ZUIDWENDING UNDERGROUND GAS STORAGE AARDGASBUFFER

ZUIDWENDING UNDERGROUND GAS STORAGE AARDGASBUFFER

Underground gas storage Zuidwending / Aardgasbuffer Zuidwending 3 Table of content / Inhoudsopgave HWT 600-K HWO/Snubbing Unit Technical Specifications Max. pull capacity: 600,000 lbs 272 ton Max. push capacity: 270,000 lbs 126 ton Rotary torque: 20,000 ft. lbs 27,000 Nm Through bore workover mode 19.5" 49.5 cm Through bore snubbing mode 14" 35.5 cm Slip bowls: 600.000 lbs 270 ton Ginpole: 2 x 6.300 lbs 2 x 2.50 ton About BPC Balance Point Control B.V. (BPC) is a leading provider of hydraulic workover, snubbing and well control services to the international oil & gas industry. BPC is committed to achieving the highest possible standards of health, safety and environmental performance. We will comply with all applicable laws and regulations in the areas we operate in. BPC is accredited with ISO 9000:2000 / SCC** / and for ISO 14000:2004. BPC is specialized in live well operations and delivers tailored solutions for your well. We are firmly committed to safety, engineered solutions, teamwork and personal service. From live well snubbing operations to dead well hydraulic workover operations, BPC is able to manage the entire package, including wireline, well control and engineering. With our expertise, our experience backed by engineering, and our constant development of existing and new equipment we lead the pack. We do not compromise: the right way, the safe way, 24 hours a day, around the globe. HWT 600 Innovation is not an empty slogan at BPC; we build our own state-of-the-art HWO units, and are continuously making improvements with respect to safety and protecting the environment. Our latest designed and build unit is the Hydraulic Workover Tower 600. This unit is build for running welded casing completions with a large welding area as well as running threaded connections for a variety of pipe sizes like other BPC HWO units. The unit is totally enclosed, freestanding with high safety standards and designed to improve ergonomics. The unit can easily be transferred to snubbing mode and quick rig moves due to the box structures which have standardized transport measurements. The substructure can be adjusted in height for ideal BOP configuration for every well head height. Foreword 7 Voorwoord About Gasunie 9 Over Gasunie From gas discovery to gas storage 10 Van gasvondst tot gasopslag Zuidwending naturals gas storage a tremendous boost for AkzoNobel 17 Aardgasbuffer Zuidwending - een geweldige impuls voor AkzoNobel Constructing the Zuidwending natural gas storage 18 Bouw van de Aardgasbuffer Zuidwending Geological Exploration of the Zuidwending salt dome 23 Geologische exploratie van de Zuidwending zoutkoepel Latest surveying technology for new caverns 26 Modernste meettechnologie voor nieuwe cavernes CB&I Lummus 33 CB&I Lummus Cavern leaching and gas completion in detail 34 Uitlogen van cavernes en gas verbuizing in detail Development of semi-automatic Submerged Arc Welding (SAW) machine makes success complete 45 Ontwikkeling semi-automatische "Onder Poederdek" (OP) - lasunits maakt succes compleet Operating the Zuidwending natural gas storage 46 Bedrijfsvoering van de Aardgasbuffer Zuidwending Cover picture: Aerial view on Zuidwending gas operation facilities and cavern field (foreground) and municipality of Veendam (background). Title foto: Overzicht Zuidwending gas installatie en caverne terrein (voorgrond) en gemeente Veendam (achtergrond). Non - Intrusive Gas Flow Measurement Balance Point Control B.V. Karel Doormanstraat 4 T: +31-591-667687 E: info@bpc.nl 7825 VT Emmen The Netherlands F: +31-591-667680 W: www.bpc.nl Measure from outside what s flowing inside www.flexim.com

KBB Underground Technologies GmbH plant, bouwt en bedrijft sinds 1995 ondergrondse bergingen voor gasvormige en vloeibare koolwaterstoffen, in het bijzonder: Aardgas bergingen voor peakshaving en arbitrage Ruwe aardolie bergingen als strategische reserve in geval van onderbreking van levering Product bergingen voor bevoorrading en strategische reserve Gecomprimeerde lucht opslag om fluctuerende windenergie te balanceren KBB UT plant, bouwt en bedrijft zout productie door middel van oplosmijnbouw. DEEP. Underground Engineering GmbH plans, constructs and operates since 1995 underground storages for gaseous and liquid hydrocarbons, in particular: Natural gas storages for peak shaving and arbitrage. Crude oil storages as strategic reserve in cases of interruption of delivery. Product storages as supply and strategic reserve. Compressed air storage for balancing fluctuating wind power feed-in. DEEP. plans, constructs and operates salt production by solution mining.

6 Underground gas storage Zuidwending Aardgasbuffer Zuidwending 7 Foreword In the autumn of 2003, I was informed for the first time about the intention of Gasunie, Nuon and AkzoNobel to realise a natural gas buffer in the eastern part of the municipality of Veendam. The municipality was asked if it would cooperate, not only during the necessary licensing procedures but also in the dissemination of information to local residents. The plans were to realise the natural gas buffer between two ribbon villages Ommelanderwijk and Zuidwending with assertive inhabitants and a very active residents association. Aerial view on Zuidwending gas operation facilities and cavern field (foreground) and municipality of Veendam (background) Overzicht Zuidwending gas installatie en caverne terrein (voorgrond) en gemeente Veendam (achtergrond) Several residents evenings were arranged at which the consortium gave clear and informative details about the advantages and disadvantages of the proposed construction of, ultimately, ten caverns, and the erection of the corresponding buildings and installations. It has now become standard practice to provide information openly and frankly in this manner. The residents are fully informed about every new step. The benefit of proceeding in such a professional manner is that the inhabitants of Ommelanderwijk and Zuidwending have a positive image of the natural gas buffer. Voorwoord Town hall of Veendam Gemeentehuis van Veendam A 7 Groningen A 7 A 28 A 28 Veendam A 7 Zuidwending A 7 Emden A 31 A 31 A 31 A 31 Leer Papenburg A 28 A 28 Bad Zwischenahn Wilhelmshaven A 29 Oldenburg Orientation map Locatie map As mayor of Veendam, I am happy with an investment amounting to hundreds of millions in a project that is sympathetic to the landscape and that has permanent maintenance activities. And all that in a period of economic recession. What more could one want? Ab Meijerman Mayor of Veendam In het najaar van 2003 werd ik voor het eerst geïnformeerd over het voornemen van Gasunie, NUON, en Akzo- Nobel om te komen tot een snelle aardgasbuffer, in het oostelijke grondgebied van de gemeente Veendam. Gevraagd werd of de gemeente niet alleen medewerking wilde verlenen aan de benodigde vergunningprocedures, maar ook aan de informatievoorziening richting bewoners. De aardgasbuffer zou gerealiseerd worden tussen twee kleine lintdorpen Ommelanderwijk en Zuidwending. Twee dorpen met zelfbewuste inwoners en een zeer actieve bewonersorganisatie. In goed overleg werden enkele bewonersavonden belegd, waarin vanuit het consortium op duidelijke en inzichtelijke wijze werd verteld over de voor- en nadelen van de voorgenomen aanleg van, uiteindelijk, tien cavernes en de bijbehorende gebouwen en installaties. Die manier van open en eerlijke informatievoorziening is inmiddels een traditie geworden. Bij elke nieuwe stap worden de bewoners uitgebreid geïnformeerd. Die professionele werkwijze heeft er toe geleid dat de bewoners van Ommelanderwijk en Zuidwending een positief beeld hebben van de snelle aardgasbuffer. Daar ben ik als burgemeester van Veendam content over: Een investeringsvolume van honderden miljoenen euro's in een goed landschappelijk ingepast project en blijvende onderhoudsactiviteiten. En dat in een periode van economische recessie. Wat wil je nog meer? Ab Meijerman Burgemeester Veendam

Aardgasbuffer Zuidwending / Underground gas storage Zuidwending 9 Excavation of the caverns The salt is extracted as raw brine by pumping water into the underground salt layer. Cavities are formed in the places where the salt has been extracted; these are the caverns in which gas can be stored. Use of gas storage A gas pumping station injects and extracts the gas. The summit of the salt mountain is approximately 200 metres underground. Brine station Pipelines feed the gas into, and extract it from, the caverns -1050 m. -1400 m. The salt layer is over 3,000 metres thick. Water- & brine pumping station (left) and four caverns with gas installation (right) Water- & pekel pompstation (links) en vier cavernes met gasinstallatie (rechts) About Gasunie Gasunie is a European gas infrastructure company. Its network is one of the largest high pressure gas pipeline grids in Europe, consisting of over 15,000 kilometres of pipeline in the Netherlands and northern Germany, dozens of installations, and approximately 1,300 gas receiving stations. The annual gas throughput totals approximately 125 billion cubic metres. Gasunie is the first independent gas transport provider with a cross-border network in Europe, and offers transport services via its subsidiaries Gas Transport Services B.V. (GTS) in the Netherlands and Gasunie Deutschland in Germany. It also offers other services in the gas infrastructure field, including gas storage and LNG. The ambition of the Netherlands is to position itself as the 'gas hub' of Northwest Europe. Because of its geographic location and its reliability, the Gasunie network plays a key role in the Northwest European gas roundabout. The formal owner of the storage facility is Gasunie Zuidwending B.V., a subsidiary of Gasunie. Over Gasunie Gasunie is een Europees gasinfrastructuurbedrijf. Het netwerk van Gasunie is één van de grootste gastransport hogedruknetten in Europa en bestaat uit meer dan 15.000 kilometer pijpleiding in Nederland en Noord-Duitsland, tientallen installaties en ongeveer 1.300 gasontvangstations. De jaarlijkse doorzet van gas bedraagt circa 125 miljard kubieke meter. Gasunie is de eerste aanbieder van onafhankelijk gastransport met een grensoverschrijdend netwerk in Europa. Het bedrijf biedt transportdiensten aan via dochterondernemingen Gas Transport Services B.V. (GTS) in Nederland en Gasunie Deutsch land Services GmbH in Duitsland. Daarnaast biedt Gasunie ook andere diensten aan op het gebied van gasinfrastructuur, waaronder gasopslag en LNG-opslag. Nederland heeft als ambitie zich te positioneren als 'gasrotonde' van Noordwest Europa. Mede door de betrouwbaarheid en strategische ligging ten opzichte van groeiende internationale gasstromen vervult het Gasunie-transportnet een spilfunctie in de 'gasrotonde' van Noordwest-Europa. De formele eigenaar van de aardgasbuffer is Gasunie Zuidwending B.V., een dochterbedrijf van Gasunie.

10 Underground gas storage Zuidwending Aardgasbuffer Zuidwending 11 From gas discovery to gas storage The development of the natural gas market Van gasvondst tot gasopslag De ontwikkeling van de aardgasmarkt In 1959, natural gas was discovered in Slochteren, about 15 kilometres east of Groningen. At that time, this was the world s largest natural gas field, with a volume of almost 3,000 billion m3. Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), an operating company of Shell and Exxon, was appointed to produce the gas. Development was initiated very dynamically, and the first Slochteren gas, later generally known as Groningen gas, was delivered in December 1963. The natural gas consumption figures in the Netherlands rose quickly after the discovery of the Groningen gas field. In January 1963, 80% of homes were heated by coal boilers, 17% by oil boilers and 3% by gas boilers. Just two years later these percentages were 38%, 32% and 30% respectively. After approximately 20 years, the percentage of natural gas in the domestic sector in the Netherlands was 98%, and the share of the primary energy supply was around 50%. Even today, no other country in the world approaches these figures. Since 1959, hundreds of billions of cubic metres of natural gas, spread across several gas fields, have been found under the North Sea and on the mainland. The Dutch natural gas policy, executed by the specially founded transport and trading company N.V. Nederlandse Gasunie, initially focused on benefiting as quickly and as substantially as possible from the natural gas resources. One of the reasons for the urgency was the forecast that nuclear energy would boom within a few years, making fossil fuels superfluous. Consequently, roughly half of the natural gas production was exported to Germany, Belgium, France, Switzerland and Italy. The success of the Dutch export efforts encouraged other countries with gas deposits to enter the market, including the Soviet Union and Norway. A turning point in the energy policy occurred in the 1970s. People gradually realised that fossil fuels were becoming scarce and that nuclear energy was encountering greater opposition than anticipated. The environment had also become a major issue. From 1973, Dutch policy focused on building up a strategic energy reserve and handling energy and the environment efficiently. To maintain domestic gas supplies in the Netherlands at the required level, gas started to be imported in the late 1970s, initially from Norway and later also from Russia. In July 2001, the Interconnector was put into service: a pipeline between England and Belgium to transport British gas to Europe. To lessen the depend- In 1959 werd in Slochteren, zo'n 15 kilometer ten oosten van Groningen, aardgas ontdekt. Dit was het tot dan toe grootste ontdekte aardgasveld ter wereld met een inhoud van bijna 3000 miljard m³. Er werd voortvarend overgegaan tot exploitatie. Daarvoor werd de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) aangewezen, een werkmaatschappij van Shell en Exxon. In december 1963 vond de eerste leverantie van Slochteren gas plaats, later vaak Groningen gas genoemd. De verbruikscijfers van aardgas in Nederland stegen snel na de vondst van het Groningen gas. In januari 1963 werden de huizen nog voor 80% met kolenkachels verwarmd, voor 17% met oliekachels en voor 3% met gaskachels. Slechts twee jaar later waren deze percentages respectievelijk 38%, 32% en 30%. Na ongeveer twintig jaar was in Nederland het dekkingspercen- Gas roundabout Gasrotonde Gasunie gas grid Gasunie transport netwerk Surface Wellhead Drilling Wellheads Gas Wells Trees Aftermarket Services + 31 524 531 111 www.fmctechnologies.com

12 Underground gas storage Zuidwending Aardgasbuffer Zuidwending 13 bcm [35,17 MJ/m3] 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 ence of the country on these gas imports, liquid natural gas will be imported in tankers from countries in the Middle East and North Africa with effect from 2011. For this purpose, Gasunie and Vopak are jointly constructing a terminal (Gate Terminal) on the Maasvlakte that will come into service in 2011. In 2005, in accordance with European legislation, Gasunie was split into two independent companies, Gasunie and Gasterra. Gasunie is now a gas infrastructure company, fully owned by the government. Since that time, the trade in gas has been driven by the new company Gasterra, owned by Shell, Exxon and the Dutch State. Gas storage In natural gas fields, the gas is under high pressure. When a gas field is produced, the pressure gradually declines. At some point, the pressure is no longer high enough to be able to respond adequately to a sudden increase in demand, for example during a period of extreme cold weather. Initially, the Groningen field discovered 2015 Europe (33) - Supply-Demand 2016 2017 2018 2019 LNG (existing + under construction) Contracted Imports @ ACQ Indigenous Production Demand incl. Contracted Exports @ ACQ 2020 2021 2022 in 1959 could supply a lot of gas per hour and production could be geared to the fluctuating demand. In the 1980s, measures were devised to use the gas from the Groningen field more sparingly wherever possible, including what is known as the small fields policy. Since then, whenever possible, the gas from small fields is the first to be used. The Groningen field has therefore acquired a balancing function. Nevertheless, the pressure in this field is still declining because of continuing extraction. In the meantime, although European gas production is falling, the demand for gas is still rising. This means that Dutch gas stocks have to be used efficiently and have to be supplemented more and more by gas imports from countries as far away as Norway, Russia, the Middle East and Africa. 2023 The figure above shows that the expected demand for gas in Europe in 2025 will exceed supply by more than 200 billion m 3 /year. This shortfall corresponds to five times the annual consumption in the Netherlands. 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Gas supply and demand 33 European countries Gas aanbod en vraag van 33 Europese landen In the Netherlands, 92% of the gas demand and export commitments in 2010 will be covered by contracts (contracted domestic production plus contracted imports), 79% in 2015 and 70% in 2020. The shift from local production to international imports, combined with the decline in pressure in the gas fields, results in a change within the industry to a long-term strategy combined with a higher degree of shortterm flexibility that is used locally whenever possible. The solution to this is gas storage. In 1977, Gasunie opened a liquid natural gas (LNG) installation on the Maasvlakte. This peak shaving installation is used at times of extra demand for gas to keep the supply of gas in Randstad (the Amsterdam/Rotterdam/The Hague/Utrecht conurbation) up to the required level. In the 1990s, gas storage facilities were created in depleted gas fields in the vicinity of Grijpskerk, Langelo and Alkmaar. In times of surplus (i.e. the summer) gas is injected under high N Ireland Belorussia * * United Neth. * Kingdom Poland Germany Ukraine Belgium ** * Czech Rep. Moldova Slovakia Austria Romania A tlantic Ocean * Hungary Switzerland France Slovenia Cro. Atlantic Ocean Atlantic Ocean * Bos.& * * * Serbia ** Herz. Bulgaria Atlantic Por- Ocean Atlantic Ocean Italy tu- gal * * Mace. Black Sea Spain Alb. * * * Greece * Mediterranean Sea * * * * * * Morocco Gas cavern storage Existing gas cavern storage under extension Mediterranean Sea Algeria tage van aardgas in de huishoudsector 98% en het aandeel in de primaire energievoorziening circa 50%. Er is nog steeds geen land ter wereld dat deze cijfers benadert. Verspreid over verschillende gasvelden onder de Noordzee en op het vaste land zijn na 1959 nog eens honderden miljarden kubieke meters aardgas gevonden. Het Nederlandse aardgasbeleid, uitgevoerd door het speciaal hiervoor opgerichte transport- en handelsbedrijf N.V. Nederlandse Gasunie, was aanvankelijk gericht op het zo snel en zo veel mogelijk profiteren van de natuurlijke aardgasrijkdom. Per slot van rekening zou binnen enkele jaren kernenergie een grote vlucht nemen, en zouden fossiele brandstoffen overbodig worden. Daarom werd ongeveer de helft van de aardgasproductie geëxporteerd naar Duitsland, België, Frankrijk, Zwitserland Norway Denmark Mediterranean Sea Tunisia New gas cavern storage planned/ under construction Storage of crude oil & LPG, brine production Sweden Mediterranean Sea Mediterranean Sea Malta Nord Stream TAP Estonia Latvia Lithuania Rus. en Italië. Het succes van de Nederlandse export zorgde ervoor dat ook andere landen met gasvoorraden de markt betraden waaronder de Sovjet-Unie en Noorwegen. In de jaren zeventig kwam een omslagpunt in het energiebeleid. Er ontstond een besef van schaarste van fossiele brandstoffen, en kernenergie bleek op veel meer weerstand te stuiten dan oorspronkelijk gedacht. Ook het milieu werd een belangrijk aandachtspunt. Vanaf 1973 richtte het Nederlandse beleid zich op het opbouwen van een strategische energiereserve en het zuinig omgaan met energie en milieu. Om de gasvoorziening voor Nederland op peil te houden werd vanaf het eind van de jaren zeventig gas geïmporteerd. Eerst vanuit Noorwegen en later ook vanuit Rusland. In juli 2001 kwam de Interconnector in bedrijf, een pijpleiding tussen Engeland en België, voor Mediterranean Sea Russia 0 1000 km Gas pipeline Gas pipeline planned/ under construction Black Sea * * Black Sea Black Sea Turkey LNG import terminal LNG import terminal planned LNG export plant Main gas pipelines and storage facilities in Europe Voornaamste pijpleidingen en opslagfaciliteiten in Europa het transport van Brits gas naar Europa. Om de kwetsbaarheid van deze gasimporten te verminderen zal er vanaf 2011 met tankers vloeibaar aardgas worden geïmporteerd uit landen in het Midden-Oosten en Noord Afrika. Daarvoor bouwt Gasunie samen met Vopak een terminal (Gate terminal) op de Maasvlakte die in 2011 in gebruik zal worden genomen. In 2005 werd Gasunie onder invloed van Europese regelgeving gesplitst in twee onafhankelijke bedrijven, Gasunie en Gasterra. Gasunie is sindsdien een gasinfrastructuurbedrijf, volledig in handen van de overheid. De handel in gas wordt vanaf die tijd bedreven door het nieuwe bedrijf Gasterra, eigendom van Shell, Exxon en de Nederlandse Staat. Black Sea

14 Underground gas storage Zuidwending Aardgasbuffer Zuidwending 15 Aerial picture of gas installation Luchtfoto van de gasinstallatie Cavern pad with two boreholes Caverne platform met twee boorputten 3D-animation of the four caverns 3D-animatie van de vier cavernes pressure from the transport network into the gas storage facilities; in the winter, when there is a higher demand for gas, gas is withdrawn and fed back into the network. These storage facilities are predominantly designed for the seasonal storage of natural gas. Storage in salt caverns is especially well suited to absorbing imbalances between natural gas supply and demand. This is the rationale for the Zuidwending natural gas storage. The storage of natural gas in salt caverns was first examined by Gasunie in 1986. However, for various reasons, preference was given at the time to the realisation of gas storage facilities in gas fields, as mentioned above. Gas storage in salt caverns has now taken off all over the world. In Germany alone, more than 175 salt caverns have been constructed for the storage of fossil fuels. The project in Zuidwending is unique in the Netherlands. The role of natural gas in establishing a sustainable society As a reliable and stable energy source, natural gas will continue to play an important role in the European energy mix for many years. The unique flexibility with which natural gas can be deployed enables the fluctuating supply pattern of wind energy and solar energy to be counterbalanced effectively. In this way, the Netherlands will be able to use the investments in solar and wind energy to best effect while maintaining a stable electricity supply. In addition and at the same time the greening of natural gas with green gas offers attractive and realistic prospects of sustainability. Gasopslag In aardgasvelden is het gas onder hoge druk aanwezig. Als een gasveld in gebruik wordt genomen, neemt de druk geleidelijk af. Op een gegeven moment is de druk niet hoog genoeg meer om adequaat te kunnen reageren op een plotselinge grote vraag, bijvoorbeeld tijdens een periode van strenge kou. Het in 1959 ontdekte Groningen veld kon aanvankelijk veel gas per uur leveren en de productie kon worden afgestemd op de wisselende vraag. Om het Groningen veld zoveel mogelijk te sparen zijn in de jaren tachtig maatregelen bedacht waaronder het zogenoemde kleine-velden beleid. Het gas uit kleine velden wordt sindsdien zoveel mogelijk eerst gebruikt. Het Groningen veld heeft daardoor een balansfunctie gekregen. De druk in dit veld daalt desalniettemin door voortgaande exploitatie. De Europese gasproductie neemt ondertussen af, terwijl de vraag naar gas stijgt. Dat betekent dat de eigen gasvoorraden efficiënt gebruikt moeten worden en steeds meer aangevuld moeten worden met gasimport uit verre landen als Noorwegen, Rusland, het Midden Oosten, en Afrika. De figuur op pagina 12 laat zien dat in Europa (33 landen) in 2025 de verwachte vraag naar gas ruim 200 miljard m³/jaar boven het aanbod ligt. Dit tekort komt overeen met het vijfvoudige Nederlandse jaarverbruik. De verschuiving van locale productie naar internationale aanvoer gecombineerd met de afname van de druk in de gasvelden leidt tot een hogere vraag naar lokale bronnen voor onder andere flexibiliteit. De oplossing hiervoor is gelegen in gasopslag. In 1977 opende Gasunie een vloeibare aardgas (LNG) installatie op de Maasvlakte. Op momenten dat er extra vraag naar gas is door kou wordt deze zogenoemde peakshaverinstallatie ingezet om de gasvoorziening in de Randstad op peil te houden. In de jaren negentig zijn gasopslagen gerealiseerd in lege gasvelden in de buurt van Grijpskerk, Langelo en Alkmaar. In tijden van overschot ('s zomers) wordt vanuit het transportnet gas onder hoge druk in de opslagen geïnjecteerd, in de winter wanneer er veel meer vraag naar gas is, wordt er weer aan het net "teruggeleverd". Opslag in zoutcavernes is vooral geschikt om korte termijn onbalansen tussen vraag en aanbod van aardgas op te vangen. De aardgasbuffer Zuidwending vindt hierin zijn bestaansrecht. De opslag van aardgas in zoutcavernes werd in Nederland al in 1986 door Gasunie onderzocht. Om verschillende redenen is toen echter voorrang gegeven aan de realisatie van gasopslag in gasvelden, zoals hierboven vermeld. Inmiddels heeft gasopslag in zoutcavernes wereldwijd een grote vlucht genomen. Alleen al in ons buurland zijn meer dan 175 zoutcavernes aangelegd voor de opslag van fossiele brandstoffen. Voor Nederland is het project in Zuidwending uniek. De rol van aardgas op weg naar en in een duurzame samenleving Aardgas zal als betrouwbare en stabiele energiebron nog vele jaren een belangrijke rol in de Europese energiemix blijven vervullen. Met de unieke flexibiliteit waarmee aardgas kan worden ingezet, kan het wisselende aanbodpatroon van wind en zon efficiënt worden opgevangen. Daardoor kan Nederland ten volle de investeringen in zon en windenergie benutten en tegelijk een stabiele elektriciteitsvoorziening in stand houden. Daarnaast en tegelijk - biedt ook de vergroening van aardgas met groen gas een aantrekkelijk en realistisch duurzaamheidsperspectief. Glycol drying tower Glycol droogtoren

Aardgasbuffer Zuidwending 17 Keeping us warm Zuidwending natural gas storage a tremendous boost for AkzoNobel It provides us with new opportunities in an existing core activity that s already a success About AkzoNobel AkzoNobel is one of the world s leading industrial concerns. The head office is located in Amsterdam. AkzoNobel makes and supplies a broad range of paints, coatings and specialist chemicals in 2009 its total turnover was 13.9 billion. The company is the biggest paint and coating producer in the world. AkzoNobel has 57,000 employees in over 80 countries and dedicated to excellence and coming up with Tomorrow s Answers Today. "Secondary use of caverns" Salt caverns are attracting more and more attention. Particularly from commercial parties with an interest in the underground storage of high value gases and liquids. The Zuidwending natural gas storage which involves extremely cordial and professional cooperation with Gasunie and Nuon is enabling AkzoNobel to prove that our salt caverns are perfectly suited for the underground storage of natural gas, says Peter Kuijpers, General Manager of AkzoNobel Salt. He sees a market that is very much on the move. It s important to be alert so you can respond to market trends. It s an interesting way for AkzoNobel to extend the existing value chain by giving available and future salt caverns a second life. But there are other interesting options besides natural gas, for example the storage of nitrogen and oil products. Adequate AkzoNobel is contributing a great deal of knowledge and experience about leaching out caverns in underground salt deposits. The company has a salt extraction concession and an adequate infrastructure to bring brine to the surface and then process it. We utilize the salt we extract. An extensive piping system takes the brine to the salt plants in Delfzijl, where we make pure and high grade salt. The salt is then used as the natural basic raw material for manufacturing chlorine and products derived from it, such as plastics and medicines. The extraction of salt in Delfzijl has provided the foundations for a unique supply chain of companies that make use of each other s products and residual materials. And all that is based on salt and chlorine, continues Peter Kuijpers. Tremendous boost The creation of salt caverns in general and those for the Zuidwending natural gas storage in particular has resulted in extra activities in Delfzijl. An important message for the market. This extension of our value chain is a tremendous boost for our company, says Jaap Mulder, Plant Manager of AkzoNobel s salt plants in Delfzijl. The benefits of deciding to invest in a new plant in Delfzijl are crystal clear to him. A fourth salt plant - that s positive, innovative and sustainable all at the same time. Add to that the high grade salt, appropriate harbor facilities, and good connections with Germany, Scandinavia and the United States. In other words, we re really on the map. Partnerships Entering this new market is very moreish. AkzoNobel has spread its wings in this area since the start of the Zuidwending natural gas storage project. The project in Zuidwending itself is entering a second phase. Elsewhere work is going on to make a salt cavern that is still in use suitable for storing nitrogen. Advanced preparations are also being made to store oil products in salt caverns in Hengelo. A splendid example of AkzoNobel's slogan. We re giving our customers tomorrow's answers today. We re setting up partnerships with customers - sustainable cooperation through which we re making our policy of reusing salt caverns a practical reality. It provides us with new opportunities in an existing core activity that s already a success, concludes Peter Kuijpers. Aardgasbuffer Zuidwending een geweldige impuls voor AkzoNobel Het biedt ons nieuwe mogelijkheden in een bestaande en reeds succesvolle kernactiviteit Salt. Originated in a distant past. Nowadays in numerous applications. Offering new possibilities like the secondary use of caverns. Par excellence suitable for underground storage of natural gas. Innovative and sustainable. Securing the energy supply in the near future. 03794_090910 Over AkzoNobel AkzoNobel is een van s werelds toonaangevende industriële ondernemingen. Het hoofdkantoor staat in Amsterdam. AkzoNobel maakt en levert een breed assortiment verven, coatings en specialistische chemicaliën - in 2009 bedroeg de totale omzet 13.9 miljard. Het bedrijf is de grootste verfen coatingsproducent ter wereld. AkzoNobel heeft 57.000 medewerkers - actief in meer dan 80 landen - en is sterk gericht op uitmuntendheid en het realiseren van Tomorrow s Answers Today. Hergebruik van cavernes Zoutcavernes mogen zich verheugen in toenemende belangstelling. Vooral van commerciële partijen die geïnteresseerd zijn in ondergrondse opslag van hoogwaardige gassen en vloeistoffen. Met de Aardgasbuffer Zuidwending, een uitermate plezierige en professionele samenwerking met Gasunie en Nuon, bewijst AkzoNobel dat onze zoutholtes zeer geschikt zijn voor ondergrondse opslag van aardgas, aldus algemeen manager AkzoNobel Salt, Peter Kuijpers. Hij ziet een markt die volop in beweging is. Het is zaak om alert te zijn en in te spelen op ontwikkelingen. Voor AkzoNobel is het een interessante manier om de bestaande waardeketen te verlengen door beschikbare en toekomstige zoutholtes een tweede leven te geven. Naast aardgas liggen er meer interessante opties, bijvoorbeeld voor de opslag van stikstof en olieproducten. Adequaat AkzoNobel brengt veel kennis en ervaring in op het gebied van het uitlogen van de holtes in de ondergrondse zoutberg. Het chemieconcern heeft hier een zoutwinningconcessie en beschikt over een adequate infrastructuur om pekel naar boven te halen en daarna te verwerken. Peter Kuijpers: Wij benutten het zout dat door ons wordt gewonnen. Via een uitgebreid leidingensysteem komt de pekel in de zoutfabrieken in Delfzijl waar we zuiver en kwalitatief hoogwaardig zout maken. Dit zout dient vervolgens als dé natuurlijke basisgrondstof voor de productie van chloor en vervolgproducten, zoals kunststoffen en geneesmiddelen. Het winnen van zout stond in Delfzijl aan de basis van een unieke keten van bedrijven die elkaars producten en reststoffen benutten. En dat alles gebaseerd op zout en chloor. Geweldige impuls De aanleg van ondergrondse zoutholtes in het algemeen en die van de Aardgasbuffer Zuidwending in het bijzonder hebben geleid tot extra activiteiten in Delfzijl. Een belangrijk signaal naar de markt. Die verlenging van onze waardeketen betekent een geweldige impuls voor ons bedrijf. Jaap Mulder, plant manager van AkzoNobel s zoutfabrieken in Delfzijl, is volstrekt helder over de positieve effecten van het besluit in Delfzijl te investeren in een nieuwe fabriek. Een vierde zoutfabriek. Dat is positief, innovatief én duurzaam tegelijk. Voeg dat bij de hoge kwaliteit zout, passende havenfaciliteiten en goede verbindingen met Duitsland, Scandinavië en de Verenigde Staten. Kortom, we staan op de kaart. Partnerships Het betreden van deze nieuwe markt smaakt naar meer. Sinds de start van het project Aardgasbuffer Zuidwending heeft AkzoNobel op dit gebied haar vleugels uitgespreid. Het project in Zuidwending zelf gaat een tweede fase in. Elders wordt gewerkt om een nog in gebruik zijnde zoutcaverne geschikt te maken voor de opslag van stikstof. Daarnaast zijn er verregaande voorbereidingen om in Hengelo olieproducten op te slaan in zoutcavernes. Peter Kuijpers: Een prachtig voorbeeld van de slogan van AkzoNobel. We bieden klanten nu al de antwoorden op de vragen van morgen. We gaan partnerships met klanten aan. Duurzame samenwerking, waarmee we ons beleid van hergebruik van zoutcavernes verdere concrete invulling geven. Het biedt ons nieuwe mogelijkheden in een bestaande en reeds succesvolle kernactiviteit.