoekers. Uit de workshops blijkt dat een aantal lessen altijd opgaat als je een project begint in het buitenland. Dat zijn dan ook meteen de spreekwoordelijke open deuren. Toch worden die lang niet altijd opgevolgd. Die algemene lessen zijn: ALGEMEEN: - Houd rekening met cultuurverschillen, ook tussen regio s - Bereid je goed voor, informeer je bij ambassades e.d. beschrijf je doelen - Zoek een betrouwbare lokale partner - Zorg voor contacten op het juiste niveau, neem je directeur mee indien nodig - Heb geduld - Doe mee aan het sociale leven en pas je aan - Doe marktonderzoek - Ga eerst eens mee op missie of naar een beurs - Heb oog voor de lange termijn - Zorg dat je een medewerker ter plaatse hebt en voor continuiteit in de bezetting - Maak duidelijke, schriftelijke afspraken VOOR NEDERLAND: Daarnaast bleek dat we ook met betrekking tot de overkoepelende Nederlandse aanpak nog een en ander kunnen leren. Bijvoorbeeld door pas kennis en hulp te leveren als er afspraken zijn gemaakt over spin off voor Nederland. Dat is Vanaf nu reikt Partners voor Water iedere twee jaar een award uit voor het project dat het beste weergeeft wat de doelstellingen van het programma zijn: samenwerken, mogelijkheden voor spin off, innovatie en impact voor de wereldwijde waterproblematiek. De drie bedrijven Dacom, Soil Company en Waterwatch inspireerden met hun systeem om 50% water te besparen voor landbouw, met een technologie die ze in Egypte voor de aardbeienkweek hadden ingezet. iets dat Frankrijk en China al slimmer doen. Wanneer we met een land contacten aanhalen, moeten we al oog hebben voor de lange termijn. Eerst de government-to-government contacten, vervolgens kennis en daarna business. Die aanpak passen we nu al toe in bijvoorbeeld Sao Paulo. IN DE VERSCHILLENDE BUITENLANDEN In de werkplaatsen bleek dat er per land grote verschillen zijn. In kennisniveau bijvoorbeeld of in positie. Zo is Vietnam een land in transitie, dat nu nog een veel geld ontvangt van de wereldbank, maar zeer binnenkort een land waar men zelf voor een klimaataanpak op de lange termijn kan en wil betalen. In Rusland blijkt de kennis verouderd. Drinkwatersystemen werden in de communistische tijd driedubbel uitgevoerd, waardoor men nu nog steeds met deze systemen werkt. De kennis is zo verouderd dat men nieuwe technologie nog niet echt op waarde kan schatten. Daarom zijn er nu plannen om in Rusland een kennisinstituut op te richten rond water, in samenwerking met Nederlandse kennisinstellingen. Een andere belangrijke les uit Rusland: de kansen liggen in de middelgrote steden, een miljoenenmarkt. Er is meer dan St Petersburg en Moskou. In deze krant vindt u per werkplaats een aantal Er is meer dan St Petersburg en Moskou korte tips en aanbevelingen. Ons advies is: doe er uw voordeel mee, maar weet dat het voor uw situatie weer anders kan zijn. Heeft u plannen, vraag dan bijvoorbeeld aan NWP, EVD en/of ambassades om advies.
3 WERKPLAATS: Veilig drinkwater in Oost Europa Deze werkplaats stond onder leiding van Dennis van Peppen, Partners voor Water adviseur. Zelf woonde hij ooit in Roemenie, zijn aandachtsgebied bij Partners voor Water is Oost Europa. Verschillende partijen die projecten uitvoerden kwamen aan bod in deze kleinschalige workshop. De betrouwbaarheid en onbetrouwbaarheid van regeringen in de regio kwam aan bod. Conclusie was dat je nooit zomaar uit kunt gaan van overheidscontacten. Een lokale, betrouwbare partner die zelf ook belang heeft bij het project geeft de beste garantie op lokaal succes. De presentatie van Vitens/Evides international over drinkwater in Rusland gaf een kijkje achter de schermen in het gigantische land. In de communistische tijd werden drinkwatersystemen driedubbel uitgevoerd, waardoor men nu nog steeds met technologie werkt die decennia oud is. Ook de kennis bij specialisten is meestal redelijk verouderd. Dat maakt het ook moeilijk om Nederlandse technologie op waarde te schatten. Maar er zijn nog hele grote gebieden waar nog onvoldoende drinkwatervoorzieningen zijn. De kansen liggen met name bij de middelgrote steden. Rusland is groter dan Moskou en St Petersburg, was het advies van Vitens Evides International. Brendo Meulman (Landustrie) zette een discussie in over de manier waarop de grote adviesbureaus projecten aannemen, in veel gevallen met Nederlandse subsidies. Volgens Meulman is er te weinig aandacht voor de inzet van Nederlandse aannemers en producenten als de opdracht eenmaal binnen is. Vertegenwoordigers van Arcadis Er zijn grote gebieden waar nog onvoldoende drinkwatervoorziening is en Grontmij reageerden daarop: de eerste stelde dat dit niet het geval is, Grontmij verklaarde dat zij altijd bereid zijn om samen te werken. Wilt u meer weten? Een uitgebreid verslag van deze werkplaats vindt u op: www.waterproof-evenement.nl
4 WERKPLAATS: Water en klimaat in Azie Verschillende sprekers hielden presentaties over de Delta Aanpak als basis voor export naar Azie. Raimond Hafkenscheid (CPWC) gaf een presentatie over Vietnam. Gesteund door Partners voor Water zetten CPWC, Rotterdam, NWP en andere partijen daar een samenwerking rond klimaatadaptatie op. Hafkenscheid: De Overheid van Vietnam zit vol met ambitie. Water- Klimaat & de Delta zijn thema s waarop Vietnam wil samenwerken met Nederland. Vietnam is een donorbaby (veel internationale gelden) als het gaat om het klimaatthema, ze zien door de bomen het bos niet meer en vragen Nederland hen daarbij te helpen. Vietnam heeft Nederland onder meer gevraagd te helpen met het maken van een Mekong Delta Plan. Vietnam erkent (in krantenartikelen) dat het een integrale aanpak nodig heeft. Per dag verschijnen ongeveer 3 artikelen over klimaatverandering. Op het gebied van kennisuitwisseling moeten opleidingen gekoppeld worden aan praktische ervaring. Hier ligt ruimte voor opschaling. Cees Veerman heeft eind maart een bezoek gebracht aan Vietnam om te discussiëren over het maken van een Mekong Delta Plan. Een independent authority zoals in Nederland de Deltacommissie heeft geopereerd, bestaat in Vietnam niet. Een dergelijke werkwijze valt niet uit leggen. Independent kennen ze niet, authority betekent dat er op zeer hoog niveau betrokkenheid is. Een andere insteek is dus nodig om Vietnam met een Mekong Delta Plan te helpen. De Vietnamezen willen uiteindelijk the best of the best. Van AID - > naar TRADE. Het is belangrijk om te blijven investeren in mensen in Nederland om ook voor de lange termijn deze samenwerking te kunnen blijven ondersteunen. Tevens moet er extra expertise naast het technische watermanagement bijgehaald worden, zoals expertise op institutioneel vlak. Samenwerking op het niveau van stedenrelatie is belangrijk om projecten concreter te kunnen invullen. Het overbrengen hoe processen zijn gelopen om tot een Climate Proof Initiative te komen, zoals in Rotterdam is ontwikkeld, is daar een voorbeeld van. Nederland moet in deze samenwerking zelf ook steeds out of the box blijven denken. Kijk naar expertise van planologen, designers etc etc. INDONESIË Jan Jaap Brinkman (Deltares) lichtte Niche ligt in management-operations & maintenance een stukje historie van Water Management in Indonesie toe. Na 1998 zorgt decentralisatie ervoor dat niemand bepaalde welke resources onder welke verantwoordelijkheid kwamen. Dit heeft er toe geleid dat beslissingen zijn uitgesteld en watermanagement verzwakte. Het aantal mensen werkzaam in de watersector is in de jaren daarna gedaald van 23.000 naar 5000. In 2007 heeft de Indonesische overheid Nederland verzocht te helpen bij de overstromingsproblematiek in Jakarta. Jakarta Flood Management, gesteund door Partners voor Water, is een groot project geworden, voor een belangrijk deel gefinancierd door Partners voor Water, met diverse spin off projecten en verlengingen. Nederland heeft via dit project overzicht gebracht in de puinhopen van het watermanagement op dat moment. Niche voor Nederlandse partijen ligt in het management en operation and maintenance. Op dit moment is Nederland in de positie om ook de Wereldbank te ondersteunen in het formuleren van projecten. Concurrentie positie is hierdoor versterkt. Brinkman benadrukt het belang van een sterke water specialist (=H20) op de ambassade. In Indonesie heeft deze persoon een cruciale rol gespeeld in het verbeteren van de positie van de Nederlandse watersector. Punten die de H2O onder de aandacht heeft gebracht zijn: Inzet van NL Trustfunds komt ten goede van NL bedrijfsleven Kwaliteitscontrole op projecten van de Trustfunds Quality based tendering van WB projecten DISCUSSIE MET ZAAL: Vietnam en Indonesie zijn gewend aan hulp. Nederland moet oppassen met snel iets gratis aan bieden. Nederland moet slimmer optreden, zeker nu het vanuit de EU lastig wordt om zaken aan te besteden. We moeten niet bang zijn voor concurrentie. Nederland heeft een goede positie in Indonesie, hier moeten we gebruik van maken.
5 WERKPLAATS: Water voor Voedsel & Ecosystemen in Afrika De balans tussen landbouw en ecosystemen schept nieuwe business opportunities. Vele sprekers in deze werkplaats waren het daarover eens. Maar hoe grijp je die kansen? Kees van t Klooster (WuR) zat de sessie voor, sprekers waren Matthieu Pinkers (LnV), Koen Roest (Alterra) Eddy Wijmenga (consultant), Paul Sysens (CdP, consultant/ngo) Herco Janssen (Alterra) en Madeleine van Mansfeld (Wageningen). Onderstaand een korte impressie van de sprekers en de reacties. Matthieu Pinkers (LnV) was de eerste spreker: Waterbeheer en landgebruik moet je aan elkaar koppelen. Dit kan via het hanteren van de ecosysteem benadering. Maar hoe pas je een model dat je ontwikkeld hebt nu toe in de realiteit van Mali waar korte termijn belangen vaak nog voorop staan? Rob Wijermans (Royal Haskoning) reageerde; Als Nederlands bedrijf kan je keuzes van de lokale overheid niet afdwingen. Maar je kan ze wel informatie geven waarop ze hun keuze kunnen baseren. Royal Haskoning heeft een decision support tool ontwikkeld waarin duidelijk wordt gemaakt welke natuur waar nu zit en wat eraan gaat als je ergens een damplaatst. Via dit project hebben we invloed gekregen op het beleid van Mali. Keuzes voor dammen worden nu gemaakt op basis van ratio i.p.v. op basis van macht. Je moet beseffen dat jouw project maar 1 van de schakels is in de hele ontwikkeling van zo n gebied (in zijn geval Senegal). Je kunt in je projectvoorstel ook onderbouwen waarom het in je eigen belang is om als Nederland te investeren in het behoud van de biodiversiteit in Senegal. Bijna alle Nederlandse trekvogels overwinteren namelijk in Senegal. Zonder te investeren in het behoud van de biodiversiteit in Senegal kan Nederland zijn Natura 2000 doelstellingen (richtlijn vanuit Brussel) nooit halen. Alles draait om water! Waterbeheer en landgebruik aan elkaar koppelen. Koen Roest (Alterra): Nederland heeft naast Israel de hoogste waterproductiviteit in de landbouw (hoeveelheid water per landbouwproductie). Nederland is goed in intensieve, innovatieve landbouw systemen waar zeer efficiënt met water wordt opgegaan. Hierin kan Nederland zich onderscheiden. Deze expertise is een belangrijk export product waar zeker Afrika iets aan kan hebben. Een integrale aanpak van de problemen in Afrika met de lokale stakeholders is cruciaal. Zonder lokale partners kan je maar beter niet eens beginnen. (Herco Jansen Alterra): Om Water te managen moet je naar het landgebruik kijken. Keuzes over watergebruik moeten door de lokale bevolking genomen worden. Nederlandse expertise ligt ook in capacity building, om lokale mensen de kennis te geven om gefundeerde beslissingen te nemen (informed choice). WASH-LANDBOUW Op het raakvlak WASH-Landbouw heeft Nederland internationaal iets te bieden op het gebied van: Management Informatie Systemen Spatial Planning Climate Adaptation Environmental Services Early Warning Systems Flood Mitigation Systems Resilient agro production systems Precision Irrigation
6 ONDERWERP: Programma Water Mondiaal Nederland werkt wereldwijd met water Vijf ministeries geven samen hun internationale waterbeleid vorm in het programma Water Mondiaal. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat trekt dit proces. Joost Buntsma van het Directoraat Generaal Water introduceerde zichzelf als programmaleider Water Mondiaal. Hij benadrukt dat Water Mondiaal geen feestje van Verkeer en Waterstaat is, maar van 5 departementen. (De vijf Partners voor Water ministeries: Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit, Economische Zaken, Buitenlandse Zaken, Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieu en dus Verkeer en Waterstaat.) Het programma is nog volop in ontwikkeling. De verschillende sprekers gaven de contouren en ideeen weer. In hoofdlijnen: Water Mondiaal is: Internationale agenda Paraplu voor de mondiale waterinzet Uitbouw van PvW tot een breder programma De strategie is om focus aan te brengen: focus op landen en thema s integraal waterbeleid + waterketenbeleid verbinden (samenwerken) in binnen- en buitenland De focus op landen houdt in: De 5 deltalanden: Vietnam, Bangladesh, Indonesie, Egypte, Mozambique VS, China en de EU Overige PvW-landen Verbinden is gericht op samenwerking: in Nederland met de 4 geledingen van de watersector in het buitenland met: - de ontvangende overheid - de NL ambassade - andere donoren Buntsma legde de verbinding tussen het WRR-rapport (Minder pretenties, meer ambities) en Water Mondiaal: zet in op mondiale vraagstukken specialiseer op waar Nederland goed in is. werk aan een langjarige relatie met een beperkt aantal landen Buntsma nam Sao Paulo als voorbeeld. Vanuit Government tot Government, Knowledge to Knowledge, naar Business to Business. Eerst contacten op hoog niveau, vervolgens specialisten sturen om aanpak in kaart te brengen, om uiteindelijk business te genereren. Vraag van Sjef Ernes Aqua for all: Is er een dreiging dat de aandacht voor de MDG s ondersneeuwt? Komen de ergst getroffen landen niet in de schaduw te staan gezien de keuze van de deltalanden? MDG s zijn een van de aanleidingen voor Water Mondiaal er gebeurt veel meer dan Water Mondiaal (er is méér beleid en méér uitvoering) Water Mondiaal sluit andere inspanningen (en andere actoren) niet uit Presentatie Indonesië van Niels Vlaanderen (Vlaanderen is deltatrekker Indonesië bij Verkeer en Waterstaat) Vlaanderen toonde iets van de stand van zaken van de lange en positieve relatie met dit land. Waar steeds meer vraag ontstaat naar bijdragen op het gebied van water governance. In Indonesie lopen diverse grote projecten die gesteund worden door Partners voor Water. Recente activiteiten dit jaar betreffen - overstroming vanuit zee acuut probleem ook door bodemdaling - lowland development - capacity building (o.a. met UNESCO-IHE) Vraag van Rolien Sasse (Simavi) : waarom alleen Jakarta? Want de problemen qua armoede liggen in rurale gebieden. Antwoord Niels: het is niet alleen Jakarta, kijk maar naar project lowland development. Bovendien is de ambassade breed bezig met MDG s. Jakarta
7 Vervolg Programma Water Mondiaal Presentatie over Vietnam van Martijn van de Groep (deltatrekker bij Verkeer en Waterstaat) Vietnam is echt een donorbaby, veel belangstelling van donerende landen. Zo pompt de Wereldbank miljarden in dit land. Met steun van Partners voor Water bouwt Nederland een positie op in Vietnam. Naar Nederlandse opvatting is Vietnam een transitieland van aid naar trade dus. Dus niet langer investeren in projecten, maar investeren in positioneren. GOVERNMENT TO GOVERNMENT Nederland wordt de First Advisor to the Governement voor de gehele Mekong. Geen enkel ander land heeft een dergelijke positie verworven. Voor Vietnam is het de eerste keer om aan een integraal plan te werken, een integrale aanpak is daar tot nu toe onbekend. Ook het 100 jaar vooruit plannen, en dan terugdenken tot wat vandaag moet gebeuren, is een onbekende aanpak. De braindrain is een groot probleem in Vietnam (Geschoold personeel vertrekt naar het buitenland). Momenteel wordt gewerkt aan: kennisuitwisseling via de Delta Alliantie. Ontwikkeling van samenwerking op de manier zoals in Rotterdam Rijnmond. Landenplatform o.a. gericht op verzilveren van kansen. Presentatie Egypte door Mathieu Pinkers (LNV) Mathieu gaf uitleg over de verantwoordelijkheid die LNV neemt ten aanzien van de relatie met Egypte en de Nijl. We moeten nog beginnen, en er is veel te doen, aldus Mathieu. Egypte komt ook uit een OS-relatie. Via Water Mondiaal en het doorpakken op de opgebouwde relatie komt zicht op het krijgen van kansen. Midden van het jaar zal hij een document aan de stuurgroep Water Mondiaal zenden over de doorstart in Egypte. Mathieu nodigt uit tot meedenken. Hij gaat een consultatieronde doen in Nederland en Egypte. VOORUITBLIK Midden april een inkomende missie uit Vietnam In mei een workshop met Rotterdam In september een high-level meeting In oktober komt de premier van Vietnam naar Nederland VRAAG VAN JAC VAN TUIJN (JOURNALIST): WAAR ZIT DE OVERGANG TUSSEN AID NAAR TRADE? Antwoord: Vietnam zit aan het begin van de transitie. Zelf moeten ze daar nog erg aan wennen blijkt soms. Wij beogen een langjarige relatie met dit land. Er zullen kansen zijn na het gewenste deltaplan voor Vietnam. Wij hebben immers the-best-of-the-best te bieden, aldus Martijn. En daarom krijgen wij deze kans van de Vietnamese overheid. Er is geen twijfel mogelijk dat de Nederlandse waterexpertise wordt betrokken. Hoe is nog niet bekend. Partners voor Water 3 Simon Warmerdam, programmamanager Partners voor Water (PvW) gaf een presentatie over de inzet van het programma. Warmerdam meldt dat dit jaar PvW2 wordt afgesloten en PvW3 van start gaat. De doelstelling van het programma is gelijk gebleven. Het budget is ongeveer 9,5 miljoen per jaar. Het programma PvW is (slechts) een onderdeel van Water Mondiaal, er zijn ook andere instrumenten om de ambities te realiseren. Er zijn nu 26 PvW-landen inclusief de 5 deltalanden. (de oorspronkelijke 43 landen, met aftrek van 17 landen waarvoor in de afgelopen programmaperiode geen belangstelling is gebleken.) Bovendien komt er een focusstudie in 2010 om te onderzoeken wat de geografische focus van de sector en de rijkspartners is. Vervolgens gaf Warmerdam enige toelichting op de stand van zaken rond de subsidieregeling PvW. Voorspelling is dat de regeling tegen de zomer gereed zal zijn. Simon nodigt mensen uit om langs te komen met hun projectideeën. Om deze in een vroeg stadium door te spreken (en te verbeteren).
8 WERKPLAATS: Kleinschalig baggeren In deze werkplaats werden aan de hand van het Partners voor Water project Jakarta Dredging Pilot ervaringen gedeeld over kleinschalig baggeren. Daaruit zou blijken dat de Nederlandse ervaring met kleinschalig baggeren, baggermaterieel en duurzaam onderhoud van waterwegen relevant kan zijn voor het buitenland. Ook ervaringen uit andere landen op het gebied van kleinschalig baggeren worden door Nederlandse partijen ingebracht. Samen met de bezoekers wilde men achterhalen of er business zit in grensoverschrijdend kleinschalig baggerwerk. WAT IS HET PROBLEEM? Veel wereldsteden in ontwikkelende deltagebieden hebben last van sloten, kanalen en vijvers die vol zitten met afval en slib. Vaak is er sprake van achterstallig onderhoud, maar ook worden de watergangen gezien als vuilstortplaatsen. De problemen stapelen zich dus letterlijk op. Volle kanalen veroorzaken een slechte waterafvoer, onder andere van riolerings- en regenwater. Dit leidt tot schade door wateroverlast maar ook tot gezondheidsrisico s. Werk aan de winkel dus. WAT ZIJN DE KANSEN? In Nederland is er veel ervaring met kleinschalig baggerwerk. Hier houden we ons watersysteem (een delta dus veel sediment, bagger/slib, etc) goed op orde door middel van frequent baggerwerk. De sector beschikt over een breed scala aan apparatuur om op kleine schaal en in de kleine ruimte te baggeren. Drijvende hydraulische kranen, baggerschuifboten etc. Baggeren is een terugkerende activiteit: met enige regelmaat moeten de watergangen weer vrij en uitgediept worden. In Jakarta wordt er een volume van 19,5 miljoen kuub geschat. Enkele citaten van deelnemers: Chris van Son: kleinschalig baggeren staat midden in het werk Dick Konijn: in Jakarta wacht 19,5 miljoen kuub om gebaggerd te NOTITIES NAAR AANLEIDING VAN DE DISCUSSIE Werk samen met een lokale partner, of meerdere. Dat draagt bij aan transparantie, informatie uit het veld (bv lokale watersystemen = beste benadering ontwikkelen) en efficiëntie (weten wie je moet hebben). Zorg voor een heldere manier van kennisoverdracht, training aan lokale uitvoerders en technici. Breder dus dan alleen het uitvoeren van het werk. Dat zal dan door de bevolking gewaardeerd worden, en heeft (gaat men althans van uit) een succesvollere opvolging. Mensen kunnen het in de toekomst zelf af. Werk samen in een soort consortium-verband van Nederlandse partijen, eventueel met internationale partners, om totaaloplossingen te bieden. Niet alleen de baggertechnici, maar ook bijvoorbeeld leveranciers. Op deze manier vergroot je niet alleen je gezamenlijk omzetvolume (vaak een kwalificatieeis bij internationaal aanbesteden) maar ook je referentielijst /CV. Nederland kan zichzelf in de markt zetten door onderscheidend te zijn op het gebied van kwaliteit en innovativiteit, ten opzichte van internationale concurrenten. Het is aantrekkelijker om niet een eenmalig project uit te voeren, maar door een langer traject in te zetten waarbij er echt iets opgebouwd kan worden. De grotere partijen kunnen dit makkelijker dan de kleinere. worden Kleinschalig baggeren draagt niet alleen bij aan het oplossen van een maatschappelijk probleem, maar is een activiteit die ook samen met de bevolking wordt uitgevoerd en tot een duidelijke lokale verbetering van leefsituatie zorgt. Vaak lopen watergangen midden door woonwijken, waardoor lokale assistentie en betrokkenheid noodzakelijk is. Dat is niet altijd makkelijk te re- gelen. Niet alleen technisch bezig dus, maar ook op maatschappelijk niveau. WAT ZIJN DE LASTIGHEDEN? De taal. De cultuur. Internationaal willen (het begint bij ambitie van de partijen). En ook risico s op het gebied van contractenafsluiting en betaling (het blijft internationaal ondernemen ).
9 WERKPLAATS: Drinkwater en sanitatie in Azië In deze werkplaats aandacht voor presentaties over projecten in Azie, waar Partners voor Water verschillende projecten rond low cost drinkwater en sanitatie steunde. DE WATER PIRAMIDE, LOW COST DRINKWATEROPLOSSING Lesson Learned: Tijdsplanning is essentieel Culturele en fysieke omstandigheden ervaar je anders of vallen tegen, ondanks goede voorbereiding hierop. Tijdsplanning is essentieel. Destijds was MoU India nodig voor uitvoer project. Ivm niet ondertekenen een andere lokatie in Indonesie gezocht en gevonden. Project heeft daardoor wel vertraging opgelopen WATERLEIDINGMAATSCHAPPIJ DRENTE: OPZETTEN LABORATORIUM Lesson Learned: Ook cultuurverschillen binnen het land kun je niet negeren De Waterleidingmaatschappij Drenthe hielp bij het opzetten van nieuw laboratorium voor kwaliteitscontrole/certificering van water. Geleerde lessen: Investeren in opleidingen is essentieel. Moeilijkheid is het wisselen van personen in organisaties, omdat je een vertrouwensband opbouwt met personen en niet met organisaties. Je project kan daar op stuk lopen. Cultuurverschillen binnen het land kun je niet negeren. In dit geval is de samenwerking tussen Javanen en mensen uit Oost Indonesie erg moeilijk gebleken. DHV Pompen efficientie onderhoud op pompen beter geld in onderhoud steken dan steeds nieuwe pompen te kopen. PvW project is mislukt om de volgende redenen: Garanties van nationale overheden hadden geen effect op corruptie lager niveau Vertrouwensband ontbrak, men stond niet open om nieuw systeem in te voeren. AQUA INDUSTRIAL WATER- TREATMENT PROJECT PVW MET FRIESLAND FOODS Lesson Learned: Medewerkers ter plaatse is een must. PvW procedures verschilt sterk van andere EVD subsidies. Papierwerk indiening voorstel valt daardoor tegen. Het managen van cultuurverschillen blijkt toch lastig, medewerkers ter plaatse hebben is een must. In begin stadium van project zijn medewerkers door omstandigheden naar Nederland teruggekomen, daar is geen vervanging voor gekomen. Regionale verschillen niet negeren NETHERLANDS WATER HOUSE IN SINGAPORE: JEROEN VAN DER SOMMEN (NWP) Nederland moet zich positioneren als Waterleider in de wereld. Singapore wil ook in 2015 een Global Waterhub zijn. We kunnen leren van Singapore en samen optrekken, bijvoorbeeld door evenementen gezamenlijk te plannen. Nederland heeft in Singapore al het Netherlands Water House opgericht, met steun van Partners voor Water.
10 WERKPLAATS: Water & Veiligheid / Water & Klimaat in Oost-Europa Werken aan droge voeten aan de slag met integraal waterbeheer in Oost Europa Dennis van Peppen, adviseur Partners voor Water bij EVD Internationaal, organiseerde deze workshop. Van Peppen woonde ooit zelf in Roemenie en was verantwoordelijk voor de Roemenie Roadshow, waarin Nederlandse bedrijven hun expertise en projecten presenteerden in Roemenie. In de workshop draait het om ervaring met werken en zaken doen in Oost Europa. Een van de sprekers was Joanne Vinke de Kruijff. Zij doet onderzoek in Roemenie en kijkt mee met vier projecten van de Nederlandse watersector aldaar. Uit haar wonen en werken en project-evaluaties heeft zij een aantal tips mee te geven als je gaat werken in Roemenie of met Roemenen: Roemenen zijn minder gewend om samen te werken. Verdiep je in de verschillen in percepties. Roemenen kijken bij voorbeeld anders aan tegen overstromingen dan Nederlanders. formuleer daarom samen het projectprobleem, vorm samen de kennisbasis, zorg voor een flexibele aanpak. ook de participatie van belanghebbenden staat nog in de kinderschoenen. Het informeren en laten meepraten van inwoners, aanwonenden, betrokken burgers over ingrijpende beslissingen die hun leefomgeving betreffen, is nog geen usance. De Nederlandse aanpak is integraler dan Roemenen dat gewend zijn. wat opvalt is dat het vaak onduidelijk is wie in Roemenie de volgende stap in een projectproces moet nemen (qua verantwoordelijkheid, qua financiering, qua organisatie). Daar moet je dus echt goed op letten. aanrader is dan ook om gedegen te bespreken wat er met de resultaten gaat gebeuren. Maak de vervolgstap dus bespreekbaar. VRAAG AAN JOANNE VINKE DE KRUIJFF: Het vervolg op pilotprojecten blijft vaak uit. Hoe komt dat? door het gebrek aan organiserend vermogen in Roemenie door de geringe organisatiekracht op lokaal niveau, vaak gecamoufleerd met opmerkingen over te weinig budget. de Nederlandse projecten die draaien in Roemenie zijn allemaal eigen eilandjes, dus niet met elkaar verbonden. Dat is zonde. Rob Klomp (bestuur NWP) voegde nog toe: Vaak is er op institutioneel niveau veel enthousiasme voor innovatieve projecten, maar toch lopen wij als Nederlanders voor de muziek uit, gaat het namelijk om investeren dan kiest men toch liever voor proven technology, in plaats van innovatieve oplossingen. JOANNE ANTWOORDDE DAAROP: de Roemenen moeten eerst overtuigd raken van de waarde van de innovatieve oplossing. Dat lukt je niet met 1 (een) projectje. geef ook de eigen Roemeense kennis een kans in het geheel. Pieter Boone van DLG gaf een presentatie over her Donau project Cat s Bend, dat DLG en HKV samen uitvoeren. Een klein, bijna lief projectje, aldus Pieter Boone. Het gaat om ruimte voor de rivier en voor de mensen die er wonen. Dit project had 2 doelen: een methode voor publieksparticipatie kennis van flood risk De methode van publieksparticipatie zag er als volgt uit: een workshop van 3 dagen, een soort pressure-cooker je neemt goede kaarten mee van het gebied ( dit is jullie gebied, teken maar! ) je laat nadenken en tekenen met alle functies een plaats geven in het gebied waar moet worden veranderd wegens de veiligheid voor overstromingsgevaar. Zo wordt het een proces van de mensen zelf. 60% van het succes is afhankelijk van een goed proces, aldus Boone. Zelfs het ontbreken van tolken was geen probleem, het was een groot succes.het verbeelden/tekenen/schetsen in de kaarten blijkt een wereldtaal. Schetsen zonder
11 WERKPLAATS: Water & Veiligheid / Water & Klimaat in Oost-Europa Werken aan droge voeten aan de slag met integraal waterbeheer in Oost Europa vertaler bleek geen probleem. Roemenen denken sectoraal, en de rest is verdacht. Wat buiten het eigen sector-denken valt, is verdacht. Dat kan zo ver gaan dat het probleem zelfs werd ontkend (er is helemaal geen overstroming geweest!). AANDACHTPUNTEN VOLGENS BOONE: Niemand neemt de leiding voor het vervolg; De noodzaak voor een integrale aanpak wordt wel gezien; Houd rekening met blijvende blokkades tussen overheidsniveaus; Er was sprake van een enorme betrokkenheid lokaal, men wilde door. VRAAG (VAN GEMEENTE ROTTERDAM): Na het vertrek van de adviseurs gebeurt er niets meer, en ben je de verbinding kwijt. Dat zou toch anders moeten. Hij bedoelde dit als aandachtpunt voor PvW (de followup na een PvW-project aandacht geven). Ook Arcadis heeft de ervaring dat het stil wordt na een leuk PvW-project. dit moeten we zien te doorbreken. PRESENTATIE GEORGIE RIVER & COASTAL PROTECTION ADJARA Uitgevoerd door Nederlands consortium: Alkyon, HKV en Arcadis. Ervaringen: Georgiers kunnen emotioneel reageren een multidisciplinaire aanpak is nog onbekend geef aandacht aan publiciteit terwijl het project bezig is. Dat bevestigt dat je zinvol bezig bent, en dat het leeft bij het publiek. Dat draagt bij aan een breed gedragen project. ervaring met besluitvorming is dat er veel en emotioneel gediscussieerd werd, maar niet tot besluiten werd gekomen. Vervolgens werden zij op een zaterdagochtend bij de gouverneur geroepen, die het echt voor het zeggen heeft. Die hakte ter plekke de knoop door van wat ze gingen doen, en wilde meteen weten wanneer begonnen kon worden. ook geluk speelt een woordje mee in je project. SUCCESFACTOREN: wederzijds vertrouwen lokaal contact (op hoog niveau, dan krijg je dingen gedaan) enthousiast team accepteer cultuurverschillen (die zijn er nu eenmaal) ga de discussie aan vertaling is een probleem, geef dit dus aandacht blijf aan het stuur in de workshops SPIN-OFF: die is er, een vervolgproject. Volgend jaar start de feitelijke bouw.
12 WERKPLAATS: Drinkwater en Sanitatie in Afrika Kun je van water en sanitatie voor de allerarmsten een markt maken? Dat was de vraag in deze werkplaats, met Sjef Ernes (Aqua for All) als voorzitter. Sprekers waren Aart van de Beukel van Safi Sana, Brendo Meulman (Landustrie, Mobisan) en Aat van de Wel van Waste. Sjef Ernes trapte af: Het is duur om arm te zijn. 4000 miljoen mensen verdienen minder dan 4 dollar per dag en geven dagelijks kleine hoeveelheden geld uit voor water en sanitatie. Hier is dus duidelijk sprake van een belangrijke markt (ook wel BOP markt genoemd). Er is een enorme markt voor goedkope huishoud water filters en sanitatie oplossingen. Op het gebied van decentrale community supply systems is Nederland een absolute leider op de wereldmarkt. Brendo Meulman (Mobisan/Landustrie) De voornaamste kosten bij sanitatie worden gemaakt bij het transport (afvoer) van de poep en de pies. Bij de mobisan hebben we hier rekening mee gehouden door ervoor te zorgen dat deze maar eens in de 3 maanden geleegd hoeft te worden. Hierdoor kunnen we concurreren met andere sanitatie systemen. Aat van de Well liet een fantastisch filmpje zien getiteld sanitation is bankable. Hierin zie je hoe lokale poepscheppers al jaren hun brood verdienen door handmatig WC s te legen. Lokale banken vinden dat Kijk naar de private Afrikaanse sector ze een sterke business case hebben omdat een ding vast staat in het leven, mensen zullen altijd moeten poepen en willen ervoor betalen om dit niet zelf op te ruimen. Het probleem is dat deze poepscheppers hun businesscase op papier moeten zetten voor banken. Hier probeert WASTE te ondersteunen. Utilities in Afrika zijn traditioneel geleide instituten die niet in staat zijn om on-site sanitatie te organiseren. De kleinschalige private sector kan dit wel. Tip van Aart: Wie zaken wil doen in Afrika moet vooral kijken naar de private Afrikaanse sector en de Afrikaanse financiers. Hier zit meer geld dan je denkt! Tevens hebben de Afrikaanse banken relatief weinig last gehad van de economische crisis. CONCLUSIE VAN SJEF ERNES: De markten voor water en sanitatie zijn er. Laten we onze nek uisteken en samenwerken met Nederlandse en lokale partners om deze markt te betreden!
13 WERKPLAATS: Marketing Hoe zet je jezelf gezamenlijk neer in de wereld? Hoe kun je gebruik maken van Holland Branding? Vincent Stokman (EVD Internationaal) Taco Westerhuis (MinEZ) en Christina Boomsma (NWP) presenteerden de mogelijkheden die kun organisaties bieden. Lute Broens (Norit) en Ivo Demmers (NWP) vertelden over het samenwerken in een consortium. Broens en Demmers hebben op die manier succes geboekt in de Golfregio en in de Verenigde Staten. Het helpt als je eerst de contacten op hoog (overheids) niveau legt, vervolgens kun je, zoals in de Golf, samen een totaaloplossing bieden. Of zoals in de Verenigde Staten, vormen missies de springplank voor successen van afzonderlijke bedrijven. Lute Broens van Norit had een tip voor mensen die in een consortium gaan werken. Lees het boekje Winnen kan ook samen (door EZ), dat is een goede handleiding. Het boekje kun je downloaden op: www.waterproof-evenment.nl Met name als je in water actief bent, kun je veel aan Holland Branding hebben. Nederland heeft een goede naam op het gebied van water, dus je versterkt ook je eigen reputatie als je van het merk Holland gebruik maakt. Bijvoorbeeld door je aan te sluiten bij de Nederlandse stands op internationale beurzen. Ken jezelf en kies positie In een groot paviljoen kun je meer uitstralen dan in een kleine stand achteraf. Vincent Stokman (EVD Internationaal) is de deskundige op het gebied van Holland Branding. Wilt u meer weten, neem dan contact op met: vincent.stokman@ agentschapnl.nl Wie zichzelf goed neer wil zetten, moet eerst zijn eigen sterke en zwakke punten kennen. Vervolgens die van de concurrenten. Dat relateer je aan de behoeften van opdrachtgevers in de beoogde regio. Op basis daarvan kies je positie. Verdiep je in de lokale markt, NWP, EVD Internationaal en ambassades hebben informatie/ervaring beschikbaar. Maar specifiek marktonderzoek moet je toch altijd zelf doen. Leer zelf de lokale situatie kennen. Om de eerste stappen te zetten, kun je je aansluiten bij beurzen en handelsmissies. In de nieuwsbrieven van NWP en EVD staan regelmatig oproepen voor deelname, maar ook kansen en ontwikkelingen. Taco Westerhuis ( min EZ ) keek in de toekomst met een presentatie over Water Mondiaal. In dit programma geven vijf ministeries hun internationale Waterbeleid vorm. Het programma kent ook een marketingcomponent. Het is de bedoeling om de komende jaren een sterker profiel neer te zetten voor Nederland Waterland. Daar horen verschillende instrumenten bij om individuele bedrijven te steunen, maar ook de keuze voor een bepaalde boodschap en beelden. Het programma wordt vraaggestuurd ontwikkeld: Westerhuis nodigde de aanwezigen uit om vooral hun behoeften en ideeen aan te geven. Christina Boomsma (NWP) wees nog op een aantal plekken waar partijen zich internationaal kunnen profileren: De nieuwe, online etalage voor de watersector (in ontwikkeling) De papieren editie van de Dutch Water Sector Op beurzen, tijdens missies In Dutch Delta Design 2012, het festival waarmee we in 2012 wereldwijd de aandacht op Nederland waterland gaan vestigen. Concluderend: de komende twee jaar gaan overheid en sector samen aan de slag om Nederland Waterland sterker te profileren. Aan de ene kant door in Nederland beter te laten zien wat we in huis hebben, aan de andere kant door internationaal binnen een gezamenlijke boodschap te opereren. Dat is een omslagpunt. Tot nu toe was gezamenlijke actie vooral gericht op bepaalde thema s, bepaalde markten. Die aanpak wordt nu over de hele breedte toegepast. Ook een volle zaal bij de workshop Marketing.
14 WERKPLAATS: Water Governance Wereldwijd Of zoals organisator Bert Satijn deze noemde: een tour de gouvernance. In de sessie werden dan ook verschillende voorbeelden genoemd van waar er door Nederlandse partijen (nationaal/ internationaal) gewerkt wordt aan water governance. Water governance wordt wel vertaald als het goed bestuur van water. Het gaat er dan om, hoe je in brede zin omgaat met water en watersysteem in institutionele zin (qua organisatie). In Nederland zijn de waterschappen/uvw dé partij die zich bezig houdt met de volle breedte van water governance. Zij hebben dan ook met andere partijen het initiatief genomen om een Water Governance Centre te ontwikkelen. WAT IS HET PROBLEEM? Het probleem is dat grote watervraagstukken erg complex zijn. Men is in het buitenland niet altijd zo overzichtelijk georganiseerd, zoals we dat in Nederland zijn. En dat het lastig is om goed water bestuur te definiëren. Bert Satijn: Investeer naast watersysteemkennis, ook in water governance kennis Veel landen krijgen in toenemende mate te maken met watergerelateerde problemen die niet alleen gaan over wateroverschotten, maar ook over watertekorten. Internationale samenwerking bij grensoverschrijdende rivieren is ook een belangrijk onderwerp, net als participatie van verschillende actoren als burgers en private partijen in water governance. Al deze aspecten verdienen aandacht in water governance. WAT ZIJN DE KANSEN? In Nederland hebben we eeuwenlange ervaring als het gaat om het beheer van water. Voorop staat een integrale benadering en belangenafweging. Ook zijn de waterschappen en het waterschapsmodel een concreet voorbeeld van de huidige Nederlandse benadering van water governance. Door good water governance kun je je watersysteem steeds beter organiseren; je ziet hier namelijk ook de ontwikkelingen in het beleidsleren in af: van ad-hoc reageren naar het maken van beleid/nemen van beslissingen om te anticiperen, of binnen een bredere context. WAT ZIJN DE LASTIGHEDEN? Complexiteit. Dat wordt met een stap richting internationaal nog lastiger, omdat we de lokale situatie eerst moeten doorgronden. Zo is er niet alleen een taal- en cultuurproleem, maar ook verschillen in organisatie (waardoor bv rollen en verantwoordelijkheden moeilijk voor andere partijen zijn te vatten). Gebaat dus bij een langetermijn Investeer naast watersysteemkennis ook in water governance kennis. aanpak om samen te werken aan goed waterbestuur. NOTITIES NAAR AANLEIDING VAN DE DISCUSSIE de sessie laat zien dat veel partijen zich met water governance bezig houden: van het bedrijfsleven tot overheden en kennisinstellingen. Ook in internationaal verband en boven/benedenstrooms is het belangrijk om goed samen te werken. Tegenstelling tussen government (top down besturen van) en governance (meer een bottom-up benadering).