Water 2020. Wereldleiders in water. De toekomstvisie van de Nederlandse watersector

Water 2020 Wereldleiders in water De toekomstvisie van de Nederlandse watersector

Water 2020 Wereldleiders in water De toekomstvisie van de Nederlandse watersector

2 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

Voorwoord Over deze toekomstvisie Voor u ligt de toekomstvisie van de Nederlandse watersector. Water 2020 is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen een groot aantal partijen in de Nederlandse watersector. Het bureau van het NWP (Netherlands Water Partnership) treedt namens de sector op als penvoerder. Water 2020 is een inspiratiedocument. Het is de visie van de brede Nederlandse watersector die overkoepelend is boven specifieke belangen. Waar zijn we sterk in? Waar zien we kansen? Wat moeten we verbeteren? Het geeft de richting weer die de sector gezamenlijk op wil bewegen: overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. De visie daagt al deze partijen uit om boven zichzelf uit te stijgen en de schouders te zetten onder een gezamenlijk doel. De keuze voor een sectorbrede, gezamenlijke toekomstvisie is enerzijds een krachtig statement van integrale aanpak van complexe problemen en grote ambities. Anderzijds leidt de gezamenlijke aanpak noodzakelijkerwijs tot verlies van scherpte als het gaat om deelgebieden of subsectoren. Waar mogelijk is differentiatie aangebracht zonder de visie op het totaal kwijt te raken. De totstandkoming van Water 2020 In mei 2010 is de Working Paper Water 2020 gepubliceerd: een breed document dat diende als start van het interactieve proces op weg naar de toekomstvisie. In juni 2010 zijn drie regionale bijeenkomsten gehouden waar circa zestig aanwezigen hun commentaar en bijdragen hebben geleverd. Los daarvan is in diezelfde periode met circa 120 organisaties in de watersector telefonisch overlegd. Daarnaast zijn geschreven reacties ontvangen van circa vijftien organisaties. In september 2010 zijn alle bijdragen vormgegeven in een nieuwe opzet. Gedurende dat schrijfproces is aanvullende informatie verzameld. In november 2010 is een concept uitgebracht. Dat is verspreid in de sector via de branche- en koepelverenigingen. Daar heeft een consultatie plaatsgevonden waarvan de resultaten zijn verwerkt in het document. Uiteindelijk heeft het NWP-bestuur, als breedst mogelijke vertegenwoordiging van de watersector, zijn goedkeuring aan het document verleend in december 2010. Dat document ligt nu voor u. En nu verder Dit document is geen eindpunt, eerder een aftrap. Belangrijker dan de visie zelf is de vraag hoe we die gaan uitvoeren! Het document geeft een aantal strategische elementen, maar definieert geen acties en stelt geen prioriteiten. Dit is een opdracht aan alle partijen, aan de sector zelf. Op het moment van schrijven wordt dit vervolgproces vormgegeven. Gezien het politieke momentum rondom water in het Regeerakkoord van oktober 2010 is dit urgent. Daar ligt nu de opdracht aan de watersector. Sybe Schaap, voorzitter Netherlands Water Partnership Den Haag, januari 2011 3 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

4 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

Inhoud Samenvatting 6 1. Inleiding 9 2. De watersector in cijfers 13 3. De wereld in beweging 17 4. Sterkten en zwakten, kansen en bedreigingen 23 5. Visie Water 2020: Wereldleiders in Water 31 6. Strategielijnen naar de toekomst 35 a. Meer samenhang in de sector 35 b. Investeren in onderzoek en innoveren 37 c. Nederland als etalage voor de wereld 38 d. Vernieuwing door verbinding sectoren 39 e. De wereld als markt 39 f. Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen 41 g. Strategisch waterleiderschap 42 h. Een wereld imago 43 i. Onderwijs en arbeidsmarkt 43 7. Wat doen we NU? 47 Literatuurlijst 49 Colofon 49 5 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

Samenvatting Een nieuwe visie In 2005 bracht de watersector voor het eerst een gezamenlijke visie uit op de toekomst van de export van Nederlandse waterexpertise, -producten en -diensten: Een wereld om water 1. De wereld verandert snel. Ook de watersector zelf is sterk in beweging. Vijf jaar na de eerste visie acht de watersector de tijd rijp voor een actualisatie van de eerste visie, gericht op 2020: Wereldleiders in Water. De watersector in cijfers De bedrijven binnen de Nederlandse watersector bieden werk aan 80.000 fte s. Ruim de helft hiervan werkt bij de circa 1500 watertechnologische bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen, de rest bij circa 450 bedrijven en andere organisaties op het gebied van deltatechnologie. Samen zetten de bedrijven jaarlijks ruim 17 miljard euro om, waarvan een kleine 40% in het buitenland. In het bijzonder in de waterbouw zet Nederland internationaal de toon: maar liefst 40% van de wereldwijde, vrij toegankelijke waterbouwmarkt is in Nederlandse handen. Toch draagt de Nederlandse watersector maar 1,85% bij aan de totale Nederlandse export (getallen 2008). Er zijn echter volop kansen voor groei. De wereld in beweging De omgeving waar de watersector in opereert, is zeer dynamisch. De onstuimige groei van de wereldbevolking zet de beschikbare voorraden zoetwater onder druk. Veel mensen hebben geen toegang tot schoon water. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift naar Azië. Daarmee zal ook de druk op zoetwatervoorraden verder toenemen. Het klimaat verandert en daarmee neemt wereldwijd de kans op overstromingen en droogte, met gevolgen voor de veiligheid en leefbaarheid, toe. Niet alleen schoon zoetwater, maar ook grondstoffen en energie worden steeds schaarser. De noodzaak om water te hergebruiken en grondstoffen uit afvalwater terug te winnen neemt hierdoor toe. De verstedelijking van deltagebieden zet door; vooral in de megasteden zullen watervraagstukken met het oog op de veiligheid en leefbaarheid een meer prominente rol gaan spelen. Door al deze ontwikkelingen nemen de internationale kansen voor de Nederlandse watersector toe: de wereldmarkt voor zowel water- als deltatechnologie groeit. Om die kansen te kunnen benutten, moeten meer jongeren wateropleidingen gaan volgen. Sterkten en zwakten 6 De Nederlandse watersector heeft veel kennis en ervaring, een groot organisatievermogen en is sterk in governance. De sector is innovatief, voor een belangrijk deel sterk internationaal georiënteerd en heeft wereldwijd een goede reputatie. Die reputatie is voor een belangrijk deel gestoeld op onze kennis en kunde in waterbouw. Ook op het gebied van watertechnologische kennis zijn we sterk in een aantal niches. We weten topkwaliteit drinkwater te leveren op basis van een kwalitatief zeer variabele grondstof en we zijn in staat het waterbeheer zo goed te organiseren dat niemand zich zorgen maakt over het feit dat een groot deel van ons land beneden zeeniveau ligt. Ook de kwaliteit van het onderwijs is goed en staat internationaal goed aangeschreven. De watersector kent een grote diversiteit van spelers die samen de waterproblematiek over de volle breedte kunnen bedienen. Tegenover deze sterke punten staan ook zwakten. Ten opzichte van een aantal andere landen blijft de Nederlandse watersector achter met investeringen in R&D en met de valorisatie van kennis. Bovendien heeft het waterbouwcluster een relatief smalle basis door het beperkt aantal internationaal opererende bedrijven. In de watertechnologie zijn de meeste bedrijven klein tot middelgroot en gericht op niches in de markt. Hier ligt een uitdaging om kritische massa en de juiste verbindingen met andere (sub-) sectoren te realiseren. Een te geringe instroom in wateropleidingen en een onvoldoende aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt zetten de toekomstkansen onder druk. Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

Kansen en bedreigingen Vooral de waterbouwers zullen kunnen profiteren van toenemende investeringen in klimaatadaptatie. De energieschaarste biedt kansen voor zowel technologie waarmee energie uit water kan worden opgewekt, als technologie waarmee schoon water bij een laag energieverbruik kan worden geleverd. De watertechnologische bedrijven zullen kunnen profiteren van de noodzaak om efficiënter met water om te gaan en water en grondstoffen te hergebruiken. Bovendien werken de internationaal strengere regelgeving en hogere milieueisen in hun voordeel omdat zij hier in Nederland al veel ervaring mee hebben. Kansen liggen verder in de toename van de vraag naar drinkwaterbereiding uit zeewater, en naar decentrale oplossingen voor waterzuivering en afvalwaterbehandeling. Ook kan de watersector excelleren in innovaties op het grensvlak met andere sectoren waar Nederland sterk in is, zoals de land- en tuinbouw. Op de wereldmarkt moeten de vele kleine Nederlandse watertechnologische bedrijven opboksen tegen de dominantie van een aantal grote, buitenlandse concerns. De deltatechnologische bedrijven kunnen te maken krijgen met de concurrentie van nieuwe spelers uit opkomende economieën. In andere landen zouden dominante watervraagstukken lokaal tot meer investeringen in eigen R&D kunnen leiden. Ook kunnen Nederlandse bedrijven te maken krijgen met imitaties van hun technologie tegen lagere kosten. Visie Water 2020: Wereldleiders in water Als watersector willen wij werken aan een toekomst waarin Nederland dé plek is waar integrale oplossingen worden gevonden op de watervraagstukken van nu en de toekomst: Nederland als Water Valley van de wereld. Aan het streefbeeld van The Netherlands Water Valley verbinden wij twee uitgangspunten: wij werken aan water voor een duurzame wereld, en wij richten ons op koopmanschap én solidariteit. Strategische lijnen De startpositie van de Nederlandse watersector is goed, maar er moet nog veel gebeuren om de streefbeelden te verwezenlijken. Door de juiste stappen te zetten, kunnen de Nederlandse kennisinstellingen, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties er voor te zorgen dat de wereldgemeenschap de benaming Water Valley als vanzelf met Nederland verbindt. We onderscheiden negen strategische hoofdlijnen. Deze zijn: Meer samenhang in de sector Investeren in onderzoek en innoveren Nederland als etalage voor de wereld Vernieuwing door verbinding sectoren De wereld als markt Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen Strategisch waterleiderschap Een wereld imago Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap Wat doen we NU? Water 2020 is de visie en ambitie waar we over 10 jaar willen staan. De strategische hoofdlijnen zijn belangrijk maar geven nog geen antwoord op de vraag: wat doen we NU? Om wereldleiderschap te continueren of te veroveren zal business as usual niet voldoende zijn. Er moeten doorbraken komen. Daarvoor moeten keuzes gemaakt worden. Dit is de volgende stap, na dit document. De watersector is aan zet. 7 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

8 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

1. Inleiding Nederland leeft met water. Wij hebben het waterbeheer zo goed georganiseerd dat we af en toe publiekscampagnes nodig hebben om ons eraan te herinneren dat droge voeten en voldoende schoon water niet vanzelfsprekend zijn. De TV-beelden van over de hele wereld getuigen hiervan: de behoefte aan oplossingen voor teveel, te weinig of te vies water is groot. In eigen land heeft onze watersector bewezen dat het de oplossingen hiervoor in huis heeft. Met de oprichting van het Netherlands Water Partnership in 1999 hebben de actoren binnen de Nederlandse watersector, de overheid, het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, hun krachten gebundeld voor een sterkere positie op de internationale watermarkt, door het beste van de Nederlandse waterkennis, producten en diensten beschikbaar te stellen. Het bureau van het NWP faciliteert dit netwerk. In 2004 werd water gekozen als een van de sleutelgebieden van de Nederlandse economie. Dit heeft de watersector in 2005 geïnspireerd om de eerste sectorbrede visie uit te brengen op de toekomst van de export van Nederlandse waterexpertise, -producten en -diensten: Een wereld om water 1. Centrale doelstelling in deze visie was: het leveren van een substantiële bijdrage aan een duurzame oplossing van de wereldwaterproblematiek waarbij maatschappelijke (welzijn) en economische (welvaart) doelstellingen elkaar versterken. Eén van de conclusies uit Een wereld om water was dat voor het versterken van de internationale positie van de Nederlandse watersector een aantal knelpunten op het gebied van innovatie, marktontwikkeling en arbeidsmarkt in Nederland opgelost zou moeten worden. Dit heeft geleid tot de oprichting van Innovatieprogramma s voor de deelsectoren water- en deltatechnologie, en de start van het programma Human Capital Water & Delta. In Een wereld om water is een toekomstbeeld geschetst voor 2010 (zie box 1). Hoewel inmiddels al veel is bereikt, is het toekomstbeeld van onze watersector nog geen realiteit geworden: we zijn er nog niet. Knelpunten die in 2005 om aandacht vroegen, doen dat nog steeds. Wel is bereikt dat de watersector de weg naar een nieuw beleid voor een sterkere positie op de wereldmarkt inmiddels is ingeslagen. Deze weg loopt, zoals geformuleerd in Een wereld om water, langs twee beleidslijnen: een sterke accentverschuiving van life cycle management naar innovatiemanagement: van de nadruk op bestaande producten en diensten naar een versnelling van de innovatiecyclus voor nieuwe oplossingen; een hoge prioriteit voor marktgericht denken: de ontwikkeling van kennis, producten en diensten waar de markt om vraagt. De wereld verandert snel. De gevolgen van de kredietcrisis en nieuwe inzichten over klimaatverandering zijn voorbeelden van ontwikkelingen die hun uitwerking ook op de Nederlandse watersector niet zullen missen. Bovendien is de watersector zelf sterk in beweging, onder meer door de inzichten die met Een wereld om water boven tafel zijn gekomen. Vijf jaar na de eerste visie achten wij als watersector de tijd rijp voor een actualisatie van de visie. Wij richten ons hierbij op 2020. De doelstelling uit de eerste visie hebben wij in deze tweede visie uitgewerkt tot een tweetal uitgangspunten: wij werken aan water voor een duurzame wereld, en wij richten ons op koopmanschap en solidariteit. Wij hebben daar een overkoepelend streefbeeld aan toegevoegd: Nederland wordt gezien als Water Valley van de wereld. Dat streefbeeld geeft aan wat wij als watersector willen worden: Wereldleiders in water. In deze visie presenteren wij de samenstelling van onze watersector in een aantal clusters en de bijdragen van deze clusters aan de omzet in binnen- en buitenland (hoofdstuk 2). Wij brengen de ontwikkelingen in de wereld om ons heen in beeld (hoofdstuk 3) en vatten de sterke en zwakke punten van de sector, en de kansen en bedreigingen voor de sector samen (hoofdstuk 4). Vervolgens 9 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

presenteren wij de visie met eerder genoemde streefbeeld en uitgangspunten (hoofdstuk 5) en een vertaling in negen strategische lijnen (hoofdstuk 6). Vanuit deze lijnen zal de watersector in vervolgacties zijn strategieën voor de komende jaren ontwikkelen. In hoofdstuk 7 is daarvoor een aanzet geleverd. Box 1 De Nederlandse watersector in 2010, volgens Een wereld om water (2005): Toekomstbeeld 2005 De Nederlandse watersector realiseert een groei die minimaal gelijk is aan de mondiale groei (exportverdubbeling). De Nederlandse watersector opereert in grote samenhang; de actoren spelen elkaar de bal toe. De Nederlandse watersector onderscheidt zich doordat maatschappelijke en economische doelstellingen elkaar versterken. De Nederlandse watersector kent vijf innovatieve clusters die tot de mondiale top behoren. De Nederlandse watersector loopt voorop op het gebied van realisatie MDG s, klimaatadoptatie en building with nature, waterfootprint en water & hergebruik afvalstoffen. Realisatie 2010 Tussen 2005 en 2010 is de export bijna verdubbeld. Veel meer dan in andere landen weten overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties elkaar te vinden, in landenplatforms, gezamenlijke presentaties en business development. Er is een sterke focus aangebracht op 10 landen en 5 delta s. Er is een Top Instituut opgericht voor water aan de hand van het innovatiemodel van Berkhout. Sector overschrijdende alllianties zijn gevormd (groen/energie/ict). De financiële waardering van de watersector voor Nederland is vormgegeven met de Water Exportindex WEX. Innovatieprogramma s zijn opgestart voor de deelsectoren watertechnologie en deltatechnologie. Publieke en private partijen werken samen aan water, sanitatie en hygiëne (WASH) 10 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

11 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

12 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

2. De watersector in cijfers De bedrijven binnen de Nederlandse watersector bieden werk aan 80.000 fte s. Ruim de helft van de sector werkt bij de circa 1500 watertechnologische bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen, de rest bij circa 450 op het gebied van deltatechnologie. Samen zetten de bedrijven jaarlijks ruim 17 miljard euro om, waarvan een kleine 40% in het buitenland. In het bijzonder in de waterbouw zet Nederland internationaal de toon: maar liefst 40% van de wereldwijde, vrij toegankelijke waterbouwmarkt is in Nederlandse handen. Het zijn vooral de waterbouwers Van Oord en Boskalis die deze omzet bepalen: zij dragen 80% aan de Nederlandse waterbouwexport bij. Toch draagt de Nederlandse watersector maar 1,85% bij aan de totale Nederlandse export (getallen 2008). Er zijn echter volop kansen voor groei. Wereldwijd wordt jaarlijks 400-500 miljard euro omgezet in de watersector 2. Voor 2008 ging het om 425 miljard euro, waarvan 120 miljard euro voor deltatechnologie en de rest voor watertechnologie. Het Nederlandse bedrijfsleven neemt ongeveer 6% van de markt voor deltatechnologie voor zijn rekening 3. Voor watertechnologie is dit percentage lager, maar op onderdelen (bijvoorbeeld afvalwatertechnologie) worden vergelijkbare percentages gehaald. De wereldmarkt voor de watersector groeit. Voor de periode tot 2016 wordt een jaarlijkse groei van 5,6% verwacht 2. Nederlands marktaandeel als onderdeel van de wereldmarkt. Scenario 1 is de voortzetting van de huidige situatie: business as usual. Scenario 2 geeft een gemiddeld scenario weer met beperkte groeipercentages, maar hoger dan de huidige. Scenario 3 gaat uit van een groei die gelijke tred houdt met die van de wereldmarkt en kan alleen worden gerealiseerd met doorbraken. De groene lijnen geven de marktontwikkeling weer voor de water- en afvalwaterindustrie 2. Binnen de deltatechnologie worden drie segmenten onderscheiden: waterbouw, waterbeheer en water & groen. Naar omzet is waterbeheer de grootste en waterbouw de kleinste. Driekwart van de wereldwijde omzet van deltatechnologie valt onder het segment waterbeheer 4. Waterbouw is het segment waar Nederland internationaal een hoofdrol in vervult: 40% van de vrije wereldmarkt komt voor rekening van Nederlandse bedrijven. Van Oord en Boskalis zijn twee van de vier grootste bedrijven in dit segment, en de 13 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

ingenieursbureaus Arcadis en Fugro horen in hun branche tot de wereldtoptien. Het segment waterbouw zal de komende jaren, met het oog op de gevolgen van klimaatverandering en de bevolkingsgroei, een forse groei doormaken: mondiaal groeit de markt met 8,5 miljard euro per jaar voor kustversterking, en 6 miljard euro per jaar voor investeringen in zoetwaterreservoirs 3. Binnen de watertechnologie heeft Nederland geen bedrijven die over een breed segment de internationale markt domineren. Wel zijn er bedrijven die binnen een niche op de wereldmarkt leidend zijn. De Nederlandse watertechnologie is versnipperd over veel bedrijven. Naast 450 bedrijven in de deltatechnologie 3 (ca 32.000 fte), waarvan er ca 180 internationaal actief zijn, staan 1500 bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen in de watertechnologie 5 (ca 47.000 fte). De veelal kleinere watertechnologische bedrijven breiden hun internationale activiteiten wel uit: tussen 2003 en 2009 is het deel van de omzet dat deze bedrijven in het buitenland verdienen gestegen van 32,8% naar 42% 4. De Nederlandse watersector verdient het grootste deel van zijn omzet (60%) nog steeds op de Nederlandse markt (alleen het deelsegment waterbouw haalt zijn omzet voor het grootste deel in het buitenland). De export neemt echter wel snel toe. In de jaren voor de economische crisis bedroeg deze zelfs ca 15% per jaar (WEX 2007). Verwacht mag worden dat het aandeel van de watersector in de totale Nederlandse export, nu nog 1,85%, de komende jaren groeit. Het getal van 1,85% geeft geen goed beeld van het belang van water voor de Nederlandse economie. Bijna 17% van de productiewaarde van de Nederlandse economie is verbonden aan water 6. Denk hierbij aan, bijvoorbeeld, het belang van de scheepvaart, de rol van de grote havens, het toerisme, de visserij, de landbouw. Een percentage van 17% is vergeleken met andere landen uitzonderlijk hoog. Tabel 1. De jaaromzet van de Nederlandse watersector in binnen- en buitenland, voor verschillende segmenten van water- en deltatechnologie Nederland Buitenland Totaal Omzet deltatechnologie 3 (anno 2009)* Waterbouw 1,2 3,8 5,0 Waterbeheer 1,6 0,1 1,7 Water & Groen 0,7 0,1 0,8 Totaal deltatechnologie 3,5 4,0 7,5 Omzet watertechnologie 4,5 (anno 2009)* Drinkwater 4,1 1,2 5,3 Afvalwater 2,7 1,2 3,9 Sensoring en monitoring 0,4 0,1 0,5 Totaal watertechnologie 7,2 2,5 9,7 Totaal watersector 10,7 6,5 17,2 * Deze cijfers zijn samengesteld uit meerdere deelbronnen en deels geëxtrapoleerd 14 Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

15 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

16 Water 2020 Wereldleiders in water j anuari 2011

3. De wereld in beweging De omgeving waarin de watersector opereert, is zeer dynamisch. De groei van de wereldbevolking zet de beschikbare voorraden zoetwater onder druk. Veel mensen leven in armoede en hebben geen toegang tot schoon water. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift naar Azië. Daarmee zal ook de druk op zoetwatervoorraden verder toenemen. Het klimaat verandert en daarmee neemt wereldwijd de kans op overstromingen en droogte, met gevolgen voor de veiligheid en leefbaarheid, toe. Niet alleen schoon zoetwater, maar ook grondstoffen en energie worden steeds schaarser. De noodzaak om water te hergebruiken en grondstoffen uit afvalwater terug te winnen neemt hierdoor toe. De verstedelijking van deltagebieden zet door; vooral in de megasteden zullen watervraagstukken met het oog op de veiligheid en leefbaarheid een meer prominente rol gaan spelen. Door al deze ontwikkelingen nemen de internationale marktkansen voor de Nederlandse watersector toe: de wereldmarkt voor zowel water- als deltatechnologie groeit. Om die kansen te kunnen benutten, moeten meer jongeren wateropleidingen gaan volgen. Water is diplomatieke kans Highlight speech Hillary Clinton op Wereldwaterdag 2010 Water gaat over politieke grenzen heen en is een potentiële katalysator voor conflicten. Toegang tot water is een zaak van menselijke en nationale veiligheid. Water is daarom van groot belang voor het succes van het internationale veiligheidsbeleid van de Verenigde Staten. De stabiliteit van landen als Afghanistan en Irak is deels afhankelijk van het succes dat hun overheden hebben in het bieden van goede watervoorziening aan de mensen. Een deel van de bezorgdheid over klimaatverandering is direct gerelateerd aan water. Water is dus één van de grote diplomatieke en ontwikkelingskansen van onze tijd. De VS commiteert zich - als onderdeel van zijn buitenlandbeleid - om de volgende vijf hoofdlijnen te verenigen in de diplomatieke en ontwikkelingsagenda: Capaciteitsopbouw in landen en gemeenschappen om hun waterveiligheid zeker te stellen. Dit houdt ook in regionale, grensoverschrijdende samenwerking. Coördinatie van diplomatieke inspanningen: er zijn te veel internationale en multilaterale instellingen met water bezig. Financiële middelen mobiliseren. Bestaande middelen zijn vaak niet toegankelijk voor het financieren van watergerelateerde infrastructuur. Een beter gebruik van wetenschap en technologie. Hoewel die geen silver bullet zijn, is er een rol voor vernieuwende technologie bij het oplossen van het wereldwatervraagstuk. Verbreden van partnerschappen is een sleutel tot mainstreaming van het wereldwatervraagstuk, met maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. 1. De wereldbevolking groeit In de afgelopen 200 jaar is de wereldbevolking verzevenvoudigd. Meer dan een derde van al het land op aarde is in gebruik genomen voor veeteelt, landbouw en steden. Ongeveer een kwart van alle rivieren haalt de zee niet meer, vanwege afdamming en waterverbruik. Soorten verdwijnen in recordtempo en het vermogen van ecosystemen om verstoringen op te vangen door, bijvoorbeeld, op natuurlijke wijze water te zuiveren staat steeds meer onder druk. 17 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water

We kunnen ons niet langer een groei van de wereldbevolking en economie veroorloven zonder ons te bekommeren om armoede, de afbraak van ecosystemen en milieuvervuiling, de gevolgen van klimaatverandering en de eindigheid van grondstoffen. Alle belangrijke mondiale vraagstukken zijn nauw met elkaar verbonden. Water speelt binnen al deze vraagstukken een sleutelrol: er is teveel van (overstromingen) of juist te weinig (droogte, schaarste), of het is te vies. Van al het water dat we wereldwijd gebruiken, gaat 70% naar de landbouw. Wereldwijd zal de benodigde hoeveelheid voedsel tussen nu en 2030 met ca 40% toenemen (Water Resource Group 2009). In deze periode zullen de opkomende economieën van met name China, Brazilië en India, door hun bevolkingsgroei en economische expansie, worden geconfronteerd met grote watertekorten. Mondiaal zullen we met dezelfde hoeveelheid water meer moeten kunnen produceren, in de landbouw maar ook in de industrie. De waterproductiviteit moet fors omhoog. 2. Veel mensen hebben geen toegang tot schoon water De bevolking groeit het snelst in arme landen, aan de onderkant van de samenleving. In veel van die landen is er een tekort aan water en dus te weinig opbrengst van de landbouw om de bevolking goed te kunnen voeden. Waar wel voldoende water is, is dat water vaak vervuild. Ook de afvoer en verwerking van gebruikt water levert vaak grote problemen op. Wereldwijd hebben 4 miljard mensen geen veilig drinkwater uit de kraan en hebben 2,6 miljard mensen geen toegang tot adequate sanitatie. 880 miljoen mensen hebben zelfs helemaal geen toegang tot een veilige waterbron 7. Het overgrote deel hiervan woont in ruraal gebied. De aanleg van centrale systemen is daar vaak te duur of te complex; kleinschalige en decentrale opties als huishoudwaterzuivering, handpompen en pitlatrines zijn daar de beste oplossing. Met investeringen in schoon (drink)water en sanitatie kan geld worden bespaard op gezondheidszorg. Veilig drinkwater is wellicht de meest kosteneffectieve manier om armoede te bestrijden. 3. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift Veel van de goederen en het voedsel dat wij Nederlanders consumeren, is geproduceerd in andere landen. Het water dat voor die productie nodig was, is dus ook onttrokken aan de watervoorraden in andere landen. Bijna 90% van onze water footprint ligt in het buitenland 8. Met de import en export van goederen over de hele wereld zijn dus ook grote virtuele stromen van water gemoeid. In de globaliserende wereld verschuift het economisch zwaartepunt naar Azië. Grootmachten als China en India zullen een steeds zwaarder stempel op de wereldeconomie drukken, en dat vertaalt zich in een steeds grotere druk op de waterbronnen in die landen. Watertekorten en watervervuiling zijn het gevolg. In toenemende mate worden de markten in andere landen bediend vanuit vestigingen in die landen. Daarbij worden, voor het leveren van producten en diensten, lokale partners betrokken. Dit aspect van de globalisering levert Nederland kansen op maar ook meer concurrentie. 4. Het klimaat verandert 18 De gevolgen van de klimaatverandering pakken in verschillende delen van de wereld verschillend uit. In zijn algemeenheid wordt het klimaat extremer: zwaardere buien en langere periodes van droogte. En uiteraard stijgt de zeespiegel, maar niet overal even snel. De gevolgen van de klimaatverandering komen bovenop de verstoringen van natuurlijke systemen als gevolg van menselijk handelen. Zo hebben deltagebieden te maken met een stijgende zeespiegel ten opzichte van het land doordat de zeestand stijgt maar ook doordat de bodem daalt, veelal als gevolg van jarenlange onttrekking van grote hoeveelheden grondwater of andere grondstoffen. Menselijk handelen, los van klimaatverandering, heeft al tot veel overstromingen, aardverschuivingen en droogte geleid. De gevolgen van de klimaatverandering moeten worden gezien in het licht van de toenemende kwetsbaarheid van regio s in de wereld, met name de laaggelegen en dichtbevolkte delta s. Door de combinatie van klimaatverandering, bevolkingsgroei en toenemende druk op de ruimte nemen ook de watergerelateerde risico s toe. Wereldwijd is een trend waarneembaar van toenemende (gevolgen van) waterrampen, met name overstromingen. Anticiperen op de gevolgen van de klimaatsverandering vraagt om investeringen in de veiligheid en leefbaarheid van vooral deltagebieden. De rijkere landen tonen zich hierbij solidair met de armere Water 2020 Wereldleiders in water januari 2011

landen door hen bij te staan met low emissions growth en met maatregelen ter bescherming tegen overstromingen, droogte en de gevolgen van een stijgende zeespiegel. Binnen het akkoord van Kopenhagen is aangegeven dat hier vanaf 2020 jaarlijks $100 miljard voor beschikbaar moet komen, en $30 miljard voor de periode 2010-2012. 5. Water, grondstoffen en energie worden steeds schaarser In 2020 woont tweederde van de wereldbevolking in gebieden waar de vraag naar water groter is dan het aanbod van water van goede kwaliteit. Als het waterverbruik niet verandert zal, bij de huidige groei van de bevolking en de wereldeconomie, in 2030 wereldwijd een watertekort van 40% ontstaan 9. Alternatieve oplossingen als ontzouting, diep geboorde bronnen en infrastructuur voor de aanvoer van oppervlaktewater zijn technisch haalbaar; ze worden echter wel als duur ervaren. We zullen vooral zuiniger moeten omgaan met water. Naar verwachting zal wereldwijd jaarlijks 50-60 miljard euro moeten worden geïnvesteerd in technologie voor efficiënter watergebruik 9. Voor bedrijven wordt de beschikbaarheid van voldoende schoon water een steeds belangrijkere vestigingsfactor. Water is voor bedrijven als Unilever, Heineken en Coca-Cola al core business. Duurzaamheid en zuinig omgaan met water is voor hen al dagelijkse praktijk. Zij hebben belang bij een goed waterbeheer door overheden en een goede samenwerking met maatschappelijke organisaties. De landbouw en voedingsmiddelenindustrie zijn de sectoren die het eerst zullen worden geconfronteerd met schaarste. Bijvoorbeeld als de prijs van water, veel meer dan nu, een afspiegeling gaat worden van de werkelijke kosten. De toenemende schaarste aan grondstoffen zal er toe leiden dat grondstoffen steeds meer uit afvalwater worden teruggewonnen. Door de energieschaarste neemt de vraag toe om enerzijds het water te kunnen beheren met een lager energieverbruik en anderzijds de kansen te kunnen benutten om met water energie op te wekken. 6. De verstedelijking van deltagebieden zet door Een groot deel van de wereldbevolking woont in delta s. Daar zijn de leefomstandigheden vaak aantrekkelijk, met vruchtbare laagvlaktes en een goede toegang tot rivieren en de zee. In de afgelopen eeuw zijn over de hele wereld grote bevolkingsgroepen vanuit het binnenland naar de delta s getrokken. Deze ontwikkeling zet zich ook nu nog door: meer dan 75% van de megasteden bevindt zich nu al in deze deltagebieden. De grote concentratie van mensen in delta s maakt hen echter ook kwetsbaar voor overstromingen en waterschaarste, en voor vervuiling van water, bodem en lucht. In veel dichtbevolkte delta s hebben de gevolgen van de klimaatverandering negatieve effecten op de landbouw en het transport, en tasten ze de toch al kwetsbare veiligheid en leefbaarheid aan. In snelgroeiende megasteden zijn centrale drink- water- en sanitatiesystemen in sommige gevallen geen optie meer en zullen innovatieve en decentrale systemen oplossing moeten bieden. 7. De wereldmarkt voor water- en deltatechnologie groeit Vooral de noodzakelijke aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering zal wereldwijd leiden tot een groei van de markt voor water- en deltatechnologie. In de loop van deze eeuw zal jaarlijks 8,5 miljard euro meer nodig zijn voor kustversterking, en 6 miljard euro meer voor investeringen in zoetwaterreservoirs 9. Niet alleen de omvang zal toenemen, maar ook de complexiteit van de op te lossen vraagstukken. Er zal meer vraag zijn naar integrale oplossingen, waarbij innovatie en duurzaamheid centraal staan. 8. Tekorten dreigen op de arbeidsmarkt De watervraagstukken van de toekomst zijn complexer dan die van het verleden. De hoge bevolkingsdichtheid, de al zware belasting van het milieu, de overexploitatie van zoetwatervoorraden en de verwachte gevolgen van de klimaatverandering vragen om integrale oplossingen die recht doen aan veel verschillende belangen en duurzaam zijn bij een onzekere toekomst. Veel minder dan in het verleden zullen oplossingen puur technisch van aard zijn: minder beton, meer 19 januari 2011 Water 2020 Wereldleiders in water