100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 In deze uitwerking van het thema opvoedingsondersteuning wordt inzicht gegeven in de vragen en/of problemen die Friese ouders/verzorgers ervaren bij het opvoeden van kinderen tot en met 18 jaar. Een schriftelijke gezondheidsenquête van waaraan 4300 Friezen van 19 t/m 64 uit alle 31 Friese gemeenten hebben meegedaan ligt hieraan ten grondslag. Om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de bevolking van Friesland zijn de gegevens gewogen 1. Er is gekeken naar eventuele verschillen tussen bepaalde groepen respondenten; geslacht (mannen en vrouwen), leeftijdsgroepen, opleidingsniveau, burgerlijke staat, werksituatie en etnische afkomst. Alleen daar waar duidelijk aantoonbare verschillen zijn waargenomen (statistisch significant), worden deze beschreven. Aan mensen met kinderen tot en met 18 jaar zijn enkele vragen over opvoeden gesteld. Zo is gevraagd of ze wel eens vragen hebben, of wel eens problemen ervaren, bij het opvoeden van de kinderen. Bijna de helft (47%) van de Friezen van 19 tot en met 64 jaar met kinderen tot 19 jaar heeft wel eens vragen over het opvoeden van hun kinderen. 5% heeft vaak vragen en 43% heeft soms vragen over het opvoeden. Van de Friezen ervaart 64% geen problemen bij het opvoeden van kinderen tot en met 18 jaar, 35% ervaart matige problemen en 2% vrij ernstige problemen. In het algemeen geven vrouwen (43%) vaker opvoedingsproblemen aan dan mannen (30%). kinderen tot en met 3 jaar kinderen van 4 tot en met 11jaar kinderen van 12 tot en met 17 jaar eenoudergezin overige sam enstellingen leeftijd ouders 19-24 leeftijd ouders 25-29 leeftijd ouders 30-34 leeftijd ouders 35-39 Opvoedingsproblemen leeftijd ouders 40-44 leeftijd ouders 45-49 leeftijd ouders 50-54 lager onderwijs middelbaar onderwijs hoger onderw ijs gehuwd/samenwonend ongehuwd ges cheiden arbeidsongeschikten/w erklozen niet arbeidsongesc hik ten/werklozen autoc htonen allochtonen (niet-westers) allochtonen (westers) 0 1. Percentage mensen met kinderen tot 19 jaar met opvoedingsproblemen. Uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: leeftijd kinderen, eenoudergezin, leeftijd ouders, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschikten/werklozen en etniciteit. Figuur Verder blijkt dat mensen met kinderen van 4 tot en met 11 jaar*, eenoudergezinnen, ouders in de leeftijd van 35-54 jaar en autochtonen in verhouding meer met opvoedingsproblemen hebben te maken. Bij ouders met kinderen tot en met 3 jaar, ouders in de leeftijd van 19-29 jaar, ongehuwden en niet westerse allochtonen is dit in verhouding minder (zie figuur 1). 1 Er is gewogen naar geslacht, leeftijd, respons en omvang van de steekproef per gemeente. Wegen betekent het toekennen van een vermenigvuldigingsfactor aan alle afzonderlijke respondenten op basis van de daadwerkelijke leeftijdsverdelingen en geslachtsverdeling in de gemeente. Dit omdat mannen en vrouwen en verschillende leeftijdsgroepen verschillend kunnen responderen. *De specifieke leeftijd van de kinderen is achterhaald met behulp van de vraag met wie de persoon samenwoont. De aangegeven opvoedingsproblemen kunnen ook spelen bij kinderen die niet thuis wonen. Dit kan dus een iets vertekend beeld geven. 1
Ouders van 50-54 jaar (5%) en gezinnen met kinderen van 12 tot en met 17 jaar (3%) ervaren iets vaker ernstige opvoedingsproblemen. Eén oudergezinnen geven over het algemeen veel opvoedingsproblemen aan maar dit zijn voornamelijk matige opvoedingsproblemen. Soort opvoedingsproblemen Opvoedingsproblemen als luisteren, gehoorzamen en houden aan of stellen van grenzen/regels/afspraken worden door ouders het meest genoemd. Verder geven redelijk veel ouders aan opvoedingsproblemen te ondervinden die verband houden met angst en onzekerheid van het kind. Daarnaast spelen problemen met betrekking tot sociaal contact en spelen een rol (zie figuur 2). Opvoedingsproblemen Schoolprestaties Seksualiteit Vriendschap / uitgaan Concentratie Stelen, vandalisme Houden aan of stellen van grenzen/regels/ afspraken Sociaal contact, spelen Overgew icht Ontw ikkeling 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Figuur 2. Percentage opvoedingsproblemen uitgesplitst naar soort probleem. De opvoedingsproblemen per leeftijdscategorie van de kinderen Ouders met kinderen in de leeftijd tot en met 3 jaar geven de volgende top 3 van opvoedingsproblemen: 1 luisteren, gehoorzamen (24%), 2 houden aan of stellen van grenzen/regels/afspraken (17%) en 3 angst, onzekerheid, faalangst van het kind (6%). Bij gezinnen met kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 11 is deze top 3 hetzelfde alleen het percentage bij de categorie angst, onzekerheid, faalangst van het kind is ruim twee keer zo hoog (15%). Bij ouders met kinderen in de leeftijd van 12 tot en met 17 jaar is de top 3 net iets anders: 1 houden aan of stellen van grenzen/regels/afspraken (16%), 2 luisteren, gehoorzamen (15%) en 3 angst, onzekerheid, faalangst van het kind (14%). Opmerkelijk is dat het percentage opvoedingsproblemen angst, onzekerheid, faalangst van het kind explosief stijgt bij de leeftijdscategorie 4 tot 12 jaar en dat deze vervolgens zo hoog blijft. 2
Behoefte aan informatie In het algemeen hebben ouders die opvoedingsproblemen ervaren het meest (zie tabel 1, kolom totaal) behoefte aan informatie over de onderwerpen: 1. Houden aan of stellen van grenzen/regels/ afspraken 2. Luisteren, gehoorzamen 3. Angst, onzekerheid, faalangst van het kind Daarnaast is onder mensen die opvoedingsproblemen ervaren ook per opvoedingsprobleem gekeken in welke mate men behoefte aan informatie heeft. Opmerkelijk hierbij is het onderwerp sociaal contact, spelen. In verhouding hebben niet veel mensen dit als opvoedingsprobleem (16%) aangegeven, maar van de mensen met dit opvoedingsprobleem heeft wel een groot deel (60%) behoefte aan informatie. Hetzelfde geldt voor andere onderwerpen die relatief weinig als opvoedingsprobleem worden ervaren, zoals overgewicht, stelen, vandalisme, seksualiteit. Van de groep mensen die daarin opvoedingsproblemen ervaren hebben er relatief veel behoefte aan informatie. Ja, opvoedprobleem op dit gebied (N=610) Behoefte aan informatie per opvoedprobleem totaal 2 Ontwikkeling 14 % 49% 7% Gezondheid 10 % 50% 5% Overgewicht 7 3 % 65 3% 5% Angst, onzekerheid, faalangst van het kind 31 % 56% 18% Sociaal contact, spelen 16 % 60% 10% Luisteren, gehoorzamen 52 % 37% 20% Houden aan of stellen van grenzen/regels/ afspraken 43 % 46% 21% Verdrietig zijn, depressief 12 % 59% 7% Stelen, vandalisme 2 3 % 71 3 % 2% Druk/agressief zijn 11 % 48% 5% Concentratie 12 % 50% 6% Pesten/gepest worden 13 % 44% 6% Vriendschap / uitgaan 7 3 % 39 3% 3% Besteding vrije tijd 11 % 31% 2% Seksualiteit 2 3 % 57 3 % 1% Gebruik van genotmiddelen (alcohol, drugs) 6 3 % 41 3 % 2% Schoolprestaties 12 % 40% 6% Anders, namelijk 3 3 % 63 3 % 2% Tabel 1.percentage mensen met kinderen tot en met 18 jaar met opvoedingsproblemen. Uitgesplitst naar soort probleem en percentage mensen dat behoefte aan informatie heeft. Leesvoorbeeld: Van de ouders die matig tot ernstige opvoedingsproblemen aangegeven hebben, geeft 14% aan problemen te hebben met ontwikkeling. Van die 14% heeft 49% behoefte aan informatie over ontwikkeling. Op het totaal van alle mensen met matig tot ernstige opvoedingsproblemen is de informatiebehoefte over ontwikkeling 7%. 2 Informatiebehoefte ten opzichte van totaal aantal opvoedingsproblemen (geeft de grootte van informatiebehoefte weer). 3 hiervan zijn de aantallen erg laag, hierdoor vertekent het percentage behoefte aan informatie per opvoedprobleem, voorzichtig interpreteren. 3
Behoefte aan professionele ondersteuning Van de mensen met kinderen tot en met 18 jaar die opvoedingsproblemen ervaren heeft 18% behoefte aan professionele ondersteuning. Ruim één op de tien krijgt al professionele ondersteuning. Eén op twintig heeft nog niet geprobeerd ondersteuning te zoeken. Daarnaast wordt nog genoemd; sta op de wachtlijst, heb al hulp gezocht, kon nergens terecht of weet niet waar je ondersteuning moeten zoeken. Het merendeel (82%) van de mensen zegt geen behoefte te hebben aan professionele ondersteuning. Van de ongeveer 30 mensen die ernstige problemen aangeven krijgt ruim de helft al professionele ondersteuning. Een enkeling staat op de wachtlijst of heeft al hulp gezocht maar kon nergens terecht of, weet niet waar ze ondersteuning moeten zoeken of, heeft het nog niet geprobeerd. Van de mensen die ernstige opvoedingsprobleem aangeven heeft ruim een kwart (27%) geen behoefte aan professionele ondersteuning. Friesland versus Nederland Uit de landelijke jeugdmonitor 2008 4 blijkt dat 36% van de ouders met thuiswonende kinderen van 0-18 jaar zich zorgen maakt over één of meerdere van hun kinderen of over hun opvoeding. Dit percentage is nagenoeg gelijk in Friesland. Wel blijkt dat landelijk 61% van de ouders die zich zorgen maakt het afgelopen jaar hulp en advies buiten het gezin, familie of vriendenkring heeft gezocht. Daarentegen geeft in Friesland 82% van de ouders die opvoedingsproblemen ondervinden aan geen behoefte aan professionele ondersteuning te hebben. De opvoedingsproblemen die het meeste genoemd worden in Friesland komen redelijk overeen met de Landelijke cijfers. Landelijk worden slaapproblemen ook veel genoemd, naar deze categorie is in Friesland niet specifiek gevraagd. Als derde wordt in Friesland bij alle leeftijdscategorieën het opvoedprobleem angst, onzekerheid, faalangst, genoemd, landelijk 4 worden opvoedproblemen met betrekking tot ontwikkeling en gezondheid vaker als derde genoemd. Conclusie Bijna de helft van de Friezen met kinderen onder de 19 jaar heeft wel eens vragen over het opvoeden van hun kinderen. Ruim eenderde geeft aan matig tot ernstige problemen te ervaren bij het opvoeden. Het merendeel hiervan zijn matige opvoedingsproblemen. Vrouwen geven vaker opvoedingsproblemen aan dan mannen. Daarnaast blijkt dat in verhouding meer opvoedingsproblemen spelen bij één ouder gezinnen, gezinnen met kinderen van 4 tot en met 11 jaar, ouders in de leeftijd van 35-54 jaar en bij autochtone gezinnen. Ernstige opvoedproblemen worden relatief meer aangegeven door ouders van 50 tot en met 54 jaar en bij ouder(s) met kinderen van 12 tot en met 17 jaar (respectievelijk door 5% en 2%). Opvoedingsproblemen als Luisteren,gehoorzamen en houden aan of stellen van grenzen/regels/afspraken worden door ouders het meeste genoemd. De top drie van opvoedingsproblemen verschilt per leeftijdsgroep weinig. Opmerkelijk is dat het percentage opvoedingsproblemen angst, onzekerheid, faalangst van het kind explosief stijgt bij de leeftijdscategorie 4 tot 12 jaar en dat deze vervolgens zo hoog blijft. Ten opzichte van alle mensen met opvoedingsproblemen is bij de top 3 ook de grootste informatie behoefte. Opvallend is dat bij opvoedingsproblemen die relatief weinig worden aangeven bij die opvoedingsproblemen wel relatief veel behoefte aan informatie is. Van de Friezen die een opvoedingsprobleem aangeven heeft maar een klein deel (behoefte aan) deskundige hulp (18%). Dit percentage is veel lager dan landelijk. 4 NJI (december 2008). Cijfers over opvoedingsvragen en problemen, Nederlands Jeugd Instituut http://www.nji.nl/nji/dossierdownloads/cijfers_opvoedvragen.pdf 4
BIJLAGE Een waargenomen verschil zoals dat in de tabellen van bijlage 4 is af te lezen, betekent niet automatisch een werkelijk verschil. Er is naar alle waarschijnlijkheid sprake van een werkelijk verschil, als het verschil op statistische gronden wordt hardgemaakt. Er wordt dan gesproken van een significant verschil (*). De waargenomen verschillen, die niet statistisch aangetoond zijn berusten naar alle waarschijnlijkheid op toeval. In de tabellen worden de ongewogen aantallen en de gewogen percentages vermeld. Tabel 2. en van 19 tot en met 64 jaar met kinderen tot en met 18 jaar dat opvoedingsproblemen ervaart, naar achtergrondvariabelen (%) N Opvoedings problemen 5 (%) Friesland 1609 36 mannen 617 30 vrouwen 992 43* 19-34 410 24* 35-49 1061 41** 50-64 138 43 lager onderwijs 518 35 middelbaar onderwijs 642 38 hoger onderwijs 391 37 gehuwd/samenwonend 6 1446 38 ongehuwd 97 11* gescheiden 57 51 verweduwd 6 X arbeidsongeschikten/werklozen 7 59 38 niet arbeidsongeschikten/werklozen 1462 37 autochtonen 1437 37** allochtonen (niet-westers) 48 13* allochtonen (westers) 71 32 Kinderen 0-3 jaar 532 32* Kinderen 4-11 jaar 833 42** Kinderen 12-17 jaar 746 38 Eenoudergezin 83 59** Overige samenstellingen 1526 36 5 Percentage mensen met kinderen tot en met 18 jaar die matige tot ernstige problemen ervaren bij het opvoeden van hun kinderen. significant lager ten opzichte van de rest van Friesland; dat wil zeggen met 95% zekerheid niet op toeval berustend. Niet significante verschillen vallen binnen de marges van toevalsschommelingen. significant hoger ten opzichte van de rest van Friesland; dat wil zeggen met 95% zekerheid niet op toeval berustend. Niet significante verschillen vallen binnen de marges van toevalsschommelingen. 6 bij deze categorie (gehuwd,ongehuwd, gescheiden,verweduwd), kunnen leeftijdseffecten een rol spelen, hiervoor is niet gecorrigeerd. 5
Tabel 3. en van 19 tot en met 64 jaar met kinderen tot en met 18 jaar dat opvoedingsproblemen ervaart per gemeente (%) n Opvoedingsproblemen 8 (%) Achtkarspelen 128 39 Het Bildt 107 29 Boarnsterhim 116 46 Bolsward 111 39 Dantumadeel 116 34 Dongeradeel 101 28 Ferwerderadiel 103 41 Franekeradeel 99 31 Gaasterlân-sleat 94 38 Harlingen 83 40 Heerenveen 202 38 Kollumerland C.A. 109 31 Leeuwarden 972 36 Leeuwarderadiel 109 39 Lemsterland 102 43 Littenseradiel 117 33 Menaldumadeel 107 48 Nijefurd 109 22 Ooststellingwerf 115 25* Opsterland 129 35 Skarsterlân 128 38 Smallingerland 208 33 Sneek 189 42 Tytsjerksteradiel 130 42 Weststellingwerf 124 44 Wûnseradiel 116 37 Wymbritseradiel 116 33 De Waddeneilanden 96 35 Friesland 4236 36 8 Percentage mensen met kinderen tot en met 18 jaar die matige tot ernstige problemen ervaren bij het opvoeden van hun kinderen. 6