Maart 2008 15 Voor de gebruikers van de methode Alles telt s e r v i c e b u l l e t i n 4 Alles telt wordt herzien! 6 8 Rekenhulp voor zwakke kleuters Korte berichten Rekenhulp voor ouders Een staartdeling doe je nu anders Wat zeggen we tegen ouders die hun kinderen willen helpen bij het rekenen? En hoé kunnen ze dat doen? Dit zijn vragen die Gert Gelderblom van CPS regelmatig hoort van leerkrachten. Hij stelde de Rekenhulp voor ouders op, een lijst met praktische tips. Het rekenonderwijs is veranderd, begint Gert Gelderblom, rekenspecialist bij de landelijke organisatie voor onderwijsontwikkeling en advies CPS in Amersfoort. Kinderen leren op een andere manier rekenen dan hun ouders, en dat levert problemen op wanneer ouders willen helpen bij het rekenen. Een goed voorbeeld zijn de staartdelingen. Vroeger werd daarvoor een heel ander algoritme gebruikt. Tegenwoordig ligt het accent bij het rekenen op inzicht: kinderen moeten begrijpen waarom ze iets doen. Ze leren daarvoor strategieën aan en maken gebruik van rekendidactische materialen. Lees verder op pagina 2
Gert Gelderblom: Ouders kunnen een positieve invloed uitoefenen op de rekenontwikkeling. I n h o u d Pagina 1 Een staartdeling doe je nu anders Praktische tips voor ouders die willen helpen rekenen. Pagina 4 Hoe een goede methode nog beter kan De herziening van Alles telt. Pagina 6 Wat je aanbiedt, moet ook aankomen Getalbegrip bij kleuters volgens Hans van Luit. vervolg Rekenhulp voor ouders Pagina 8 C o l o f o n Korte berichten Materiaal voor hoogbegaafden en meer. Servicebulletin Alles telt is een uitgave van ThiemeMeulenhoff. Hoofd- en eindredactie Suzanne Heuts Met dank aan Gert Gelderblom Hans van Luit Vormgeving Crossings Communications Fotografie Martin Hogeboom Drukwerk ARS Grafische Producties & Communicatie Redactieadres ThiemeMeulenhoff t.a.v Liane Verheul Postbus 19240 3501 DE Utrecht l.verheul@thiememeulenhoff.nl Trucjes Vroeger was het onderwijs veel trucmatiger, gaat Gert verder. Wanneer ouders kinderen helpen met rekenen, leren ze hen trucjes aan die kunnen botsen met de rekendidactiek op school. Hoe ga je als leerkracht dan om met ouders die hun kinderen graag willen helpen? Als ouders vragen kunnen wij thuis iets doen?, raad ik een school aan dat zeker niet te negeren, zegt Gert. De vraag is hoé ze kunnen helpen. Een belangrijke tip: laat ouders geen nieuwe leerstof uitleggen. De kans dat dit anders gebeurt dan op school, is erg groot. Wel kunnen ze op andere gebieden helpen. Bij het inoefenen van de tafels van vermenigvuldiging bijvoorbeeld. Maar ook bij het inzetten van educatieve software. Het komt er op neer dat ouders geen instructie moeten geven, maar wel kunnen ondersteunen, aldus Gert. Eenvoudige tips De Rekenhulp voor ouders is een lijst met concrete, eenvoudige tips, opgenomen in het boekje Effectief omgaan met verschillen in het rekenonderwijs. Ouders kunnen al in de vorm van een spelletje of door gesprekjes positieve invloed uitoefenen op de rekenontwikkeling van een kind. Maar welke spelletjes dan en hoe speel je ze? Daar geeft de Rekenhulp antwoord op. Gert heeft ook een tip voor scholen: Het zou goed zijn als scholen een informatieavond organiseren waarbij ingegaan wordt op hoe er vroeger werd gerekend en hoe het er nu aan toe gaat in de rekenles. Dat kan ook via een nieuwsbrief gecommuniceerd worden. Zo kunnen ouders begrijpen waarom niet alle hulp even handig is. Met de Rekenhulp kunnen ze hun aandacht vervolgens richten op gebieden waarop hun hulp wél helpt. Tips voor ouders van peuters en kleuters* Bij peuters en kleuters kunt u door middel van spelletjes, prentenboeken en telliedjes de aandacht van uw kind vestigen op getallen en wiskundige verschijnselen. Jonge kinderen zijn maar wat trots op zichzelf wanneer ze merken dat ze hoeveelheden kunnen tellen en wanneer ze cijfersymbolen herkennen. U kunt daarom ook gebruik maken van alledaagse situaties, zoals: Hoeveel nachtjes slapen voor we naar opa en oma gaan? Hoeveel jaar word je morgen? Kun je dat ook op je vingers laten zien? Op welk nummer woon jij? Voorbeelden van leuke prentenboeken zijn: Rupsje Nooitgenoeg (Eric Carle, Gottmer) 1, 2, 3 ik tel de dieren die ik zie (Eric Carle, Gottmer) Een duizendpoot op schoenen (Tony Ross, Sjaloom/ Wildeboer) Tips voor ouders van kinderen van 6 tot 10 jaar* Kinderen in groep 3, 4 en 5 zijn op school veel met de getallenrij bezig. U kunt dit ondersteunen met verschillende (gezelschaps)spelletjes: Ganzenbord Bingo Monopoly junior Sjoelen (punten tellen!) Wanneer kinderen gerichter ondersteuning nodig hebben, is educatieve software een mogelijkheid. Verschillende educatieve uitgeverijen geven software uit die geschikt is voor thuisgebruik. Ook op het rekenweb (www.rekenweb.nl) zijn spelletjes beschikbaar om bepaalde rekenvaardigheden te oefenen. Tips voor ouders van kinderen van 8 tot 12 jaar* Met kinderen die wat ouder zijn, is het vaak goed mogelijk gesprekken te voeren over wiskundige onderwerpen. Het gaat hier niet zozeer om het berekenen van het goede antwoord, maar meer om het wekken van nieuwsgierigheid. Zaken uit het dagelijks leven, onderwerpen die op het Jeugdjournaal aan de orde komen en nieuws uit de krant kunnen aanleiding zijn voor wiskundige gesprekjes. Denk aan de miljarden van Prinsjesdag (hoeveel nullen heeft een miljard?), het rentepercentage op de spaarrekening, wereldtijden, hectometerpaaltjes, treintijdentabellen en prijzen vergelijken in de supermarkt. *Bron: Effectief omgaan met verschillen in het rekenonderwijs. Zie www.cps.nl. De volledige bijlage met tips is ook terug te vinden op www.allestelt.nl. 2
Herziening Alles telt Hoe een goede methode nog beter kan Als gebruiker hebben we u als eerste geïnformeerd dat er hard wordt gewerkt aan een nieuwe editie van Alles telt. Een editie waarin de goede eigenschappen breder worden uitgewerkt, waarin de laatste didactische inzichten worden verwerkt én waarin adviezen en gesignaleerde behoeften van gebruikers centraal staan. U geeft misschien al wat jaren les in rekenen, maar misschien nog maar net met Alles telt. Een rekenmethode die u goed bevalt, zo mogen we opmaken uit de positieve reacties van gebruikers. En een methode die in populariteit toeneemt, want de afgelopen jaren werd Alles telt vaker ingevoerd dan welke andere rekenmethode ook. Het goede nieuws is dat u met de huidige methode ook nog jaren vooruit kunt. Nog beter nieuws is, dat wanneer u over een aantal jaar toe bent aan nieuw materiaal, u weer op Alles telt kunt rekenen. ThiemeMeulenhoff werkt hard aan een herziening van de methode. Want zeg nu zelf, een methode is nooit perfect. Als leerkracht zult u altijd punten voor verbetering hebben. De adviezen van een grote groep huidige gebruikers staan dan ook centraal in de herziening. Alles telt wordt op de juiste punten aangepakt en verbeterd. De nieuwe methode wordt nóg gebruiksvriendelijker, nóg transparanter en differentiatie is nog makkelijker toe te passen. Tegen het licht Een voorbeeld: diverse leerkrachten die met Alles telt werken, vinden dat de digitale klok te vroeg aan bod komt. Kinderen zijn er nog net niet aan toe. Er is nauwkeurig geluisterd naar deze en andere opmerkingen. Vervolgens zijn alle leerlijnen gecontroleerd en nog beter uitgelijnd. Door de leerlijnen beter uit te lijnen, sluiten ook de toetsen beter aan op de stof. In de herziening wordt al het materiaal tegen het licht gehouden. Er wordt kritisch gekeken naar het niveau van de maatschriften, de antwoordenboeken worden gebruiksvriendelijker en er komt nog meer aanbod voor de plus-kinderen. Oefening baart kunst Ook het automatiseren en memoriseren blijft erg belangrijk in Alles telt 2 e editie. Het aanbod aan oefenvormen wordt daarom uitgebreid. Extra oefenen wordt ook mogelijk met de software van Alles telt 2 e editie. De software wordt volledig aangepast aan de actualiteit en de nieuwste ontwikkelingen in het onderwijs, zoals bijvoorbeeld de opkomst van het digitale schoolbord. Voor Alles telt 2 e editie zal er dan ook materiaal voor het digitale schoolbord ontwikkeld worden. Meedenken? Om de nieuwe methode zo goed mogelijk af te stemmen op de wensen van gebruikers, nodigen wij u uit om mee te denken. Heeft u opmerkingen, tips en punten voor verbetering? Word dan lid van het Alles telt-panel en geef u op via de antwoordkaart. Als panellid verwachten we niets meer van u dan dat u af en toe een e-mail met een aantal vragen beantwoordt. Met deze kleine inspanning draagt u bij aan uw ideale toekomstige rekenmethode. Op ons kun je rekenen! De ontwikkelingen rondom de nieuwe editie kunt u volgen op www.oponskunjerekenen.nl. Ook via dit servicebulletin houden we u op de hoogte. Alles telt 2 e editie zal vanaf voorjaar 2009 verkrijgbaar zijn en is te gebruiken vanaf schooljaar 2009/2010. 4 5
Rekenhulp voor zwakke kleuters Wat je aanbiedt, moet ook aankomen Zwakke rekenaars die in groep 3 in de problemen komen, beschikken niet over voldoende getalbegrip. Hans van Luit deed onderzoek naar de voorwaarden die een methode in groep 3 stelt en ontwikkelde een kleuterprogramma en de bekende Utrechtse Getalbegrip Toets. Een kind kun je best tot tien leren tellen, maar als het geen idee heeft wat het getal vier betekent, dan heeft dat geen nut. Datgene wat je aanbiedt, moet ook aankomen. Hans van Luit slaat de spijker op zijn kop. Als universitair hoofddocent en senior onderzoeker aan de opleiding Pedagogiek van de Universiteit Utrecht houdt hij zich al jaren bezig met rekenproblemen. De problemen van zwakke rekenaars beginnen al aan de start van hun schoolcarrière. Als in groep 3 een rekenmethode wordt ingezet, gaat die methode uit van een bepaalde basis. In de praktijk blijkt echter dat een aanzienlijk aantal kinderen niet beschikt over die basis, omdat het niveau van getalbegrip onvoldoende is. En dat terwijl getalbegrip een voorwaarde is om het gangbare rekenonderwijs vanaf groep 3 goed te kunnen volgen. Onvoldoende getalbegrip Lange tijd werd gedacht dat getalbegrip niet onderwijsbaar is. Onderzoek toonde later aan dat het wel degelijk te stimuleren valt. Samen met Bernadette van de Rijt ontwikkelde Hans daarvoor de Rekenhulp voor kleuters, een programma voor kinderen halverwege groep 2 met een achterstand in de ontwikkeling van getalbegrip. Wanneer een leraar het idee heeft dat een kind na anderhalf jaar kleuteronderwijs de voorbereidende rekenvaardigheden niet voldoende beheerst, kan hij met de Rekenhulp voor kleuters hier op een gerichte manier aandacht aan besteden. Kleutertoets Tijdens de ontwikkeling van de Rekenhulp in 1994 ontstond de vraag of het programma effectief was. Aangezien er destijds nog geen toetsen bestonden voor kleuters, ontwikkelden de auteurs van de rekenhulp er zelf één: de Utrechtse Getalbegrip Toets (UGT). Het werd een groot succes; de UGT wordt in meer dan 25 landen gebruikt. Van China tot Peru, van Zuid-Afrika tot IJsland. Inmiddels is de toets aan vernieuwing toe. In januari 2008 zijn Hans en zijn collega s daarmee gestart. Er zullen nieuwe items worden toegevoegd en bestaande items worden veranderd. Ook worden 2000 kinderen twee keer getoetst om de nieuwe normering vast te stellen. Uit de pilots blijkt dat een kleine tien procent van de kinderen die Hans van Luit: Het loont om kinderen in een vroeg stadium te helpen. de test maken zich in de gevarenzone bevinden. Dat zijn de kinderen die in principe de Rekenhulp nodig hebben. Vroeg stadium Dat extra aandacht voor zwakke rekenaars invloed kan hebben op de lange termijn, is gebleken uit een langdurig onderzoek in Slovenië. Daar werden kinderen van groep 2 tot en met groep 6 gevolgd. Kinderen die in groep 2 een D- of E-score behaalden, waren ook in groep 6 de zwakste rekenaars. Dit bewijst dat de rekenvaardigheid in groep 1-2 een goede indicatie is voor de rekenvaardigheid voor de rest van de schoolcarrière. Het loont om kinderen met een achterstand in een vroeg stadium te helpen. Maar hoe zit het dan met het kleutermateriaal van reguliere methoden? Kleutermateriaal wordt doorgaans afgestemd op de gemiddelde leerling. Maar díe leert het wel. Zwakkere leerlingen profiteren niet altijd maximaal, omdat het materiaal niet naadloos aansluit op hun competenties, meent Hans. Daarbij wordt kleutermateriaal vaak ingezet als spel. Het biedt leuke opdrachten, maar het ontbreekt nogal eens aan systematiek en gedegen instructie. Aan de ene kant ben ik vóór kinderen lekker te laten kleuteren. Aan de andere kant hebben sommige kinderen de Rekenhulp nu eenmaal nodig om voldoende bagage te verzamelen om in groep 3 en daarna mee te kunnen komen. Getalbegrip als basis Getalbegrip als basis voor het leren rekenen is een leidend principe in Alles telt, óók in het kleuterrekenen. Dat wordt op een aantal manieren zichtbaar: in het activiteitenaanbod zijn veel activiteiten opgenomen die gericht zijn op ontwikkeling van getalbegrip in de beschrijvingen van lessuggesties worden observatiepunten aangereikt die vaak gericht zijn op uitingen van getalbegrip van kinderen er worden extra handelingssuggesties aangereikt om het getalbegrip te stimuleren als dit moeizaam op gang komt Mochten er toch kinderen zijn die niet meekomen met de kleuterstof, dan kan de Rekenhulp voor kleuters uitkomst bieden. Ga voor meer informatie over de Rekenhulp voor kleuters, de Utrechtse Getalbegrip Toets of het trainingsprogramma Als speciale kleuter tel je ook mee! naar: www.graviant.nl/educatieveuitgaven/online. 6
Korte berichten Materiaal voor hoogbegaafden Het Landelijk Informatiepunt (Hoog)begaafdheid Primair Onderwijs wijst iedereen die op onderwijskundig terrein met (hoog)begaafde leerlingen in aanraking komt de weg. Een jaar geleden publiceerde het informatiepunt een lijst met leermiddelen voor (hoog)begaafde kinderen. De lijst is te downloaden op www.infohoogbegaafd.nl. Op www.allestelt.nl vindt u het deel van de lijst dat betrekking heeft op het vak rekenen. www.opmijkunjerekenen.nl Een makkie of een echte rekenkraker? Op www.opmijkunjerekenen.nl konden leerkrachten tot 1 maart hun rekenvaardigheid testen. De inzendingen werden beloond met een leuk t-shirt en kans op een cadeaubon van E 250 voor een weekendtrip. De winnaar van de actie wordt bekend gemaakt op www.allestelt.nl. Downloaden servicebulletin Heeft u extra servicebulletins nodig, of wilt u oude servicebulletins nog eens nalezen? Dat kan. Ga naar onze website www.allestelt.nl en download het gewenste bulletin. Leerlingboek en werkschrift op cd-rom Op veler verzoek stellen wij, tegen een geringe vergoeding, binnenkort de leerlingenboeken en werkschriften beschikbaar op cd-rom. Zo kunt u Alles telt ook gebruiken op uw digitale schoolbord. U wordt via de website, www.allestelt.nl, geïnformeerd zodra het materiaal beschikbaar is. ThiemeMeulenhoff Postbus 7 7200 AA Zutphen T (0575) 594 894 F (0575) 594 961 E info.bao@thiememeulenhoff.nl I www.thiememeulenhoff.nl I www.allestelt.nl 978 11 112 4579 5 4770 8