Ontwikkelingen in de vrijwillige inzet. Resultaten onderzoek onder lidorganisaties Mezzo

Transcriptie

1 Ontwikkelingen in de vrijwillige inzet Resultaten onderzoek onder lidorganisaties Mezzo

2 Aanleiding In de ledenraadsvergadering van 22 september 2015 is met de ledenraad van Mezzo de afspraak gemaakt dat Mezzo onderzoek zal doen naar de ontwikkelingen binnen het werkveld van de vrijwilligerszorg sinds de diverse decentralisaties in de zorg. Doelstelling De volgende onderzoeksdoelstelling is geformuleerd: Onderzoek wat de knelpunten zijn waar organisaties voor vrijwilligerszorg tegenaan lopen sinds de decentralisatie. De resultaten van het onderzoek zullen in de lobby worden gebruikt, met name waar deze problemen de positie van mantelzorgers negatief beïnvloeden. Onderzoeksvraag Het onderzoek moet aan het licht brengen met welke ontwikkelingen de organisaties voor vrijwilligerszorg worden geconfronteerd sinds de invoering van de nieuwe Wmo en Wlz. Met welke nieuwe vraagstukken worden organisaties voor vrijwilligerszorg geconfronteerd? Hoe verhoudt de hulpvraag zich nu ten opzichte van de hulpvraag in de periode voor januari 2015? Hoe heeft het aanbod van zorgvrijwilligers zich ontwikkeld, kwantitatief en kwalitatief? Welke consequenties hebben deze ontwikkelingen voor mantelzorgers? Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd door middel van het uitzetten van een digitale vragenlijst. Deze vragenlijst is opgesteld door Mezzo waarbij 2 ledenraadsleden input hebben geleverd op de vragenlijst. Tussen 2 juni en 2 juli 2016 heeft de dataverzameling plaatsgevonden. Alle lidorganisaties (291) en dochters van lidorganisaties (37) zijn in dat tijdsvak door middel van een eerste oproep en een reminder per mail opgeroepen tot het invullen van de digitale vragenlijst. 2

3 Resultaten Responsgegevens en achtergrond Van de in totaal 328 benaderde lidorganisaties hebben 91 organisaties de moeite genomen om de vragenlijst in zijn geheel te vullen. De respons bedraagt daarmee 28%. Nog eens 22 organisaties hebben de vragenlijst deels ingevuld. Om enig inzicht te krijgen in het type organisatie dat de vragenlijst heeft ingevuld, is gevraagd naar de primaire taak van de organisatie. Vrijwillige inzet werd door 69% van de respondenten gezien als een primaire taak, directe mantelzorgondersteuning kwam op de tweede plaats met 64%. De taak van expertisecentrum werd door 44% van de lidorganisaties gezien als een primaire taak. Overigens waren op deze vraag meerdere antwoorden mogelijk. Bijna 10% van de organisaties gaf aan zich (ook) te richten op algemeen of breed welzijnswerk. De diversiteit aan activiteiten is groot. Het inzetten van vrijwilligers ter ondersteuning van mensen in een kwetsbare positie vindt plaats bij 91% van de respondenten. Langdurig 1 op 1 contact wordt door de meeste lidorganisaties aangeboden (84%), gevolgd door kortdurende praktische klussen (69%) en vrijwillige inzet specifiek voor mantelzorgers (67%). Werkgebied en financiering De meerderheid van de lidorganisaties heeft haar werkgebied binnen de grenzen van een gemeente (61%). Meer dan 1 op de 3 respondenten is werkzaam in 2 of meer gemeenten. Bijna 10% heeft haar werkgebied verdeeld over 2 gemeenten en bij 11% omvat het werkgebied zelfs 10 of meer gemeenten. Voor de overgrote meerderheid (82%) heeft sinds januari 2015 in de omvang van het werkgebied geen verandering plaatsgevonden. Bij 14% van de respondenten is het werkgebied vergroot, terwijl bij slechts 4% het werkgebied sindsdien kleiner is geworden. De meerderheid van de lidorganisaties (53%) zijn het dienstenaanbod gaan uitbreiden sinds 2015 en bij 45% is het dienstenaanbod gelijk gebleven. De reguliere subsidie is echter bij 28% van de lidorganisaties minder geworden. Bij 49% is deze ongeveer gelijk gebleven en bij 23% is het structurele beschikbare budget ruimer geworden. Naast reguliere subsidie maakt ongeveer 2 op de 3 organisaties gebruik van projectgelden. Bij 29% is het totaal aan projectgelden gegroeid sinds 2015 terwijl 11% zegt minder gebruik te maken van projectgelden. 3

4 Het afnemen van de reguliere subsidie wordt gezien als het grootste financiële knelpunt (39%). De prijsverhoging van de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) en de stijgende kosten van organisatie en coördinatie (34%) zijn een goede tweede en derde knelpunt. Opvallend was dat 23% geen financieel knelpunt ervaart. Hulpvragen Een overgrote meerderheid van de lidorganisaties (84%) ervaart dat het aantal hulpvragen sinds 2015 toeneemt. Ook het aantal openstaande hulpvragen neemt toe (71%). Bijna alle organisaties (94%) gaven aan dat de hulpvragen ook complexer worden. Als belangrijkste oorzaak voor dit complexer worden van de hulpvragen, wordt het terugtrekken van de formele zorg (81%) gezien. Ook hulpvragers die problemen hebben op verschillende levensgebieden (78%), maken het complexer. De grotere complexiteit wordt volgens de respondenten naast de complexere hulpvraag (68%) veroorzaakt doordat vaker wordt verwacht dat de vrijwilliger naast een professional opereert, hetgeen afstemming vergt (68%). Op de open vraag of sinds 2015 andere type hulpvragen binnenkomen, wordt aangegeven dat hulpvragen met gedragsproblemen en ggz-problematiek vaker binnenkomen. Deze hulpvragen zijn in een deel van de gevallen in combinatie met een verstandelijke handicap. Dit vergt van de vrijwilligers kennis, inzicht en handvatten om in een dergelijke hulpsituatie aan de slag te kunnen gaan. Het grootste aantal openstaande hulpvragen hebben een achtergrond van psychische beperking of kwetsbaarheid (57%), dementie (52%) en eenzaamheid of isolement (42%). De twee groepen van wie het aantal hulpvragen significant is toegenomen sinds 2015 zijn ggz (71%) en dementie (71%). Vrijwilligers Op de vraag of de organisatie voldoende vrijwilligers heeft, antwoordt 28% ja. In bepaalde perioden van het jaar ervaart 29% incidenteel tekorten, terwijl 43% een structureel tekort aan vrijwilligers heeft. Het bestaande bestand van vrijwilligers is volgens 53% van de respondenten voldoende gevarieerd, terwijl iets minder dan de helft (47%) vindt dat er meer variatie mag zijn in het type vrijwilliger. 4

5 Vooral meer jonge vrijwilligers (69%) zijn gewenst, maar ook meer ervaringsdeskundige vrijwilligers (59%) en mannelijke vrijwilligers (55%). Om het vrijwilligersbestand op peil te houden worden regelmatig wervingsacties gehouden door de lidorganisaties. Het effect van deze acties wordt wisselend beoordeeld, namelijk 28% van de lidorganisaties is tevreden over de wervingsacties, terwijl 25% vindt dat deze onvoldoende succes hebben. Naast vrijwilligers die worden ingezet bij hulpvragen, is het ook mogelijk om vrijwilligers in te zetten op werkzaamheden binnen de organisatie. Een voorbeeld van een dergelijke functie is die van vrijwillige coördinator. In 54% van de organisaties die meededen aan dit onderzoek is een of meerdere vrijwillige coördinatoren aan het werk. De meerderheid van de organisaties ervaart echter knelpunten in het werken met dit type vrijwilliger. Een veelgenoemd knelpunt is de continuïteit, maar ook dat het moeilijk is een vrijwilliger te vinden met de juiste capaciteiten voor deze functie. Tot slot vraagt het inwerken en begeleiden van een vrijwillige coördinator veel energie, tijd en inzet van de betaalde coördinator. Samenwerking Bij veel gemeenten zijn met de komst van de Wmo sociaal wijkteams ingericht, waarbij de vorm en aanpak zeer divers is. Ook de terminologie verschilt. De integrale manier van werken van de sociaal wijkteams is essentieel om extra kwaliteit te leveren tegen minder kosten. Effectiviteit ontstaat onder andere door gebruik van eigen kracht en het eigen netwerk van de zorgvrager. Vrijwillige inzet kan die eigen kracht versterken. Daarom is in het onderzoek gevraagd naar de samenwerking met het sociaal wijkteam. Van de respondenten geeft 39% aan deel uit te maken van dit sociaal wijkteam terwijl 42% zegt van niet. De overige organisaties maken of incidenteel deel uit van het sociaal wijkteam of de mate waarin verschilt sterk per gemeente in het werkgebied. Vervolgens is gevraagd naar welke activiteiten ten aanzien van het sociaal wijkteam worden uitgevoerd. 5

6 Op alle vier uitgevraagde activiteiten scoort het antwoord soms het hoogst. Van de genoemde taken lijkt de inbreng van kennis over de sociale kaart informele zorg bij het sociaal wijkteam het meest ingebed te zijn. De deskundigheidsbevordering van het sociaal wijkteam op het gebied van informele zorg wordt het minst vaak door de organisaties gedaan. Van de respondenten is 43% tevreden over de samenwerking tussen de organisatie en het sociaal wijkteam, 17% is niet tevreden en 40% enigszins. De nieuwe werkwijze met sociaal wijkteams lijkt voor een deel van de organisaties tot meer hulpvragen te leiden want 37% beantwoordt deze vraag bevestigend. Naast het sociaal wijkteam is ook de samenwerking en het contact met de gemeente van belang voor de organisaties met vrijwillige inzet ter ondersteuning van mensen in een kwetsbare positie. Bijna de helft van de organisaties (47%) zegt dat vrijwillige inzet goed in beeld is bij de gemeente(n) in haar werkgebied. Dit blijkt uit de betrokkenheid van de ambtenaren binnen de gemeente (68%), de mogelijkheid om mee te denken bij beleidsadviezen (64%) en het beschikbaar stellen van gelden (55%) 6

7 Knelpunten Wij hebben inzicht gekregen in welke knelpunten spelen en hoeveel organisaties daar tegenaan lopen. Verschuivende grenzen van formeel en informeel wordt door de meerderheid van de respondenten gezien als een groot knelpunt (60%). Ook het werven van vrijwilligers blijkt voor vrijwel de helft (49%) als knelpunt te worden ervaren. Deze twee knelpunten springen er duidelijk uit. Wensen ten aanzien van ondersteuning door Mezzo In de vragenlijst is op diverse plaatsen gevraagd op welke wijze Mezzo de organisaties zou kunnen faciliteren. Uit de antwoorden op de open vragen over de wensen komen de volgende drie punten naar voren: Het delen van innovatieve praktijken en goede voorbeelden is een wens die leeft onder meerdere lidorganisaties. Het leren van elkaar en delen van kennis is meerdere keren genoemd als ondersteuningswens, om te voorkomen dat mensen opnieuw het wiel uitvinden. Op het gebied van lobbyactiviteiten hebben lidorganisaties de wens dat Mezzo zich sterk blijft maken voor de informele zorg, waartoe ook de vrijwillige inzet voor mensen in een kwetsbare positie toe behoort. Het geluid dat informele zorg, waaronder zorgvrijwilligers, geen vervanging kan en mag zijn van formele zorg moet blijven klinken. Werving van vrijwilligers is een knelpunt waar veel lidorganisaties tegenaan lopen. Meer landelijke p.r. voor zorgvrijwilligers en de ontwikkeling van aantrekkelijke wervingsmaterialen zou lidorganisaties ondersteunen in hun wervingsactiviteiten. 7

8 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Dit onderzoek is op verzoek van de Ledenraad ingezet om aan het licht te brengen met welke ontwikkelingen de organisaties voor vrijwilligerszorg worden geconfronteerd sinds de invoering van de nieuwe Wmo en Wlz. Welke nieuwe vraagstukken ervaren organisaties voor vrijwilligerszorg, hoe verhoudt de hulpvraag nu zich ten opzichte van de hulpvraag van voor januari 2015 en hoe heeft het aanbod van zorgvrijwilligers zich ontwikkeld, kwantitatief en kwalitatief? Samenvatting en conclusies Uit het onderzoek blijkt dat meer dan 90% van de respondenten werkt met vrijwilligers ter ondersteuning van mensen in een kwetsbare positie. Een breed palet van soorten vrijwillige inzet wordt door de organisaties aangeboden, waarbij de meest voorkomende type van vrijwillige inzet langdurig 1 op 1 contact is. Deze diversiteit aan activiteiten vraagt om veel (soorten) vrijwilligers met uiteenlopende kennis en vaardigheden. Sinds 2015 is bij de meerderheid van de organisaties het dienstenaanbod uitgebreid, terwijl bij ruim een kwart de omvang van de reguliere subsidie is afgenomen. Voor een deel wordt de uitbreiding waarschijnlijk bekostigd uit projectsubsidies, maar dit geldt niet voor alle organisaties. Wat opvalt is dat 23% van de ondervraagde organisaties die werken met vrijwilligers ter ondersteuning van mensen in een kwetsbare situatie geen financiële knelpunten ervaart. Tegelijkertijd ervaart 84% van de organisaties dat het aantal hulpvragen sinds 2015 toeneemt en dat de hulpvragen ook steeds complexer (94%) worden. De complexiteit wordt volgens de respondenten hoofdzakelijk veroorzaakt door de terugtrekkende formele zorg en het bestaan van meerdere problemen naast elkaar of beperkingen in de zorgsituatie. Dit alles bevestigt het vermoeden dat de vrijwillige inzet meer onder druk is komen te staan, door enerzijds meer en complexere hulpvragen terwijl anderzijds de beschikbare financiële middelen afnemen. De meest openstaande hulpvragen hebben betrekking op GGZ en Dementie. Ook hulpvragen vanuit eenzaamheid en isolement scoort hoog bij de openstaande hulpvragen. Dit vraagt om extra deskundigheid en scholing van vrijwilligers. Het aantrekken en behouden van de zorgvrijwilligers is voor de meeste organisaties een knelpunt. Er is bij 43% sprake van een structureel tekort. Vooral meer jonge vrijwilligers (69%) worden gezien als een meerwaarde, maar ook meer ervaringsdeskundige vrijwilligers (59%) en mannelijke vrijwilligers (55%). Slechts 28% van de organisaties zegt door het jaar heen voldoende vrijwilligers te hebben. Lokale wervingsacties worden door 28% van de respondenten als voldoende succesvol bestempeld, hetgeen kansen biedt voor verbetering. Naast zorgvrijwilligers die in een hulpsituatie worden ingezet, wordt bij meer dan de helft van de organisaties ook gewerkt met vrijwillige coördinatoren. Dit verloopt niet overal soepel. De continuïteit is hierbij een knelpunt omdat het verloop onder de vrijwilligers vrij hoog is. Ook het vinden van vrijwilligers met de juiste capaciteiten voor deze taak is lastig, terwijl het veel tijd en inzet van betaalde krachten vergt om deze vrijwillige coördinatoren in te werken. Ruim een op de drie organisaties zegt structureel deel uit te maken van het sociaal wijkteam. Bijna de helft van de organisaties is tevreden over de samenwerking met het sociaal team. De gedachte dat de komst van een sociaal team leidt tot een toename van het aantal hulpvragen, lijkt bij 37% van de organisaties het geval te zijn. Waar een structurele samenwerking is tussen organisatie en sociaal wijkteam lijkt dit percentage een paar procent hoger (44%) te liggen. Aangezien het in de lijn der verwachting ligt dat steeds meer organisaties meer structureel of nauwer gaan samenwerken met het sociaal 8

9 wijkteam, zal het aantal hulpvragen hierdoor verder toe kunnen nemen. Gevraagd naar de activiteiten van de lidorganisatie t.a.v. het wijkteam, dan blijkt dat de deskundigheidsbevordering van het sociaal wijkteam op het gebied van informele zorg het minst vaak door de organisaties gedaan. Hier ligt een kans voor organisaties informele zorg. Positief is dat bijna de helft van de organisaties (47%) zegt dat vrijwillige inzet goed in beeld is bij de gemeente(n) in haar werkgebied. Het thema verschuivende grenzen van formeel en informeel wordt door de meerderheid van de respondenten gezien als een groot knelpunt (60%). Dit wordt ook door een overgrote meerderheid (81%) van de organisaties gezien als oorzaak van de toename van complexe hulpvragen. Tot slot geven lidorganisaties wensen aan voor ondersteuning door Mezzo: - Het delen van innovatieve praktijken en goede voorbeelden - Dat Mezzo zich in haar lobby-activiteiten sterk blijft maken voor de informele zorg, waartoe ook de vrijwillige inzet voor mensen in een kwetsbare positie toe behoort - Meer landelijke p.r. voor zorgvrijwilligers en de ontwikkeling van aantrekkelijke wervingsmaterialen Aanbevelingen Voor organisaties - Organisaties die geen financieel knelpunt ervaren (23% in dit onderzoek), delen hun ervaringen met andere organisaties. Via praktijkbeschrijving of diepteinterviews kunnen visie, beleid, organisatorische aanpak en succesfactoren in beeld gebracht worden en als inspiratie (c.q. rolmodel) gelden voor andere lidorganisaties. - Organisaties werken op regionaal niveau meer samen bij de ontwikkeling van specifieke scholing van vrijwilligers (gezamenlijk product delen) en/of van elkaars producten en diensten op terrein van scholing vrijwilligers gebruik maken. Dit gezien het feit dat er duidelijk behoefte is aan scholing van vrijwilligers op complexe hulpvragen. Een aanbeveling is dat er organisaties op regionaal niveau meer samenwerken bij ontwikkeling van specifieke scholing van vrijwillige coördinatoren. Voor Mezzo - Mezzo neemt op landelijk niveau een rol in de lobby omtrent het bewaken van de verschuivende grenzen formele en informele zorg - Mezzo ondersteunt en activeert het delen van innovatieve praktijken en goede voorbeelden, zodat organisaties van en met elkaar kunnen leren. - Mezzo zet zich samen met derden (NOV, werkgroep LOVZ, Coalitie Erbij, en landelijke koepels uit project Vrijwillig Dichtbij) in voor landelijke PR voor zorgvrijwilligers. Dit is een uitgave van Mezzo, oktober Alhoewel de tekst met de grootst mogelijke zorgvuldigheid tot stand is gekomen, kunnen er geen rechten aan worden ontleend. 9