a. Vaststelling vorderingen kinderen: successieaangifte niet bepalend - Hof Arnhem-Leeuwarden 2 juni 2015, ECLI 2015:3954

Transcriptie

1 SRA/NEVOA-cursus najaar 2016 prof. mr. M.J.A. van Mourik Actualiteiten Erfrecht Leidraad I. Wettelijke verdeling (art. 4:13 e.v. BW) a. Vaststelling vorderingen kinderen: successieaangifte niet bepalend - Hof Arnhem-Leeuwarden 2 juni 2015, ECLI 2015:3954 b. Renteovereenkomst: schenking? Benadeling legitimaris? - Luimes WPNR 2015/7081 c. Uitkering vorderingen: schenking? - Vermogen langstlevende onder bewind: machtiging bewindvoerder nodig. Speelt schenkingstraditie (LOVK) een rol? - Hof Den Haag 14 september 2016, ECLI 2016:2954 II. Andere wettelijke rechten a. verzorgingsvruchtgebruik (art. 4:29/33 BW - alimentair karakter - Hof Arnhem-Leeuwarden 30 juni 2015, ECLI:2015:4810 b. som ineens (art. 4:35 BW) - voor verzorging en opvoeding/levensonderhoud en studie: NB: 9 mnd, vervaltermijn - schuld van de nalatenschap (artikel 4:7 lid 1 letter f BW) - relatie tot verplichting overlevende echtgenoot levensonderhoud te verschaffen; voor zover nodig. - Hof Arnhem-Leeuwarden 1 dec. 2015, ECL:2015:9090 Kolkman/Ter Haar, JBN februari 2016/7 III. Uitleg uiterste wilsbeschikkingen (art. 4:46 BW) Uitleg: redelijkheid en billijkheid? 1

2 - Hof Arnhem-Leeuwarden :373: derogerende werking van redelijkheid en billijkheid kan niet leiden tot het niet toepassen van een uiterste wilsbeschikking. - Hof s- Gravenhage 24 juni 2014 GHDHA:2014:2807; redelijkheid en billijkheid niet toereikend om erfrechtelijke aanspraken van tandartsassistente opzij te zetten. Deze isoleerde erflater van zijn sociale omgang etc. Erflater compos mentis. Anders Rb Den Haag , HA.ZA 09/201, gelet op de (treurige) feiten. IV. Legitieme portie Legitieme als geldaanspraak is prettig voor bedrijfsopvolging a. Vordering legitimaris - in beginsel berekenen naar waarde nalatenschap t.t.v. overlijden. Casus: waardedaling effecten in periode tussen overlijden en verdeling door erfgenamen: kan de schuld aan de legitimaris worden berekend op basis van de waarde van de nalatenschap t.t.v. de verdeling? Hof Arnhem-Leeuwarden 8 december 2015 (ECLI: GHARL 2015:9251): nee. (positivisme; art. 4:6 BW en 4:65 BW) Daartegen terecht Mellema-Kranenburg (Erfrecht 2016/2): redelijkheid en billijkheid. Vgl. de vroegere toestand, toe de legitieme een goederenrechtelijke aanspraak was. b. Schenkingen? Misbruik van omstandigheden? - HR 24 juni 2016, ECLI 2016:1272): bijzondere bewijslastverdeling in art. 7:176 BW c. Opeisbaarheid jegens informele partner (art. 4:82 BW) - testament vóór 20013: niet opeisbaar tijdens leven partner (art. 129 Ow) - testament na 2002: moet bepaald worden. - Hof Den Haag 22 juli 2014, ECLI 2014:2812: geen uitleg; art. 4:82 is duidelijk. d. Casus testament in 1999: Ik beperk het erfdeel van mijn zoon Quincy tot diens legitieme portie testateur overlijdt in Sinds 2003 heeft legitimaris geen erfdeel maar een vordering. Wat krijgt legitimaris Quincy? 2

3 - Hof Amsterdam 8 juli 2014, ECLI 2014:2697: een vordering naar nieuw recht (breuk:1/2) want erflaatster wilde hem zo min mogelijk geven (= uitleg). e. Inbreng door erflater in maatschap (met dochter) in verpachte staat/agrarische waarde: - overeenkomstige creditering gift? Hof Den Bosch 13augustus 2013, ECLI 2013:3755: nee, algemene lijn in de jurisprudentie dat inbreng tegen verpachte staat (= agrarische waarde) geen gift is. Vgl. verblijving tegen agrarische waarde. f. Toerekening giften bij gemeenschap van goederen Casus Vader, gehuwd in de wettelijke gemeenschap van goederen, verkoop huis een zoon voor een prijs die lager is dan de waarde in het economisch verkeer: gift van (bijv.) Vader overlijdt in 2005, moeder in Twee van de drie kinderen verwerpen en maken aanspraak op hun legitieme portie. Wordt de gift in de nalatenschap van moeder meegeteld bij de berekening van de legitimaire massa? Nee, ook niet voor de helft. Formele benadering (art. 4:87 BW: door erflater gedane giften ). Fiscaal: art. 26 lid 1 Sw: partners worden als een en dezelfde persoon aangemerkt: een gift wordt aan ieder voor de helft toegerekend. Ook voor art. 12 SW geldt dat (180 dagenregeling) Civiele en fiscale gevolgen van de formele benadering: Maasland, Tijdschrift Erfrecht nr. 2 en Van Es, idem, nr. 3. V. Levenstestament - Meest recente KNB-model: augustus 2016 o.a. beheer onderneming VI. Verklaring van erfrecht Europese erfrechtverordening: voor nalatenschappen die openvallen na 16 augustus 2015): a. Welk recht beheerst de erfopvolging? b. Welk recht beheerst de vereffening en de verdeling Primo: rechtskeuze 3

4 Secundo: recht van de laatste gewone verblijfplaats, tenzij, bij uitzondering nauwere band met andere staat. Vgl. Nederbelg uit Poppel of Lanaken c. Europese erfrechtverklaring ( verklaring van erfrecht) Tekst en modellen: Tijdschrift Erfrecht 2015 nr. 4 VII. Boedelafwikkeling (executele en vereffening) a. Aanvaarding en saisine NB: Koperen pan - arrest (HR 2015) Wet 1 september 2016 (wetsvoorstel ): a. art lid 1 BW: - zuivere aanvaarding alleen bij paulianeuze handelingen: De tekst: Een erfgenaam die zich ondubbelzinnig en zonder voorbehoud als een zuiver aanvaard hebbende erfgenaam gedraagt doordat hij goederen van de nalatenschap verkoop, bezwaart of op andere wijze aan het verhaal van schuldeisers onttrekt, aanvaardt daardoor de nalatenschap zuiver, tenzij hij zijn keuze reeds eerder heeft gedaan. b. art a BW: - onverwachte schulden kunnen alsnog beneficiaire aanvaarding mogelijk maken - na verdeling kan ontheffing van de draagplicht worden verkregen. De tekst: 1. Een erfgenaam die na zuivere aanvaarding bekend wordt meet een schuld van de nalatenschap, die hij niet kende en ook niet behoorde te kennen, wordt, indien hij binnen drie maanden na die ontdekking het verzoek daartoe doet,door de kantonrechter gemachtigd om alsnog beneficiair te aanvaarden. 2. Wanneer een erfgenaam na vereffening of verdeling van de nalatenschap bekend wordt met een schuld die hij niet kende en ook niet behoorde te kennen, kan hij de kantonrechter, binnen de in het eerste lid genoemde termijn, verzoeken om te worden ontheven van zijn verplichting de schuld uit zijn vermogen te voldoen voor zover deze niet uit hetgeen hij krachtens erfrecht uit de nalatenschap heeft verkregen, kan worden voldaan. De kantonrechter verleent deze ontheffing, tenzij de erfgenaam zich zodanig heeft gedragen dat de schuldeiser er op 4

5 mocht vertrouwen dat de erfgenaam deze schuld uit zijn overige vermogen voldoet. b. Inzagerecht erfgenamen verloop bankrekeningen Rb. Midden-Nederland (RBMNE: 2016:4719) c. Relatie executeur-boedelnotaris executeur: - vertegenwoordigd de erfgenamen: hij vereffent de boedel - beheren, schulden betalen, legaten uitkeren - inlichtingen verschaffen omtrent de uitoefening van zijn taak - tegeldemaking goederen, voor zover nodig om schulden te betalen - aanwijzing boedelnotaris ( kan ) - niet: verdelen; wel voorschotten als dat in redelijkheid kan, ook aan een van de erfgenamen. boedelnotaris in wet wel bekend maar taak niet omschreven: praktijk - onpartijdig adviseren omtrent afwikkeling; Belehrung en Beratung - opstellen akten Casus Executeur verkoopt landgoed. Is dat nodig om schulden te betalen? Heeft de notaris een onderzoeksplicht dienaangaande? - In beginsel: de notaris mag afgaan op de informatie van de executeur omtrent de staat van de boedel tenzij de notaris gerede twijfel heeft of moet hebben over de juistheid van deze informatie. - In beginsel hoeven derden zich niet te bekommeren over de vraag of de executeur bevoegd vervreemdt. - I.c. waren schuldeisers tevens erfgenamen; ze hadden alleen moederlijk erfdeel te vorderen; partner van erflater was executeur. Er waren ook bij de notaris signalen bekend dat klagers het landgoed wensten te behouden. Kennis van de notaris wordt doorgaans toegerekend aan de kopers maar in de gegeven omstandigheden hadden ze zelf ook onderzoek moeten doen.. - Hof Amsterdam 22 december 2015 (ECLI 2015:5551): levering nietig B. Schols, Tijdschrift Erfrecht 2016, nr. 3 Opzettelijk verzwijgen, zoekmaken of verborgen houden: verbeuren - art. 3:194 BW analoog van toepassing op wettelijke verdeling? heersend: ja. Hof Amsterdam: nee, gelet op art. 4:16 dat alleen art Rv 5

6 van toepassing verklaart. Onaanvaardbaar positivisme. VIII. Verdeling a. Gemeenschap Casus (1) A en B zijn als erfgenamen gezamenlijk, ieder voor de helft gerechtigd tot o.a. een huis. A verkoopt de helft van zijn helft aan C. Moet B meewerken aan de levering? Of kan A zelfstandig leveren? Art. 3:190 lid 1 BW: A kan zelfstandig leveren maar behoeft de toestemming B nodig. Casus (2) A, B en C hebben samen een stuk grond in eigendom (eenvoudige gemeenschap). A en B verkopen de helft van hun aandeel aan D. Kan hij zelfstandig leveren? NB: het aantal deelgenoten stijgt door de levering van 3 naar 4. Dat is nadelig voor C. Art. 3:175 lid 1 BW? HR 22 mei 2015 ECL:2015:1297: past art. 3:170 lid 3 BW lid 3 toe: het te leveren stuik moet door de gezamenlijke deelgenoten worden geïndividualiseerd door aanwijzing per plekke. Dat impliceert medewerking van C. Na die aanwijzing kunnen A en B leveren aan D. b. Dwaling in de waarde (art. 4:196 BW) - art. 3:196 lid 4 BW: te zijnen bate en schade. - Hof Den Bosch 20 september 2016, ECLI:2016:3550 (ex-echtgenoten) c. DCF-waarderingsmethode R.P. van der Dool, FTV 2016/7: komt soms los van de realiteit MJvM