Inkoop & Sturing Jeugdstelsel

Inkoop & Sturing Jeugdstelsel Lessons Learned, tips voor inkoop en sturing op het jeugdstelsel K2 NEXT GENERATION Drs. Jolet Swagers Drs. Bob van der Schaft Versie 0.1, 29 april 2013 K2 NEXT GENERATION 1

Inleiding Vanaf 2015 zijn gemeenten zelf verantwoordelijk voor alle (psychische) jeugdhulp en ondersteuning bij opgroeien en opvoeden. Dat komt door de invoering van de nieuwe Jeugdwet. Gemeenten staan voor de opgave het nieuwe jeugdstelsel beter en goedkoper te organiseren. Voor de realisatie van het nieuwe jeugdstelsel moeten gemeenten de benodigde en juiste jeugdhulp inkopen en aanbieders contracteren. Het aanbod dient ook te worden gemonitord: worden de doelstellingen, een beter en goedkoper jeugdstelsel, behaald met de geboden hulp of is bijstelling nodig? Ook de inkoop en sturing van de jeugdhulp is geen gemakkelijke opgave. Want hoe bepalen gemeenten het benodigde en passende aanbod? Hoe bepalen zij de gewenste omvang en kwaliteit? Welke aanbieders kunnen gemeenten contracteren en hoe? Welke samenwerkingsafspraken met omliggende gemeenten zijn nodig en welk juridisch construct is passend? De afgelopen periode heeft K2 diverse gesprekken gevoerd met (ervarings)deskundigen op het gebied van inkoop en sturing van (zorg)aanbod. Waaronder de provincie, zorgaanbieders en inkopers in andere sectoren (bijv. afval). De kennis die we hebben opgedaan delen wij graag met u! Wij denken dat gemeenten en zorgaanbieders baat hebben bij de ervaringen van ervaren inkopers en bestuurders. De lessons learned kunt u benutten bij de inrichting en keuzes rondom inkoop en sturing van het nieuwe jeugdstelsel. In deze korte notitie bieden wij u onze lessons learned tot nu toe aan (dd. 29 april). Wij pretenderen hiermee niet volledig te zijn of de waarheid in pacht te hebben, als adviseurs kunnen wij u slechts voeden met informatie voor een breed publiek. Daadwerkelijke keuzes zijn aan u. Wij nodigen alle lezers daarom uit om ook uw kennis en ervaring met ons te delen, en deze notitie aan te vullen of aan te scherpen. Zo verzamelen we een breed scala aan kennis waar iedereen naar gelieve uit kan putten. Uw reactie kunt u mailen naar jolet.swagers@k2next.nl. Ieder kwartaal brengt K2 een update uit. Mocht u toch liever informatie en een advies op maat willen, dan kunt u uiteraard contact opnemen met onze adviseurs Jolet Swagers en Albert van Grootel. K2 NEXT GENERATION 2

1. Breng de vraag en vraagontwikkeling in beeld En doe dat zorgvuldig! Informatie over het huidige gebruik van zorg alleen is niet voldoende. De zorginkopers en aanbieders van nu investeren continu in trendwatching en vraagonderzoek. Die informatie gebruiken zij voor de inkoop van de juiste omvang en type zorg, maar ook voor verbetering van hun dienstverlening en zorg. Zij maken gebruik van: Historie en gebruik van zorg in de voorgaande jaren Kwalitatieve informatie uit indicatiestellingen; omvang, aard en type vraag Landelijke ontwikkelingen (politiek, economie etc.) Demografische ontwikkelingen Kwalitatieve informatie over cliënten van toeleiders, aanbieders en cliëntenorganisaties; omvang, aard en type vraag Rapportages van onderzoekers en trendwatchers over de aard, omvang en specifieke ontwikkelingen van vragen (denk aan studies door instituten zoals het NJi, Verwey Jonker, Gezondheidsraad, K2) Informatie uit wachtlijsten Trends aan de voordeur, vooral de poliklinieken 2. Wacht niet langer met het formuleren van beoogde resultaten Dit is de basis voor inkoop en vervolgens sturing en monitoring. Doe je dit niet, dan blijf je in rondjes cirkelen. 3. En koppel daaraan Prestatie-Indicatoren (PI) De zorginkopers en aanbieders van nu hebben al ervaring met succesvolle en minder succesvolle prestatie-indicatoren. Zij kunnen gemeenten dus helpen met het formuleren van passende en haalbare indicatoren. Enkele lessen: Prestatie-Indicatoren kun je niet ieder jaar weer aanpassen, stuurinformatie (ontwikkeling van vraag en gebruik) is belangrijk om te kunnen bijsturen en heeft pas zeggingskracht wanneer je gedurende langere tijd dezelfde indicatoren gebruikt. Spreek zoveel als mogelijk inhoudelijke indicatoren af en niet alleen procesindicatoren Voorbeelden van inhoudelijke indicatoren zijn: klanttevredenheid, herhaling beroep op zorg, doelrealisatie, opbrengst traject etc. Er liggen landelijke normen en definities van prestatie-indicatoren. Maak hier gebruik van, deze zijn zorgvuldig geformuleerd en gebaseerd op ervaringen. Geef verantwoordelijkheid aan de aanbieders van zorg; betrek hen echt bij het formuleren van beoogd resultaat en passende indicatoren, dan zijn zij ook beter in staat hieraan de juiste invulling te geven. K2 NEXT GENERATION 3

4. Wat weten we over goede en minder goede prikkels en sturingsknoppen? Aanbieders worden geprikkeld door een veranderende visie op wat goed is voor kinderen en gezinnen, om zodoende hun werkwijze door te lichten en aanpassingen door te voeren (bijvoorbeeld verkorting van de behandelduur, nabijer ondersteunen etc.) Wachtlijsten zijn voor aanbieders hoe dan ook ongewenst; het kost ze veel tijd om klanten te woord te staan en het is slecht voor de uitkomst van de klanttevredenheid. Aanbieders zien het zoveel als mogelijk voorkomen van wachtlijsten dus als een voortdurende prikkel. Iedere aanbieder wil hoog scoren op klanttevredenheid, een voortdurend stimulerende prikkel dus. De prestatie-indicator doelrealisatie is een inhoudelijk stimulerende prikkel: laten zien welk doel behaald is. Ook geld, bezuiniging, is prima prikkel en knop om mee te sturen Hoe kunnen we de cliënt beter bedienen is de prikkel voor meer en betere samenwerking. Samenwerking op zichzelf dus niet, maar wel gekoppeld aan een inhoudelijk doel. Aanbieders leggen graag verantwoording af over resultaat en samenwerking, als ze dan ook maar de ruimte hebben om hier naar eigen inzicht invulling aan te geven (als beperkingen leiden tot slechter resultaat dan voelen aanbieders zich minder verantwoordelijk). 5. Over euro s en zo Denk aan de mogelijkheid tot trajectfinanciering en maak waar mogelijk minder gebruik van financiering op basis van bekostigingseenheden (aantal bedden, uren, dagdelen). Contracteer (consortium van) aanbieders en maak met hun resultaatafspraken, geef ze vervolgens de ruimte voor eigen invulling (=prikkel). Voorafgaand aan contracteren toets je de aanbieder op wettelijke eisen en levering van kwaliteit. Zorg voor flexibele ruimte in je budget. Contracteer bijvoorbeeld voor 80% aan vaste resultaten, en geef hen daarnaast voor 20% opdracht tot innovatie en flexibilisering van het aanbod, werkwijzen en samenwerking. Roep (het consortium van) instellingen ter verantwoording op resultaat, inhoudelijk en wat de samenwerking betreft. 6. Doordenk de voor- en nadelen van marktwerking nog eens goed Met alleen het contracteren van nieuwe partijen bereik je niet automatisch een verbetering van je aanbod en het wordt er ook niet zomaar goedkoper van. Als je kiest voor concurrentie tussen aanbieders overdenk dan goed de consequenties en pas je aanpak daarop aan Zoek vooral nieuwe aanbieders wanneer er een aanwijsbaar hiaat is in het huidige aanbod. Met minder partijen kun je ook goed afspraken maken, het werken met monopolisten hoeft niet per definitie nadelig te zijn. K2 NEXT GENERATION 4

7. Hoe bepalen we het benodigde aanbod? Uiteraard op basis van de onderzochte vraag en vraagontwikkeling, als basis. We hoeven niet af van aanbod, maar gebruiken liever geen termen meer vastomlijnde producten en modules. Natuurlijk is een weegmoment voor de juiste ondersteuning en zorg nodig, dit hoeven we echter geen indicatiestelling of toegang meer te noemen en kan zodoende minder bureaucratisch en ingewikkeld plaatsvinden. Maak eenduidige afspraken over doel van het weegmoment en te gebruiken middel. Hoe dan wel? Door gebruik van multidisciplinaire kennis en kunde waarover de juiste samenwerkende professionals beschikken. Een goed gedegen inhoudelijk weegmoment dus. Daarvoor heb je een zeer kundige (mix van) professionals nodig, een juiste inschatting van de vraag en benodigde ondersteuning aan de voorkant is van groot belang. Dit moet je wel methodisch doen, niet uit de losse pols. De weging geeft antwoord op de vraag wát heeft dit gezin of deze jeugdige nodig. En niet hóe kunnen we dit gezin of deze jeugdige ondersteunen. Dit hóe is aan de aanbieder. Een goede en eenduidige systematiek van classificatie van de aard van de problematiek door álle aanbieders (jeugdzorg, jeugd-ggz, jeugd-vb) is een belangrijk instrument. Behouden van de mogelijkheid tot op- en afschalen van de juiste ondersteuning, zonder nieuwe indicatieprocedure. Keuzevrijheid in het aanbod is een mooi streven. Bedenk wel, hoe specialistischer de benodigde zorg hoe minder keuzevrijheid cliënten doorgaans wensen. Ontzorg de huisarts en zorg voor een eenduidige multidisciplinaire verwijzingsmogelijkheid. 8. Zorgketen met schotten of overlappende cirkels? We zitten met een dilemma. Enerzijds is het devies schoenmaker houd je bij je leest. Zouden schoonmakers ook ramen gaan lappen dan is de kans groot dat de kwaliteit van de dienstverlening afneemt. En de cliënt wil kwaliteit. Echter, cliënten zijn ook gebaat bij meer continuïteit en integraliteit van dienstverlening. Generalisten en breed inzetbare kennis en kunde is dan nodig. En over grenzen heen kijken, met een driedimensionale bril (3D). Hoe komen we uit dit dilemma? Nu kent het stelsel haar beperkingen door diverse financieringsstromen en regels. Iedere kolom (sector, domein) kent zijn eigen werkwijze. Het is aan de gemeenten om deze kolommen los te laten en goed na te denken over de verdeling van expertise en verantwoordelijkheden. Laat de inhoud leidend zijn. 9. En tot slot nog wat overige tips: Meer flexibiliteit in aanbod is mogelijk wanneer je als gemeenten gezamenlijk organiseert en inkoopt. Hoe kleiner de potentiele doelgroep/vraag, hoe groter de schaal is waarop je moet inkopen. Zeer specialistische zorg kun je dus beter op grotere schaal inkopen, door massa is er meer ruimte voor flexibel aanbod. Voor sommige vormen van zorg zijn regionale grenzen te klein, en zou je bovenregionale of landelijke afspraken moeten maken. Denk dan aan zeer K2 NEXT GENERATION 5

specialistische zorg aan kinderen en gezinnen geboden door landelijke aanbieders (bijvoorbeeld jeugdzorg plus en echtscheidingsproblematiek). Definieer gezamenlijk wanneer welke gemeente of regio verantwoordelijk is en dus moet betalen voor de zorg aan kinderen en gezinnen met zware en dure vormen van zorg. Voorkom stammenstrijd en doorschuiven van de rekening tussen gemeenten en regio s. Beschikt u over aanvullende of kritisch kennis en ervaring over inkoop en sturing? Wij nodigen iedereen uit om dit met ons te delen! Zo verzamelen we een breed scala aan kennis waar alle lezers naar gelieve uit kan putten. Uw reactie kunt u mailen naar jolet.swagers@k2next.nl. Ieder kwartaal brengt K2 een update uit. Mocht u toch liever informatie en een advies op maat willen, dan kunt u uiteraard contact opnemen met onze adviseurs van K2 NEXT GENERATION, Jolet Swagers (jolet.swagers@k2next.nl) en Albert van Grootel (albert.van.grootel@k2next.nl). K2 NEXT GENERATION 6