Verbreding Techniek Basisonderwijs Achtergrondinformatie voor basisscholen Een uitgave van het Programmabureau VTB November 2004
Nationaal Actieplan Verbreding Techniek Basisonderwijs Op 15 oktober 2003 spraken de minister van OCW, vier voorzitters van de grootste technische bedrijfstakken en de vakbeweging met elkaar af om techniek op nationale schaal te verankeren in het basisonderwijs. Die ambitie is nu vertaald in het Nationaal Actieplan Verbreding Techniek Basisonderwijs. Het Actieplan moet ertoe leiden dat techniek op een structurele manier in het lesprogramma van veel basisscholen in Nederland is opgenomen. Concreet moet in 2010 het volgende bereikt zijn: Alle basisscholen in Nederland hebben zo laagdrempelig mogelijk toegang tot informatie over de invoering van techniek in hun school. Ook kunnen ze makkelijk aan materialen komen die ze daarbij kunnen gebruiken. 2500 basisscholen hebben techniek duurzaam verankerd in hun onderwijs, organisatie en beleid. Techniek is opgenomen in het competentieprofiel en de programma s van alle Pabo s. Daarnaast beschikken 25 Pabo s over een verdiepend programma voor techniek. Er bestaan regionale en landelijke netwerken van basisscholen en hun omgeving. Deze netwerken richten zich op continuïteit en kwaliteit van de techniekactiviteiten in het basisonderwijs. Techniek staat in de kerndoelen. De inspectie houdt met behulp van verschillende instrumenten toezicht op de kwaliteit van het techniekonderwijs. Om deze ambities te realiseren is een nieuw programma ontwikkeld, het Programma Verbreding Techniek Basisonderwijs. Dit programma borduurt voort op een project onder dezelfde naam waar tussen 2001-2004 circa honderd basisscholen aan hebben meegedaan. Het programma VTB bestaat uit drie lijnen: lokale en regionale ondersteuning van de deelnemende basisscholen; landelijke legitimering en borging; krachtenbundeling om tot een aantrekkelijk en kwalitatief aanbod te komen.
De basisscholen Meedoen U als basisschool kunt zich aanmelden om als projectschool mee te doen aan het programma VTB. Als u meedoet moet u een bepaald eindresultaat behalen. Dat eindresultaat staat vooraf vast. Om het project te kunnen uitvoeren wordt er gezorgd voor regionale steunpunten die u kunnen helpen. Verder krijgt u een fianciele bijdrage van 12.000 euro voor de periode van drie jaar. De school staat centraal Als u techniek op uw school wilt invoeren, dan is dat een hele klus. Alleen uw school zelf kan deze klus tot een succes maken. De school is daar verantwoordelijk voor. Als school sluit u zelf een contract met het Programmabureau VTB om het einddoel te behalen. Er wordt niet gewerkt met uitgebreide papieren plannen en verantwoordingen; u krijgt zo min mogelijk te maken met bureaucratie en onnodige regelgeving. Techniek en het Nieuwe Leren Techniek leent zich uitstekend voor het Nieuwe Leren; leren vanuit de praktijk naar de theorie, leren op basis van eigen ervaringen, binnen- en buitenschools leren combineren. Integrale aanpak Bij de invoering van techniek krijgt u van alle kanten ondersteuning. Regionale steunpunten zijn beschikbaar voor zowel procesmatige (hoe gaan we binnen de school met deze vernieuwing om) als inhoudelijke (wat gaan we precies doen met techniek) ondersteuning. Ook is veel kwalitatief goed lesmateriaal beschikbaar, wat ook nog zal worden uitgebreid. Landelijke kaders stimuleren u om op de ingeslagen weg door te gaan. Voorwaarden Wanneer u mee wilt doen aan VTB, dan commiteert u zich aan een paar voorwaarden: u bent zelf verantwoordelijk voor de realisering van het beoogde eindniveau, dat wil zeggen dat techniek is geborgd in de school; u sluit een overeenkomst met het landelijk programmabureau, dat ook de financiële bijdrage uitkeert; u neemt deel aan het regionale netwerk; u rapporteert minimaal één maal per jaar over de voortgang aan het landelijk programmabureau. Dat doet u aan de hand van de vragenlijst Techniek in uitvoering van de inspectie. Wat moet u realiseren? De concrete bedoeling is dat uw school binnen drie jaar: techniek aanbiedt in minimaal twee groepen;
een gevarieerd aanbod van activiteiten in het lesprogramma heeft opgenomen (ontwerpen, maken en testen; buitenschoolse activiteiten); doelen en toetsen goed op elkaar aan laat sluiten; techniek heeft verankerd in de schoolorganisatie en in het schoolplan. Omdat invoering van techniek een hele klus is moet u al enige ervaring hebben met het aanbieden van techniekactiviteiten. U moet aan kunnen tonen dat u in de afgelopen periode iets aan techniek hebt gedaan, al hoeft dat niet planmatig en gestructureerd gebeurd te zijn. Ook moet er binnen uw school een draagvlak bestaan voor techniek. Met behulp van de vragenlijst Techniek in uitvoering van de onderwijsinspectie beschrijft u nauwkeurig uw beginsituatie. Zo kunt u zelf vaststellen of uw school het noodzakelijke instapniveau heeft. Die vragenlijst gebruikt u ook om tussentijds de balans op te maken (hoe ver zijn we nu? Wat is gerealiseerd en wat nog niet?) en aan het einde van de projectperiode (hebben we nu inderdaad de doelstellingen bereikt?). U hoeft het niet voor niets te doen De begin- en de eindsituatie worden in een overeenkomst tussen uw school en het landelijk programmabureau VTB vastgelegd. Op basis van de overeenkomst krijgt uw school voor de gehele projectperiode van drie jaar 12.000 als bijdrage aan de kosten die u moet maken om het project tot een succes te maken. Deze middelen zijn niet toereikend. Met andere woorden: u zult zelf ook eigen middelen, in de vorm van geld en/of personele capaciteit, moeten inzetten. Ondersteuning in uw eigen regio Voor de scholen is de invoering van techniek een grote operatie. Ondersteuning is daarbij noodzakelijk. Deze ondersteuning kunt u krijgen binnen regionale netwerken van basisscholen, waarbij een regionaal steunpunt zo n netwerk aan de gang krijgt en houdt. Binnen elk steunpunt is de kennis en ervaring aanwezig om u procesgericht te ondersteunen (hoe brengt u een veranderingsproces op school op gang) en inhoudelijk (wat kunt u met techniek in de basisschool). Er komen 25 à 35 regionale steunpunten. Contact met het regionale bedrijfsleven Techniek in de basisschool heeft pas echt kans van slagen als het regionale bedrijfsleven daaraan actief een steentje bijdraagt. Bijvoorbeeld door werkbezoeken mogelijk te maken, materiaal ter beschikking te stellen, gastlessen te verzorgen etc.. Dat moet worden georganiseerd. Ook dat is een taak van het steunpunt. Etalage van lesmateriaal Techniek is geen theoretisch vak. Techniek is naast denken ook doen. Daarvoor is concreet lesmateriaal nodig. Bij een steunpunt komt u meer te weten over en
kunt u ervaring opdoen met allerlei vormen van lesmateriaal voordat u als school of netwerk beslist wat u gaat kopen. In sommige gevallen kunt u materialen lenen voor bijzondere activiteiten. Daarnaast kan een steunpunt er zorg voor dragen dat materialen worden onderhouden, aangevuld als dingen op zijn, vervangen als zaken kapot zijn. Wie zitten erin? De regionale steunpunten zijn uitdrukkelijk geen nieuwe organisaties. Combinaties van bestaande organisaties kunnen samen de rol van regionaal steunpunt op zich nemen. Denk aan pabo s, onderwijsbegeleidingsdiensten, technocentra, sciencecentra en de regionale netwerken binnen VONK. De rol van het landelijk bureau daarbij Het landelijke programmabureau coördineert de regionale steunpunten. Het programmabureau kan ook zorgen voor scholing van de regionale projectleiders, de techniekcoördinatoren en eventueel leerkrachten. Of voorbeelden en formats van een plan van aanpak beschikbaar stellen. Het programmabureau roept een netwerk van regionale steunpunten in het leven om onderling ervaringen uit te wisselen.
Landelijk legitimeren en borgen Ook landelijk worden kaders aangepast en instrumenten ingezet die u stimuleren om binnen de school met techniek aan de slag te gaan. Kerndoelen Het voorstel voor de nieuwe kerndoelen basisonderwijs is aanvaard door de Tweede Kamer. Techniek heeft daar een duidelijke plek in gekregen en dat geeft een forse impuls aan de verdere ontwikkeling ervan. De Onderwijsinspectie De Onderwijsinspectie heeft een instrument ontwikkeld om de verrichtingen van scholen op het gebied van techniek te kunnen volgen: de vragenlijst Techniek in uitvoering. Deze vragenlijst zal de inspectie gebruiken om zich een beeld te vormen over de stand van techniek in het Nederlandse basisonderwijs t.b.v. van het onderwijsverslag. Inspecteurs kunnen deze vragenlijst ook gebruiken bij de voorbereiding op het reguliere schoolonderzoek. En zoals gezegd gebruikt u zelf de vragenlijst gedurende het hele traject om een vinger aan de pols van de vorderingen te houden en om te rapporteren aan het landelijk programmabureau. Ook brengt de Inspectie digitale portretten uit van scholen in uiteenlopende ontwikkelstadia, van beginners tot (ver)gevorderden. Andere basisscholen kunnen daar veel van leren. Zo n portret bevat teksten, beeld en geluid en links naar andere relevante sites. Pabo s Ook de Pabo s doen wat. Straks zullen alle Pabo-afgestudeerden voldoende gekwalificeerd zijn om techniek te verzorgen op de basisschool. Ook komen er op landelijk niveau differentiatieprogramma s voor wie zich nader wil kwalificeren op specifieke didactische of pedagogische deelterreinen en/of als techniekcoördinator-in-spe. Voor de huidige leerkrachten komen er nacholingsprogramma s.
Krachtenbundeling komt kwaliteit ten goede Het programma VTB kan alleen maar succesvol zijn als u kunt putten uit een breed aanbod van goed lesmateriaal. Er is al veel materiaal dat basisscholen kunnen gebruiken voor techniek op school. Er zijn lespakketten, programma s, aanbod van science centra, aanbod van bedrijfstakken zoals Go Infra en VBTA, Technika 10, leskisten en Ontdekkastelen etc. Dit aanbod komt tot stand dankzij heel veel verschillende partijen. Dat moet ook zo blijven. Wel is het zo dat overzicht en toegankelijkheid, samenhang en kwaliteit voor verbetering vatbaar zijn. Met de inzet van alle partijen, waaronder het bedrijfsleven, moet dat lukken. Overzicht en toegankelijkheid Behoorlijk wat materiaal dus, maar niemand heeft het overzicht. De bedoeling is om alles op dit gebied in kaart te brengen en voor iedereen te ontsluiten. De website over techniek in het basisonderwijs (www.techniekbasisonderwijs.nl) is hier een goede en laagdrempelige intermediair voor. Ook zal het aanbod aan lesmateriaal op de site worden uitgebreid. Samenhang Bij het programma VTB krijgt u als basisschool alle ruimte om techniek op uw eigen wijze in te voeren. Het programma houdt rekening met de doelstellingen van de school, de competenties van de leerkrachten en de regionale context. Er komt dus ook geen landelijk geldend curriculum. Maar enige ordening kan natuurlijk nooit kwaad. Daarom gaat het programmabureau op twee manieren proberen de samenhang in het aanbod versterken. Op de eerste plaats met een leerlijn techniek, dat wil zeggen een open curriculum dat u en uw team enige orde en houvast geeft. Ook stimuleert het programmabureau de samenwerking tussen alle actoren die lesmateriaal voor techniek in het basisonderwijs maken. Dat komt de kwaliteit natuurlijk ook ten goede. Het landelijk programmabureau organiseert en coördineert het programma VTB; sluit overeenkomsten met deelnemende scholen; verstrekt financiële bijdragen; selecteert en coördineert de regionale steunpunten; spreekt de scholen en de regionale steunpunten aan op hun inspanningsverplichtingen; zorgt voor de totstandkoming van een kwalitatief goed aanbod van lesmateriaal voor de scholen; stimuleert de samenwerking en krachtenbundeling met andere partijen.