drs Simone van Houten-Pilkes MMO dr John Snel OR INSIGHT Performa s onderzoek HET GROOTSTE ONDERZOEK NAAR DE STAND VAN DE MEDEZEGGENSCHAP IN NEDERLAND
OR INSIGHT Performa s onderzoek HET GROOTSTE ONDERZOEK NAAR DE STAND VAN DE MEDEZEGGENSCHAP IN NEDERLAND
Colofon Uitgever en redactie: Analyse en tekst: Met medewerking van: Ontwerp: Druk: Performa Uitgeverij, Wander de Groot FNV Formaat, drs Simone van Houten-Pilkes MMO en dr John Snel VASMO Pino Design, Arnhem Zalsman, Zwolle 2013 Performa Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van grafische of elektronische technieken of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN: 978-90-76834-71-9 NUR 807 Prijs: e 29,95 excl. BTW en verzendkosten Bestellen en informatie: Performa Uitgeverij BV, Torenstraat 144B, 2513 BW Den Haag, tel. (070) 310 70 11, of via info@performa-uitgeverij.nl Inhoudelijke vragen over het onderzoek OR Insight: FNV Formaat, Vijzelmolenlaan 2, 3447 GX Woerden, tel. (0348) 497 397, of via info@fnvformaat.nl
Woord vooraf Voor u ligt OR Insight 2012-2013, het nieuwe en meteen grootste onderzoek naar de stand van de medezeggenschap in Nederland. Dit boek bevat de antwoorden van bijna 600 respondenten, zowel OR-leden als ambtelijk secretarissen die de ondernemingsraad in hun werk ondersteunen. Trends en thema s voor de medezeggenschap in Nederland in kaart brengen, nu en in de komende tijd, op basis van de ervaringen van medezeggenschappers dat is het hoofddoel van OR Insight. Waar houden medezeggenschappers zich mee bezig? Wat zijn belangrijke onderwerpen en verschuivingen? Hoe gebruiken ondernemingsraden hun rechten en bevoegdheden? Zijn de faciliteiten voldoende en gebruiken ondernemingsraden deze ook? En doet medezeggenschap er toe, hoeveel invloed heeft de ondernemingsraad eigenlijk? Tegelijkertijd nemen we een aantal actuele discussies onder de loep: Vernieuwing van de medezeggenschap is een thema dat vaak besproken en beschreven wordt. Er zijn her en der ook initiatieven ter vernieuwing, maar nog niet heel veel. Het bracht ons tot de vraag hoe medezeggenschappers tegen de Wet op de ondernemingsraden (WOR) aankijken. Is die nog van deze tijd, of zou die vernieuwd moeten worden? Er zitten te weinig jongeren in de OR, dat is een klacht die vaak gehoord wordt. Wij wilden weten of dat zo is. En maakt dat eigenlijk wat uit? Of denken en doen jongere OR-leden hetzelfde als oudere OR-leden? Een ander heikel punt is de loopbaan van medezeggenschappers. Waar de ene (ex) OR-voorzitter het tot directeur schopt, komt de ander op dood spoor te staan. We zijn benieuwd naar de verschillen en naar de ontwikkelmogelijkheden die het OR-werk biedt. Tenslotte waren we benieuwd naar de samenwerking tussen de ondernemingsraad en de toezichthouders. Over toezicht is veel te doen geweest de laatste tijd. Gebruiken ondernemingsraden hun aanknopingspunten in de wet om met de raad van toezicht (RvT) of raad van commissarissen (RvC) in contact te komen of te blijven? Het onderzoek heeft veel publiciteit gegenereerd. Van bijna elk hoofdstuk is in de periode september-december 2012 een persbericht verschenen, dat door veel media (radio, landelijke dagbladen, vakbladen, nieuwssites, vaksites en twitter) is opgepikt. De persberichten laten zich lezen als een opsomming van de meest [ 3 ]
opmerkelijke resultaten van het onderzoek. In elk hoofdstuk is het persbericht als afsluitend kader opgenomen. OR Insight 2012-2013 is een initiatief van Performa Uitgeverij, vakuitgeverij en evenementenorganisator voor HR en OR. Het onderzoek is uitgevoerd door Simone van Houten en John Snel, trainers/adviseurs en onderzoekers bij FNV Formaat, het grootste opleidingsinstituut voor medezeggenschap, in samenwerking met VASMO, de beroepsvereniging van ambtelijk secretarissen. Wij danken alle deelnemers die de moeite hebben genomen om de uitgebreide vragenlijst in te vullen. Wij wensen u veel leesplezier. Wander de Groot [ 4 ]
Inhoudsopgave 1 OR Insight in vogelvlucht 7 2 Thema s voor de OR 10 3 Adviesrecht 15 4 Instemmingsrecht 18 5 Informatierecht 23 6 Initiatiefrecht 29 7 Duidelijkheid over rechten en bevoegdheden 33 8 Tijd voor OR-werk 38 9 Scholing 41 10 Ondersteuning door ambtelijk secretaris en externe deskundigen 47 11 Samenwerking tussen OR en toezichthouder 50 12 Invloed en toegevoegde waarde van medezeggenschap 56 13 Gewenste aanpassingen van de Wet op de ondernemingsraden 61 14 OR-werk, loopbaan en ontwikkeling 65 15 Generatieverschillen in de OR 71 Bijlage 1. Onderzoeksverantwoording 75 Bijlage 2. Profiel van de respondenten 77 Bijlage 3. Over de auteurs 80 [ 5 ]
1 OR Insight in vogelvlucht OR Insight heeft veel vragen beantwoord. In dit boekje vind u alle resultaten. Dit eerste hoofdstuk is bedoeld voor de lezer die een snel inzicht in de resultaten wil hebben. Thema s en trends in de medezeggenschap Waar houden ondernemingsraden zich vooral mee bezig? Reorganisatie is een onderwerp dat steeds meer ondernemingsraden bezig houdt: in 2011 nog ongeveer de helft van de ondernemingsraden, in 2012 zelfs twee derde. Daarnaast houden ondernemingsraden zich veel bezig met het jaarverslag en de begroting van de organisatie. Logisch, die heeft een OR nodig om de basis van alle plannen en beleid te kunnen toetsen. Lastig is wel dat niet alle ondernemingsraden deze informatie als vanzelfsprekend krijgen. Het passief informatierecht wordt nog vaak niet voldoende ingevuld, slechts 44% krijgt de financiële en personele informatie ongevraagd. En ook als er gevraagd wordt om informatie (het actief informatierecht) loopt dat niet altijd soepel, 56% van de ondernemingsraden ontvangt de gevraagde informatie altijd compleet, 38% altijd op tijd. De belangrijkste actuele of nieuwe thema s die momenteel spelen zijn de werkkostenregeling, Het Nieuwe Werken en duurzame inzetbaarheid. Dit zijn ook de thema s die het snelst stijgen in aandacht en behandeling door de OR tussen 2011en 2012. Ondernemingsraden zijn positief wat hun invloed betreft, vooral als het om het advies- en instemmingsrecht gaat. Rond de driekwart van de respondenten geeft aan op deze manier invloed te hebben uitgeoefend op de besluitvorming binnen de organisatie. Maar ook via het initiatiefrecht vindt bijna de helft dat er invloed is geweest op de besluitvorming. Er is een duidelijke samenhang tussen gevolgde scholing en de duidelijkheid over rechten en bevoegdheden. Ondernemingsraden die in 2011 veel scholing hebben gevolgd geven veel vaker aan dat hun rechten en bevoegdheden altijd duidelijk zijn (83%) dan ondernemingsraden die geen scholing hebben gevolgd (63%). Het gemiddelde rapportcijfer voor de bijdrage van de OR aan de besluitvorming is een krappe zeven. [ 7 ]
OR Insight 2012-2013 De rechten en bevoegdheden onder de loep De feiten uit 2011 op een rij als het gaat om instemming en advies, informatie en initiatief en faciliteiten. De OR behandelt gemiddeld 4,8 instemmingsaanvragen en mist er één. Grote ondernemingsraden krijgen meer instemmingsaanvragen (6,5) dan kleine ondernemingsraden (3,1). Een op de acht ondernemingsraden krijgt geen enkele instemmingsaanvraag. De bestuurder legt gemiddeld 6,5 adviesaanvragen voor aan de OR. Gemiddeld 1,5 keer krijgt de OR geen adviesaanvraag, terwijl hij die wel hoort te krijgen. Ook hier krijgt een grote OR meer aanvragen (9,2) dan een kleine OR (3,6). 56% van de ondernemingsraden wordt niet van alle ongevraagde informatie (jaarrekeningen, begrotingen, personeelsbeleid) voorzien, waar ze wel recht op hebben. 62% ontvangt de gevraagde informatie niet tijdig, 44% niet compleet. De OR maakt gemiddeld 1,5 keer gebruik van zijn initiatiefrecht. Een aanzienlijk deel verwacht dat in de toekomst vaker te doen. De OR besteedt gemiddeld 8,3 uur per week aan het OR-werk en wordt daar maar voor gemiddeld 6,7 uur vrijgesteld. Voorzitters komen nog meer tijd te kort, bijna 2 uur. Zij besteden 10,7 uur aan hun OR-werk en worden daarvoor maar 8,8 uur vrijgesteld. 61% van de respondenten heeft een ambtelijk secretaris die de ondernemingsraad ondersteunt. Grote ondernemingsraden hebben vaker een ambtelijk secretaris (85%) dan kleine ondernemingsraden (25%). De OR volgt gemiddeld 5,3 dagdelen scholing. Een op de drie kleine ondernemingsraden volgt helemaal geen scholing, ondernemingsraden met een ambtelijk secretaris volgen gemiddeld 10 dagdelen scholing. Vernieuwing in medezeggenschap? Initiatieven rondom vernieuwing en/of andere vormen van medezeggenschap (denk aan een kern-or, focusgroepen of projectgroepen) komen regelmatig langs in OR-tijdschriften. Bij een kwart van de ondernemingsraden is de organisatie bezig met andere vormen van medezeggenschap. Dit wil niet zeggen dat men ontevreden is met de OR zelf. 94% van de deelnemers is het eens met de stelling: de OR is een goede manier om als werknemers medezeggenschap te kunnen uitoefenen. Ook met de stellingen de OR heeft voldoende draagvlak, de OR sluit goed aan bij de besluitvormingsstructuur en -cultuur van onze organisatie en de OR sluit goed aan bij de behoefte aan inspraak van de werknemers in onze organisatie is ruim drie kwart van de respondenten het eens. Op de vraag in hoeverre bent u tevreden over de mogelijkheden die de Wet op de ondernemingsraden biedt? kwam gemiddeld genomen een score uit van 7,6 op een schaal van 1 tot 10. Een ruime voldoende dus. Maar met ruimte voor verbeteringen. [ 8 ]
1 OR Insight in vogelvlucht Bijna de helft van de respondenten vindt het nodig de WOR op punten aan te passen. De meest genoemde punten zijn: uitbreiding van het instemmingsrecht op alle secundaire arbeidsvoorwaarden, instemmingsrecht in plaats van adviesrecht bij reorganisaties en een betere vrijstelling voor het OR-werk. Ook de verkiezingsprocedure kan eenvoudiger en beter volgens de deelnemers. Een generatiekloof, is die er? Ondernemingsraden blijken qua leeftijd geen perfecte afspiegeling te zijn van het personeel dat zij vertegenwoordigen. Er is een duidelijke oververtegenwoordiging van de categorie 35 tot 55 jaar. Met name jonge werknemers tot 35 jaar zijn ondervertegenwoordigd in de OR. Is er daarmee ook een generatiekloof? Rond de 40% van de respondenten ziet op een aantal punten wel verschillen tussen jongere en oudere OR-leden, als het gaat om communicatie naar directie en achterban, de keuze van onderwerpen voor de OR en de motieven om in de OR te gaan. Er zijn dus verschillen, maar om nu te spreken van een generatiekloof? We kunnen in elk geval concluderen dat voor een goede afspiegeling van de werknemers in de organisatie meer jongeren in de OR gewenst zijn. OR-werk en loopbaan Eerst het slechte nieuws: de helft van de deelnemers aan het onderzoek stelt dat het niet goed is voor je carrière om in de OR te zitten. Het slechtst af ben je in organisaties van middelgrote ondernemingsraden. Misschien maakt het feit dat driekwart van de deelnemers aangeeft dat zij in hun organisatie als OR-lid worden gewaardeerd iets goed. En anders wellicht dat de OR goede mogelijkheden biedt om je persoonlijk te ontwikkelen, 86% van de deelnemers geeft dat aan. Dankzij OR-werk doe je vooral kennis op van arbeidsomstandigheden, arbeidsvoorwaarden, personeelsbeleid, organisatiecultuur, organisatiestructuur en reorganisaties. En de belangrijkste vaardigheden die men heeft ontwikkeld of aangescherpt liggen op het terrein van het omgaan met bestuurders, communiceren, vergaderen, analyseren, structureren en samenwerken. Samenwerking tussen OR en toezichthouder We kunnen constateren dat die samenwerking er nauwelijks is. Hoewel artikel 24 van de WOR aangeeft dat bij de tweejaarlijkse bespreking van de algemene gang van zaken een toezichthouder aanwezig hoort te zijn, gebeurt dat in de praktijk veel te weinig. Slechts 35% van de respondenten geeft aan dat de toezichthouder altijd aanwezig is bij het artikel 24 overleg. Verder is er ook maar weinig informeel contact tussen OR en toezichthouder. Slechts 11% heeft vaak informeel contact. Hier valt nog een hoop te verbeteren. [ 9 ]
OR Insight 2012-2013 2 Thema s voor de OR De OR houdt zich met een veelheid van onderwerpen bezig. Elke OR heeft daarbij zijn eigen prioriteiten en accenten. Met welke onderwerpen heeft de OR zich in 2011 en 2012 vooral bezig gehouden? Is er een ontwikkeling of een verschuiving te herkennen in de onderwerpen waar ondernemingsraden zich mee bezig houden? De deelnemers aan het onderzoek konden van in totaal 63 onderwerpen aangeven of deze in 2011 en/of 2012 al of niet voor de OR speelden. Gevraagd is naar klassieke medezeggenschapsonderwerpen ( klassiekers ) en actuele of nieuwe onderwerpen ( nieuwe topics ). Klassieke onderwerpen Er lijken geen grote verschillen tussen 2011 en 2012 te zijn als het gaat om de vraag wat de belangrijkste klassieke onderwerpen zijn die de OR bezig houdt. Aan kop van de top tien staan twee financiële onderwerpen, te weten het (financieel) jaarverslag en de begroting van de organisatie. Respectievelijk 88% en 78% van de respondenten geeft aan in 2012 met deze onderwerpen bezig te zijn geweest. Op drie staat het belangrijkste organisatorische onderwerp voor de OR: reorganisatie. In 2011 was 52% van de ondernemingsraden bezig met reorganisatie, in 2012 zelfs 65%. 1 Jaarverslag 80% 6 (Werknemers)gezondheid 45% 2 Begroting 68% 6 Verzuimpreventie 45% 3 Reorganisatie 52% 8 Functioneren en beoordelen 44% 4 (Werknemers)veiligheid 49% 8 Arbeidstijden en roosters 44% 4 Voortgangsrapportages 49% 10 Organisatiestructuurverandering 43% Top 10 klassiekers 2011 Andere onderwerpen waar de OR zich veelvuldig (het meest) mee bezig houdt, zijn: veiligheid en gezondheid, financiële voortgangsrapportages, functioneringsgesprekken en beoordelingsystemen, verzuimpreventie en organisatiestructuurverandering. Vergeleken met 2011 zijn in 2012 twee onderwerpen de top tien binnengekomen: de werkkostenregeling en inkrimping van de organisatie. Dit ten koste van het onderwerp arbeidstijden en roosters, dat in 2012 net buiten de top tien valt. [ 10 ]
2 Thema s voor de OR 1 Jaarverslag 88% 7 Functioneren en beoordelen 57% 2 Begroting 78% 8 Werkkostenregeling 56% 3 Reorganisatie 65% 8 Verzuimpreventie 56% 4 (Werknemers)veiligheid 63% 10 Inkrimping van de organisatie 55% 5 (Werknemers)gezondheid 60% 10 Organisatiestructuurverandering 55% 6 Voortgangsrapportages 58% Top 10 klassiekers 2012 De onderwerpen waar de OR zich het meest mee bezig houdt, zijn voor het overgrote deel te beschouwen als klassieke onderwerpen. Ze zijn meestal één op één te herleiden naar de rechten en bevoegdheden van de OR volgens de Wet op de ondernemingsraden: het financieel informatierecht (art.31a), het adviesrecht aangaande belangrijke organisatorische veranderingen (art.25 lid 1d en e), het instemmingsrecht op het gebied van arbeidsomstandigheden en ziekteverzuim, arbeidstijden en personeelsbeoordeling (art.27 lid 1b, d en g). Actuele en nieuwe onderwerpen Naast wat meer klassieke onderwerpen kon men in de vragenlijst ook wat meer actuele of nieuwe thema s aankruisen die voor de OR spelen of hebben gespeeld. Deze topics zijn in tegenstelling tot de klassieke onderwerpen vaak niet één op één te herleiden tot een enkel recht of enkele bevoegdheid uit de WOR, maar komen voort uit andere wet- en regelgeving of uit thema s die binnen organisaties spelen. Hieronder de uitkomsten voor 2012 voor wat betreft een aantal actuele of nieuwe onderwerpen: 1 Werkkostenregeling 56% 7 Gedragscodes 31% 2 Het Nieuwe Werken 52% 8 Mobiliteit en outplacement 29% 3 Duurzame inzetbaarheid 49% 9 Privacybescherming 28% 4 Nieuwe werkwijzen 39% 10 Levensloop- en vitaliteitsregeling 26% 5 Psychosociale arbeidsbelasting 34% 11 Nieuwe organisatiefilosofie 22% 6 Vitaliteitsbeleid 33% 12 Klokkenluidersregeling 12% Top 12 nieuwe topics 2012 Meer dan de helft van de respondenten geeft aan dat de OR zich in 2012 heeft bezig gehouden met de werkkostenregeling (56%) en met Het Nieuwe Werken (52%), dat zich richt op flexibeler arbeidstijden en arbeidsplaatsen. Bijna de helft van de ondernemingsraden heeft zich bezig gehouden met duurzame inzetbaar- [ 11 ]
OR Insight 2012-2013 heid/leeftijdsbewust personeelsbeleid (49%). Twee op de vijf had het onderwerp nieuwe werkwijzen op de agenda, zoals zelfsturing en projectmatig werken. Een derde van de respondenten geeft aan dat de OR zich in 2012 heeft bezig gehouden met vitaliteitsbeleid en volgens bijna een kwart van de respondenten was een nieuwe organisatiefilosofie (zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen of duurzaamheid) onderwerp van behandeling door de OR. Grootste stijgers 2012 ten opzichte van 2011 Welke onderwerpen zijn nu de grootste stijgers, als we 2012 vergelijken met 2011? Met andere woorden: welke onderwerpen laten in 2012, vergeleken met 2011, de grootste stijging zien in aandacht/behandeling door de OR? De tabel hieronder geeft het overzicht. 2012 groei 1 Werkkostenregeling 56% + 34% 2 Het Nieuwe Werken 52% + 25% 3 Duurzame inzetbaarheid 49% + 17% 4 (Werknemers)gezondheid 39% + 15% 5 Reis- en onkostenregelingen 34% + 15% 6 (Werknemers)veiligheid 33% + 14% 7 Inkrimping van de organiatie 31% + 14% 8 Nieuwe werkwijzen 29% + 14% 9 Vitaliteitsbeleid 28% + 14% 10 Reorganisatie 65% + 13% 11 Functioneren en beoordelen 57% + 13% 12 Inzet flexibele arbeidskrachten 48% + 13% Top 12 snelst groeiende topics 2012 De top drie van sterkste stijgers wordt gevormd door actuele of nieuwe onderwerpen. Verreweg de grootste stijging komt voor rekening van de werkkostenregeling. In 2011 was nog maar 22% van de ondernemingsraden bezig met dit onderwerp, in 2012 was 56% er mee bezig: een stijging van maar liefst 34 procentpunten. Verder laat Het Nieuwe Werken een stijging zien van 25 procentpunten en het onderwerp duurzame inzetbaarheid/leeftijdsbewust personeelsbeleid een stijging van 17 procentpunten. Andere nieuwe topics in de top tien van sterkste stijgers zijn een nieuwe werkwijze (zelfsturing, projectmatig werken) en vitaliteitsbeleid (beiden +14 procentpunten). Ook sommige klassieke onderwerpen stijgen sterk: veiligheid en gezondheid waren (klassiek) al belangrijke onderwerpen voor de OR, maar nemen in 2012 verhoudings- [ 12 ]
2 Thema s voor de OR gewijs nog eens in belangrijkheid toe (resp. +15 en +14 procentpunten). Datzelfde geldt voor het onderwerp functioneren en beoordelen (+13 procentpunten). Tenslotte lijken de gevolgen van de economische crisis en een ontwikkeling als flexibilisering van de arbeid nog steeds belangrijker te worden als onderwerp van medezeggenschap: in 2012 zijn namelijk ook de onderwerpen inkrimping van de organisatie, reorganisatie en inzet van flexibele arbeidskrachten relatief sterk gestegen (resp. +14, +13 en +13 procentpunten). Verschillen naar sector Zijn er verschillen naar sector, in de mate waarin ondernemingsraden bezig zijn (geweest) met bepaalde onderwerpen? Hieronder wordt de top tien van onderwerpen weergegeven voor respectievelijk de profit sector, de non profit sector en de overheidssector (2012). 1 Jaarverslag 84% 6 Reis- en onkostenregeling 57% 2 (Werknemers)veiligheid 65% 7 Functioneren en beoordelen 57% 3 (Werknemers)gezondheid 59% 8 Investeringen 57% 4 Werkkostenregeling 59% 9 Reorganisatie 52% 5 Begroting 59% 10 Organisatiestructuurverandering 50% Top 10 profit 1 Jaarverslag 94% 7 Verzuimpreventie 57% 2 Begroting 92% 7 Werkkostenregeling 57% 3 Reorganisatie 70% 8 Functioneren en beoordelen 56% 4 Voortgangsrapportages 63% 9 Inkrimping van de organisatie 55% 5 (Werknemers)veiligheid 60% 9 Planning- en controlcyclus 55% 5 (Werknemers)gezondheid 60% Top 10 non profit 1 Begroting 81% 5 Het Nieuwe Werken 68% 2 Jaarverslag 80% 7 Verzuimpreventie 66% 3 Reorganisatie 78% 8 (Werknemers)veiligheid 63% 4 Inkrimping van de organisatie 71% 9 Planning- en controlcyclus 62% 5 Organisatiestructuurverandering 68% 10 (Werknemers)gezondheid 61% Top 10 overheid [ 13 ]
OR Insight 2012-2013 Wat opvalt is dat het onderwerp reorganisatie vooral sterk speelt in de non profit sector (70%) en bij de overheid (78%). In de profit sector is dat wat minder (52%), hoewel het onderwerp ook hier in de top tien staat. Een zelfde beeld komt naar voren als het gaat om inkrimping van de organisatie. Bij de overheid speelt dat in 71% van de gevallen en in de non profit bij 55% van de gevallen. Bij de profit sector staat dit onderwerp niet in de top tien. Een ander opvallend gegeven is dat het nieuwe onderwerp flexibele arbeidstijden en -plaatsen (Het Nieuwe Werken) vooral speelt bij ondernemingsraden in de overheidssector. Maar liefst 68% van de respondenten bij de overheid geeft aan dat dit onderwerp in 2012 voor de OR heeft gespeeld. Bij de profit en non profit sectoren staat Het Nieuwe Werken niet in de top tien. PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT Economische crisis houdt ook de medezeggenschap in de greep: 65% van ondernemingsraden druk met reorganisaties De recessie vergt het uiterste van organisaties. En dus van ondernemingsraden. Was in 2011 slechts de helft (52%) van de ondernemingsraden bezig met het onderwerp reorganisatie een veelgebruikt woord voor collectieve ontslagen in 2012 is dat sterk gegroeid naar twee op de drie (65%) van de ondernemingsraden. Maar liefst 55% van de ondernemingsraden houdt zich dit jaar ook bezig met het thema inkrimping van de organisatie. Vorig jaar stond dit onderwerp niet eens in de top 10. Hetzelfde geldt voor Het Nieuwe Werken, waar de helft van de medezeggenschappers zich dit jaar over buigt; twee keer zo veel als in 2011. Door velen wordt Het Nieuwe Werken niet alleen gezien als flexibel werken in tijd & plaats, maar ook en vooral als forse bezuiniging op kantoorhuur. Zo blijkt de OR vooral bezig met adviseren over bezuinigingsplannen. Naast evergreens als het adviseren over jaarverslag & begroting en werknemerveiligheid & -gezondheid altijd goed voor een plek in de top 10 zijn er een paar nieuwe topics voor de OR in 2012. 56% van de ondernemingsraden buigt zich dit jaar over de werkkostenregeling, een nieuwe fiscale regeling over secundaire arbeidsvoorwaarden die uiterlijk per 1 januari 2014 in elke organisatie moet zijn ingevoerd. Dat is 34 procentpunten meer dan vorig jaar. Ook Het Nieuwe Werken is zoals gezegd een belangrijk thema: De helft van alle ondernemingsraden (52%) is daar in 2012 mee bezig, tegen een kwart (27%) in 2011. Duurzame inzetbaarheid/leeftijdsbewust personeelsbeleid laat een stijging van 17 procentpunten zien. [ 14 ]
3 Adviesrecht Het adviesrecht, zoals vastgesteld in artikel 25 van de Wet op de ondernemingsraden, is een bijzondere bevoegdheid voor de OR. Het geeft de ruimte om mee te denken en te adviseren over financiële en organisatorische onderwerpen. Bestuurders zijn wettelijk verplicht voorgenomen besluiten over bijvoorbeeld reorganisaties, fusies, overnames, verhuizingen, investeringen, leningen en adviesopdrachten aan externe deskundigen tijdig voor advies aan de ondernemingsraad voor te leggen. Hoeveel adviesaanvragen behandelt de OR (en hoeveel niet)? Een op de twintig ondernemingsraden (5%) heeft in 2011 geen enkele adviesaanvraag gekregen van de bestuurder. Verdeeld naar sector is dat 1% bij de overheid, 8% in de profit en 6% in de non profit. Meer nog speelt de omvang van de organisatie een rol. We zien dat slechts 2% van de grote ondernemingsraden geen adviesaanvraag voorgelegd heeft gekregen, terwijl maar liefst 19% van de kleine ondernemingsraden geen enkele adviesaanvraag heeft gehad. Dat betekent niet dat ze in alle gevallen zijn gepasseerd. Van die kleine ondernemingsraden geeft namelijk een deel aan geen adviesaanvragen te hebben gemist. Uiteindelijk heeft 9% van de kleine ondernemingsraden ten onrechte geen enkele adviesaanvraag gehad in 2011. Gemiddeld hebben ondernemingsraden 6,5 adviesaanvraag gekregen in 2011. Er zit veel spreiding in deze aantallen. Het meest voorkomende antwoord is 2 adviesaanvragen, maar er zijn ook ondernemingsraden die er (ruim) meer dan 20 krijgen. Opvallend is dat ambtelijk secretarissen onder de respondenten aangeven veel meer adviesaanvragen te krijgen (7,9) dan OR-leden (4,2). Meer dan de helft van de ondernemingsraden (55%) geeft aan dat er (een of meer) adviesaanvragen zijn gemist. Dat percentage is het hoogst bij de overheid (61%). Verder is er een verschil in de percentages tussen ambtelijk secretarissen (47%) en de OR-leden (58%) die de vraag beantwoorden. Op de vraag hoe vaak er geen adviesaanvraag geweest is, terwijl dat wel had gemoeten, zien we dat dit in alle gevallen gemiddeld rond de 1,5 adviesaanvraag schom- [ 15 ]
OR Insight 2012-2013 melt. Het maakt niet uit of je er veel of weinig (of geen) krijgt, het aantal gemiste aanvragen is overal dicht bij de anderhalve aanvraag. Profit Non profit Overheid Totaal Aantal ondernemingsraden dat 1 of meer keer geen adviesaanvraag hebben gehad, terwijl dat wel moest 55% 52% 61% 55% Aantal ondernemingsraden dat geen enkele adviesaanvraag hebben gehad 8% 6% 1% 5% Aantal ondernemingsraden dat geen enkele adviesaanvraag hebben gehad, terwijl dat wel moest 3% 4% 0% 2% Gemiddeld aantal adviesaanvragen 5,2 6,6 8,2 6,5 Gemiddeld aantal niet ontvangen adviesaanvragen 1,5 1,4 1,7 1,5 Totaal aantal adviesaanvragen dat OR had moeten ontvangen 6,7 8,0 9,9 8,0 Adviesaanvragen in 2011, naar sector t/m 5 6 t/m 10 11 of meer zetels zetels zetels Aantal ondernemingsraden dat 1 of meer keer geen adviesaanvraag hebben gehad, terwijl dat wel moest 52% 54% 57% Aantal ondernemingsraden dat geen enkele adviesaanvraag hebben gehad 19% 4% 2% Aantal ondernemingsraden die geen enkele adviesaanvraag hebben gehad, terwijl dat wel moest 9% 2% 1% Gemiddeld aantal adviesaanvragen 3,6 4,5 9,2 Gemiddeld aantal niet ontvangen adviesaanvragen 1,5 1,4 1,6 Totaal aantal adviesaanvragen dat OR had moeten ontvangen 5,1 5,9 10,8 Aantal adviesaanvragen in 2011, naar omvang van de OR Verwachtingen voor 2012 en 2013 De helft van alle ondernemingsraden verwachtte meer adviesaanvragen te krijgen in 2012 dan in 2011. Maar 16% van de ondernemingsraden dacht minder aanvragen te krijgen. [ 16 ]
3 Adviesrecht Profit Non profit Overheid Totaal Meer 45% 53% 58% 51% Minder 19% 13% 15% 16% Evenveel 36% 35% 21% 34% Verwacht aantal adviesaanvragen in 2012, naar sector Kijken we nog verder vooruit, naar 2013, dan verwacht nog maar 38% van de ondernemingsraden meer adviesaanvragen dan het jaar ervoor. Profit Non profit Overheid Totaal Meer 33% 41% 37% 38% Minder 12% 14% 16% 15% Evenveel 52% 44% 46% 48% Verwacht aantal adviesaanvragen in 2013, naar sector PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT PERSBERICHT Een op de twintig ondernemingsraden krijgt nooit een adviesaanvraag Directie passeert meer dan helft van ondernemingsraden Meer dan de helft van de ondernemingsraden (55%) geeft aan dat zij bij belangrijke ondernemingsbesluiten gepasseerd worden door de directie, omdat deze nalaat de OR om advies te vragen. Gemiddeld gaat het om 1,5 gemiste adviesaanvraag per jaar. En dat terwijl een bestuurder wettelijk verplicht is de ondernemingsraad tijdig advies te vragen over belangrijke financiële en organisatorische zaken, zoals reorganisaties, fusies, overnames, verhuizingen, investeringen, leningen en zelfs over adviesopdrachten aan externe deskundigen. Een gemiddelde OR krijgt jaarlijks 6,5 keer het verzoek van de directie om over een voorgenomen besluit te adviseren. Volgens de OR zelf hadden dat er 8 moeten zijn, een verschil van 1,5. Meer dan de helft van de ondernemingsraden (55%) geeft aan dat er (een of meer) adviesaanvragen zijn gemist. Een op de twintig ondernemingsraden heeft in 2011 niet één adviesaanvraag van de bestuurder ontvangen. Vooral bij kleine organisaties tot 100 werknemers is het slecht gesteld: daar is in 9% van de gevallen geen adviesaanvraag voorgelegd, terwijl dat volgens de OR wel had gemoeten. [ 17 ]
OR Insight 2012-2013 4 Instemmingsrecht Het instemmingsrecht van de OR, zoals vastgelegd in artikel 27 van de Wet op de ondernemingsraden, gaat over regelingen voor het personeel. Denk bijvoorbeeld aan regelingen op het gebied van vakantie, werktijden, arbeidsomstandigheden, functiewaardering en beoordeling, opleidingen en privacy. Van alle rechten en bevoegdheden die een OR heeft wordt dit als het sterkste recht gezien. Immers, als een OR niet instemt (nee zegt) dan gaat een regeling niet door. De procedure loopt via een instemmingsverzoek of -aanvraag, waarbij de bestuurder een voorgenomen besluit ter instemming voorlegt aan de ondernemingsraad. Hoeveel instemmingsaanvragen krijgt de OR? 92% van de ondernemingsraden heeft in 2011 een of meer instemmingsverzoeken gekregen van de bestuurder, 8% van de ondernemingsraden heeft dus geen enkel instemmingsverzoek ontvangen in 2011. Naar sector bezien zijn er weinig verschillen. Naar omvang van de OR vallen met name de kleine ondernemingsraden op: 17% van de kleine ondernemingsraden heeft in 2011 geen instemmingsaanvragen ontvangen, tegenover 7% van de middelgrote ondernemingsraden en 6% van de grote ondernemingsraden. Is er verschil naar soort organisatie? We zien dat er bij zelfstandige organisaties in 7% geen instemmingsaanvraag is geweest. Bij ondernemingsraden van onderdelen van een Nederlands concern is dat 21%. Bij multinationals ligt het weer anders: bij vestigingen van Nederlandse multinationals is in 13% van de gevallen geen instemmingsverzoek voorgelegd en bij Nederlandse vestigingen van buitenlandse multinationals wordt in 8% van de gevallen aangegeven dat er geen enkele instemmingsaanvraag is geweest in 2011. De ondernemingsraden hebben in 2011 gemiddeld 4,8 instemmingsaanvragen gehad en er 1 gemist. Als we kijken naar de verschillende sectoren dan is er wederom niet veel verschil. Naar omvang van de OR zien we dat het aantal instemmingverzoeken bij kleine en middelgrote ondernemingsraden (t/m 10 zetels) ver onder het gemiddelde ligt en bij grotere ondernemingsraden (11 of meer zetels) ligt dat er ruim boven. Wel of geen onderdeel zijn van een concern geeft ook enig verschil. Ondernemingsraden binnen Nederlandse (nationale en multinationale) concerns ontvangen minder instemmingsaanvragen dan gemiddeld. [ 18 ]
4 Instemmingsrecht Volgens 62% van de respondenten heeft de bestuurder in alle gevallen dat hij dat moest ook een instemmingsverzoek voorgelegd. Hier is dus geen sprake van gemiste aanvragen. De keerzijde is dat 38% van de respondenten aangeeft dat de OR één of meer keren geen instemmingsverzoek heeft gehad waar hij dat wel hoorde te krijgen. Hieruit kunnen we dus afleiden dat meer dan een derde van de ondernemingsraden wel eens wordt gepasseerd als het gaat om het instemmingsrecht. Bij 6% van de deelnemers is er in 2011 geen enkel instemmingsverzoek geweest en hebben ze er ook geen gemist. Dit lijkt erop te wijzen dat in ongeveer 1 op de 20 organisaties in 2011 geen besluit genomen is dat de instemming van de OR vereiste. Er zijn ook hier nauwelijks verschillen tussen de sectoren. Ook omvang van de OR laat weinig verschil zien. Een licht verschil is er wel naar soort organisatie. Met name binnen Nederlandse multinationals geven respondenten minder vaak aan dat de OR wel eens een aanvraag gemist heeft (28%) dan binnen zelfstandige organisaties (38%), Nederlandse concerns (37%) en buitenlandse multinationals (36%). Profit Non profit Overheid Totaal Percentage ondernemingsraden zonder instemmingsverzoek in 2011 9% 8% 7% 8% Gemiddeld aantal ontvangen instemmingsaanvragen 4,2 5,2 5,0 4,8 Gemiddeld aantal niet ontvangen instemmingsaanvragen 1,1 1,0 0,9 1,0 Totaal instemmingsaanvragen dat OR had moeten hebben 5,3 6,2 5,9 5,8 Aantal instemmingsaanvragen, naar sector t/m 5 6 t/m 10 11 of meer zetels zetels zetels Totaal Percentage ondernemingsraden zonder instemmingsverzoek in 2011 17% 7% 6% 8% Gemiddeld aantal ontvangen instemmingsaanvragen 3,1 3,6 6,5 4,8 Gemiddeld aantal niet ontvangen instemmingsaanvragen 1,0 1,0 0,9 1,0 Totaal instemmingsaanvragen dat OR had moeten hebben 4,1 4,6 7,4 5,8 Aantal instemmingsaanvragen, naar omvang van de OR [ 19 ]