Monografieèn Privaatrecht Erfrecht Prof. mr. M.J.A. van Mourik Vijfde druk Kluwer - Deventer - 2008
Inhoud Enige afkortingen en symbolen XV Enige verkort aangehaalde werken XVI I. INLEIDING 1 1. Erfrecht 1 2. De geschiedenis van de totstandkoming van Boek 4 (nieuw) BW 3 2.1 Het ontwerp-meijers; het Regeringsontwerp (nr. 3771) 4 2.2 De 'voortrein' (nr. 12 863) 5 2.3 De Invoeringswet (nr. 17 141); het vruchtgebruikvoorstel 5 2.4 De wettelijke verdeling 6 2.5 Overgangsrecht 7 II. ORDENING 8 3. Uitgangspunten 8 4. Het parentelen-stelsel 10 Casus 1 11 5. Geen erfgenamen 12 6. De bestaanseis 12 Casus 2 12 Casus 3 13 Casus 4 14 7. Onwaardigheid 14 Casus 5 15 III. DE NALATENSCHAP 17 8. Algemeenheid van goederen; afgescheiden vermogen 17 9. Schulden van de nalatenschap 18 10. Opvolging in goederen en schulden 20 Casus 6 21 Casus 7 22 11. Aansprakelijkheid, draagplicht en verhaalbaarheid 23 Casus 8 23 12. Rangorde bij de voldoening van de schulden 24 Casus 9 25 13. Rechtshandelingen betreffende een niet-opengevallen nalatenschap 26 Casus 10 27 VII
14. Waarde en waardering 28 15. Betaling geldsom 28 IV. DE ERFDELEN 30 16. Inleiding 30 17. Uit eigen hoofde of bij plaatsvervulling 30 Casus 11 32 18. Berekeningen van erfdelen 32 18.1 Eerste parentele 32 Casus 12 33 Casus 13 34 18.2 Tweede parentele 34 Casus 14 35 18.3 Halfbroers en halfzusters 35 Casus 15 36 Casus 16 36 Casus 17 36 18.4 Derde parentele 37 Casus 18 37 18.5 Vierde parentele 38 Casus 19 38 V. DE WETTELIJKE VERDELING 39 19. Inleiding 39 20. De 'deelgenoten' 39 21. Het in de verdeling betrokken stiefkind 40 22. De in de verdeling betrokken goederen 41 23. De in de verdeling betrokken schulden 41 23.1 Saisine; draagplicht 41 23.2 Aansprakelijkheid 42 Casus 20 43 23.3 Verhaalbaarheid 43 Casus 21 44 24. Testeervrijheid 45 Casus 22 45 Casus 23 47 25. Negatieve nalatenschap 47 26. De geldvordering van de kinderen 48 26.1 Inleiding 48 26.2 Rente 49 26.3 Wilsrechten 50 26.4 De omvang van de vordering 50 26.5 Boedelbeschrijving; minderjarigen; taak van de kantonrechter 52 26.6 Inzage, inlichtingen en medewerking 55 Vili
26.7 Voldoening van de vordering 55 27. Ongedaanmaking 56 27.1 Ongedaanmaking en verklaring van erfrecht 58 27.2 Gevolgen van ongedaanmaking 58 VI. DE AAN DE WETTELUKE VERDELING VERBONDEN WILSRECHTEN 60 28. Inleiding 60 28.1 Uitbreiding, beperking en opheffing 61 29. Vier wilsrechten 62 30. De wilsrechten vanuit de positie van het kind bezien 63 31. Recht op overdracht van goederen 64 Casus 24 65 32. Zaaksvervanging; bewijsregeling 67 Casus 25 68 Casus 26 68 33. Samenloop van wilsrechten 69 Casus 27 70 34. Het voorbehouden vruchtgebruik 71 Casus 28 71 35. Schuldeisers en vruchtgebruik 73 36. Uitoefening wilsrechten door minderjarigen 73 VII. UlTERSTE-WILSBESCHIKKINGEN 75 37. Rechtshandeling 75 38. Wilsgebreken 76 39. Vernietiging; verjaring en verval 77 40. Gesloten stelsel 77 40.1 De ouderlijke-boedelverdeling (OBV) 78 40.2 Verschillen tussen de wettelijke verdeling en de ouderlijke-boedelverdeling 80 41. Quasi-legaten 81 42. Erfstelling 82 Casus 29 83 43. Legaat 84 43.1 Hetbegrip 84 43.2 Legaat van andermans goed; legaat ten laste van huwelijksgemeenschap 85 Casus 30 86 Casus 31 86 43.3 Levering 88 Casus 32 88 43.4 Ontoereikend erfdeel 89 Casus 33 89 Casus 34 89 IX
43.5 Wijziging of opheffing van legaat-verbintenissen 90 43.6 Opeisbaarheid en vruchten 91 43.7 Codicil 91 43.8 Legaat en notaris 92 44. Testamentaire last 93 44.1 Hetbegrip 93 Casus 35 93 44.2 Niet-uitvoering 94 44.3 Wijziging of opheffing 95 45. Uitlegging van uiterste-wilsbeschikkingen 96 Casus 36 97 Casus 37 98 45.1 De beweegreden 99 Casus 38 100 45.2 De 'naaste bloedverwanten' en het 'naaste bloed' 101 46. Delegatie 101 47. Bestaanseis 102 48. Tweetrapsmakingen 102 Casus 39 103 Casus 40 105 49. Voorwaardelijke makingen 106 50. Makingen onder tijdsbepaling 106 51. Maken en genieten 107 52. Vormvereisten 108 Vili. DELEGITIEMEPORTIE 110 53. Inleiding; het systeem 110 54. Wie zijn legitimarissen? 112 Casus 41 112 55. Verwerping en voorbehoud legitieme portie 113 Casus 42 114 56. Legitieme portie en stiefkinderen 114 Casus 43 114 57. Berekening van de legitimaire massa 115 57.1 Welke giften? Hoe ver terug in de tijd? 116 Casus 44 117 57.2 Giften tussen echtgenoten 118 57.3 Giften die niet als giften worden beschouwd 118 57.4 Waardering van giften 119 58. Imputatie van giften en (mogelijke) erfrechtelijke verkrijgingen 120 58.1 Imputatie van giften 121 Casus 45 121 58.2 Imputatie van (mogelijke) erfrechtelijke verkrijgingen; inferieure verkrijgingen 121 X
58.3 Uitzonderingen op de regel 123 Casus 46 124 58.4 Imputatie en echtgenoot-vruchtgebruik 124 59. Inlichtingen en dergelijke 125 60. Aanspraak maken op de legitieme 125 60.1 Uitoefening van het legitieme-wilsrecht door anderen dan de legitimaris 126 61. De vordering van de legitimaris 127 Casus 47 127 61.1 De opeisbaarheid van de vordering 128 Casus 48 128 61.2 Niet-opeisbaarheidsclausule 130 61.3 Rente 131 Casus 49 131 62. Inkorting 132 62.1 Inkorting en plaatsvervulling 134 Casus 50 134 Casus 51 134 62.2 Inkorting en stiefkinderen 135 Casus 52 135 63. Inkorting van makingen 136 Casus 53 137 Casus 54 138 Casus 55 139 64. Inkorting van giften 140 64.1 Hoe en hoe lang? 140 65. Enige casus 141 Casus 56 141 Casus 57 141 Casus 58 142 Casus 59 144 IX. ANDERE WETTELIJKE RECHTEN 145 66. Inleiding 145 66.1 Testeervrijheid 145 66.2 Dwingend recht 145 67. Voortzetting bewoning en gebruik inboedel 147 68. Vruchtgebruik 147 68.1 Inleiding 147 68.2 Vruchtgebruik op woning en inboedel 148 68.3 Verzorgingsvruchtgebruik 150 68.4 De met verzorgingsvruchtgebruik te bezwaren goederen 152 Casus 60 152 69. Kantonrechterlijke beschikkingen betreffende vruchtgebruik 153 XI
70. Verzorging en inkorting 155 70.1 Vruchtgebruikinkorting en legitieme-inkorting 155 70.2 Samenloop verzorgingsvruchtgebruik en legitieme 156 70.3 Samenloop verzorgingsvruchtgebruik en 'sommen ineens' 156 71. 'Sommen ineens' 156 71.1 'Som ineens' voor verzorging en opvoeding of levensonderhoud en studie 157 71.2 'Som ineens' als billijke vergoeding voor veniente arbeid 157 71.3 De rechtspositie van de somgerechtigden 159 72. Bedrijfsopvolging 159 72.1 Overdracht van aan beroep of bedrijf dienstbare goederen 160 72.2 Overdracht van aandelen 161 Casus 61 162 Casus 62 163 73. Inzage, afschrift en inlichtingen 163 X. BOEDELAFWIKKELING, EXECUTELE EN BEWIND 165 74. Inleiding 165 75. Aanvaarding van 'een nalatenschap' 166 75.1 Aanvaarding van een legaat 167 75.2 De wijze waarop erfgenaamschap wordt aanvaard 167 76. Verwerping 168 77. Beneficiaire aanvaarding 168 78. Het boedelregister 170 78.1 De boedelnotaris en de partijnotaris 170 79. De verklaring van erfrecht 171 79.1 Bescherming rechtsverkeersdeelnemers 172 79.2 Openbaarheid 173 80. Executele 174 80.1 De executeur als vertegenwoordiger 175 80.2 De notaris als executeur 176 80.3 De executeur en de lijkbezorging 176 81. Testamentair bewind 177 81.1 Afwikkelingsbewind 178 82. Vereffening 179 XI. VERDELING 182 83. Inleiding 182 84. Gedwongen toerekening van schulden 183 85. Inbreng 184 Casus 63 184 85.1 Inbreng en plaatsvervulling 184 Casus 64 185 XII
85.2 De waarde van de gift en het bedrag van de inbreng 186 Casus 65 187 85.3 Huwelijksvermogensrechtelijke aspecten 188 Casus 66 188 85.4 Inbreng en aansprakelijkheid 189 85.5 Overdracht erfdeel 189 85.6 Niet meer dan het erfdeel 189 Casus 67 189 86. De overeenkomst van verdeling en de levering 190 Casus 68 191 86.1 De weigerachtige, nalatige of afwezige deelgenoot 192 86.2 De minderjarige deelgenoot 192 86.3 Geschillen omtrent de wijze van verdeling 193 86.4 Nietigheid en vernietigbaarheid 194 86.5 Waarde en waardering 194 XII. OVERGANGSRECHT 196 87. Inleiding 196 88. Algemene bepalingen 196 89. Nietigheid en vernietigbaarheid 199 90. De ouderlijke-boedelverdeling 200 91. Bijzondere bepalingen 201 92. Casus Overgangsrecht 205 Casus 69 205 Casus 70 206 Casus 71 206 Register op wetsartikelen 207 Jurisprudentieregister 213 Trefwoordenregister 215 XIII