18
Het werkplezier wordt alleen maar groter De fysiotherapeut specialiseert zich tot orthopedisch echografist Tekst: Annelies Roovers Beeld: Hendrik de Schrijver Radioloog professor dr. Jan Gielen van de Universiteit van Antwerpen, ziet zijn vakgebied razendsnel veranderen. Nieuwe wetenschappelijke inzichten en nieuwe technieken stimuleren een verregaande specialisatie van de radiologie. In het kielzog daarvan ziet hij ook een nadrukkelijk andere rol weggelegd voor ondersteunende functies als de radiodiagnostisch laborant en de fysiotherapeut met kennis van musculoskeletale echografie. Een visie die veel fysiotherapeuten met hem delen. In 1984 was professor dr. Jan Gielen radioloog in opleiding in het universitair ziekenhuis Leuven. Hij pionierde samen met collega dr. Marnix van Holsbeeck in de musculoskeletale echografie. Van oorsprong wordt de echografie vooral toegepast in het onderzoeken van inwendige organen en het ongeboren kind. Gielen en Van Holsbeeck gingen het gebruiken om problemen op te sporen bij spieren, pezen en gewrichten bij sporters. We begaven ons op volstrekt onbekend terrein, herinnert Jan Gielen zich. We moesten ons als radiologen deze pathologie van het bewegingsstelsel eigen maken en andere anatomische structuren leren kennen. De apparatuur die we gebruikten was nog verre van ideaal. We werkten bijvoorbeeld met echosondes die bedoeld waren voor vasculair onderzoek, met een hele lage resolutie van vijf megahertz. Musculoskeletale echografie Sindsdien heeft de musculoskeletale echografie een grote vlucht genomen. En dat is niet de enige ontwikkeling die radioloog Gielen in zijn vakgebied voorbij heeft zien komen. Hij constateert een verregaande specialisatie binnen de radiologie. Naast de opkomst van radiologen die zich net als hij op het spier- en beenderstelsel toeleggen, zijn er inmiddels ook radiologen die zich bijvoorbeeld concentreren op andere orgaanstelsels zoals de neuroradiologie, de inwendige organen of de gynaecologische organen. Dankzij de voortschrijdende technologie beschikt de radioloog tegenwoordig over een heel scala aan mogelijkheden om het gebied van zijn aandacht te onderzoeken. Afgezien van röntgenonderzoek en echografie, zijn daar de CT-scan, de MRI-scan en de digitale radiologie. Door het gebruik van deze apparaten, is het mogelijk om steeds scherpere diagnoses te stellen en (dodelijke) ziekten adequaat te bestrijden. Professor Gielen constateert ook dat de aandacht zich uitbreidt van mortaliteit naar morbiditeit. Niet langer gaat het om zaken van leven of dood, maar om aandoeningen die weliswaar niet levensbedreigend zijn, maar wel de kwaliteit van leven aantasten. Daarbij is het steeds meer mogelijk niet alleen de aandoening aan het licht te brengen, maar ook de ernst ervan te bepalen. Hebben we bijvoorbeeld te maken met een begin- 19
andere posities of andere instellingen nodig zijn. De kwaliteit van de aangeleverde onderzoekingen wordt hierdoor veel beter. nende peesoverbelasting of met een vergevorderde? En als we vaststellen dat om hun werk zo te doen, dat de radioloog laboranten. Aan hen de belangrijke taak een gewrichtsband gescheurd is, voor een goede diagnose kan stellen en kan hoeveel procent is dat dan het geval? stadiëren. Superspecialisaties Gielen: In België bestaat het vak van radiodiagnostisch laborant nog niet zo lang en er is een nijpend tekort aan. Om die leemte op te vullen hebben veel verpleegkundigen en fysiotherapeuten zich Een opleiding tot Master in de Orthopedische Echografie biedt de verdieping waar ook fysiotherapeuten meer en meer behoefte aan hebben. En dat zal het werkplezier alleen maar vergroten Van therapie naar diagnostiek Gielen pleit dan ook, in navolging van de orgaan-gespecialiseerde radiologen, voor de opleiding van evenzeer orgaan-gespecialiseerde radiodiagnostische laboranten. Het mag duidelijk zijn dat met name voor het maken van musculoskeletale beelden niemand méér geschikt is dan de fysiotherapeut. Weliswaar heeft die van oorsprong een puur therapeutische rol, maar zeker in Nederland zien we fysiotherapeuten meer en meer gebruik maken van echografie in hun werk. Ook Jan Gielen onderkent de waarde van de echografie voor het werk van de fysiotherapeut. Door musculoskeletale echografie kan de fysiotherapeut met beelden aan de patiënten laten zien welke gerichte training specifieke spieren activeert en een positief effect heeft op de genezing en versterking van deze spieren, legt hij uit. En dat kan hen motiveren om door te gaan met de therapie. Overigens ziet hij nog niet zo snel een diagnostische rol weggelegd voor de fysiotherapeut. Daarvoor is toch echt de veel fundamentelere kennis van een medische opleiding nodig, vindt hij. Kortom, de radioloog heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld tot een orgaansuperspecialist, die dankzij de meest geavanceerde technieken steeds accuratere diagnoses kan stellen. De ontwikkelingen in zijn vakgebied en in de techniek nopen hem echter om keuzes te maken: wat doe ik nog wel en wat niet meer? Het accuraat in beeld brengen van bijvoorbeeld abdominale aandoeningen van lever en nieren, vaatvernauwingen en peesontstekingen wordt in toenemende mate uitgevoerd door radiodiagnostisch 20 laten omscholen. Ik heb gemerkt dat zij uitermate geschikt zijn voor dit beroep. Ze hebben de noodzakelijke anatomische basiskennis en daardoor weten ze precies hoe ze bijvoorbeeld organen, botten en spieren in kaart moeten brengen. Zij kunnen de beelden die ze maken dikwijls voldoende interpreteren om te bepalen of er nog aanvullende opnamen vanuit Hij verwacht dan ook niet dat het beroep van fysiotherapeut zich in België snel in diagnostische richting zal ontwikkelen. Dat hoeft ook niet. België heeft voldoende radiologen zodat er geen wachttijden zijn voor courante onderzoekingen zoals echografie. België kampt echter met een tekort aan fysiotherapeuten. De noodzaak om zich te verbreden is daardoor veel minder aanwezig dan in
Nederland, waar fysiotherapeuten zich meer van elkaar moeten onderscheiden door expertise en kennis. Echografie in de praktijk Maar er is meer. In Nederland is het, anders dan in België, mogelijk om zonder tussenkomst van de huisarts de fysiotherapeut te bezoeken. Daarmee krijgt de fysiotherapeut de verantwoordelijkheid om te bepalen of een patiënt met fysiotherapie geholpen is of moet worden doorverwezen naar specialistische hulp in het ziekenhuis. Een diagnostische rol voor de fysiotherapeut ligt in Nederland dan ook meer voor de hand. In het vorige nummer van Movemens vertelde fysiotherapeut Remco Otten uit Roosendaal, hoezeer hij hecht aan een degelijke diagnose met behulp van musculoskeletale echografie. Remco zelf is inmiddels zo bedreven in de echografie, dat hij een intensieve samenwerking heeft opgebouwd met specialisten en huisartsen in de omtrek. Sinds drie jaar werkt hij samen met orthopedisch specialisten in het Sint Franciscus Ziekenhuis in Roosendaal. Tijdens het orthopedisch spreekuur maakt hij een echo zodra de orthopedisch chirurg dat nodig vindt, en hij koppelt zijn bevindingen binnen tien minuten terug. De chirurg kan dan op basis van zijn beelden en advies de verdere behandeling bepalen. Ook met de huisartsen werkt Remco op een vergelijkbare manier samen. Elke woensdag voert hij voor huisartsen echo s uit van moeilijke schouders. Het is Remco s droom om op termijn zijn expertise aan te wenden in een diagnostisch centrum, dat als schakel fungeert tussen de huisarts en het ziekenhuis. Dan kunnen we meer mensen gericht verwijzen naar de hulp die ze nodig hebben. Nieuwe masteropleiding in het verschiet Ook Jan Gielen ziet veel in deze zogenaamde anderhalvelijnszorg. In poliklinische diagnostische centra kunnen radiodiagnostisch laboranten en in echografie gespecialiseerde fysiotherapeuten veel betekenen voor een accurate diagnose. Echografie is alleen geen standaard onderdeel van de fysiotherapieopleiding. Remco Otten heeft zich de kennis en vaardigheden eigen gemaakt in de praktijk. Gewoon, door veel mee te lopen met sporters, radiologen en orthopedisch 21
chirurgen. Het is een vak waarin je meters moet maken om er echt goed in te worden. In Nederland gaan steeds meer stemmen op om een gedegen bovenbouwstudie te ontwikkelen die mensen met een andere vooropleiding, zoals fysiotherapeuten en radiodiagnostisch laboranten, opleidt tot Master in de Orthopedische Echografie, zoals de werktitel van deze nieuwe opleiding maar heel moeilijk bijspijkert. We kunnen ook besluiten dat we bijvoorbeeld alleen mensen op de masteropleiding toelaten, die een bepaald aantal jaren ervaring hebben in hun oorspronkelijke vakgebied. Hoe dan ook: we verwachten dat deze masteropleiding de verdieping biedt waar ook fysiotherapeuten meer en meer behoefte aan hebben. En dat zal het werkplezier alleen maar vergroten. Het in beeld brengen van gewrichtsproblemen en peesontstekingen wordt vaak uitgevoerd door radiodiagnostisch laboranten met een verpleegkundige of fysiotherapeutische achtergrond luidt. Daarover wordt regelmatig overleg gevoerd tussen Jan Gielen als vader van de musculoskeletale echografie, directeur Ad Evers van GymnaUniphy en het SOMT, de Stichting Opleidingen Musculoskeletale Therapie. Hoe die opleiding er precies komt uit te zien, is nog niet uitgekristalliseerd. Het zou een modulaire opleiding kunnen worden, filosofeert Gielen, waarin je afhankelijk van de vooropleiding andere accenten kunt leggen om je kennis te verdiepen. Voor fysiotherapeuten hoeft bijvoorbeeld de anatomische kennis minder accent te krijgen en voor radiodiagnostisch laboranten de toepassing van allerlei technieken. Wel is het een absolute voorwaarde dat zowel theorie als praktijk op een hoog niveau worden gehandhaafd. Wat mij betreft mag de theoretische basiskennis een belangrijke pijler onder de opleiding zijn. Want de ervaring leert dat je een tekort aan theorie in de opleiding, later nog Op dit moment wordt nagegaan aan welke criteria de nieuwe opleiding moet gaan voldoen. Het streven is om in september 2012 van start te gaan in het Nationaal Trainingscentrum Echografie, waar al cursussen musculoskeletale echografie worden gegeven, onder andere door professor Gielen zelf. Meer info Professor dr. Jan Gielen Professor dr. Jan Gielen is adjunct diensthoofd Radiologie in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA). Daarnaast is hij medisch coördinator van het Sportmedisch Centrum van het UZA. Professor Gielen is een graag geziene gastdocent aan diverse opleidingen en cursussen die zich richten op de musculoskeletale echografie. 23