een aam heid De aanpak van eenzaamheid Wat vindt u?

een aam heid De aanpak van eenzaamheid Wat vindt u?

Movisie: kennis en aanpak van sociale vraagstukken Movisie is het landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid. Onze activiteiten zijn georganiseerd in vier actuele programma s: effectiviteit en vakmanschap, zelfredzaamheid, participatie, veiligheid en huiselijk/ seksueel geweld. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op www.movisie.nl. Colofon Auteurs: Bard Briels, Barbara Panhuijzen Met dank aan: Jan Willem van de Maat (Movisie), Arie Ouwerkerk (Coalitie Erbij) Datum: februari 2016 Movisie

Inhoudsopgave Samenvatting 4 1. Inleiding 7 2. Respondenten 8 3. Eenzaamheid in de huidige context 9 4. Belangrijke voorwaarden om eenzaamheid aan te pakken 17 5. Welke kennis/ervaring wordt gebruikt en wat heeft u nodig? 20 6 Wat brengt de toekomst? 25 7. Frontliniepeiling in 2016 27 Bijlage: vragenlijst 28

Samenvatting Aandacht voor eenzaamheid: een gezamenlijke urgente taak Movisie vraagt jaarlijks beroepskrachten en vrijwilligers naar hun opvattingen over uiteenlopende maatschappelijke thema s. In de frontliniepeiling van 2015 worden zij gevraagd naar het omgaan met eenzaamheid in hun (vrijwilligers)werk en hoe zij naar de aanpak van eenzaamheid kijken in de huidige context. Een van de opmerkelijke uitkomsten is dat ongeveer de helft van de ondervraagden jaarlijks meer dan twintig keer geconfronteerd wordt met eenzaamheid in hun (vrijwilligers)werk. De kern van de transformatie van het sociale domein is het bieden van integrale ondersteuning en zorg op alle levensdomeinen. Als sleutel tot succes wordt lokale samenwerking genoemd, maar daar is nog ruimte voor verbetering volgens de respondenten. 45% geeft aan dat de primaire verant woordelijkheid bij de burger zelf ligt als het gaat om de aanpak van eenzaamheid. Maar de samenleving en organisaties zijn wel medeverantwoordelijk wanneer het kwetsbare mensen niet lukt om op eigen kracht de eenzaamheid te doorbreken. Uit de rapportage blijkt dat het signaleren van eenzaamheid door professionals mede door tijdgebrek een probleem blijft, zeker in de sociale wijkteams. Toekomstverwachting: toename eenzaamheid Het streven is om ouderen en mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking langer thuis, of in de wijk, te laten wonen. Enerzijds kunnen zij op die manier zo lang mogelijk deel uit maken van de samenleving, maar langer zelfstandig thuis wonen, kan ook vereenzaming tot gevolg hebben. Nu er meer nadruk ligt op wat mensen zelf kunnen, zo nodig met hulp van hun sociale netwerk, verwacht het merendeel van de respondenten (57%) dat het aantal eenzame mensen zal toenemen. 45% geeft aan dat de verantwoordelijkheid primair bij de burger zelf ligt. Maar zij denken niet dat deze kwetsbare groep zelf in staat is actie te ondernemen en naar oplossingen te zoeken. De reden daarvoor is volgens hen het taboe dat nog steeds rondom eenzaamheid hangt. En burgers kunnen dan wel in de eerste plaats zelf verantwoordelijk zijn; de kwetsbaren onder hen hebben ondersteuning hard nodig. Hier ligt een gezamenlijke verantwoordelijkheid. (Toegang tot) ondersteuning in ontwikkeling Op de vraag of mensen met eenzaamheidsproblematiek op een laagdrempelige manier (toegang tot) ondersteuning kunnen vinden, zijn de antwoorden verdeeld. 40% geeft aan dat ondersteuning laagdrempelig te vinden is, maar bijna 30% zegt dat dit niet het geval is. Bovendien betekent de aanwezigheid van laagdrempelige ondersteuning nog niet direct dat men ook hulp zoekt. Een duidelijk en laagdrempelig meldpunt voor sociale problematiek, waar zowel professionals, vrijwilligers als burgers terecht kunnen, wordt wel als tweede belangrijke voorwaarde genoemd in de aanpak tegen eenzaamheid. Dit sluit aan bij de 4 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

aanbeveling uit de publicatie Sleutels voor een lokale aanpak van eenzaamheid 1 om één of meerdere punten op te zetten waar professionals, vrijwilligers en ook buurtbewoners signalen kunnen melden. In de afgelopen jaren zijn in een groot aantal gemeenten sociale wijkteams opgericht en vindt de toegang tot ondersteuning in veel gevallen plaats via een keukentafelgesprek. Bijna 38% geeft aan dat sociale wijkteams nog onvoldoende in staat zijn om eenzaamheid te signaleren. Als reden geeft men aan dat veel wijkteams nog in ontwikkeling zijn met de nieuwe manier van werken. 19% vindt dat de teams wel voldoende toegerust zijn, maar benadrukt het gevaar van tijdsdruk. Zij zijn bijvoorbeeld, noodgedwongen, betrokken bij zware zorgsituaties, waardoor het signaleren van vereenzaming minder prioriteit krijgt. Outreachend werken lukt (nog) niet altijd. Wanneer iemand zelf geen ondersteuning zoekt, blijft de problematiek onzichtbaar en onopgelost. Samenwerking noodzaak Goede lokale samenwerking wordt als meest belangrijke voorwaarde voor de aanpak van eenzaamheid genoemd. 50% vindt de samenwerking tussen sociale professionals en vrijwilligers/mantelzorgers (heel) goed. Een belangrijke reden daarvoor is het werken in sociale wijkteams. 26% vindt de samenwerking niet goed, volgens hen is er nog een wereld te winnen. Om integraal te kunnen werken is samenwerking een vereiste. 2 Maar liefst 90% geeft aan dat de samenwerking tussen sociale professionals en zorgprofessionals essentieel is. 76% van hen geeft wel aan dat deze samenwerking beter kan. Grotere rol voor burgers/vrijwilligers? 51% vindt het beroep dat op burgers en hun netwerk wordt gedaan in de aanpak van eenzaamheid te groot. Veel van hen zijn het eens met de inzet op zelfredzaamheid, maar volgens hen verloopt de omslag te abrupt. De meerderheid geeft daarnaast aan niet te verwachten dat burgers eenzaamheid onder wijkbewoners vaker zelf aanpakken of melden bij hulporganisaties. Als redenen geven zij aan dat eenzaamheid daarvoor (nog) teveel taboe is, men elkaars privacy wil respecteren, en wordt volgens sommigen onderschat hoe druk mensen met hun eigen leven zijn. 24% is juist hoopvol en ziet, en verwacht, dat burgers hier wel een rol in nemen. Zij geven aan dat dit al, deels, lukt en dat dit een omslagproces is dat steeds meer op gang komt. Een meerderheid geeft aan dat er een te groot beroep op vrijwilligers wordt gedaan. Zij beargumenteren dit vanuit het gegeven dat vrijwilligers hiermee taken krijgen die eigenlijk, door de aard en ernst, onder professionele ondersteuning vallen. Ook vinden zij dat de verwachtingen aan inspanning en mogelijkheden van vrijwilligers te hoog worden ingeschat. 1 www.movisie.nl/publicaties/sleutels-lokale-aanpak-eenzaamheid 2 www.movisie.nl/publicaties/samenwerken-tussen-zorg-welzijn-nu-tijd De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 5

Expertise ontwikkelen verdient aandacht De kennis en ervaring die beroepskrachten en vrijwilligers het meeste inzetten, is de eigen praktijkervaring, naast informatie over de omstandigheden, wensen en behoeften van de cliënt. Maar ook de eigen intuïtie en expertise, opgebouwd vanuit hun opleiding en training, en (theoretische) kennis over eenzaamheid worden regelmatig benut. Om de kennis en expertise op peil te houden, geven de respondenten aan behoefte te hebben aan ondersteuning in de vorm van bijvoorbeeld coaching, opleiding en ruime toegang tot informatie. Aan deze behoefte wordt in de praktijk nog vaak onvoldoende voldaan. Dit betekent overigens niet dat er geen aanbod is. Hierin spelen ook factoren als tijd, (werk) cultuur en eigen gewoonten een rol. Het zou een mooi streven zijn om de ondersteuning en kennis, die mogelijk en beschikbaar is, op de juiste plek te krijgen. En dan uiteraard ook bij de mensen die zich vrijwillig inzetten. 6 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

1 Inleiding Movisie vraagt in de frontliniepeiling jaarlijks uitvoerende beroepskrachten en vrijwilligers naar hun opvattingen over uiteenlopende maatschappelijke thema s. Ieder jaar wordt gevraagd welk thema in een volgende frontliniepeiling aandacht verdient. In 2014 werd het thema Eenzaamheid aanbevolen. 3 In de peiling van 2015 wordt gevraagd hoe beroepskrachten en vrijwilligers aankijken tegen eenzaamheid. Hoe gaan zij ermee om in hun werk? Hoe zien zij eenzaamheid in het licht van de transformatie? Wat hebben zij nodig aan informatie en ondersteuning om hun werk goed te kunnen doen? Deze rapportage geeft een stem aan de opvattingen en meningen van beroepskrachten en vrijwilligers. Definitie Eenzaamheid Voor deze peiling is de volgende definitie van eenzaamheid gehanteerd: het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. 4 40% van de mensen in Nederland heeft te maken met matige eenzaamheidsgevoelens, vaak tijdelijk of incidenteel. Naar schatting 8% van de Nederlandse bevolking voelt zich aanhoudend, ernstig eenzaam. 5 Werkwijze en opzet De vragenlijst voor de peiling (zie bijlage) is opgesteld en verspreid in samenspraak met Coalitie Erbij, nationale coalitie tegen eenzaamheid. Van juli tot september 2015 stond de peiling over eenzaamheid online. Per e-mail werd de peiling verstuurd aan 1.038 personen. Tachtig personen hebben de vragenlijst ingevuld (8%). Via onder meer de website van Movisie en Coalitie Erbij en social media hebben nog eens 192 respondenten meegedaan. Het totale aantal deelnemers komt daarmee op 272. De eerste resultaten zijn op 1 oktober 2015 besproken en bediscussieerd tijdens een conferentie in de Week tegen Eenzaamheid in Rotterdam. Deze rapportage doet verslag van de uitkomsten van de peiling. Waar mogelijk zijn de gegevens aangevuld met uitkomsten van de bijeenkomst. Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op de achtergrond van de respondenten. Wat is de verhouding beroepskrachten en vrijwilligers? In welke sectoren zijn zij werkzaam of als vrijwilliger actief? In hoofdstuk 3 wordt ingezoomd op de opvattingen over eenzaamheid in de huidige context. Hoofdstuk 4 besteedt aandacht aan de belangrijkste voorwaarden in de aanpak van eenzaamheid. Hoofdstuk 5 geeft weer hoe ondersteuning en informatiebronnen worden benut en waar men behoefte aan heeft. En tenslotte geeft hoofdstuk 6 een blik op de toekomstverwachtingen. 3 Omgaan met armoede, frontliniewerkers aan het woord. Frontliniepeiling 2014, p. 25 4 De Jong Gierveld & van Tilburg, 2007 5 Bron: Coalitie Erbij www.eenzaam.nl De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 7

2 Respondenten De peiling is in totaal door 272 beroepskrachten en vrijwilligers ingevuld. Doelgroep ouderen (buurt)bewoners mensen met een psychische beperking chronisch zieken mantelzorgers 39 41 47 52 60 vaak werkt men met een combinatie van doelgroepen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Functie 8% 10% 10% 16% 56% uitvoerend professional vrijwilliger Zzp er / combinatie of in opleiding leidinggevend staf / beleid Leeftijd 15% 36% 49% respondenten boven de 55 jaar respondenten tussen de 41 en 55 jaar respondenten 40 jaar of jonger Signaleren van eenzaamheid respondenten die meer dan 20 keer per jaar eenzaamheidsproblematiek tegenkomen 13 tot 20 keer 18 45 6 tot 12 keer 21 vijf keer of minder 16 0% 10% 20% 30% 40% 50% Werkterrein Welzijn ouderen Vrijwilligerswerk Breed welzijn (O)GGZ Maatschappelijk werk Hulpverlening voor mensen met een beperking Belangenbehartiging Verzorging en verpleging 8 8 7 7 7 31 30 29 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 8 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

3 Eenzaamheid in de huidige context Door de decentralisaties en de beweging richting een participatiesamenleving, waarin zelfredzaamheid wordt nagestreefd, verandert er veel voor burgers, maar ook voor beroepskrachten en vrijwilligers. Welk beroep wordt op hen gedaan? Hoe laagdrempelig zijn voorzieningen beschikbaar? Zijn sociale wijkteams (al) voldoende toegerust om eenzaamheidsproblematiek te signaleren? Verantwoordelijkheid Waar ligt volgens de respondenten de (primaire) verantwoordelijkheid voor het oplossen van eenzaamheidsproblematiek? Vraag 7 Wie vindt u in de eerste plaats verantwoordelijk voor het oplossen van eenzaamheidsproblematiek? (N=272). 45 14 11 3 26 0% 20% 40% 60% 80% 100% De burger zelf Dienstverlenende organisaties De gemeente De mensen in de omgeving van iemand die eenzaam is Anders Afgaand op bovenstaande antwoorden, is het een moeilijk te beantwoorden vraag. 26% geeft aan hier geen keuze in te willen of kunnen maken. Zij vinden veelal dat de verantwoordelijkheid bij iedereen ligt. 45% geeft aan dat in de eerste plaats de burger zelf verantwoordelijk is. Iemand is in de eerste plaats zelf verantwoordelijk, moet open staan om er over te praten en ondersteuning te ontvangen. De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 9

Maar men geeft ook vaak aan dat de burger dat niet alleen kan. De gedachte is dat burgers, wanneer zij dat zelf willen maar niet zelf kunnen, een beroep kunnen doen op hun omgeving en/of een beroep kunnen doen op professionele ondersteuning. Maar het zelf melden van eenzaamheid komt in werkelijkheid maar weinig voor. De respondenten geven aan dat het aanvaarden van hulp voor mensen vaak al een ingewikkelde stap is en dat daar veel motivatie voor nodig is. Degenen (11%) die dienstverlenende organisaties noemen als eerst verantwoordelijke, onderbouwen dit met het argument dat de burger die (op dat moment) niet zelf in staat is tot handelen (onvermogen) ondersteuning nodig heeft. In feite onderschrijft het resultaat een breed gedragen beeld dat de burger in eerste instantie zelf verantwoordelijk is. Kan hij dit niet alleen dan is ondersteuning van zijn omgeving en/of hulpverlening onontbeerlijk. Dat maakt hen mede verantwoordelijk. Sociale wijkteams Veel gemeenten hebben in de afgelopen jaren de keuze gemaakt om met sociale (wijk)teams te gaan werken. In hoeverre zijn de wijkteams volgens de deelnemers aan de peiling (al) toegerust in het signaleren van eenzaamheid? Vraag 10 Sociale wijkteams zijn voldoende toegerust om eenzaamheidsproblematiek te signaleren (N=270). 8 30 28 16 3 16 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet De groep respondenten die vindt dat sociale wijkteams op dit moment onvoldoende zijn toegerust om eenzaamheidsproblematiek te signaleren, is twee keer zo groot als de groep die vindt dat zij dat wel zijn (38 versus 19%). Een reden hiervoor is dat wijkteams niet allemaal even lang actief zijn en dat velen nog hun plek zoeken. De lange termijn resultaten zijn vaak nog niet zichtbaar en het vertrouwen moet nog groeien. Dat komt ook terug in de toelichting van de respondenten: Het is te vroeg om dat te stellen. Daarnaast zijn er ook meer fundamentele twijfels over of zij hiertoe wel in staat zijn: Sociale wijkteams werken ook onder tijdsdruk en hebben dus veel te weinig tijd voor verdieping. 10 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Mensen plakken geen sticker op hun voorhoofd met de tekst: ik ben eenzaam, help me! Er is verdeling binnen de respondentengroep. Men heeft nog niet het volledige vertrouwen dat sociale wijkteams voldoende zijn toegerust om eenzaamheid te signaleren. Maar er is hoop. Het ontbreekt hen vaak aan tijd, maar dan moet er goed doorverwezen worden! Uit de praktijk komen geluiden dat de wijkteams er wel voor zorgen dat netwerkpartners elkaar inlichten over wat zij tegenkomen. Dit komt de signalering ten goede; mensen worden gevolgd. Dat betekent dat er naast vraaggericht ook outreachend wordt gewerkt. Hierin speelt tijdsdruk mogelijk een beperkende rol. Het is belangrijk dat het wijkteam de ruimte krijgt. Het toerusten van het wijkteam in het leren begrijpen en signaleren van eenzaamheidsproblematiek is ook een belangrijke schakel. De wijze waarop dit al gebeurt, verschilt waarschijnlijk per gemeente. Overigens is het wijkteam niet de enige partij met een signalerende functie. De vraag is dan welke partijen hier (nog meer) een rol in vervullen en of zij wel voldoende tijd hebben. Keukentafelgesprek In veel gemeenten wordt het keukentafelgesprek gevoerd door iemand uit het wijkteam, maar in sommige gemeenten wordt dit anders georganiseerd. Vraag 11 Door o.a. het voeren van keukentafelgesprekken wordt eenzaamheidsproblematiek sneller gesignaleerd dan voorheen het geval was (N=267). 6 24 22 34 3 11 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet De respondenten hebben er meer vertrouwen in dat eenzaamheid (onder andere) door deze gesprekken sneller wordt gesignaleerd dan voorheen het geval was. 37% is het hier mee eens tegenover 30% niet mee eens. Dit is meer dan dat zij vertrouwen hebben in de mate waarin wijkteams toegerust zijn om eenzaamheid te signaleren. De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 11

Nader bekeken, lijken de respondenten die vinden dat signalering nu sneller verloopt dan voorheen toch wat kritischer dan op het eerste gezicht naar voren komt. Zij nuanceren hun mening door aan te geven dat de kwaliteit van het gesprek veel bepalend is. En dat als er geen hulpvraag is, er doorgaans geen gesprek plaats vindt. Signaleren als je niet bij iemand binnen bent, is natuurlijk lastiger dan wanneer er een gespreksmoment is. Vooral bij mensen die niet in beeld zijn en niet zelf contact zoeken, is signalering ingewikkeld. Het keukentafelgesprek, wat deze mensen in principe niet krijgen, is voor hen dus geen oplossingsrichting. Enkele toelichtingen over het keukentafelgesprek en signalering van eenzaamheids- problematiek: De toeleiding tot keukentafelgesprekken vraagt om een creatieve slag. De drempel is voor sommigen te hoog, waardoor dezelfde partijen om tafel zitten. Nu gaat het er om die mensen zien te bereiken die achter hun voordeur blijven. Het gesprek is eenmalig, en dat is onvoldoende om eenzaamheid te signaleren. Laagdrempelige voorzieningen Kunnen mensen op een laagdrempelige manier hun ondersteuningsvraag kenbaar maken? Is ondersteuning eenvoudig en dichtbij te vinden? De reacties op deze stelling zijn divers en weerspiegelen waarschijnlijk de verschillen tussen gemeenten. Vraag 14 In mijn gemeente kunnen mensen met eenzaamheidsproblematiek op een laagdrempelige manier (toegang tot) ondersteuning vinden (N=268). 4 24 19 31 9 13 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Het is nog wel zoeken naar de goede samenwerking tussen de diverse organisaties en burgerinitiatieven. Gelukkig neemt de gemeente hier zijn verantwoordelijkheid en kijkt hoe dit beter kan. 12 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

40% vindt de (toegang tot) ondersteuning laagdrempelig. Bijna 30% geeft aan dat er geen laagdrempelige manier is om ondersteuning te vinden voor mensen die eenzaam zijn. Degenen die kritisch zijn geven aan dat er meer outreachend gewerkt moet worden en dat vraag en aanbod niet goed op elkaar zijn afgestemd. Daarnaast wordt genoemd dat bijvoorbeeld alleen contactgegevens niet voldoende zijn, voorzieningen zijn wegbezuinigd. En als er voorzieningen zijn, dan maken de mensen die eenzaam zijn daar niet vanzelf gebruik van. In onze gemeente is hier geen adequate, dekkende, duidelijke, systematische wijze van voorlichting over Instanties die zich er mee bezig houden, zoeken elkaar niet op voor het uitwisselen van informatie, deskundigheidsbevordering, het voorkomen van dubbel werk of overnemen van diensten. Anderen, òòk degenen die de laagdrempeligheid positief beoordelen, laten in hun kritiek vooral een onderschatting zien van bijvoorbeeld de zwaarte van benodigde ondersteuning (voor bepaalde doelgroepen). De 40% die de (toegang tot) ondersteuning laagdrempelig vindt, blijkt dus ook kritisch. Dit doet de uitslag positiever lijken dan dat deze werkelijk is. Er wordt te gemakkelijk gedacht dat de oplossing zit in laagdrempelige vrijblijvende activiteiten. Er is continuïteit van begeleiding nodig en heel veel tijd en geduld. Beroep op burgers De transformatie wordt gekenmerkt door het grotere beroep dat op burgers, hun netwerk en vrijwilligers wordt gedaan in de zorg om kwetsbare burgers. Is dit haalbaar als het gaat om eenzaamheidsproblematiek? Vraag 12 Er wordt een te groot beroep gedaan op burgers en hun netwerk om eenzaamheidsproblematiek te voorkomen en aan te pakken (N=272). 2 25 20 34 17 2 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 13

Een meerderheid onderschrijft deze stelling (51%). Uit de toelichting kan worden opgemaakt dat men het er wel mee eens is dat er een beroep op burgers en hun netwerk wordt gedaan, maar dat het nu te abrupt is gegaan. Men vindt dat er eerst geïnvesteerd moet worden in sociale netwerkvorming of zoals een respondent opmerkt: Wat er nu gebeurd is hetzelfde als wanneer je tegen iemand die nog nooit in een auto heeft gezeten zegt: hier zijn de sleutels ga maar rijden maar... Het lijkt wel of de respondenten zeggen dat burgers eerst nog toegerust moeten worden in het overnemen van taken die voorheen door professionals werden gedaan. Anderen benadrukken dat burgers vrijwillig wel even hun naasten of buren willen ondersteunen, maar wat als dat een permanente vraag wordt? Mensen weten vaak niet wat ze moeten doen en haken af. Dan vallen mensen nog verder terug. Mensen moeten steeds meer werken, en hebben daarnaast ook veel activiteiten, waardoor eigenlijk niet voldoende tijd overblijft voor sociale activiteiten. Bij de respondenten die het niet eens zijn met de stelling, is er geen sprake meer van koudwatervrees. Zij vinden niet dat er een te groot beroep wordt gedaan op burgers. Sterker nog zij vinden dat burgers hierdoor bewuster worden van wat er speelt in hun omgeving: Ik hoorde laatst bij een bijeenkomst in een klein dorp door sommigen beweren dat er in hun dorp echt geen eenzame mensen waren. Ze waren er wel degelijk, meer dan ze dachten. Deze discussies openen de ogen van de mensen. Veel mensen willen overigens best wat voor elkaar betekenen. Ook worden ervaringsdeskundigen genoemd: zij kunnen en willen vaak van betekenis zijn. Overeenkomst in de reacties is dat men het een goede ontwikkeling vindt dat burgers zich meer gaan realiseren wat er maatschappelijk speelt in hun omgeving. Of zoals een respondent opmerkt: Het beroep op burgers kan niet groot genoeg zijn. Beroep op vrijwilligers In iets sterkere mate is een meerderheid (55%) het er (helemaal) mee eens dat er een te groot beroep gedaan wordt op vrijwilligers. Er is gekeken of de vrijwilligers uit deze peiling hier andere opvattingen over hebben dan de beroepskrachten. Er blijken nauwelijks verschillen te zijn. 6 6 Hoewel vrijwilligers gemiddeld iets negatiever antwoorden over het beroep dat op hen gedaan wordt dan andere respondenten, zijn deze verschillen niet significant. Het percentage vrijwilligers dat de vragenlijst heeft ingevuld is relatief laag (16%). 14 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Vraag 13 Er wordt een te groot beroep gedaan op vrijwilligers om eenzaamheidsproblematiek te voorkomen en aan te pakken (N=271). 1 21 20 35 20 3 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Daarvoor worden argumenten aangedragen die betrekking hebben op het mogelijk verdringen van betaald werk en of vrijwilligers in staat, en toegerust, zijn om de vereiste hulp te bieden. Enkele toelichtingen: De inzet van vrijwilligers vind ik een groot goed, zeker voor de mensen die een beperkt of geen netwerk hebben. De inzet van professionals wordt echter soms vervangen door de inzet van vrijwilligers, en dat is niet altijd positief. Soms moet eerst onderliggende problematiek opgelost worden, voordat mensen andere stappen kunnen zetten. Gezien de bezuinigingen wordt deze stap steeds vaker overgeslagen. Vrijwilligers kunnen geen 24/7 zorg leveren, vaak ook niet de bijzondere vereiste hulp of zorg. Het doorberekenen van de eenzaamheids-vicieuze cirkel, kan niet door een vrijwilliger worden gedaan. Het is vreemd dat vrijwilligers opeens taken krijgen die tot voor kort nog door betaalde krachten werden gedaan. Degenen (22%) die van mening zijn dat er geen te groot beroep op vrijwilligers wordt gedaan, noemen argumenten zoals: dat vrijwilligers juist zelf vrijwilligerswerk zijn gaan doen om hun eigen eenzaamheid tegen te gaan of omdat zij vanwege het thema zeer gemotiveerd zijn om zich hier vrijwillig voor in te zetten. Ook geven zij aan dat in hun werkomgeving de taken tussen professionals en vrijwilligers goed afgebakend zijn: de vrijwilliger doet wat hij/zij, naar vermogen, kan en er is professionele ondersteuning voor vrijwilliger én doelgroep wanneer nodig. De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 15

Conclusie Hoe wordt aan de hand van bovenstaande stellingen de aanpak van eenzaamheid anno nu beoordeeld? Een meerderheid vindt dat burgers en vrijwilligers overvraagd worden. Het aantal respondenten dat van mening is dat sociale wijkteams onvoldoende toegerust zijn om eenzaamheid te signaleren is twee keer zo groot als het aantal dat vindt dat zij wel voldoende toegerust zijn. Bij de stellingen waar de uitslag een positiever beeld geeft (sneller signaleren door keukentafelgesprekken en de laagdrempelige toegang tot ondersteuning), wordt dit genuanceerd. Een meerderheid vindt de signalering en aanpak van eenzaamheid anno nu nog onvoldoende, maar wel in ontwikkeling. 16 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

4 Belangrijke voorwaarden om eenzaamheid aan te pakken De huidige aanpak schiet op enkele fronten (nog) te kort en de vraag is hoe dit, volgens beroepskrachten en vrijwilligers, beter kan. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden? Hoe wil men ondersteund worden? Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor een succesvolle aanpak van eenzaamheidsproblematiek? Vanuit de respondenten komt het volgende beeld: Goede lokale samenwerking en afstemming tussen verschillende betrokken organisaties 70 Duidelijk en laagdrempelig meldpunt waar professionals, vrijwilligers en burgers sociale problematiek kunnen melden Kennis, vaardigheden en eigenschappen van hulpverleners 41 57 Algemene informatie over wat werkt bij preventie en aanpak van eenzaamheid Kennis over de werkzaamheid van interventies / methodieken Financiële mogelijkheden om eenzaamheid aan te pakken 27 29 32 Beschikbaarheid van goede praktijkvoorbeelden 19 0 10 20 30 40 50 60 70 80% N=272, percentages geven weer welk deel van de respondenten deze voorwaarde benoemt als een van de belangrijkste drie voorwaarden. Wat opvalt, is dat organisatie/procesvoorwaarden zoals samenwerking en toegang tot ondersteuning als belangrijker voorwaarden worden aangemerkt dan kennis/informatievoorwaarden. Kennis, informatie en goede voorbeelden worden mogelijk meer als een hulpmiddel gezien en niet als een harde voorwaarde. Betekent dat nu dat men vindt dat de huidige organisatorische voorwaarden tekort schieten? De resultaten van de stelling: Een goede samenwerking tussen sociale professionals en zorgprofessionals is onmisbaar om eenzaamheidsproblematiek aan te pakken, geeft daar gedeel- De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 17

telijk antwoord op. 14% geeft aan dat er goed wordt samengewerkt en maar liefst 76% geeft aan dat er nog niet genoeg wordt samengewerkt. De noodzaak voor samenwerking wordt erkend, maar deze mag meer benadrukt worden en moet, volgens de respondenten, nog veel beter in de praktijk worden gerealiseerd. Aanvullende voorwaarden die volgens respondenten van belang zijn om eenzaamheid succesvol aan te pakken: luisteren naar de cliënt, de wens en de behoefte van de cliënt moet duidelijk zijn en ondersteuning moet daarop gericht zijn. Samenwerking vrijwilligers Goede samenwerking tussen betrokken organisaties en afstemming op lokaal niveau wordt als belangrijkste voorwaarde aangemerkt om een succesvolle aanpak van eenzaamheid mogelijk te maken. Hoe is het met die lokale samenwerking gesteld? In de peiling is vanuit verschillende perspectieven naar die lokale samenwerking gevraagd. Vraag 9 Er is in mijn (werk)omgeving goede samenwerking tussen sociale professionals en vrijwilligers/mantelzorgers bij de aanpak van eenzaamheid (N=269). 6 20 19 39 11 5 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet De helft van de respondenten vindt de samenwerking goed/heel goed, terwijl 26% het hier (helemaal) niet mee eens is. De overige 25% antwoordt neutraal of geeft aan het niet te weten. Volgens degenen die het (helemaal) niet eens zijn met de stelling is er nog een wereld te winnen in de samenwerking tegen eenzaamheid. Ze zijn voor samenwerking, maar zien het in de praktijk nog (te) weinig. Eén coördinator licht toe: De investering in het werken met vrijwilligers wordt door professionals toegejuicht, maar dat is (nog) niet tot alle professionals doorgedrongen. Als reden daarvoor wordt vooral tijdsdruk genoemd. Respondenten die het (heel erg) eens zijn met de stelling noemen regelmatig de wijkteams als voorbeeld. Deze zorgen voor korte lijnen. Op functieniveau blijken vrijwilligers hier kritischer (negatiever) over dan de overige groepen (uitvoerende beroepskrachten, leidinggevenden). 7 7 Hoewel vrijwilligers gemiddeld negatiever zijn over de samenwerking dan respondenten uit overige functies, zijn deze verschillen niet significant. Het percentage vrijwilligers dat de vragenlijst heeft ingevuld is relatief laag (16%). 18 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Samenwerking zorg Een goede samenwerking is een voorwaarde bij het bieden van integrale ondersteuning. Hoe kijkt men naar de samenwerking tussen sociale- en zorgprofessionals? Vraag 16 Een goede samenwerking tussen sociale professionals en zorgprofessionals is onmisbaar om eenzaamheidsproblematiek aan te pakken. (N=270) 4% 6% 14% Ja, en er wordt ook veel samen gewerkt Ja, maar er wordt nog niet genoeg samen gewerkt 76% Nee, die samenwerking is niet per se noodzakelijk Geen mening Maar liefst 90% onderschrijft de stelling dat samenwerking onmisbaar is. 14% vindt deze samenwerking goed, terwijl 76% stelt dat deze beter kan. Als deze wens door zo veel respondenten wordt gedeeld, wordt deze dan ook gerealiseerd? Men geeft aan dat de roep om samenwerking er altijd is geweest, maar dat de noodzaak en visie tot samenwerking nu pas echt duidelijk wordt gevoeld: Zorgaanbieders richten zich meer en meer op de wijk. Anderen geven aan dat de samenwerking er wel degelijk is: Zeker tussen professionals en mensen in de omgeving van de mensen die het nodig hebben. Maar, zoals een overgrote meerderheid stelt; de samenwerking kan of moet beter. In het wijkteam waarin ik werk, werken alle professionals nog veel voor zichzelf. Samenwerking komt wel, steeds meer, op gang, maar er wordt nog niet veel gesignaleerd. Wel op casusniveau eventueel, maar niet in de breedte van een wijk bijvoorbeeld. Er zit groei in de samenwerking met een nieuw buurtteam. Signalering en doorverwijzing naar specialisten Eenzaamheid kan veel en veel beter. Een kleine groep (6%) vindt die samenwerking overigens niet noodzakelijk om tot goede resultaten te komen. De noodzaak tot samenwerking is, volgens sommigen, ook afhankelijk van de doelgroep waarvoor men zich inzet. In eerste instantie moeten beiden zich er bewust van zijn. Vaak hebben ze niet dezelfde doelgroep; de GGZ is nu vooral van de langdurig zorgafhankelijken. De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 19

5 Welke kennis/ervaring wordt gebruikt en wat heeft u nodig? Bij de aanpak van eenzaamheid zetten beroepskrachten en vrijwilligers verschillende soorten kennis en ervaring 8 in. In welke mate worden deze toegepast? De respondenten geven aan dat zij verschillende soorten kennis en ervaring gemiddeld vaak inzetten. Hoewel alle vormen bovengemiddeld worden toegepast en de verschillen gering zijn, is er toch wel een tendens zichtbaar. Bij de beoordeling is uitgegaan van een vierpuntsschaal: 1. niet 2. soms 3. vaak 4. heel vaak: Mijn eigen praktijkervaring Informatie over de omstandigheden, wensen en behoeften van de cliënt Intuïtie/mensenkennis Mijn eigen expertise opgebouwd door opleiding en training (Theoretische) kennis over eenzaamheid gemiddeld 3.17 gemiddeld 3.17 gemiddeld 3.10 gemiddeld 2,92 gemiddeld 2,53 0 1 2 3 4 Naast bovenstaande bronnen van kennis en ervaring noemden respondenten aanvullend de kennis/ervaring van ervaringsdeskundigen en hun persoonlijke ervaringen (als ervaringsdeskundige). Ook netwerkcontacten, uitwisseling met collega s en case-based learning werden aangehaald als werkzame vorm om te leren. Hierop sluit het toepassen van praktijkervaring, wat nadrukkelijk werd genoemd, naadloos aan. In vergelijking met andere kennis/ervaringsbronnen wordt (theoretische) kennis over eenzaamheid het minst gebruikt. Maar het scoort toch gemiddeld tussen soms en vaak. Oftewel de minst aangevinkte kennis/ervaringsbron wordt toch redelijk vaak ingezet. Dit is terug te zien bij de vraag naar de toepassing van interventies om eenzaamheid aan te pakken. Veel van deze interventies worden (veelvuldig) in de praktijk uitgevoerd en zijn zorgvuldig uitgewerkt, vaak onderbouwd met theoretische kennis. De volgende interventies worden door de respondenten gebruikt: 8 Deze vraag is deels gebaseerd op evidence based practice waar bij de aanpak van een probleem gebruik wordt gemaakt van een combinatie van het best beschikbare onderzoeksbewijs, de eigen professionele expertise en de unieke waarden en omstandigheden van de cliënt/patiënt. 20 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

50-plusnet.nl Bezoekdienst voor weduwen en weduwnaars Community Support KOEK - Klimmen Op Eigen Kracht Resto Van Harte GRIP en GLANS groepscursus Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers Creatief leven Particuliere vervoersdienst Sensoor Maatjesprojecten Natuurlijk, een netwerkcoach! Vrienden maken kun je leren Present Voor meer informatie over de genoemde interventies, vindt u hier verwijzingen naar de websites. Sommige methodieken staan in de databank Effectieve sociale interventies. Voor meer informatie over de aanpak van eenzaamheid kunt u ook op de website van Coalitie Erbij terecht. 50-plusnet.nl Digitale ontmoetingsplek voor ouderen (50-plussers) die hun sociale netwerk willen uitbreiden. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Bezoekdienst voor weduwen en weduwnaars Ervaringsdeskundige vrijwilligers bezoeken mensen die onlangs hun partner verloren hebben. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Community support Community support richt zich op de kracht van de burger en het sociale netwerk om mensen met een beperking een zo normaal mogelijk leven te laten leiden. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies GRIP en GLANS groepscursus Cursus die ondersteunt om weer grip te krijgen op iemands eigen leven Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 21

Natuurlijk, een netwerkcoach! Methode die mensen ondersteunt bij het uitbreiden van of werken aan hun netwerk. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers Draaiboek voor het opzetten van een ontmoetingscentrum voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Particuliere vervoersdienst Deze methode biedt kwetsbare ouderen betaalbaar particulier vervoer, inclusief begeleiding met als doel de mobiliteit en de veiligheidsgevoelens te verbeteren en eenzaamheid onder hen te verminderen. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Sensoor Telefonische hulpverlening: dag en nacht een luisterend oor. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Vrienden maken kun je leren Cursus gericht op het vergroten van sociale steun. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Present De methode Present brengt groepen mensen die zich incidenteel willen inzetten in contact met mensen die hulp nodig hebben. Beschrijving in de databank Effectieve sociale interventies Resto Van Harte Brengt mensen in verbinding door samen te koken, samen te eten en door zelf een bijdrage te leveren aan een leefbare gemeenschap. Creatief leven Creatief Leven is een programma van acht weken dat specifiek is ontwikkeld om eenzaamheid te helpen aanpakken. Maatjesprojecten Verzamelterm voor allerlei één op één vormen van ondersteuning. Lees recent onderzoek naar maatjesprojecten: Een maatje voor iedereen, te downloaden via www.movisie.nl/publicaties KOEK - Klimmen Op Eigen Kracht De methode geeft mensen de kans om hun droom, wens of doel na te streven. 22 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Soorten ondersteuning en informatiebronnen Welke behoefte hebben de sociaal werkers en vrijwilligers in het sociale domein, aan ondersteuning en informatie met betrekking tot de aanpak van eenzaamheid? Bij het antwoorden kunnen de respondenten tegelijkertijd aangeven in welke mate er nu al aan voldaan wordt en wat wenselijk is. Vraag 21/22 Hoe wordt (wilt) u op dit moment in uw (vrijwilligers)werk ondersteund (worden) om eenzaamheidsproblematiek aan te pakken? Coaching in het werk 15 51 Mogelijkheden om kennis en ervaring uit te wisselen 35 68 Ik mag cursussen volgen (deskundigheidsbevordering) Ik heb toegang tot informatie over praktisch toepasbare eenzaamheidsinterventies 25 28 56 60 Ik heb toegang tot informatie over verschillende risicofactoren en kenmerken van eenzaamheid Het thema eenzaamheid krijgt binnen de organisatie veel aandacht 35 35 60 65 0 20 40 60 80 100 % dat ondersteuning (heel) belangrijk vind % dat op dit moment (heel erg) wordt ondersteund Uit de peiling blijkt dat de behoefte aan ondersteuning groter is dan wat zij op dit moment krijgen. 35% geeft aan dat er mogelijkheden zijn om kennis en ervaringen uit te wisselen met collega s, maar de behoefte aan uitwisseling is veel groter, namelijk 68%. De grootste kloof is zichtbaar bij coaching in het werk. Slechts 15% geeft aan dat dit gebeurt, terwijl 51% aangeeft daar veel behoefte aan te hebben. Vanuit de respondenten komt de opmerking dat de kwaliteit van de ondersteuning voor verbetering vatbaar is. Wat wordt aangeboden, kan volgens hen beter aansluiten bij de behoeften. Los van het verschil tussen de ontvangen en gewenste ondersteuning geeft het resultaat goed weer welke ondersteuningsvormen men het meest belangrijk vindt. De verschillen zijn relatief klein, maar mogelijkheden om kennis en ervaringen uit te wisselen scoort het hoogst. Dit geeft een mogelijk aanknopingspunt om beroepskrachten en vrijwilligers hier (meer) op te ondersteunen. De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 23

Vraag 23/24 Via welke informatiebronnen wilt u (of ontvangt u) informatie over de aanpak van eenzaamheid? Ervaringsdeskundigheid (van mezelf of anderen) 49 68 Cursus op locatie 13 41 Digitale cursussen 12 34 Bijeenkomsten/congressen 17 39 Social media 22 28 Informele netwerkcontacten 38 61 Management/collega s Zoekacties op internet 26 47 50 48 Vakbladen en tijdschriften 28 56 Digitale nieuwsbrieven 45 58 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % dat informatiebron (heel) belangrijk vind % dat via deze bron (heel erg) veel informatie ontvangt In iets mindere mate is bij gebruikte informatievormen en gewenste informatievormen hetzelfde beeld te zien. Er zijn informatiebronnen waarbij het gebruik en de behoefte elkaar goed in evenwicht houden, zoals bij zoekacties op internet en gebruik van sociale media. Dit is mogelijk te verklaren doordat de digitale infrastructuur in het sociale domein toereikend en laagdrempelig is of, in ieder geval, aansluit bij de wens van de respondenten. Daartegenover staan informatiebronnen waar in vergelijking tot de wens minder gebruik van wordt gemaakt, zoals vakbladen en cursus op locatie. De factoren tijd en toegankelijkheid kunnen hier een rol in spelen. Ervaringsdeskundigheid en informele netwerkcontacten worden het meest belangrijk gevonden. 24 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

6 Wat brengt de toekomst? In de peiling is ook gevraagd naar de verwachtingen voor de toekomst. Deze vraag is ook tijdens de Week tegen Eenzaamheid besproken met de deelnemers. Vraag 8 Nu er meer nadruk ligt op wat mensen zelf kunnen, zo nodig met behulp van hun sociale netwerk, verwacht ik dat het aantal mensen dat eenzaamheid ervaart... (N=271). 57 29 14 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zal toenemen Gelijk zal blijven Zal afnemen De antwoorden op de peiling sluiten aan op die van de bezoekers van conferentie tijdens de Week tegen Eenzaamheid. Hiervoor worden verschillende argumenten aangedragen, waaronder de twijfel of mensen die al eenzaam zijn, of in een sociaal isolement verkeren, het vermogen hebben om zelfstandig, dus zonder begeleiding van anderen, iets kunnen veranderen in hun situatie. Ook het onvermogen van de directe omgeving om dit te veranderen en twijfels over een succesvolle aanpak van de sociale wijkteams, of equivalenten daarvan, worden genoemd. Dat blijkt ook al uit het antwoord op de stelling over de mate waarin sociale wijkteams voldoende zijn toegerust om eenzaamheidsproblematiek te signaleren die door slechts 19% wordt onderschreven (zie p. 10). Gelet op het bovenstaande is het niet verwonderlijk dat een ruime meerderheid (57%) het (helemaal) niet eens is met bovenstaande stelling Vraag 15 Het is realistisch om te verwachten dat burgers vaker eenzaamheid onder wijkbewoners zelf aanpakken of melden bij hulporganisaties (N=268). 10 47 15 22 2 4 0% 20% 40% 60% 80% 100% Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 25

Hiervoor worden de volgende redenen gegeven: * Zelf actie ondernemen vraagt om een omslag in denken en handelen en dat kost tijd. Bewustwording is een proces dat gepaard gaat met een ontwikkeling van soms jaren. Er is meer nodig dan alleen maar roepen dat we oog moeten hebben voor elkaar. * Eenzaamheid blijft een taboe. Eenzaamheid is daarvoor veel te veel taboe en het wordt maar al te vaak als eigen schuld problematiek bestempeld. * Mensen hebben het te druk. Ik heb mijn gezin, mijn familie, mijn buren, een deel van de straat en dat is al meer dan genoeg. * Mensen weten niet wie hun buren zijn en als je dat wel weet laat je ze met rust. * Mensen zijn bang om iemand te kwetsen door over de privacy-grens heen te stappen. De respondenten brengen een aantal observaties en ervaringen naar voren die duidelijk maken waarom zij niet verwachten dat burgers zelf de eenzaamheid in hun omgeving gaan melden of aanpakken. Eenzaamheid is vaak verborgen. Burgers respecteren elkaars privacy, bemoeien zich niet snel met anderen en mensen hebben het bovendien druk met hun eigen leven. In combinatie met een terugtrekkende overheid, en een andere rol voor lokale professionals in het sociale domein, komt de eenzame burger mogelijk meer in de kou te staan dan tot nu toe het geval was. Degenen die wel verwachten dat burgers meer in actie komen, een minderheid, zijn wat optimistischer. Wel benadrukken zij dat het niet vanzelf gaat. Er moet volgens hen een omslag in denken komen. Bij burgers moet de vanzelfsprekendheid dat de overheid verantwoordelijk is, plaats maken voor een nieuwe vanzelfsprekendheid dat burgers zelf verantwoordelijk zijn. Over de veranderende rol van de professional wordt het volgende gezegd: Mensen zijn goed in staat om elkaar te helpen of zelf melding te maken bij hulporganisaties. Professionals kunnen wel ondersteuning bieden om meer contacten met buren op te bouwen. De respondenten geloven in de kracht van het lokale collectief en doen daar enkele uitspraken over die dat onderschrijven: Het vliegwiel van participatie en het van-en-voor-elkaar-zijn, gaat langzaamaan sneller draaien. Mits er een periode van gewenning en voorlichting aan vooraf gaat. Dit moet inbedden. Als eenzaamheid niet langer wordt doodgezwegen, maar de lokale gemeenschap daadwerkelijk in actie komt om eenzaamheid terug te dringen. Dan ligt een meer (pro-)actieve houding bij burgers voor de hand. 26 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

7 Frontliniepeiling in 2016 De vragenlijst van deze peiling is afgenomen in de periode juli tot september 2015. Zoals ieder jaar worden de respondenten gevraagd over welke thema s zij nog graag een peiling willen. Hieruit komen twee thema s naar voren. Dit zijn zelfredzaamheid & samenredzaamheid en sociale wijkteams. Movisie neemt deze suggesties mee voor de komende frontliniepeilingen. Aanmelden frontliniepanel Bent u zelf werkzaam in het sociale domein (beroepskracht of vrijwilliger) en wilt u meedoen aan komende raadplegingen van Movisie? Heeft u vragen naar aanleiding van de frontliniepeiling? Kijk op www.movisie.nl/frontliniepeiling of stuur een e-mail naar Bard Briels (b.briels@movisie.nl). De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 27

Bijlage: vragenlijst Peiling: uw mening over de aanpak van eenzaamheid Vraag 1 Ik ben werkzaam bij / zet mij in voor de volgende sector (meerdere antwoorden mogelijk) Algemeen maatschappelijk werk (amw) Maatschappelijke opvang / vrouwenopvang (O)GGZ Gemeentelijke sociale dienst GGD Schulddienstverlening/hulpverlening Jeugdzorg/hulpverlening Hulpverlening voor mensen met een beperking Opvoedingsondersteuning Onderwijs (docentschap) Onderwijsbegeleiding (bijvoorbeeld schoolmaatschappelijk werk, naschoolse opvang) Jeugd- en jongerenwerk Breed welzijn (bijvoorbeeld sociaal cultureel werk, buurtwerk, opbouwwerk) Welzijn ouderen Wonen (bijvoorbeeld woonconsulent, sociaal beheer, huismeester) Straatcoach Belangenbehartiging (bijvoorbeeld van cliënten/patiënten) Thuiszorg Verpleging / verzorging Vrijwilligerswerk (in sport, cultuur, zorg, welzijn etc.) Kerkgenootschap / religieuze organisatie Anders: Vraag 2 Op wie is uw aanbod / het aanbod van uw organisatie gericht? (meerdere antwoorden mogelijk) (Buurt)bewoners Mensen met een lichamelijke beperking Mensen met een verstandelijke beperking Mensen met een psychische beperking Chronisch zieke mensen (waaronder dementie) Mensen met psychosociale problematiek (bv eenzaamheid) Ouderen Slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties Mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt Inburgeraars Mensen met financiële problematiek Mensen met verslavingsproblematiek Dak- en thuislozen 28 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Mantelzorgers, mensen die langere tijd voor hun zieke ouder, kind, vriend of buur zorgen Mensen of huishoudens met meervoudige problematiek (2 of meer van voornoemde problemen) Anders: Vraag 3 Wat is uw functieniveau? Uitvoerend professional Leidinggevend Staf / beleidsmedewerker Vrijwilliger Anders: Eenzaamheid De definitie van eenzaamheid is: het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties (De Jong Gierveld & van Tilburg, 2007). 40% van de mensen in Nederland heeft te maken met matige eenzaamheidsgevoelens, vaak tijdelijk of incidenteel. Naar schatting 8% van de Nederlandse bevolking voelt zich aanhoudend, ernstig eenzaam (bron: Coalitie Erbij (www.eenzaam.nl). Eenzaamheid onderscheid zich in emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Emotionele eenzaamheid ontstaat bij een sterk gemis door de afwezigheid van een intieme en emotioneel hechte band met een partner, familielid of een hartsvriend(in). Sociale eenzaamheid is gekoppeld aan het gemis van betekenisvolle relaties met een bredere groep van mensen om je heen, zoals kennissen, collega s, buurtgenoten, mensen met dezelfde belangstelling, mensen om samen een hobby mee uit te voeren. Vraag 4 Hoe vaak komt u in uw uitvoerende (vrijwilligers)werk eenzaamheidsproblematiek tegen? (wanneer het om één persoon/situatie gaat, en u komt dat het gehele jaar tegen, dan geldt dat als één keer) Niet 1 keer per jaar 2 tot 5 keer per jaar 6 tot 12 keer per jaar 13 tot 20 keer per jaar Meer dan 20 keer per jaar Toelichting: De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 29

Vraag 5 Kunt u aangeven in welke mate u in uw (vrijwilligers)werk verschillende vormen van eenzaamheid signaleert? niet soms vaak heel vaak emotionele eenzaamheid sociale eenzaamheid emotionele én sociale eenzaamheid anders (graag toelichten) Toelichting (anders): Vraag 6 Wat doet u als u geconfronteerd wordt met eenzaamheid bij mensen waarmee u werkt? (meerdere antwoorden mogelijk) bespreken met betreffende persoon bespreken met omgeving (familie/buren/kennissen) van betreffende persoon bespreken (en wanneer nodig doorverwijzen) binnen mijn eigen organisatie doorverwijzen naar organisaties die daar volgens mij iets aan kunnen doen (huisarts, wijkteam, specifieke hulpverlening) niets, want ik ben daar niet voldoende voor toegerust niets, want ik zie geen mogelijkheden om de situatie te verbeteren Anders: Vraag 7 Wie vindt u in de eerste plaats verantwoordelijk voor het oplossen van eenzaamheidsproblematiek? De burger zelf De mensen in de omgeving van iemand die eenzaam is (buren, familie etc.) Dienstverlenende organisaties (professioneel en vrijwilligersorganisaties) De gemeente Anders: Toelichting: Stellingen Vraag 8 Nu er meer nadruk ligt op wat mensen zelf kunnen, zonodig met behulp van hun sociale netwerk, verwacht ik dat het aantal mensen dat eenzaamheid ervaart: zal afnemen gelijk zal blijven zal toenemen 30 * De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u?

Vraag 9 Er is in mijn (werk)omgeving goede samenwerking tussen sociale professionals en vrijwilligers/mantelzorgers bij de aanpak van eenzaamheid. Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Toelichting: Vraag 10 Sociale wijkteams zijn voldoende toegerust om eenzaamheidsproblematiek te signaleren. Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Toelichting: Vraag 11 Door onder andere het voeren van keukentafelgesprekken wordt eenzaamheidsproblematiek sneller gesignaleerd dan voorheen het geval was. Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Toelichting: Vraag 12 Er wordt een te groot beroep gedaan op burgers en hun netwerk om eenzaamheidsproblematiek te voorkomen en aan te pakken. Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens Weet ik niet Toelichting: De aanpak van eenzaamheid - Wat vindt u? * 31