Hogeschool Utrecht Opleiding: Locatie: Varianten: Lerarenopleidingen; hbo-master Utrecht deeltijd Visitatiedata: 15, 16 en 17 september 2009 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, december 2009
2/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
MASTERS OF EDUCATION VAN HOGESCHOOL UTRECHT Croho Cluster Exacte vakken en Maatschappijvakken 45109 M Aardrijkskunde (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Aardrijkskunde, deeltijd 90, ECTS) 45099 M Biologie (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Biologie, deeltijd, 90 ECTS) 45518 M Natuurkunde (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Natuurkunde, deeltijd, 90 ECTS) 45106 M Wiskunde (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Wiskunde, deeltijd, 90 ECTS) Croho Cluster Talen 45110 Master Duits (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Duits, deeltijd, 90 ECTS) 45112 Master Engels (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Engels, deeltijd, 90 ECTS) 45113 Master Frans (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Frans, deeltijd, 90 ECTS) 45119 M Nederlands (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Nederlands, deeltijd, 90 ECTS) 45124 M Spaans (Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de eerste graad in Spaans, deeltijd, 90 ECTS) NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 3/103
Inhoud 4/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Inhoud 5 Deel A: Onderwerpen 7 1.1 Voorwoord 9 1.2 Inleiding 10 1.3 Werkwijze 11 1.4 Oordeelsvorming 13 1.5 Oordelen per facet en onderwerp 14 Deel B: Facetten 17 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 19 Onderwerp 2 Programma 22 Onderwerp 3 Inzet van personeel 32 Onderwerp 4 Voorzieningen 36 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 38 Onderwerp 6 Resultaten 41 Deel C: Nadere onderbouwing van opleidingsspecifieke facetten 45 Deel D: Bijlagen 73 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 74 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 87 Bijlage 3: Bezoekprogramma 100 Bijlage 4: Domeinspecifieke referentiekader en opleidingscompetenties 103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 5/103
6/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 7/103
8/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de masters of education van Hogeschool Utrecht heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in juli 2009, toen het zelfevaluatierapport bij NQA werd aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 15, 16 en 17 september 2009. Het kernpanel bestond uit: De heer dr. J. Vedder (voorzitter, opleidingsdeskundige en domeindeskundige Wiskunde); De heer drs. W.R. van den Berg (werkvelddeskundige); De heer dr. E.J. Kwakernaak (vakdeskundige cluster talen, domeindeskundige Duits); De heer dr. L.J.A.E. Vankan (vakdeskundige cluster exact en maatschappij, domeindeskundige Aardrijkskunde); De heer dr. J.C. Nierstrasz (student panellid); Mevrouw drs. P. Göbel (NQA-auditor); Aan het panel zijn adviseurs toegevoegd op de onderscheiden opleidingsdomeinen: De heer drs. J.C.M. Wegman (domeindeskundige Nederlands); Mevrouw drs. M.J. Bodde-Alderlieste (domeindeskundige Engels); De heer dr. A. Hoeflaak (domeindeskundige Frans); De heer drs. J.M. Espinola Vazquez (domeindeskundige Spaans); De heer drs. C.J. Smeets (domeindeskundige Biologie); De heer dr. H. Vos (domeindeskundige Natuurkunde); De heer drs. W.A.J. van Uden (NQA-auditor). Naar aanleiding van het verzoek van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de NVAO in november 2007 is bijzondere aandacht besteed aan de kwaliteit van de panels voor de visitaties van de lerarenopleidingen. In verband daarmee heeft voorafgaand aan de visitatie overleg plaatsgevonden met de NVAO over de samenstelling van de panels voor deze visitatie. Tijdens dat overleg zijn de samenstelling van het panel en de kwaliteit van de panelleden besproken. Het rapport bestaat uit vier delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6. Als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 9/103
Deel C: bevat een aanvullende onderbouwing voor met name de facetten 2.1, 2.2, 2.3, 2.7, 2.8, 6.1 per opleiding. Deel D: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding Instituut Archimedes maakt deel uit van de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. Deze faculteit is één van de grootste educatieve faculteiten van Nederland met ruim 8.000 studenten, circa 800 medewerkers, 16 bachelor- en 15 masteropleidingen. Onderdeel van de faculteit zijn: - Instituut Theo Thijssen (ITT), lerarenopleiding primair onderwijs; - Instituut Archimedes (IA), lerarenopleiding voor voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en volwasseneneducatie; - Seminarium voor Orthopedagogiek (SvO), opleidingen voor speciaal onderwijs; - Instituut Gebaren Taal en Dovenstudies (IGT&D), opleidingen voor dovenstudies/gebarentaal; - Interfacultair Instituut Pedagogiek (IIP), opleidingen pedagogiek; - Kenniscentrum FE, waarin de acht lectoraten van de faculteit samenwerken. Het beleid van de Faculteit Educatie wordt vorm gegeven door facultaire beleidsteams (bijvoorbeeld het beleidsteam onderwijs) die onder leiding staan van een instituutsdirecteur (portefeuillehouder) en waarin lijnmanagers van de diverse instituten vertegenwoordigd zijn. Onder het beleidsteam onderwijs valt een werkgroep profilering masteropleidingen die onder andere de samenhang en samenwerking tussen de masteropleidingen bevordert. De Faculteit Educatie (FE) voert daarnaast landelijk op een breed terrein nascholings- en contractactiviteiten uit in de educatieve en pedagogische sector (PO, VO, MBO, lerarenopleidingen, jeugdzorg en dovenstudies). Instituut Archimedes verzorgt beroepsopleidingen tot leraar voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en volwassenen educatie. Met de opleidingen wil het instituut aansluiten bij het startniveau en de studiewensen van de studenten en bij behoeften van het beroepenveld. Met de masters of education biedt Archimedes docenten op scholen voor voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs een loopbaanperspectief. Studenten worden opgeleid tot bekwame eerstegraads docenten en vakexperts, die een constructieve rol kunnen spelen als educatief onderzoeker en ontwikkelaar. Het programma van de opleidingen wordt in deeltijd aangeboden op een vaste lesdag. Twee derde van het programma bestaat uit vakinhoudelijke en vakdidactische cursussen. De beroepscomponent omvat ongeveer een derde van het programma. 10/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Alle masteropleidingen van het Instituut Archimedes zijn de laatste jaren gegroeid: 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Aardrijkskunde 57 59 58 55 65 67 66 64 Biologie 35 40 46 51 63 76 82 98 Duits 41 53 56 59 57 61 68 71 Engels 34 35 40 44 57 52 40 62 Frans 22 9 5 23 31 34 32 38 Natuurkunde 37 38 40 37 41 40 47 65 Nederlands 22 26 27 33 44 53 62 74 Spaans 5 3 3 9 13 16 17 19 Wiskunde 46 45 48 47 62 60 64 79 Totaal 299 308 323 358 433 459 478 570 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Het panel heeft de kwaliteit van het zelfevaluatierapport positief gevalideerd. Vervolgens bereidden de panelleden zich in de periode augustus en september 2009 inhoudelijk voor op het bezoek op 15, 16 en 17 september 2009. Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 11/103
Het bezoek door het panel NQA heeft een programma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. Specifieke werkwijze visitaties lerarenopleidingen 2009 Naar aanleiding van het verzoek van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de NVAO in november 2007 is de visitatie uitgebreid met een extra bezoekdag. Tijdens deze extra dag is dieper ingegaan op het hbo-masterniveau, door middel van intensieve bestudering en bespreking van door studenten gemaakte werkstukken, toetsen, portfolio s et cetera. Bovendien zijn er extra afstudeerproducten bestudeerd. Er zijn extra gesprekken gevoerd met (derde- en vierdejaars) studenten, docenten en externe begeleiders/beoordelaars. Tevens is er een extra gesprek gevoerd met docenten en externe begeleiders/beoordelaars over het gerealiseerde afstudeerniveau (zie bijlage 3: bezoekprogramma). Bij de bestudering van het studiemateriaal en tijdens de gevoerde gesprekken op de drie dagen is bijzondere aandacht besteed aan de verhouding tussen de vakinhoud (kennisbasis) en de meer algemene didactiek. Tenslotte heeft het panel, zoals gebruikelijk, aandacht besteed aan de docent-studentratio, het aantal contacturen, het aantal door studenten bestede uren, het opleidingsniveau van de docenten en aan de verbeteringen sinds de vorige visitatie. Over de inrichting van de visitaties voor de lerarenopleidingen is vooraf overleg gevoerd met de NVAO. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in november 2009 een concept van het Facetrapport (deel B en C) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel over de onderwerpen en over de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is in november 2009 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in december 2009. Het visitatierapport is uiteindelijk in december 2009 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 12/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. In de oordelen per onderwerp wordt structureel een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 13/103
1.5 Oordelen per facet en onderwerp Cluster Talen Onderwerp/Facet Duits Engels Frans Nederlands Spaans Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen V V V V V 1.2 Niveau master G G G G G 1.3 Oriëntatie HBO master G G G G G Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO V V V V V 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma G G G G G 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma G G G G V 2.4 Studielast G G G G G 2.5 Instroom G G G G G 2.6 Duur Vold Vold Vold Vold Vold 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud G G G G G 2.8 Beoordeling en toetsing V V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO G G G G G 3.2 Kwantiteit personeel G G G G G 3.3 Kwaliteit personeel G G G G G Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen G G G G G 4.2 Studiebegeleiding V V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten G G G G G 5.2 Maatregelen tot verbetering V V V V V 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, V V V V V alumni en het beroepenveld Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau V V G V V 6.2 Onderwijsrendement V V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Pos G=goed, V=voldoende, O=onvoldoende, Vold=voldaan, Pos=positief 14/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Cluster Exact en Maatschappij Onderwerp/ Facet Aardrijkskunde Biologie Natuurkunde Wiskunde Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen V V V V 1.2 Niveau bachelor G G G G 1.3 Oriëntatie HBO bachelor G G G G Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO V V V V 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma G G G G 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma V G V G 2.4 Studielast G G G G 2.5 Instroom G G G G 2.6 Duur Vold Vold Vold Vold 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud G G G G 2.8 Beoordeling en toetsing V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO G G G G 3.2 Kwantiteit personeel G G G G 3.3 Kwaliteit personeel G G G G Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen G G G G 4.2 Studiebegeleiding V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten G G G G 5.2 Maatregelen tot verbetering V V V V 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerd niveau V G V V 6.2 Onderwijsrendement V V V V Totaaloordeel Pos Pos Pos Pos G=goed, V=voldoende, O=onvoldoende, Vold=voldaan, Pos=positief NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 15/103
Doelstellingen opleiding Alle opleidingen scoren op 1.1 een voldoende en op de beide andere facetten een goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Programma Alle opleidingen zijn ofwel goed, ofwel voldoende ofwel voldaan. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Inzet van personeel Alle facetten zijn voor alle opleidingen met een goed beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Voorzieningen Alle opleidingen scoren een goed op facet 4.1 en een voldoende op facet 4.2. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Interne kwaliteitszorg Alle opleidingen scoren een goed op facet 5.1 en een voldoende op de facetten 5.2 en 5.3. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Resultaten Alle opleidingen hebben een voldoende of goed op facet 6.1. Alle opleidingen scoren een voldoende op facet 6.2. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleidingen derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de opleidingen op de zes onderwerpen positief scoren. De conclusie is dat het totaaloordeel over de opleidingen positief is. 16/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Deel B: Facetten NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 17/103
18/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen Duits Voldoende Nederlands Voldoende Biologie Voldoende Engels Voldoende Spaans Voldoende Natuurkunde Voldoende Frans Voldoende Aardrijkskunde Voldoende Wiskunde Voldoende Criterium: - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De eindkwalificaties van de masterlerarenopleidingen bouwen voort op de eindkwalificaties van de bacheloropleidingen en bieden een vakinhoudelijke en professionele verbreding en verdieping. Net als voor de bacheloropleidingen worden de bekwaamheidseisen van de SBL gehanteerd (Bekwaamheidseisen VHO, SBL, 2006). De bekwaamheidseisen voor eerstegraads leraren voorbereidend hoger onderwijs en voor tweedegraads leraren zijn vrijwel identiek en zijn niet nader gespecificeerd voor de masteropleidingen. In aanvulling op de SBL-competenties hanteert het Instituut Archimedes (verder: Archimedes) de eigen algemene eindkwalificaties en de eigen vakspecifieke eindkwalificaties. Deze kwalificaties blijken een nadere invulling aan de SBLcompetenties te geven, toegespitst op het eerstegraads gebied, zoals blijkt uit een bijlage bij het zelfevaluatierapport. Bij het opstellen van de eindkwalificaties is uitgegaan van een beroepsprofiel met vijf beroepsrollen: pedagoog, (vak-)didacticus, vakspecialist, educatief onderzoeker/ontwikkelaar, professional binnen een schoolorganisatie. De laatste rol wordt binnen de SBL-competenties niet expliciet onderscheiden, maar is volgens Archimedes belangrijk voor een afgestudeerde van de Masteropleiding. Verder wordt er gewerkt aan doorgroeibekwaamheid, waarvoor eindkwalificaties zijn geformuleerd. Archimedes heeft de algemene eindkwalificaties samen met Fontys Hogescholen in overleg met het beroepenveld opgesteld. Volgens de opleiding zijn deze kwalificaties nog actueel. Het panel onderschrijft dat gezien de nadere uitwerkingen die getoond zijn. De eindkwalificaties worden gebruikt, totdat de SBL-competenties voor het eerstegraads gebied verder zijn uitgewerkt. De eindkwalificaties op vakinhoudelijk en vakdidactisch gebied zijn door Archimedes uitgewerkt in opleidingsspecifieke eindkwalificaties om de verbreding en verdieping van de masteropleidingen ten opzichte van de bacheloropleiding zichtbaar te maken. Op vakinhoudelijke terreinen worden bijvoorbeeld beduidend hogere eisen aan kennis en inzicht gesteld, omdat de afgestudeerde niet alleen in de bovenbouw havo/vwo en in het hbo moet kunnen lesgeven. NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 19/103
In ADEF-verband wordt momenteel gewerkt aan een landelijke kennisbasis voor het vak op eerstegraads niveau. Wanneer deze kennisbasis gereed is (waarschijnlijk in 2010), zal deze de opleidingsspecifieke kwalificaties vervangen. Het panel heeft in gesprekken met docenten vastgesteld dat verschillende van hen betrokken zijn bij het opstellen van de kennisbasis voor hun vak. Archimedes heeft onder andere via de begeleiding van studenten bij de praktijkstage contact met het werkveld. De Stuurgroep Opleidingsscholen, bestaande uit directeuren van scholengemeenschappen en de directeur van Instituut Archimedes, fungeert als beroepenveldcommissie voor de masteropleidingen. De eindkwalificaties zijn in afwachting van de nadere uitwerking van de SBL-competenties voor het eerstegraads gebied nog niet aan deze beroepenveldcommissie voorgelegd. Archimedes heeft de laatste jaren geen prioriteit aan internationalisering gegeven. Wat goed liep, is wel voortgezet, bijvoorbeeld bij de talenopleidingen. Archimedes heeft de nadruk gelegd op versterking van de onderzoekscomponent in de opleidingen. De masters of education profileren zich als lerarenopleidingen met bijzondere aandacht voor educatief ontwerp en onderzoek in verband met onderwijsvernieuwing op school. Door het ontbreken van een internationale vergelijking kan het panel niet anders dan tot het oordeel voldoende komen. Verder zijn de eigen uitwerkingen van competenties niet zichtbaar gevalideerd door het werkveld, hoewel in het gesprek met werkveldvertegenwoordigers en alumni geen kritiek op deze competenties is geuit. Het panel is positief over de uitwerkingen van de competenties. Facet 1.2 Niveau master Duits Goed Nederlands Goed Biologie Goed Engels Goed Spaans Goed Natuurkunde Goed Frans Goed Aardrijkskunde Goed Wiskunde Goed Criterium: - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een master. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In het Bestuurscharter Beleidsagenda Lerarenopleidingen (HBO-raad, 2007) is een overzicht opgenomen met de koppeling van de SBL-competenties aan de Dublin descriptoren voor hbo-masteropleidingen. Archimedes heeft in het zelfevaluatierapport de relatie tussen de eigen algemene eindkwalificaties en de Dublin descriptoren beschreven. Hieronder volgen als voorbeeld de uitwerkingen voor de Dublin descriptoren kennis en inzicht en oordeelsvorming. De masteropleidingen nemen de bacheloropleiding tot tweedegraads leraar als uitgangspunt en bieden bijvoorbeeld verbreding en verdieping van kennis en inzicht op pedagogisch, didactisch en vakinhoudelijk terrein, methodologisch gebied, en met betrekking tot het beroepenveld waarvoor wordt opgeleid. De afgestudeerde kan bijvoorbeeld een bijdrage leveren aan het opzetten van een nieuw curriculum, aan de 20/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
ontwikkeling van nieuwe onderwijsmaterialen aan onderzoek op het vakgebied, aan educatief onderzoek en aan veranderingen en/of vernieuwingen binnen de school. Als tweede voorbeeld is oordeelsvorming genomen: de afgestudeerde is in staat tot oordeelsvorming over individuele leerlingenkenmerken, problemen bij leerlingen, individuele begeleidingsbehoeften van leerlingen en is tevens in staat zijn handelen hierop af te stemmen. Hij kan verantwoording afleggen over zijn pedagogische opvattingen, zijn pedagogisch handelen, zijn didactische opvattingen en zijn vakinhoudelijk en vakdidactisch handelen. Hij kan reflecteren op zijn professionele opvattingen en handelen meer in het algemeen en zijn eigen activiteiten en plannen voor zijn professionele ontwikkeling. In de reflectie op zijn professioneel handelen, zijn professionele opvattingen en zijn doorgroeibekwaamheid toont een studenten het masterniveau aan. Wat de vreemde talen betreft hanteren de respectievelijke opleidingen het C1- of C2- niveau van het CEFR. Bij de opleidingen Duits en Engels dienen de studenten de taal op C2-niveau te beheersen, bij de opleidingen Frans en Spaans op C1-niveau. Het panel is van oordeel dat de eindkwalificaties het masterniveau laten zien. Facet 1.3 Oriëntatie HBO master Duits Goed Nederlands Goed Biologie Goed Engels Goed Spaans Goed Natuurkunde Goed Frans Goed Aardrijkskunde Goed Wiskunde Goed Criteria: - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - Een hbo-master heeft de kwalificaties voor het niveau van zelfstandig en/of leidinggevend beroepsbeoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen, dan wel het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarin een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De bij de facetten 1.1 en 1.2 genoemde argumenten gelden ook voor dit facet. De bekwaamheidseisen van de SBL zijn gevalideerd door het beroepenveld en worden in het voortgezet onderwijs bij functionerings- en beoordelingsgesprekken gehanteerd. De eindkwalificaties die door Archimedes zijn opgesteld, komen daar mee overeen en geven daar nadere uitwerking aan. Ze zijn na de conversie in masteropleidingen in 2004 in afwachting van uitgewerkte SBL-competenties voor het eerstegraads gebied niet opnieuw voorgelegd aan het beroepenveld voor validering. De opleiding heeft als doelstelling het opleiden van competente eerstegraads docenten die goed kunnen functioneren in de bovenbouw van het havo en vwo, het dag-avondonderwijs havo en vwo, in de volwasseneneducatie of als docent aan een hbo-opleiding. Hij functioneert binnen een schoolorganisatie bijvoorbeeld als vakinhoudelijk expert, educatief onderzoeker en ontwikkelaar, instructeur en/of coach bij leerprocessen. Van de afgestudeerde wordt een grote mate van zelfstandigheid gevraagd, zowel wat het NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 21/103
verzorgen van onderwijs betreft als het ontwikkelen van onderwijsmateriaal, het doen van onderzoek en het professionaliseren. Het panel heeft een verslag van juni 2009 van een veldraadpleging gezien waaruit blijkt dat het veld geconsulteerd wordt over het belang van opleiden tot masters en het doen van onderzoeken in de scholen. Het panel komt tot het oordeel goed. De SBL-competenties zijn door het beroepenveld gevalideerd, de uitwerkingen nog niet. Het panel is echter positief over de uitwerking van de competenties. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO Duits Voldoende Nederlands Voldoende Biologie Voldoende Engels Voldoende Spaans Voldoende Natuurkunde Voldoende Frans Voldoende Aardrijkskunde Voldoende Wiskunde Voldoende Criteria: - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Ongeveer twee derde van het programma bestaat uit vak en vakdidactiek en een derde uit de beroepscomponent. De beroepscomponent is verder onder te verdelen in algemene beroepskennis- en vaardigheden, onderzoek en oriëntatie op wetenschap. De beroepscomponent is wat opzet betreft gelijk voor alle opleidingen. Bij vak en vakdidactiek staat vooral de (beroeps-)rol van vakspecialist, vakdidacticus en educatief onderzoeker en/of ontwikkelaar centraal. De vakinhoud is afgestemd op de inhoud en de didactiek van het vak in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. De vakinhouden zijn daarom vooral gebaseerd op de exameneisen van havo en vwo. De opleidingen werken aan een kennisbasis die in de toekomst de borging van het masterniveau beter kan garanderen. Het panel vindt dit een belangrijke ontwikkeling. Tijdens de beroepscomponent werken studenten naast aan de eerder genoemde rollen ook aan de beroepsrol van pedagoog en die van professional binnen de schoolorganisatie. De student bezint zich op de noodzakelijke competenties waarover een eerstegraads docent moet beschikken en hoe deze zich verhouden tot de competenties op bachelorniveau. Binnen de module Schoolpraktijk doet de student ervaring op in het eerstegraads gebied (minimaal 50 lesuren, hetzij als werk hetzij als stage). 22/103 NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt)
Masterstudenten maken aan de hand van de SBL-competenties een sterkte-zwakteanalyse om na te gaan aan welke competenties zij in ieder geval moeten werken. Deze competentieontwikkeling wordt in een portfolio zichtbaar gemaakt. Het samenstellen van een portfolio vraagt veel tijd. Studenten van de exacte en maatschappijvakken zouden de tijd liever aan meer vakinhoud besteden. Aan de andere kant merken studenten op dat ze door het portfolio meer over zichzelf zijn gaan nadenken en een visie op onderwijs hebben kunnen ontwikkelen. Docenten van de exacte en maatschappijvakken verklaarden zich in de gesprekken met het panel bereid om na te denken over andere vormen die een beter rendement voor studenten opleveren, en over een meer onderzoeksmatige onderbouwing in de portfolio s. Vrijwel alle studenten zijn werkzaam in het onderwijs en geven (onbevoegd) les in de bovenbouw van havo en/of vwo. Archimedes stimuleert studenten om tijdens de opleiding lessen in de bovenbouw te verzorgen. De interactie tussen docenten en studenten die de opleiding in deeltijd volgen en al in de beroepspraktijk werkzaam zijn, maakt dat er gemakkelijk verbindingen tussen de opleiding en de beroepspraktijk gelegd kunnen worden. Archimedes vindt het belangrijk dat studenten kennis hebben van recente wetenschappelijke ontwikkelingen, dat ze uitkomsten van praktijkonderzoek kunnen implementeren in hun onderwijs en in staat zijn om zelf praktijkgericht onderzoek uit te voeren. In de module Reflectie op wetenschap maken studenten kennis met wetenschapsfilosofische denkers en stromingen. In het oude programma waren 15 EC ingeruimd voor de onderzoekslijn; in het nieuw programma sinds 2009-2010 is dit verhoogd tot 18 EC. Hierbij wordt training in onderzoeksvaardigheden op het vakgebied buiten beschouwing gelaten. In het programma zijn 12 EC gereserveerd voor het verrichten van een praktijkonderzoek. Hiervoor krijgen studenten eerst scholing in onderzoeksmethodologie, vervolgens stellen zij een onderzoeksvoorstel op dat aan concrete criteria moet voldoen, zoals het panel heeft vastgesteld. Het praktijkonderzoek kan betrekking hebben op verbetering van het onderwijs in de eigen klas, maar ook op schoolbrede onderwerpen zoals mentoraat, verbetering van het leerlingvolgsysteem of invoering van een digitale leeromgeving. Het panel heeft vastgesteld dat onderzoek per opleiding erg verschillend wordt ingevuld. Het panel is van mening dat het praktijkonderzoek sterker mag worden aangezet: scherpere controle op onderwerpskeuze en probleemstelling, meer nadruk op gebruik van relevante literatuur. Archimedes is hier mee bezig. De aanpak met een introductiecursus in het eerste jaar, onderzoeksvoorstel eind tweede jaar en uitvoering in het derde jaar is goed. Bij enkele opleidingen is er naast praktijkonderzoek ook vakgericht onderzoek. De Faculteit Educatie heeft acht lectoraten te weten: Lesgeven in de multiculturele school, Gedrag en onderzoek in de educatieve praktijk, Beroepsonderwijs, Vernieuwende opleidingsmethodiek en -didactiek, Spel, Leer- en in het bijzonder leesproblemen, Gecijferdheid en Dovenstudies. De lectoraten en de opleidingen binnen alle instituten doen gezamenlijk praktijkgericht en toepassingsgericht onderzoek. Docenten van Archimedes zijn via de kenniskringen aan verschillende lectoraten verbonden: Vernieuwende opleidingsmethodiek en -didactiek, Lesgeven in de multiculturele school, Gedrag en onderzoek in de educatieve praktijk, Gecijferdheid en Beroepsonderwijs. NQA - visitatie Hogeschool Utrecht: Lerarenopleiding; hbo-master (dt) 23/103