1 PERSONENZORG Dit artikel is een gezamenlijke bijdrage van de drie pedagogische begeleiders Personenzorg (opvoedkunde - huishoudkunde verzorging) vanuit een streven naar meer vakkenintegratie en interdisciplinaire samenwerking. We zijn ervan overtuigd dat we meer kwaliteit kunnen bereiken voor onszelf en de leerlingen, niet door nog meer te werken, maar door meer en beter samen te werken. Het pedagogisch-didactisch artikel is opgebouwd uit vier delen. Een eerste deel bevat belangrijke informatie omtrent de begeleidingsinitiatieven. Een tweede deel geeft een overzicht van de actuele tendensen per studiegebied. In een derde deel zetten we nog enkele nascholingen in de kijker. In een laatste deel plaatsen we een thema in de kijker. We verkennen enkele mogelijkheden van binnenklasdifferentiatie binnen personenzorg. DEEL 1 Algemene informatie omtrent begeleidingsinitiatieven 1 Begeleidingsinitiatieven 1.1 Klas- en schoolbezoek Het komen in de klas en op de schoolvloer blijft de prioriteit. We kunnen tijdens deze bezoeken gericht inspelen op individuele noden van leerkrachten, teams en scholen. We hebben bij een klasbezoek ook altijd aandacht voor een vak- en studierichtingoverleg waarbij we proberen om de feedback ook in te passen binnen het volledige opleidingstraject. We vinden het hierbij belangrijk om op voorhand materiaal te kunnen doornemen en specifieke vragen te ontvangen. We ontvangen ook graag achteraf het verslag van het gesprek, want dat is voor ons de basis voor verdere opvolging. Het kan een opdracht zijn binnen het team om, op basis van een begeleidingsbezoek, enkele concrete en haalbare actiepunten te formuleren. Zo kunnen we in een traject werken en is de begeleiding effectiever. 1.2 Individueel overleg Dit kan gebeuren via mail, gesprek, enz. 1.3 Leerplantoelichtingen per studierichting Doelgroep: - leraren die dit schooljaar voor het eerst in deze studierichting les geven; - leraren die hun kennis rond het leerplan opnieuw willen verdiepen. 1.4 Netwerkgroep Doelgroep: een groep leraren die van elkaar kan leren, elkaar kan versterken en dit via uitwisseling van informatie en delen van voorbeelden van goede praktijken. Deelname impliceert een actief engagement! We starten met een eerste startbijeenkomst, maar afhankelijk van de noden en behoeften voorzien we nog bijkomende momenten.
2 We vermelden dit graag, zodat mensen de omvang van het initiatief goed kunnen inschatten. De bijkomende data zijn dus nog niet gekend, maar die spreken we af met de leergroep. 1.5 Stuurgroep per studierichting Doelgroep: verantwoordelijke van één bepaald(e) studierichting met de bevoegdheid om binnen de school de studierichting/vak te coördineren. Algemene agendapunten: - vragen vanuit de scholen, - aan de slag met binnenklasdifferentiatie (zie thema artikel personenzorg), - nieuws vanuit de begeleiding. 1.6 Studiegebiedcoördinatoren Doelgroep: coördinator van het studiegebied PZ binnen één bepaalde school of scholengroep. De bijeenkomst is overkoepelend voor het totale studiegebied. We plannen deze bijeenkomsten op aanvraag of bij nieuwe ontwikkelingen binnen het studiegebied personenzorg. 1.7 Directievergaderingen Doelgroep: directie en/of leden van het directieteam Je vindt de exacte data in het document bijeenkomsten personenzorg dat meegestuurd wordt met de mededelingen en op de site Personenzorg staat. 2 Enkele aandachtspunten vanuit de begeleiding We willen graag vanuit onze ervaringen volgende zaken opmerken. We formuleren bij elk item mogelijke tips. 2.1 Een goede doorstroming van informatie We proberen via onze overlegmomenten zoveel mogelijk de verschillende partijen samen te brengen: leraren - verantwoordelijken - directies - begeleiders regionaal en Vlaanderenbreed. Het is echter noodzakelijk dat de informatie vanuit deze initiatieven ook onderling doorstroomt op schoolniveau. Mogelijke tips om de doorstroming van informatie naar scholen en binnen de scholen te optimaliseren: de coördinator verzamelt mogelijke agendapunten bij de collega s in voorbereiding van het overleg, bespreekt de essentie met alle collega s en stuurt informatie door naar de betreffende leraren na het overleg;
3 als individuele leraar kun je je inschrijven op de mededelingen van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen (zie verder); de websites van Katholiek Onderwijs Vlaanderen en de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen (personenzorg) volgen (zie ook verder). 2.2 Een goed verloop van overlegmomenten met de begeleiding Digitale inschrijvingen gebeuren via de website van de Pedagogische begeleiding regio West-Vlaanderen: http://www.dpbbrugge.be/secundair/mededelingen_inschrijven.aspx. Het is belangrijk om het e-mailadres en de gegevens in te vullen van de persoon die aanwezig zal zijn (dus niet van bv. de coördinator). Zo kunnen we de aanwezigheidslijsten en contactgegevens optimaliseren en ook de gestelde vragen inventariseren. Vanuit de begeleiding voorzien we een actuele stand van zaken binnen de sector alsook binnen het studiegebied. Daarnaast is het essentieel dat het overleg inhoudelijk ook vorm krijgt door de inbreng van scholen en hun concrete vragen. Via de digitale inschrijving kun je agendapunten doorgeven. Dit kunnen opmerkingen, vragen, bekommernissen zijn. Het is belangrijk om deze door te geven, zodat wij voldoende vraaggestuurd kunnen werken. Na een vergadering wordt telkens een kort verslag opgemaakt. Belangrijk is dat alle betrokkenen het (vorige) verslag opvolgen zodat het overleg optimaal kan verlopen. Een overleg is zowel een kans tot formeel (toelichting en uitwisseling op basis van agendapunten) als tot informeel overleg (bv. tijdens de pauze wisselen leerkrachten ervaringen uit). Beide zijn belangrijk en dragen bij tot het delend leren. Die bereidheid om zoveel mogelijk leraren te laten delend leren van en aan elkaar, zowel binnen de school als over de schoolgrenzen heen, is essentieel. We stellen telkens de vraag om concreet materiaal mee te brengen, zodat we hierover in gesprek kunnen gaan. Daarnaast zouden we graag de groepen zien evolueren naar lerende netwerken. 2.3 Een alertheid voor de leerplannen als basis Het is belangrijk om regelmatig terug te koppelen naar de leerplandoelstellingen (én onderliggende doelen) zowel wat betreft het onderwijzen, het begeleiden van het leren van de leerlingen als het evalueren. Hierbij stellen we voor om jaarlijks: als individuele leerkracht te overleggen met de collega s van het beroepsgerichte gedeelte binnen de studierichting bij de opmaak van het jaar(vorderings)plan; als team bij het opmaken van vakoverschrijdende jaarplannen nauwkeurig na te gaan wie welke leerplandoelen en onderliggende doelen als basis aanbiedt,
4 wie de basis verder toepast (K, V, A) (= begeleidend evalueren) en wie beoordelend evalueert. Dit is belangrijk om zeker te zijn dat alle doelen aangeboden worden. We waken tevens over het evenwicht qua verdeling over componenten en timing. Je kunt eventueel gebruik maken van de bestanden in Excel met leerplandoelstellingen (en onderliggende doelen) van de begeleiding. Ook Smartschool en Skore of andere digitale systemen kunnen dit in kaart brengen. We merken dus op dat vele scholen al een digitaal systeem hebben om het realiseren van de leerplandoelstellingen te bewaken. Belangrijk is evenwel om bij inventarisatie van leerplandoelstellingen altijd de eigen praktijk kritisch te beschouwen. Met kritisch bedoelen we niet louter afvinken van de leerplandoelstellingen, maar nagaan hoe je deze leerplandoelstellingen ook omzet in onderwijspraktijk. Bijvoorbeeld het evalueren van doelen en daaraan verbonden het didactisch handelen binnen de klaspraktijk kan op verschillende manieren. Het evalueren dient aangepast te zijn aan het beheersingsniveau van het werkwoord in het doel bv. via gesprek in de klas, rollenspel, doe-opdracht, taak, opdracht op studiebezoek of stage, toets, noteren wat je geleerd hebt / meeneemt naar stage én dit dan verder opvolgen Het kan zinvol zijn (in functie van leerplangericht werken) om deel te nemen aan de leerplantoelichting die we in het eerste semester voor de verschillende studierichtingen organiseren. We organiseren deze toelichting niet enkel voor leerkrachten die voor de eerste keer in de richting lesgeven, maar ook voor diegenen die al een langere tijd in de studierichting lesgeven en het ook zinvol vinden om het leerplan her op te frissen. Hun inbreng vanuit hun klaservaring is ook waardevol bij deze toelichting. 3 Digitale kanalen We proberen ons doelpubliek via verschillende wegen te bereiken, waaronder ook het internet. Op de website www.katholiekonderwijs.vlaanderen onderwijspraktijk pedagogische websites personenzorg vind je, buiten de sectormededelingen, ook andere informatie en documenten i.v.m. het studiegebied en algemene aanbevelingen. Op www.katholiekonderwijs.vlaanderen vind je ook de lessentabellen, leerplannen, Excel-bestanden en servicedocumenten terug. Je kunt altijd de wettelijke regelgeving en omzendbrieven terugvinden op de website van het Departement onderwijs www.ond.vlaanderen.be edulex. We nodigen je graag uit om je persoonlijk te registreren voor de tweewekelijkse mededelingen vanuit de Pedagogische begeleiding regio West-Vlaanderen en dit via volgende link. Onze eigen website Personenzorg regio West-Vlaanderen kun je bereiken via volgende link, eveneens te bereiken via de website van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen. Via onze startpagina zijn er linken naar bovenstaande websites, naar onze mededelingen
5 We zouden graag de aandacht vestigen op een aantal rubrieken op onze website: we noteren bij berichten (op de startpagina, maar ook op de subsites per studierichting) actueel nieuws; de algemene documenten (rechts) bevatten o.a. dit pedagogisch artikel, de kalender Personenzorg ; met de rubriek in de kijker proberen we een initiatief, website onder de aandacht te brengen; per studierichting en graad voorzien we een publiek- en een privaatgedeelte. In het publiekgedeelte maken we telkens een onderscheid: bij het mapje coördinatoren zetten we verslagen van de stuurgroep. Bij documenten van de vakbegeleiding kun je documenten zoals kaders, werkmodellen terugvinden die bruikbaar zijn over de componenten heen en die de begeleiding in overleg maakte, externe info (bv. buiten Katholiek Onderwijs Vlaanderen, maar interessant voor de studierichting), leerplantoelichting en tenslotte is er een mapje netwerk leraren (bv. per component / vak / AD). In het privaatgedeelte voorzien we een map met voorbeelden van good practice. Wie hieraan meewerkt, krijgt ook toegang via een code. Als je interessant materiaal, aankondigingen, tips hebt, dan mag je die altijd aan ons doorsturen en dan zorgen we dat deze op het web komen! Op vraag van de leerkrachten werd een Facebook groep leerkrachten SW (beschermde groep) aangemaakt. Op deze groep kunnen leerkrachten hun materiaal uitwisselen en de actualiteit in functie van SW leerinhouden bespreken. Het laat toe om kort op de bal informatie onderling uit te wisselen en meer contact te houden buiten de netwerkvergaderingen. Daarnaast is er ook een Pinterest aangemaakt vanuit de VO Personenzorg. Je kunt deze Pinterest volgen via https://nl.pinterest.com/personenzorg/. De collega s van regio Oost-Vlaanderen bouwden een Yammer netwerk uit. Digitale uitwisseling omtrent diverse thema s is ook via die weg mogelijk. Het uitwisselen van informatie (via Facebook, Yammer, Pinterest ) tussen leerkrachten kunnen we enkel maar aanmoedigen. Er is een veelheid aan informatie die zinvol kan zijn binnen ons studiegebied. Indien we samen uitwisselen, kunnen we gericht informatie selecteren. We willen echter wel duidelijk stellen dat de uitwisseling van informatie (tussen leerkrachten of vanuit begeleiders) via deze platforms verschilt van het begeleidingswerk. We wensen begeleidingsvragen nog altijd via mail/telefonisch contact of per schoolbezoek op te volgen.
6 Deel 2 Een overzicht van het studiegebied Personenzorg met recente ontwikkelingen 1 Structuur van het studiegebied Personenzorg 1.1 Voltijds onderwijs Eerste graad (B-stroom) Tweede leerjaar bso Beroepenveld Verzorging - voeding Tweede graad bso Derde graad bso Derde graad bso Eerste en tweede leerjaar Verzorging - voeding Eerste en tweede leerjaar Verzorging Derde leerjaar Kinderzorg Thuis- en bejaardenzorg/ zorgkundige Organisatiehulp Organisatie-assistentie Eerste graad (A-stroom) Eerste en tweede leerjaar Sociale en technische vorming Tweede graad tso Eerste en tweede leerjaar Sociale en technische wetenschappen Derde graad tso Eerste en tweede leerjaar Sociale en technische wetenschappen Gezondheids- en welzijnswetenschappen Derde graad tso / Se-n-Se Derde leerjaar Leefgroepenwerking Internaatswerking Animatie in de ouderenzorg Jeugd- en gehandicaptenzorg Tandartsassistente 1.2 Deeltijds beroepssecundair onderwijs (dbso) Thuishelper, logistiek assistent, verzorgende, zorgkundige. 1.3 Buitengewoon secundair onderwijs (buso) Opleiding logistiek assistent in OV 2. Nadien kunnen leerlingen overstappen naar het bso in de studierichting Organisatiehulp. Opleiding Organisatiehulp in OV 4. 1.4 Volwassenenonderwijs Logistiek assistent, verzorgende, polyvalent verzorgende, zorgkundige (+ 120 uur t.o.v. polyvalent verzorgende) (bso), kinderverzorgende/begeleider in de kinderopvang (bso), jeugd- en gehandicaptenzorg, intercultureel werker, animator in de ouderenzorg (tso). HBO5: gegradueerde verpleegkundigen.
7 Na geslaagd te zijn voor het eerste jaar of de eerste twee modules zijn leerlingen zorgkundige. Het behalen van het diploma so gebeurt in principe op het einde van de opleiding (drie jaar)! Binnen het volwassenenonderwijs kun je parallel aan de eerste twee modules het diploma so behalen. Leerlingen met vooropleiding verzorging kunnen in principe vrijstellingen krijgen. Dit is echter een beslissing van de HBO5-school in kwestie. Ook opleidingen graduaat orthopedagogie, maatschappelijk werk en intercultureel werk bestaan in het volwassenenonderwijs. 2 Vormgeven aan zorg vanuit Handelingsgericht Werken Je kunt ook informatie terugvinden op de website van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen - Personenzorg via volgende link. 3 Stand van zaken Hierbij duiden we per studierichting het recente leerplan aan en geven we de belangrijkste accenten en ontwikkelingen weer. 3.1 B-stroom Algemeen in verband met de vernieuwde leerplannen B-stroom Bij de leerplannen hoort een servicedocument, terug te vinden op de site van Katholiek Onderwijs Vlaanderen - via lessentabellen. Je vindt ook de leerlijnen per algemeen doel van tweede graad tot en met de zevende jaren terug op de site van Katholiek Onderwijs Vlaanderen en dit via de site Personenzorg. Op de site van Katholiek Onderwijs Vlaanderen - via lessentabellen vind je ook een Excel-document terug met leerplandoelstellingen. We vervolledigden dit met de onderliggende doelen die je ook terugvindt op onze site van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen. Je kunt dit document gebruiken ter inventarisatie van wie wat wanneer aanbiedt aan leerlingen, wanneer en door wie er toepassingen gemaakt worden en geëvalueerd wordt (zie voorbeeld link basisvademecum 7kz). We ontwikkelden ook basisvademecums met duiding van de belangrijkste kaders en begrippen per studierichting. We verwijzen voor meer informatie naar de site van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen (zie voorbeeld link basisvademecum 7kz). We werkten het methodisch handelen verder uit. We ontwierpen samen met de stagecoördinatoren activiteitenlijsten (VZ, 7de jaren TBZ en KZ, GWW, JGZ, OH en OA (nieuw)) en evaluatiedocumenten (VZ, 7de jaren KZ, TBZ, OH en OA (nieuw)). Ook die hebben een plaatsje op onze site gekregen. Tenslotte willen we wijzen op de visie op zorg en begeleiding die steeds meer uitgaat van en rekening houdt met/afstemt op de gebruiker en zijn situatie. Dit betekent dat wij niet beslissen voor en doen wat wij wensen en denken dat goed is, maar luisteren en observeren/present zijn/documenteren wat de
8 persoon zelf wenst op dat moment Het gebruik van het ICF (biopsychosociale kijk) en het pedagogisch raamwerk voor de kinderopvang sluiten hierbij aan. Tevens neemt het belang van mantelzorg en thuiszorg toe, netwerkzorg, met vermaatschappelijking van de zorg. Dit alles zorgt voor nieuwe uitdagingen wat zorg, begeleiding, tijdsbesteding (activiteiten) betreft en biedt nieuwe bio-ethische vraagstukken. 3.1.1 1ste leerjaar B 3.1.2 BVL Leerplan TV Techniek 1ste leerjaar B VVKSO-D/2010/020 Leerlingen maken kennis met het studiegebied via het verkenningsgebied verzorging en voeding. Leerplan Beroepenveld Verzorging - voeding VVKSO-D/2003/011 Leerlingen krijgen dit als smaakmaker en verdere oriëntatie naar de 2de graad toe. We leggen het accent op zelfzorg via volgende vakken: personenzorg, zorg voor voeding en zorg voor leef- en woonsituatie. BVL is gekenmerkt door een heterogene leerlingengroep. De verscheidenheid omtrent sociale afkomst en culturele achtergrond versterkt de diversiteit. Dit brengt consequenties mee voor de leraar. De benadering van de leerlingen gaat uit van het individueel leerlingenprofiel, om hen daarna via succeservaring te laten groeien in zelfvertrouwen en kennis te laten maken met de wereld van zelfzorg. 3.1.3 Tweede graad Verzorging voeding Leerplan PV + TV Verzorging - voeding VVKSO D/2013/061 Op advies van de inspectie werd aan dit leerplan bij AD9 de leerplandoelstelling eigen (competentie)groei in kaart brengen toegevoegd. We lezen ook suggesties voor tijdsbesteding. In concreto: voor de component directe zorg min. 3 uur/week; voor (ped)agogisch handelen min. 3 uur/week; voor indirecte zorg min. 5 uur/week (waarvan 4 uur zeker in een didactische keuken); voor kwaliteitsbewust handelen en componentoverschrijdend werken min. 2 uur/week. We lezen per leerplandoelstelling onderliggende doelen die aan bod moeten komen en die we moeten evalueren. Dit verzwaart de inventarisatie enerzijds, maar maakt het anderzijds concreter. Algemene doelstellingen voor het geïntegreerd leerplan Verzorging-voeding van min. 16 uur per week: 1 binnen een welomschreven opdracht kwaliteitsbewust handelen; 2 binnen een welomschreven opdracht communiceren in een relatie 1-1; 3 binnen een welomschreven opdracht, binnen een klasgroep, in groep leren werken;
9 4 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor de gezondheid en het welzijn van kinderen en volwassenen; 5 binnen een welomschreven opdracht ondersteunen bij (ped)agogische activiteiten voor kinderen en volwassenen; 6 binnen een welomschreven opdracht een maaltijd voor een doelgroep plannen, voorbereiden en bereiden; 7 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor lokalen, keuken en leefruimten; 8 binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor linnen; 9 oriënteren op beroepen binnen directe en indirecte zorg en studiekeuze. Je kunt dit vakoverschrijdend leerplan op verschillende wijzen ordenen en organiseren. Dialoog in het lerarenteam tweede graad én met de derde graad op school is belangrijk, zodat iedereen de gekozen kaders, visie, werkmodellen, vakjargon op dezelfde manier hanteert. We merken dat alle scholen een aantal uren geïntegreerd werken onder meer aan algemene doelstelling 1 en aan de participerende activiteiten met een doelgroep. Derden als doelgroep (in overeenstemming met context leerplan) bieden kansen tot succeservaring! 3.1.4 Derde graad Organisatiehulp Leerplan PV + TV Organisatiehulp VVKSO D/2014/031 We bereiden de leerlingen voor om te werken als logistiek assistent in ziekenhuizen en zorg- en opvanginstellingen en als logistiek medewerker in verschillende diensten (indirecte zorg, voedingsdienst, linnendienst en onderhoudsdienst). Wat de logistieke dienst betreft, is het belangrijk rekening te houden met de verplichte 250 lesuren en 250 uren stage (over het vijfde en zesde jaar en bij nieuwe instromers voor het zevende) in het kader van erkenning als logistiek assistent (zie beroepsprofiel, april 2007 op www.serv.be / competentiefiches). Algemene doelstellingen voor het vakoverschrijdend leerplan organisatiehulp van 20 uur. AD1 AD2 AD3 AD4 binnen een welomschreven opdracht kwaliteitsbewust handelen binnen een welomschreven opdracht mondeling in een 1-1 relatie en schriftelijk communiceren binnen een welomschreven opdracht in een organisatie, in team werken oriënteren op beroepen en voorbereiden op studie- en/of loopbaan C1 als logistiek assistent werken in ziekenhuizen en zorg- en opvanginstellingen Keuzeopties: C2 C3 C4 C5 als logistiek medewerker werken in de indirecte zorg (kleinhuishouding) als logistiek medewerker werken in de voedingsdienst als logistiek medewerker werken in de linnendienst als logistiek medewerker werken in de onderhoudsdienst
10 3.1.5 Specialisatiejaar Organisatie-assistentie Leerplan PV + TV Organisatie-assistentie VVKSO-D/2014/036 De algemene doelstellingen zijn uitgebreid. De keuzeopties bieden ook kansen voor uitdieping. De school dient voor de instromers logistieke dienst in ziekenhuizen en zorg- en opvanginstellingen aan te bieden, liefst gecombineerd met een andere dan in de derde graad aangeboden keuzeoptie. Stage logistiek assistent in ziekenhuizen en zorginstellingen overleg onderwijsinspectie juni 2016 We kaartten in een netoverstijgend overleg met de inspectie de problematiek van de stageplaatsen aan. We informeerden de inspectie dat we als onderwijsverstrekkers signalen krijgen dat ziekenhuizen de voorkeur geven aan leerlingen zorgkundige of studenten verpleegkunde waardoor de scholen in problemen komen om te voldoen aan het ministerieel besluit en de bepalingen in de leerplannen (so)/opleidingskaarten (dbso) om in beide settings (WZC en Ziekenhuis) stage te lopen/werken. De inspectie begrijpt de situatie en onderschrijft onderstaand advies: De scholen hebben de taak om inspanningen te leveren om aan de bepalingen van het ministerieel besluit te voldoen. Indien de school kan aantonen en beargumenteren dat zij de nodige inspanningen geleverd heeft, maar hier door overmacht niet kan aan voldoen, dan raden we aan om leerlingen via alternatieven kennis en specifieke vaardigheden aan te leren en minstens via vervangactiviteiten (bv. studiebezoeken, projectmatig werken, gastsprekers ) leerlingen met de setting van het ziekenhuis kennis te laten maken. (verslag overleg begeleiding inspectie zachte sector) Wanneer leerlingen op andere manieren kennismaken met de setting ziekenhuis, is het dus te aanvaarden dat ze de component stage logistiek enkel doorlopen in een WZC. 3.1.6 Derde graad verzorging Leerplan PV + TV Verzorging VVKSO D/2014/033 Er zijn ook nieuwe leerplannen voor het complementair gedeelte wat plastische en muzikale opvoeding betreft. Deze kaderen in de context van het vak verzorging. Leerlingen bieden totaalzorg op maat aan gebruikers van alle leeftijden in eenvoudige zorgsituaties in diverse settings (woonzorg: woonzorgcentra en gezinszorg, kinderopvang van baby s en peuters: groepsopvang, gezinsopvang, opvang aan huis en buitenschoolse kinderopvang). Het leerplan vraagt te streven naar stage in diensten voor gezinszorg. Indien dit niet lukt (en dat is zo voor de meeste scholen) is het natuurlijk heel belangrijk om leerlingen op andere manieren met thuiszorg te laten kennismaken bv. via een zorgwandeling door Familiezorg georganiseerd, een gezinsdienst op school uitnodigen met bv. een toelichting en een getuigenis van een oud-leerling die nu
11 als verzorgende bij hen werkt, kunnen beluisteren van getuigenissen van gebruikers en hun sociaal netwerk, casussen Algemene doelstellingen voor het vakoverschrijdend leerplan verzorging van 20 uur. AD1 AD2 AD3 AD4 AD5 AD6 AD7 binnen een welomschreven opdracht kwaliteitsbewust handelen binnen een welomschreven opdracht communiceren binnen een welomschreven opdracht, in een organisatie, in team werken binnen een welomschreven opdracht zorg dragen voor gezondheid en welzijn binnen een welomschreven opdracht (ped)agogisch handelen binnen een welomschreven opdracht indirecte zorg verlenen oriënteren op beroepen binnen de directe zorg en begeleiding en voorbereiden op studie- of loopbaan C1 als verzorgende, binnen het kader van zorg- en bijstandsverlening, zorg verlenen vanuit een totaalvisie C2.1 als voorbereiding en oriëntatie op het functioneren als zorgkundige, zorg verlenen vanuit een totaalvisie C2.2 als voorbereiding en oriëntatie op het functioneren als begeleider in de kinderopvang, kinderen begeleiden vanuit een totaalvisie We ontwikkelden binnen onze regio een activiteitenlijst en een basisvademecum voor de derde graad Verzorging. Zij bevatten kaders, visie, werkmodellen die aansluiten en verder bouwen op het vademecum van de tweede graad. Dialoog met de tweede graad op school is in dit verband aangewezen. We merken dat het nog wat onwennig is om niet meer van beroeps- en/of basisattitudes, basisprincipes, (basis)vaardigheden te spreken omdat deze begrippen in het nieuwe leerplan als dusdanig niet voorkomen Het nieuwe leerplan gaat ervan uit dat leerlingen kwaliteitsbewust leren werken (= professioneel handelen als verzorgende) en dat ze daarvoor de 11 doelen uit AD 1 (waar je AD 7 onder kan schuiven als kader) en natuurlijk ook de andere AD s met betrekking tot communicatieve, (ped)agogische, zorgende en huishoudelijke activiteiten inzetten. Kennis, vaardigheid en attitude zijn altijd verweven in die doelen; maar dan in de context van competentieontwikkelend leren waarbij het samenspel van kennis, vaardigheden en attitudes samen in een welomschreven situatie ingezet wordt. We hanteren dit systeem ook in het materiaal dat we ontwikkelden voor stage (activiteitenlijst en lijst met evaluatierubrieken). Er is een pedagogisch raamwerk ontwikkeld dat dient als basis voor de kwaliteitszorg (zie www.kindengezin.be) en ook een concordantietabel tussen het leerplan en het pedagogisch raamwerk. Je kunt dit document op onze website bij het mapje 7kz terugvinden.
12 3.1.7 Specialisatiejaar Kinderzorg Leerplan PV + TV Kinderzorg VVKSO-D/2014/035 Leerlingen gaan pedagogisch verantwoord om met kinderen van 0 tot 12 jaar in diverse settings. Ook kinderopvang aan huis wordt een mogelijke setting. We moeten de leerlingen daar op voorbereiden. De school kan de leerlingen een eigen attest in verband met levensreddend handelen bezorgen. We verwijzen daarvoor ook graag naar de website op Katholiek Onderwijs Vlaanderen. We hopen dat leerlingen voldoende informatie krijgen in verband met de verschillende statuten waarin ze tewerkgesteld kunnen worden en gewaarschuwd zijn voor nepstatuten als zelfstandige. Het nieuwe decreet 'Opvang van baby s en peuters' is ondertussen gestemd en de uitvoeringsbesluiten zijn genomen - zie: www.kindengezin.be. Er is een pedagogisch raamwerk ontwikkeld dat dient als basis voor de kwaliteitszorg - zie www.kindengezin.be. Er is ook een concordantietabel tussen het leerplan en het pedagogisch raamwerk gemaakt. Het servicedocument is met wenken voor expressie (E) uitgebreid. 3.1.8 Specialisatiejaar Thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige Leerplan PV + TV Thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige VVKSO-D/2014/037 Het is heel belangrijk leerlingen voldoende vertrouwd te maken met totaalzorg ( kleine zorgen, 24-uurzorg, psychische, sociale, fysieke en materiële elementen van totaalzorg ), het gebruik van zorgplannen, het bijwonen van overdrachten, het werken binnen een verpleegkundige equipe. Zorgkundige In februari 2006 (zie website Katholiek Onderwijs Vlaanderen), verschenen in het Staatsblad het KB omtrent de verpleegkundige activiteiten die zorgkundigen mogen uitvoeren, de voorwaarden waaronder ze deze handelingen mogen stellen en het KB tot vaststelling van de geldende regels om geregistreerd te worden als zorgkundige. Registratie blijft verplicht en kan elektronisch gebeuren. Om er zeker van te zijn dat leerlingen die afstuderen in regel zijn met de voorwaarden tot registratie uit het KB, werden vanaf 1 september 2008 de toegangsvoorwaarden voor deze studierichting aangepast. Enkel leerlingen die in het bezit zijn van een getuigschrift of diploma 3de graad binnen het studiegebied personenzorg kunnen in het 7de jaar thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige worden toegelaten (omzendbrief SO 64 van 25/06/1999, punt 7.2.19.1).
13 Nieuwe registratie voor pas afgestudeerde zorgkundigen Afgestudeerde leerlingen dienen zich vanaf dit schooljaar verplicht te laten registreren via het Agentschap Zorg en Gezondheid om hun visum als zorgkundige te bekomen. Dit visum is noodzakelijk om als zorgkundige te kunnen werken. Pas na ontvangst van dit visum zijn ze volledig geregistreerd en kunnen ze werken als zorgkundige. Ze doen dit dus best onmiddellijk na het afstuderen en na ontvangst van het diploma. De procedure is nu via elektronische weg en de leerlingen hebben een identiteitskaartlezer nodig om in te loggen. Ze dienen eveneens hun diploma in te scannen en op te laden. Alle stappen zijn terug te vinden op de website van het Agentschap Zorg & Gezondheid. Link voor registratie: https://www.zorg-en-gezondheid.be/zorgberoepen. De leerlingen die de studierichting Kinderzorg volgen, voldoen niet aan de voorwaarden om zich te laten registreren als zorgkundige. Informatie in verband met de te volgen vorming om zorgkundige te worden voor oud-leerlingen, opvoeders vind je terug op www.ikgaervoor.be (ontdek de opleidingen). We willen wijzen op de brede opleiding. Die omvat meer dan de louter zorgkundige handelingen. Ook agogische, animatieve, expressieve en huishoudelijke handelingen in diverse complexe contexten komen aan bod. Dit is een wezenlijk verschil met de HBO5-opleiding voor verpleegkunde waar leerlingen ook zorgkundige worden, maar dit binnen de opleiding tot verpleegkundige. Het is belangrijk de lijst met verzorgende handelingen (zie servicedocumenten en websites Katholiek Onderwijs Vlaanderen en Pedagogische begeleiding regio West-Vlaanderen) te hanteren tijdens de lessen en de stages. Het servicedocument is uitgebreid met wenken voor expressie (E). Leerkrachten stelden ons de vraag om alle initiatieven omtrent gezinszorg (zowel binnen vz als tbz) te inventariseren. Daaruit blijkt dat er enkele scholen nog problemen hebben om stage gezinszorg te organiseren voor tbz. Voor een 3de graad is een kennismaking met gezinszorg voldoende (bijvoorbeeld via de thuiszorgwandeling georganiseerd door Familiezorg), zie ook info bij 3.1.6. Alternatieven voor stages bij diensten gezinszorg mogen enkel indien er echt geen mogelijkheid is (sommige scholen organiseren bijvoorbeeld stage tijdens schoolvakanties zoals de paasvakantie) en dienen dan binnen de thuiszorg én binnen het studierichtingprofiel te gebeuren. Indien er alsnog problemen zijn, gelieve ons op de hoogte te brengen, dan proberen we via Brussel!
14 3.2 A-stroom 3.2.1 1ste graad Leerplan keuzegedeelte 1ste leerjaar A en basisoptie STV D/2001/027 Sociale en technische vorming wordt als geïntegreerd vak aangeboden. We integreren kennis, vaardigheden en attitudes in de realisaties met voeding en materialen. Het vak STV heeft in het keuzegedeelte een verkennende functie. De basisoptie bereidt voor op de 2de graad STW. De betrokkenheid en inbreng van de leerlingen staan centraal. De leraar zal zijn didactisch handelen bijgevolg moeten aanpassen. In de lessen voedselbehandeling ligt de focus op gezonde voeding. De elementaire sociale vaardigheden en de technische inzichten worden aangebracht via eenvoudige experimenten en realisaties in het 2de jaar via 7 onderwerpen en via individuele en groepsrealisaties. De leerinhouden SV en TV vormen één geheel en worden geïntegreerd aangebracht. De leraar stelt concrete lesdoelen voorop. Hieruit leidt hij dan ook de evaluatiecriteria af. 3.2.2 Tweede en derde graad Sociale en technische wetenschappen Leerplan PV + TV 2de graad STW D/2012/080 enkel nog voor het vierde jaar! Vanaf 1 september 2015 geldt een nieuw leerplan met aanpassingen voor NW: D/2015/015 Leerplan PV + TV 3de graad STW D/2011/038 Daarnaast beschikken we ook over een servicedocument met onder meer de pedagogisch-didactische wenken, doelenboek... De leerlingen werken binnen integrale opdrachten (IO) aan vier competenties binnen de context van Sociale en technische wetenschappen: 1 binnen een welomschreven opdracht sociaalwetenschappelijke en natuurwetenschappelijke onderwerpen onderzoeken; 2 binnen een welomschreven opdracht een persoonsgerichte activiteit voor een groep organiseren/een maaltijd voor een groep plannen, voorbereiden en bereiden; 3 binnen een welomschreven opdracht iets mondeling voor een groep presenteren; 4 eigen leren / studieloopbaan in handen nemen. We moeten de leerplandoelstellingen voeding en expressie binnen de integrale opdrachten verwezenlijken. Iedere competentie omvat verschillende competentiedoelen die we in de tweede en/of derde graad in een bepaalde context moeten bereiken.
15 3.2.3 Derde graad Gezondheids- en welzijnswetenschappen Leerplan PV + TV 3de graad GWW D/2002/041 Daarnaast is er een servicedocument met onder meer de pedagogischdidactische wenken en het doelenboek van september 2011. Leerlingen krijgen als deel van een bredere vorming inzicht in de verschillende beïnvloedende factoren en hun wisselwerking inzake de gezondheid en het welzijn van de mensen. Zij proberen zichzelf te situeren binnen de studie- en beroepsmogelijkheden van de gezondheids- en welzijnssector. Ze verkennen deze sectoren via seminarie en stage. Het blijft belangrijk een duidelijk onderscheid tussen stage en seminarie te bewaren (cfr. Mededeling M-VVKSO- 2003-1004)! Binnen het project seminarie is het zinvol om naast de componenten gezondheid en welzijn en psychologie en pedagogiek ook aansluiting met natuurwetenschappen te zoeken zodat de verschillende factoren van het model van Lalonde effectief belicht worden. In GWW krijg je leerlingen binnen die uit STW komen. Het is belangrijk goed te weten dat je het competentieontwikkelend leren in GWW kunt doortrekken. Zo kun je op de voorkennis van deze leerlingen verder bouwen. We kunnen ook in GWW een aantal competenties bij leerlingen ontwikkelen (zie ook vernieuwd servicedocument GWW): 1 sociaalwetenschappelijke/natuurwetenschappelijke thema s onderzoeken; 2 binnen een welomschreven opdracht een activiteit GVO (gezondheidsvoorlichting en opvoeding) voor een groep organiseren; 3 binnen een welomschreven opdracht iets mondeling presenteren voor een groep; 4 de eigen studieloopbaan in handen nemen. Omwille van de 4 uur moderne vreemde talen in de lessentabel werd er voor de scholen die slechts 32 uur organiseren een voorstel tot mogelijk snoeien in het specifiek gedeelte gedaan (link). 3.2.4 Derde graad Jeugd- en gehandicaptenzorg Leerplan AV Expressie PV + TV 3de graad JGZ D/1999/022 In samenspraak met de verschillende scholen JGZ en Katholiek Onderwijs Vlaanderen werd er een interdiocesane synthesetekst opgemaakt (link) waarbij er enerzijds gewezen wordt op het feit dat enkel de leerplandoelstellingen wettelijk verplicht zijn en niet de leerinhouden en anderzijds suggesties geboden worden naar actualisering. Vernieuwing van het leerplan zit er immers nog niet direct in. Leerlingen gaan als opvoeder of begeleider op een orthopedagogische wijze om met personen met een handicap of een beperking. De settings waar stage gelopen wordt situeren zich dan ook in hoofdzaak in de gehandicaptenzorg en in mindere mate in de bijzondere jeugdzorg.
16 We kunnen ook in JGZ een aantal competenties bij leerlingen ontwikkelen (zoals in het leerplan leefgroepenwerking al uitgeschreven is): 1 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider in een team binnen een organisatie in de orthopedagogische sector functioneren; 2 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider orthopedagogische ondersteuning bieden aan personen en hun netwerk zodat hun kwaliteit van leven bevorderd wordt; 3 vanuit een emancipatorische grondhouding als opvoeder of begeleider het groepsgebeuren orthopedagogisch begeleiden. Omwille van de 4 uur moderne vreemde talen in de lessentabel werd er voor de scholen die slechts 32 uur organiseren een voorstel tot mogelijk snoeien in het specifiek gedeelte gedaan (link). 3.2.5 Se-n-Se Leefgroepenwerking Leerplan AV Expressie PV + TV 3de graad LFG D/2005/045 Leerlingen gaan als opvoeder of begeleider op een orthopedagogische wijze om met personen met een handicap of een beperking. De settings waarin stage gelopen wordt zijn dan ook de gehandicaptenzorg en de integrale jeugdhulp. De uren stage zijn ook hier onderworpen aan de reglementering (maximum 8 uur per dag). 3.2.6 Se-n-Se Internaatswerking Leerplan D/1995/018 Leerlingen gaan als opvoeder/begeleider op een (ortho)pedagogische wijze om met kinderen en jongeren in internaatsverband. Zij lopen dan ook stage in internaten. In een internaat is minimaal één werknemer vereist die het erkend EHBO-attest heeft (meestal is dat een opvoeder). Maar het is voor leerlingen niet wettelijk verplicht om tijdens de opleiding het EHBO-attest te behalen. 3.2.7 Se-n-Se Animatie in de ouderenzorg Je kunt in West-Vlaanderen deze opleiding enkel volgen in het Vesaliusinstituut in Oostende.
17 4 Stages Belangrijk zijn de Mededelingen (advies) van het KathondVla in verband met leerlingenstages in het secundair onderwijs en de omzendbrieven (wettelijk) in verband met stages (Edulex). Wil je ze regelmatig raadplegen. Als je je abonneert op de nieuwsbrief van Edulex, dan ontvang je bij veranderingen een seintje. De gewijzigde passages staan groen gearceerd. Er is een nieuw verplicht stagereglement dat je in de bijlagen vindt. Tevens vragen we aandacht voor de passage in verband met de verplichte activiteitenlijst. Verhelderend en ondersteunend voor stages, praktijk op verplaatsing is de mededeling van het KathondVla Leerlingen verrichten arbeid een juridische leidraad voor de school'. We probeerden antwoorden op specifieke vragen aan het KathondVla in verband met stages te bundelen op de website personenzorg van de Pedagogische Begeleiding regio West-Vlaanderen. Wat is het advies van KathondVla i.v.m. wat stagebegeleiders mogen en niet mogen? Stagebegeleiding in bso verzorging en tso gww: stagebegeleiders dienen leerlingen op de werkvloer te observeren, te ondersteunen en te coachen: - beginsituatie opsporen samen met de leerling; - feedback en feed forward geven op basis van bijgewoonde momenten die van allerlei aard kunnen zijn bv. eetsituatie, activiteitenbegeleiding, hygiënische zorg ; - stageopdrachten begeleiden en bijsturen; - tussentijdse evaluatie en eindevaluatie voorbereiden; - evaluatiegesprekken begeleiden; - een nabespreking houden. Stagebegeleiders zijn tewerkgesteld als stagebegeleiders door de school en niet als werknemer in de zorginstelling. Als er iets gebeurt, is de leerling verzekerd via verzekering 'stageplaats en school' (arbeidsongevallenverzekering) en de stagebegeleider via verzekering 'school'. Welke visie lezen we in de leerplannen? Wie lesgeeft, doet ook stagebegeleiding en omgekeerd. Als stagebegeleider woon je natuurlijk best die activiteiten bij die aansluiten bij jouw discipline. Je moet uiteraard ook kunnen inschatten of een leerling eventueel een zware fout zou maken Het is niet de bedoeling zelf zorgkundige handelingen te demonstreren of op te nemen (ongeacht de discipline). In noodgevallen treed je als een goede burger huisvader op.
18 5 GIP Tijdens de overlegmomenten per studierichting reikten we het wettelijk kader, de mededelingen van het KathondVla en een Vlaanderenbreed document aan met concrete goede en slechte voorbeelden voor onze studierichtingen. We merken dat er nog altijd GIP-opdrachten zijn die niet binnen de context van het leerplan en de studierichting passen. 6 Samenwerking VDAB opleidingen: er werd een brief verstuurd naar de scholen (via directie) omtrent de huidige mogelijkheden tot samenwerking met de VDAB opleiding schoonmaaktechnieken. 7 Interregionale werking- Vlaanderenbreed Samen met de pedagogische begeleiders uit de andere regio s en de studiegebiedverantwoordelijken engageren we ons om ook in het schooljaar 2016-2017 vormingsinitiatieven en samenkomsten voor leraren aan te bieden. Zie onze mededelingen! DEEL 3 NASCHOLINGEN Nascholing 1.1 Nascholingen Vlaanderenbreed Er volgen daartoe aparte uitnodigingen tot inschrijving. 1.2 Nascholing via Eekhout Academy Inschrijven via www.eekhoutacademy.be Save the date: woensdag 8 maart 2017: Dag van zorg en welzijn! 1.3 We zullen de exacte data voor de stuurgroepen, netwerken per component, nascholingen 2016-2017 doorgeven via de tweewekelijkse mededelingen. DEEL 4 BINNENKLASDIFFERENTIATIE: EEN MUST? Inleiding De Pedagogische Begeleiding Katholiek Onderwijs regio West-Vlaanderen werkte een artikel rond deze prioriteit uit. Dit kunnen jullie lezen via volgende link. Rond differentiatie werken, is niet enkel een opdracht voor een individuele leraar. Het is een vraag voor alle leraren samen en voor de school als lerende gemeenschap waar elke leerling zich aangesproken voelt. Stap voor stap ontdekken we samen met collega s in team tal van mogelijkheden
19 Daarom willen we hier ook in onze stuurgroepen volgend jaar actief rond werken om zo schooloverstijgend te leren van elkaar. We benadrukken in dit artikel al enkele accenten en geven voorbeelden vanuit het studiegebied personenzorg. Doorheen dit artikel plaatsen we enkele mythes 1 in vet gedrukt. Met de mythes willen we enkele misverstanden over differentiatie ontkrachten. Hieronder al een eerste voorbeeld. Af en toe differentiëren is meer dan genoeg Als je goed wil lesgeven, kun je niet anders dan differentiëren. Elke leerling leert op zijn eigen, unieke manier. Als ze het moeilijk hebben in de lessen, kijk dan of je methodiek wel past bij de manier waarop zij goed, graag, efficiënt leren. En pas aan waar nodig. Het didactisch model is de basis van alle lessen en differentiëren is mogelijk bij elk element van dit model! 1 KLASSE, Differentiëren? Ik kan dat niet! 8 mythes, 2016-06-07, (https://www.klasse.be/9557/8-mythes-differentieren).
20 Differentiëren moet alleen voor de sterkste en zwakste leerlingen. Je biedt elke leerling de beste kansen aan om te leren. Je differentieert dus voor álle leerlingen. Spreek trouwens niet over sterke of zwakke leerlingen of over het niveau van je leerlingen. Kijk naar hun leerstatus. In dat opzicht is het zinvol om opnieuw te verwijzen naar het principe van UDL (Universal design of learning). We kunnen de uitgangspunten van UDL inzetten in onze dagelijkse klaspraktijk om zo gedifferentieerd aan de slag te gaan. 1 Beginsituatie Als je rekening houdt met hun beginsituatie, erken je de voorkennis en de al opgedane ervaring van de leerlingen. Daarnaast is het een uitdaging om actief met de beginsituatie te werken, bv. door te koppelen aan de actualiteit, te linken aan het opleidingsprofiel, kennismakingswerkvormen in te bouwen, een startportfolio te laten maken, herhalingsopdrachten te voorzien. Voorbeeld: de leerkracht roept via brainstorming bepaalde leerinhouden op. De kunst bestaat erin om hiermee actief te werken. 2 Doelstellingen en leerdoelen uit de leerplannen Het leerplan is veel te zwaar om te differentiëren. Geen tijd om te differentiëren? Binnen de verschillende leerplannen personenzorg is er ruimte om gedifferentieerd aan de slag te gaan. De leerplandoelen bieden ruimte om linken te leggen naar de concrete realiteit binnen de eigen klascontext. Het inbrengen van de ervaring van de leerlingen (bv. stage, project ) is een manier om aansluiting te vinden bij de leefwereld van de leerling en hen te motiveren. Je kunt de leerplandoelen op verschillende manieren bereiken. Het vormt dus een uitdaging om bepaalde doelen via verschillende invalshoeken te exploreren. Leerplandoelen zijn het uitgangspunt. Het studierichtingsprofiel is de context waarbinnen zij gerealiseerd moeten worden! De werkwoorden exploreren en in kaart brengen in de leerplannen laten heel wat ruimte om leerlingen zelf de leerinhouden te laten verkennen. Hierdoor creëert de leerkracht ruimte voor differentiatie. De eerste graad is oriënterend. Het keuzegedeelte, de basisoptie en de specifieke vorming hebben een verkennende functie. De leerkracht formuleert vanuit de verscheidenheid van de menselijke behoeften eenvoudige problemen.
21 De betrokkenheid en de inbreng van de leerling staan dus centraal en bepalen bijgevolg de wijze waarop de leraar leerinhouden aanbrengt. Bij verschillende leerplandoelen wordt verwezen naar mogelijke thema s (bv. ontwikkelingspsychologie binnen GWW). De leerlingen verkennen de verschillende thema s op basis van hun eigen voorkeur. Ook binnen de GIP kun je differentiëren. Niet alle leerlingen moeten dezelfde opdracht opnemen. Je kunt variëren qua werkvorm en inhoud. De leerkracht heeft ook de ruimte en vaak ook de tijd om binnen het vak seminarie en binnen het geïntegreerd werken met leerplannen te differentiëren. Hier staan immers geen leerinhouden centraal. Centraal staat wel het inoefenen van doelen en competenties binnen een realistische context. Binnen de integrale opdrachten (IO) van STW kan de leerkracht de leerlingen verschillende opdrachten laten opnemen, afhankelijk van hun competentiegroei. - Holistische kaders kunnen dienen als vertrekpunt om te differentiëren. Zo kun je een thema vanuit verschillende hoeken bekijken. Dergelijke kaders zijn daarnaast ook handvatten om tot een geheel te komen na het volgen van een inductieve leerweg (zie verder). - Binnen het studierichtingsprofiel van GWW wordt verwezen naar het schema van Lalonde om de invloed op de gezondheid en het welzijn op de gezonde mens in zijn totaliteit (holistische benadering) te onderzoeken. Een doelgroep bekijken vanuit verschillende invalshoeken biedt mogelijkheden om gedifferentieerd te werken. Leerkrachten kunnen verschillende items van Lalonde binnen hun eigen vak onderzoeken of ze kunnen aan de leerlingen de vrijheid laten om de doelgroep vanuit 1 bepaalde invalshoek te benaderen. - Het studierichtingsprofiel van STW verwijst naar de onderlinge samenhang van mens, voeding en milieu en de beïnvloedende factoren. - Het leerplan van SW verwijst naar de verschillende deelsystemen binnen een samenleving (democratisch economisch, sociaalmaatschappelijk en rechtssysteem) als mogelijke invalshoeken om de deelname aan de samenleving in kaart te brengen. - Het studierichtingsprofiel van verzorging en organisatiehulp verwijst naar het holistische, de emancipatorische en dynamische visie om mens en gedrag te beschouwen (ICF= bio-psychosociaal model). - De leerkracht kan binnen de communicatievaardigheden en groepsdynamica ook gebruik maken van kaders om de gegeven realiteit in vorm en betekenis te geven (bv. via de Axenroos, een relatiewijzer, een communicatieschema ).
22 - Gebruik maken van reflectiemodellen (bv. Korthagen) en in kaart brengen van competentiegroei, houden automatisch ook differentiatie in. 3 De leraar doet ertoe: de rol van leraar als mediator De mediator begeleidt en faciliteert het leerproces van elke leerling. Een leraar is niet meer een verdeler van kennis, maar eerder een begeleider van leren. Waar hebben de leerlingen behoefte aan, zodat hun leerproces geactiveerd blijft: - basisstof, verdieping, verbreding, verrijking, - hulpmiddelen, - feedback, - praktijkervaring Inductief werken is een mogelijkheid vanuit de rol als mediator. In de leerplannen personenzorg verwijzen ze vaak naar het inductief leerprincipe. Dit principe gaat ervan uit dat de leerinhoud op verschillende manieren bereikt kan worden en kadert binnen een constructivistische visie op leren. Inductief versus deductief Zelfontdekkend door leerlingen <-> geven van uitleg
3.1 Uitgangspunt constructief leren: 23 leren als een actief gebeuren; waarin de lerende voortdurend betekenis toekent aan nieuwe informatie; vanuit al verworven kennis en ervaringen. <------> leren als passief opnemen van kant en klare kennis 3.2 Voorwaarden voor inductief leren: flexibel kunnen loskomen van specifieke leerinhoud. De leerlingen vormen mee de leerinhoud; duidelijk zijn m.b.t. omschrijving van begrippen en het kader waarbinnen het leren plaatsvindt. Het is dus geen laissez-faire principe; een kritiek die vaak komt bovendrijven; integreren van concrete en abstracte leerstof (niet gewoon naast elkaar laten bestaan) binnen een concrete realiteit. Een moment voorzien om alle leerstof te ordenen; de leerkracht moet dus vooraf nadenken over de structurering van de leerinhoud; intensiteit van de sturing is afhankelijk van de specificiteit van de doelgroep (zie leerlijn tussen 2de en 3de graad); vertrekken van experimenten om inzichten te verwerven. 4 Werkvormen Wie differentieert, moet iedere leerling individueel begeleiden. Binnenklasdifferentiatie zet in op routes op maat van leerlingen. Dat betekent niet dat je leerlingen individueel lesgeeft, je blijft werken met een klasgroep. Het betekent wel dat je extra hulp of ondersteunende materialen aanbiedt. Dat je varieert in taken en didactische werkvormen. En dat je leerlingen inspraak en keuzevrijheid krijgen over die taken. Maar iedereen in de klas werkt wel naar eenzelfde doelstelling toe: start together, finish together. Coöperatieve werkvormen bieden een mogelijkheid om differentiatie te bevorderen. Bij coöperatief leren is dus niet alleen de leerinhoud belangrijk, maar ook de samenwerking. Er is dus sprake van een cognitief en een sociaal doel. De achterliggende gedachte van coöperatief leren is dat leerlingen niet alleen leren van de interactie met de leerkracht, maar ook van de interactie met elkaar. We organiseren vanuit KathOndVla Personenzorg Vlaanderenbreed een nascholing rond het gebruik van coöperatieve werkvormen. Het kan zinvol zijn om deze nascholing te volgen om zo de mogelijkheden tot differentiatie te verkennen. Voor de uitnodiging verwijzen we graag naar onze mededelingen.
24 5 Leerinhouden Hierin is er veel keuze omdat enkel de doelen verplicht zijn. Dit betekent dus dat we de leerinhouden kunnen aanpassen aan de actuele en sociale context, aan de leefwereld en de mogelijkheden van de leerlingen. 6 Leeromgeving Een veilig (en dit in alle betekenissen van het woord) leerklimaat met voldoende uitdaging is belangrijk. De ruimte, klasschikking, materiaal, licht, lucht, temperatuur dient aangepast te zijn aan de werkvormen. Voorbeeld: bij een klasgesprek is het moeilijk praten naar de rug van jouw medeleerlingen, voorzie een aangepaste ruimte waar geëxperimenteerd kan worden, let op de aankleding van de ruimte (met herkenbare visuele geheugensteuntjes, met inspirerende foto s ). 7 Media Beschikken over internet, mogelijkheden om tijdschriften en nieuwsbrieven te raadplegen in de klas (digitaal en analoog) zie artikel vorig schooljaar, link. 8 Evaluatie bij differentiatie: een heikel punt? Leerlingen krijgen verschillende toetsen. Dat is toch oneerlijk? Ook bij evaluatie kun je differentiëren. Je kunt evalueren of iedereen de basisdoelstellingen beheerst, maar ook of je leerlingen extra doelstellingen bereikt hebben. Zo ontdek je waar leerlingen sterk in zijn. Een eerlijke evaluatie betekent niet noodzakelijk dat iedereen dezelfde toets krijgt, wel dat je iedereen dezelfde kansen geeft. Opdrachten, toetsen, observaties dienen om informatie over het leerproces van je leerlingen te verzamelen. Met feedback op het leerproces werken leraren automatisch op maat. Feedback werkt als motor voor het leren: via het formuleren van gepersonaliseerde tips, suggesties en vragen die het werk beter helpen maken... In de leerplannen binnen het studiegebied personenzorg is veel ruimte voor feedback en reflectie. Het reflecteren en in kaart brengen van de competentiegroei is opgenomen als te behalen leerplandoel. We verwijzen naar het document rond begeleidend en beoordelend evalueren. Link. We willen afsluiten met een laatste mythe