Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie Henk Kool Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Aan: de voorzitter van de Commissie Sociale zaken, Werkgelegenheid, Economie en Internationale zaken Cc.: de voorzitter van de commissie Jeugd en Burgerschap Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BSW/2009.553 - RIS 167615 Doorkiesnummer 070-353 75 75 E-mailadres Aantal bijlagen Onderwerp voortgang Financiële Dienstverlening Datum 27 oktober 2009 Geachte voorzitter, In mijn brief van 2 juni 2009 heb ik beschreven hoe het nieuwe werkproces schuldhulpverlening binnen Den Haag OpMaat is vormgegeven. Dit mede naar aanleiding van de notitie Schuldhulpverlening Den Haag, een nieuwe aanpak. Ik heb in de brief en in de bespreking daarvan met uw commissie op 9 september 2009 toegezegd om u te informeren over de behaalde resultaten, met name daar waar het de snelheid van de financiële dienstverlening betreft. Ook in uw vergadering van 15 oktober 2009 hebben leden van uw commissie dit onderwerp aan de orde gesteld. Ik ga onder het kopje stand van zaken in op de resultaten. Bij de stand van zaken geef ik verder een weergave van ontwikkelingen op het gebied van stabilisatietrajecten, het verbeteren van de dienstverlening als er sprake is van psychische belemmeringen, het project vermindering huisuitzettingen en integrale dienstverlening voor jongeren. Hierin komen ook de tijdens de commissie Jeugd en Burgerschap op 27 mei gestelde vragen over schuldsaneringstrajecten voor jongeren aan de orde. Daarna ga ik in op een belangrijke ontwikkeling binnen de schuldhulpverlening vanaf 2010, namelijk de wettelijke zorgplicht voor de gemeente. Naar verwachting zal de wet een aanzuigende werking hebben. Steeds meer burgers zullen een beroep op de gemeente doen. Dit staat nog los van de economische crisis, waarvan de gevolgen duidelijk zichtbaar zijn in de zin van een forse stijging van het aantal aanmeldingen bij schuldhulpverlening. Andere onderwerpen die in deze brief aan bod komen, zijn preventie en de regeling wanbetalers zorgverzekeringen. Inlichtingen bij F. Jansen Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: 070-353 75 75 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: 070-353 24 79 Internetadres: www.denhaag.nl
BSW/2009.553 2 Stand van zaken Werkproces De doelstelling van schuldhulpverlening is om snel hulp te bieden bij de aanpak van problematische schulden. Daarom is begin januari gestart met een nieuw werkproces. Na de aanmelding wordt de klant meestal verwezen naar de workshop administratie sorteren (WAS). Alleen als naar aanleiding van de aanmelding de inschatting is dat er meer persoonlijke begeleiding nodig is, wordt een afspraak gemaakt met een administratief medewerker (admon). Klanten kunnen veelal binnen een week deelnemen aan de workshop. Op die manier wordt het proces snel in gang gezet. Na de workshop volgt de intake. Hiervoor wordt direct na afloop van de workshop een afspraak ingepland. De ambitie is om de intake binnen 10 werkdagen na de workshop te laten plaatsvinden. Op dit moment bedraagt de wachttijd voor reguliere klanten gemiddeld 6 weken. In spoedeisende situaties wordt direct gehandeld. De gemiddelde wachttijd voor reguliere klanten is het gevolg van de forse stijging van het aantal aanmelders. De verwachting was dat er in het eerste half jaar van 2009 1750 deelnemers aan de workshop zouden zijn. Dit zijn er bijna 2600 geworden, wat een stijging van bijna 50% betekende. In augustus en september was het aantal aanmeldingen weer wat lager. De prognose is dat er zich dit jaar tussen de 5500 en 6700 burgers zullen aanmelden voor schuldhulpverlening. Hieronder volgt een weergave van het aantal aanmelders voor de workshop per maand. Dit is exclusief de zij-instroom via bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties en vanaf de start van het nieuwe werkproces in week 4 van 2009. Verloop aantal aanmeldingen voor de workshop 700 600 500 400 Aantal 300 200 100 0 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Maand Om de wachttijd terug te dringen wordt de formatie afgestemd op het hogere aantal aanvragen. Dit neemt echter niet weg dat door de economische crisis en de bronheffing voor wanbetalers bij zorgverzekeringen (zie verderop in deze brief) de doelstelling om de afspraak binnen 10 dagen na de workshop plaats te laten ook in het laatste kwartaal van 2009 nog niet kan worden behaald. Vanaf januari 2010 verwacht ik dat dit wel het geval is. Stabilisatietrajecten Een andere maatregel om het hogere aantal aanvragen sneller te kunnen behandelen is een apart team voor klanten in een stabilisatietraject. Het doel van een dergelijk traject is het in evenwicht brengen en houden van inkomsten en uitgaven van de klant. Dit wordt onder andere bereikt door het inzetten van budgetbeheer.
BSW/2009.553 3 Het traject is bedoeld voor burgers die nog niet in aanmerking komen voor een schuldenregeling. Dit is het geval als er sprake is van niet-saneerbare schulden (bijvoorbeeld boetes via het CJIB) of psychische belemmeringen. Verder worden ook aanmeldingen via verschillende maatschappelijke organisaties (bijvoorbeeld PsyQ) door het team behandeld. Naast consulenten schuldhulpverlening maken budgetcoaches en sociaal casemanagers deel uit van het team. De budgetcoach kan gedurende het traject zorgen voor individuele begeleiding. Houding en gedrag ten aanzien van financiën staan hierbij centraal. De sociaal casemanager heeft tot doel om eventuele problemen met verschillende instanties tot een oplossing te brengen. Door deze integrale werkwijze is een effectievere dienstverlening mogelijk. In september 2009 is het nieuwe team gestart. Integrale dienstverlening jongeren Door de commissie Jeugd en Burgerschap is aandacht gevraagd voor schuldsanering voor jongeren onder de 26 jaar. Er is gepleit voor een schuldsaneringstraject voor jongeren en er is gevraagd over hoeveel jongeren het gaat. Allereerst wil ik aangeven dat schuldhulpverlening ook beschikbaar is voor jongeren. In de praktijk blijkt het echter lastig te zijn om tot een schuldenregeling te komen. Jongeren hebben vaak onregelmatige inkomsten. Daarnaast is er sprake van een groeiende verdiencapaciteit, waardoor schuldeisers geneigd zijn om nog te willen wachten met het treffen van een regeling. Dit neemt niet weg dat er andere mogelijkheden zijn om jongeren met schulden te helpen, bijvoorbeeld door cursussen en budgetcoaching. Daarnaast is er extra aandacht voor jongeren die een beroep doen op de wet WIJ (de Wet investeren in jongeren, zie onder meer RIS 167011). Uit onderzoek blijkt dat jongeren beschouwd moeten worden als een bijzondere aandachtgroep, voor wie het moeilijk is om weerstand te bieden aan de aanschaf van allerlei consumptiegoederen. Het aantal jongeren met schulden onder de 26 jaar is niet bekend. In de praktijk is wel gebleken dat rond de 80% van de jongeren die zich melden voor een uitkering een schuld hebben. Omdat schulden veelal een belemmering zijn voor de reïntegratie op de arbeidsmarkt, komt er vanaf november 2009 een specifieke workshop administratie sorteren voor jongeren. Dit is de eerste stap in het werkproces en is primair bedoeld voor jongeren met problematische schulden. Jongeren die in de ochtend deelnemen aan de workshop in het kader van de WIJ, volgen in de middaguren de workshop administratie sorteren waarin een afspraak wordt gemaakt voor de intake schuldhulpverlening. Naar aanleiding van de intake wordt bepaald welk traject wordt ingezet. Hierbij kan worden gedacht aan budgetcoaching, een stabilisatietraject, een schuldenregeling of het wettelijke traject, de WSNP. Vooralsnog gaat het om een pilot tot juli 2010. Jongeren krijgen ook volop aandacht in het kader van preventie. Hier leest u verderop in deze brief meer over. Psychische belemmeringen Psychische problemen kunnen een belemmering vormen om een traject schuldhulpverlening succesvol af te ronden. Het is van belang dat psychische problemen vroegtijdig worden herkend en dat vervolgens de juiste begeleiding wordt geboden. Daarom is er een pilot opgezet. In het kader van de pilot krijgen consulenten schuldhulpverlening een opleiding om psychische problemen te herkennen. Ook kan een consulent advies vragen aan een psycholoog over hoe te handelen. Een (eventuele) vervolgstap is een onderzoek door een psycholoog van de dienst SZW. Overigens is een aanvrager niet verplicht om mee te werken aan een dergelijk onderzoek.
BSW/2009.553 4 Naar aanleiding van de uitkomst van het onderzoek wordt aangegeven welke aanwijzingen er zijn voor psychische problemen, waarna een klant kan worden doorverwezen naar een specialist of naar maatschappelijk werk. Een andere mogelijkheid in het geval van meervoudige problematiek is de multidisciplinaire aanpak van Den Haag OpMaat. Een multidisciplinaire casus is een casus waarbij alleen een oplossing voor de klant kan worden bereikt als er met specialisten uit een ander vakgebied wordt samengewerkt. Het doel van de pilot is dat er door een betere afstemming tussen betrokken instanties meer trajecten met succes kunnen worden afgerond en dat de klant beter wordt geholpen. Project vermindering huisuitzettingen Via de raadsmededeling van 16 december 2008 (RIS 160020) is de raad geïnformeerd over het collegebesluit om de pilot Vermindering huisuitzettingen om te zetten in regulier beleid binnen de multidisciplinaire werkwijze van Den Haag OpMaat. Per 1 april 2009 is het project overgenomen van de GGD door den Haag OpMaat en is gestart met omzetting naar regulier beleid. Dit betekent dat de aanpak in fasen over de stad wordt uitgerold. Met de partners van het project verkent Den Haag OpMaat momenteel de mogelijkheden om eerder dan gepland met deze uitrol te starten. De woningcorporaties hebben al aangegeven positief te staan tegenover een snellere uitrol. Voor de start van de uitrol gaat de voorkeur uit naar de krachtwijken. De raad wordt in het voorjaar 2010 in een aparte brief geïnformeerd over de voortgang van het project. Wettelijke zorgplicht Er is een wetsvoorstel in voorbereiding waarin aan gemeenten de wettelijke taak voor schuldhulpverlening wordt gegeven ( Wet gemeentelijke schuldhulpverlening ). Naar verwachting zal dit in de loop van 2010 zijn beslag krijgen. Voorafgaand daaraan is in juli 2009 door de staatssecretaris aan de Tweede Kamer een Actieplan Schulden aangeboden. Dit plan bevat dezelfde uitgangspunten als het wetsontwerp, maar nog zonder de wettelijke zorgplicht. In het wetsontwerp wordt schuldhulpverlening een onderwerp van de gemeentelijke zorgplicht. De gemeenteraad krijgt de taak plannen vast te stellen die hieraan richting geven. Hierin kunnen bijvoorbeeld afspraken met betrekking tot wachttijden of doorlooptijden worden vastgelegd. Wanneer er sprake is van een crisissituatie, zoals bijvoorbeeld dreigende huisuitzetting, is deze maximale wachttijd drie werkdagen. Ook kunnen preventieplannen of kwaliteitscriteria voor de dienstverlening in deze plannen worden vastgelegd. Tot slot wordt via beleidsregels vastgelegd in welke situaties besloten kan worden iemand, al dan niet tijdelijk, van dienstverlening uit te sluiten. Dit is dan een beslissing waartegen bezwaar en beroep open staat. De kenmerken van de gemeentelijke dienstverlening op dit onderwerp zijn integraliteit en maatwerk. Onder integraliteit wordt in het wetsvoorstel verstaan dat de brede hulpvraag van de cliënt in aanmerking wordt genomen en daarbij passend maatwerk wordt geleverd. Schuldhulpverlening moet ook adequaat zijn voor groepen als bijvoorbeeld dak- en thuislozen of licht verstandelijk gehandicapten. In het wetsontwerp wordt de brede toegankelijkheid van de schuldhulpverlening vastgelegd; er mogen geen groepen worden buitengesloten, zoals voorheen wel eens het geval was bijvoorbeeld met mensen met een hoog inkomen.
BSW/2009.553 5 Zowel via een brief van de G4-wethouders (RIS 163167) als in diverse overlegvormen is door de gemeente Den Haag te kennen gegeven dat zij instemt met de uitgangspunten van dit wetsontwerp, maar op een aantal wezenlijke punten aanpassing of verbetering wenst: - Het wetsontwerp is te beperkt in het vastleggen van de verplichtingen van de schuldeisers. Er zou geregeld moeten worden dat schuldeisers tijdig en gemotiveerd moeten reageren op een verzoek om informatie of een aanbod voor een minnelijke regeling. En in gedefinieerde situaties zou medewerking aan een schuldenregeling moeten kunnen worden afgedwongen. Te denken valt aan bedreigende schulden, zoals huur en energie. - Er zou een breed, wettelijk, moratorium op incasso-activiteiten mogelijk moeten zijn, maar dit houdt het kabinet in beraad tot de evaluatie in 2011. Het kabinet gaat er van uit dat dit via een aantal afzonderlijke convenanten vrijwillig geregeld kan worden. Dit is wat mij betreft te vrijblijvend. Overigens is gebleken dat de meerderheid van de Tweede Kamer voorstander is van een moratorium. - Er is aandacht gevraagd voor de noodzaak het recht op een basisbankrekening vast te leggen en het bestrijden van onverantwoorde kredietverlening. Daarnaast is nog niet helder wat de exacte financiële gevolgen zijn door de introductie van de wet. Hier doet het Rijk nog onderzoek naar. De wet betekent extra werk voor de gemeente: een grotere administratieve belasting, een aanzuigende werking en mogelijk een grotere doelgroep. In de aanloop naar het wetstraject is en wordt de zorg uitgesproken dat er voor een goede uitvoering van de wet voldoende structurele middelen beschikbaar moeten komen. Zoals gezegd is in juli aan de Tweede Kamer een Actieplan Schulden aangeboden. Hierin wordt voor drie jaar extra middelen (in totaal 134 miljoen) uitgetrokken om een extra impuls te geven aan de schuldhulpverlening. Het gaat hierbij onder andere om: - De inzet van preventieve maatregelen door goede voorlichting en actieve verwijzing op de Werkpleinen. Dit deel wordt uitgevoerd door het UWV en gemeenten zullen worden betrokken. - Het opvangen van het extra beroep op de schuldhulpverlening als gevolg van de economische crisis en het terugdringen van de wacht- en doorlooptijden. De verdeling van de middelen is begin oktober 2009 gedeeltelijk bekend gemaakt. De gemeente Den Haag heeft in elk geval een voorschot van 1,5 miljoen ontvangen. Dit is in principe het bedrag voor 2009, maar overheveling naar volgend jaar is mogelijk. Voor 2010 en 2011 is de exacte verdeling nog niet bekend. De extra middelen worden als specifieke uitkering voor schuldhulpverlening aan de gemeente beschikbaar gesteld en zijn gelet op het gestegen aantal aanvragen van burgers hard nodig. Daarnaast is een preventieplan opgesteld (zie volgende paragraaf). De extra middelen kunnen gelet op het moment van ontvangst naar verwachting slechts gedeeltelijk in 2009 worden besteed, maar zijn de komende jaren noodzakelijk voor de uitvoering van schuldhulpverlening.
BSW/2009.553 6 Preventieplan Binnen schuldhulpverlening krijgt preventie een steeds belangrijkere rol. Preventie is een cruciaal hulpmiddel om het toenemende aantal huishouden met financiële problemen terug te dringen. Het is immers (relatief) makkelijker om geringe schulden te verhelpen dan om problematische schulden op te lossen. Preventie is erop gericht mensen meer zelfredzaam te maken door mensen goed te informeren en door in een vroegtijdig mogelijk stadium te interveniëren bij financiële problemen. Om preventie verder vorm te geven is een plan ontwikkeld dat uitgaat van een doelgroepenbenadering. Vanaf het najaar van 2009 starten de volgende initiatieven die aansluiten bij de verschillende specifieke behoeften en omstandigheden: - Voor ouderen wordt een speciale cursus Weet wat je besteedt gegeven. Er worden aan de hand van lesmateriaal en videomateriaal diverse aspecten en onderwerpen behandeld, zoals thuisadministratie, hoe om te gaan met de financiële situatie na het wegvallen van de partner en gezondheidsproblemen. - Voor jongeren komt er voorlichtingsmateriaal en een workshop over het voeren van administratie; deze is bedoeld voor scholieren. - Voor allochtone gezinnen wordt de workshop Geld in mijn gezin gegeven. Aspecten als de financiële relatie met het land van herkomst en cultuur komen aan bod. - Voor aanmelders in het kader van de WW en WWB komt er de workshop Werk kwijt, wat nu verder?. De workshop is bedoeld om burgers te helpen om te gaan met de nieuwe financiële situatie. - Voor burgers die reeds in een schuldhulpverleningstraject zijn opgenomen, is er meer begeleiding mogelijk via de budgetcoaches en komt er een workshop te voorkoming van uitval en ondersteuning op het gebied van de administratie thuis. Naast de hierboven genoemde initiatieven worden de mogelijkheden onderzocht om een op studenten gerichte workshop te ontwikkelen. Wanbetalers zorgverzekeringen Steeds meer mensen hebben een achterstand in het betalen van hun zorgverzekeringspremie. Eind 2007 waren er landelijk 280.000 wanbetalers. Om het aantal wanbetalers terug te dringen heeft het kabinet een wetsvoorstel ingediend met daarin een systeem van bronheffing. Per september 2009 is de wetgeving van kracht. De nieuwe regeling houdt in, dat wanneer iemand zes maandpremies voor de basisverzekering niet heeft betaald een bestuursrechtelijke premie wordt ingehouden op het inkomen. De bestuursrechtelijke premie bedraagt 130% van de standaardpremie, wat neerkomt op een bedrag van ongeveer 130,00 per maand. Dit betekent een opslag van 30% op de gemiddelde premie voor een basisverzekering. Bij uitkeringen op het niveau van het minimuminkomen bedraagt de bestuursrechtelijke premie 100% van de standaardpremie. Daarnaast moet de wanbetaler de overige 30% via het CJIB betalen. Daarbij gaat het om een toeslag, geen boete. Het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) voert de bronheffing uit. Door de regeling zijn verzekeraars verplicht om bij een betalingsachterstand van twee maandpremies de verzekeringnemer hierover te berichten en een betalingsregeling aan te bieden. Vast onderdeel daarvan is een machtiging tot automatische incasso voor in de toekomst te betalen premies.
BSW/2009.553 7 Daarnaast wordt gewezen op de mogelijkheid om bij betalingsproblemen een beroep te doen op schuldhulpverlening. Verzekeringnemers die geen betalingsregeling treffen of deze niet nakomen, worden gewaarschuwd door de verzekeraar op het moment dat vier maandpremies niet betaald zijn. Zij worden gewezen op het feit dat zij in de bronheffing terecht zullen komen zodra de schuld tot zes maandpremies is opgelopen. Wanneer de schuld is opgelopen tot zes maandpremies, meldt de verzekeraar de wanbetaler aan bij het CVZ. Vanaf dat moment is de wanbetaler geen nominale premie meer aan de verzekeraar verschuldigd. In plaats daarvan int het CVZ een bestuursrechtelijke premie aan de bron bij werkgever, uitkeringsinstantie of pensioenfonds. Deze premie stort het CVZ vervolgens in het Zorgverzekeringsfonds. De basisverzekering van de wanbetaler loopt gewoon door en de verzekeraar ontvangt ter compensatie een bijdrage uit het Zorgverzekeringsfonds. Onderstaand volgt een schematische weergave van het verloop van de bronheffing. Schema verloop proces bronheffing Fase 1: betalingsregeling bij een achterstand van twee maanden De verzekeringnemer krijgt bericht van de verzekeraar en er wordt door de verzekeraar een betalingsregeling aangeboden. Daarnaast wordt gewezen op de mogelijkheid om een beroep te doen op schuldhulpverlening. Fase 2: waarschuwing bij een achterstand van 4 maanden Verzekeringnemers die geen betalingsregeling treffen of zich er niet aan houden, worden gewaarschuwd door de verzekeraar. Zij worden gewezen op het feit dat zij in de bronheffing terecht zullen komen zodra de schuld tot zes maandpremies is opgelopen. Fase 3: bronheffing bij een achterstand van 6 maanden De verzekeraar meldt de wanbetaler aan bij het CVZ en de bronheffing volgt. Fase 4: einde bronheffing De verzekeraar meldt bij het CVZ wanneer de totale schuld aan de zorgverzekeraar is afgelost. Ook stopt de bronheffing wanneer de verzekerde een stabilisatieovereenkomst kan overleggen.
BSW/2009.553 8 De gemeente heeft in het licht van de wet verschillende rollen, waaronder die van schuldhulpverlener. De andere rollen zijn die van inkomensverschaffer en organisator van de collectieve zorgverzekering. In het kader van de rol als schuldhulpverlener is de verwachting dat burgers zich naar aanleiding van de brieven van de zorgverzekeraar zullen melden voor financiële dienstverlening. Er kan dan sprake zijn van extra toeloop op financiële dienstverlening. In het geval dat een schuldhulpverleningstraject als passende hulp wordt gezien, wordt een schuldregeling afgesproken waarin ook rekening wordt gehouden met de zorgverzekeringspremie. Nieuw zou de stabilisatieovereenkomst zijn die in de wet wordt genoemd. Opkomende rekeningen voor de elementaire diensten (zoals de zorgverzekering) worden dan betaald. Het bestuursrechtelijke premieregime is dan niet van meer toepassing. De klant betaalt dan alleen de reguliere premie en de toeslag van 30% vervalt. Belangrijk voor Den Haag is dat Azivo dit najaar als eerste zorgverzekeraar aan de beurt was om wanbetalers aan te melden bij het CVZ. In januari volgt Iza Cura, de aanbieder van de collectieve zorgverzekering voor burgers met een laag inkomen in Den Haag. Naast de reguliere stroom als gevolg van de wet krijgt de gemeente dus ook te maken met een bulk aanvragen in een korte periode. Er is een aantal scenario s uitgewerkt om deze (eventuele) aanvragen te kunnen behandelen. Daarnaast zijn maatregelen genomen om het aantal mensen met betalingsachterstanden bij Iza Cura terug te dringen. Er worden bijvoorbeeld maandelijks brieven gestuurd naar niet-bijstandsgerechtigden met een betalingsachterstand. De Werkpleinen hebben eenmalig de premiebedragen (die doorbetaald wordt door de gemeente) gecontroleerd en in het geval van onjuiste premiebedragen deze aangepast en een betalingsregeling voor de te weinig betaalde premie voorgesteld aan Iza Cura. Ik vertrouw erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, de wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie, H.P.M. Kool