VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit IEPER Stad IEPER Parochiekerk Sint-Jacob Arrondissement Ieper KERK In de 14 de eeuw werd een gotische hallekerk opgetrokken ter vervanging van een oudere. Beschadigingen o.m. tijdens de beeldenstormen (tweede helft 16 de e.). Toren begonnen in de 17 de eeuw. De kerk werd geheel vernield tijdens de oorlog 1914-18. Getrouwe reconstructie in 1923-26; meubilair hoofdzakelijk uit het atelier van Maredsous. De kerk is beschermd als monument, K.B. 10 II 1940. ORGEL Voorgeschiedenis Over de oudste geschiedenis is totaal niets bekend. In 1834 zou het oud orgel uit de Sint-Maartenskathedraal naar Sint-Jacob overgeplaatst zijn. Kort vóór 1900 werden er herstellingswerken uitgevoerd door de gebrs. Joris (Ronse). Tussen 1905 en 1914 werd het instrument getransformeerd door J. Anneesens (Menen). Het orgel werd mét de kerk vernield in de Eerste Wereldoorlog. Huidig orgel : (gesigneerd) Jules Anneessens Leverancier Van Z.H. Den Paus Meenen Bouwjaar : te situeren tussen 1925 en 1928. Een grote onderhoudsbeurt werd uitgevoerd in 1989. [=Menen] INSTRUMENT Dispositie Gr. Org. Récit Péd. Bourdon 16 Diapason 8 Sousbasse 16 Bourdon 8 Flûte 8 Basse 8 Montre 8 Bourdon 8 Flûte Harm. 8 Salicional 8 Violon 8 Voix Céleste 8 Prestant 4 Flûte 4 Doublette 2 Quinte 3 Fourniture 3r Basson-Hautbois 8 Trompette 8
pedalen : G.O. - péd. Ré. - péd. Réunion O. grave Ré. O. aig. G.O. [ \ Zweltrede, gradueel ] Trémolo manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel, geplaatst vóór de kast waarin het Gr.Org. zich bevindt - ronde registertrekkers, op een horizontale rij boven het klavier Pijpwerk - seriematig vervaardigd pijpwerk - de grootste pijpen zijn in zink - de twee pedaalregisters zijn ontleend aan het Gr. Org. Windladen, etc. - veelvuldig gebruik van zachte houtsoorten - pneumatisch systeem Windvoorziening - magazijnbalg in pich-pine; er is vermolming ingetreden ORGELKAST - gedeeld meubel; op een transept-doksaal, aan weerszijden tegen de zijmuur aangebouwd - links (vanuit de kerk gezien) het Gr. Org., rechts het Reciet - de smalle voorzijden en de brede binnenzijden zijn gevuld met houten sierpijpen huidige toestand : normaal datum onderzoek : februari 1990 BIBLIOGRAFIE * Over een voormalig orgel * * * * 1) A. Deschrevel : Het orgel in de St. Maartenskathedraal te Ieper, deel 2, in De Schalmei, jg. III, Gent, 1948; blz. 80 : In de Ieperse Kroniek (Handschrift in de Stadsbibliotheek) lezen we hierover: - "1829, 1830 en 1831 afbraek van den ouden, en bouwing van den nieuwen orgel en dokzael in St Maertens kerk." - "1834 is den ouden orgel van St Maertens geplaetst in de kerk van St Jacobs." A. Deschrevel voegt er nog aan toe "Er bestaat een traditie die beweert dat het vooroorlogse orgel in Dikkebusch
[Deschrevel bedoelt de oorlog 1914-18] herkomstig was uit de St. Maartenskathedraal te Ieper. Archivalisch is dit niet bewezen; [...]" Nota : Zolang er geen nieuwe archivalia worden gevonden, kunnen bovenstaande gegevens niet precieser geëvalueerd worden. 2) P. Roose : De Belgische orgelbouwersfamilie Joris, in Orgelkunst, jg. III/3, sept. 1980; zie blz. 5 : In een orgelinwijdingsprogramma van het jaar 1900, van Joseph & François Joris, orgelbouwers te Ronse, wordt een werklijst gegeven; daarin treft men aan "IJperen, St.-Jacob, herst."; dit werk is te situeren tussen ca. 1890 en 1900. 3) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken "Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". In lijst II (tussen 1905 en 1914) komt voor : Ypres, S.Jacques, 2 clav., transf. 4) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert - Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Herstelde Orgels vóór den oorlog hierin : 25. Ypres, St-Jacques * Over het huidig orgel * 1) tijdschrift Musica Sacra, jg. XXXVI/1, maart 1929, Vlaamse editie, blz. 56 : LIJST der nieuwe orgels, geleverd door het huis Jules ANNEESENS te Meenen, in vervanging van deze welke door den oorlog vernietigd werden, aan 't front in WEST-VLAANDEREN. [...] 40. IJper, S. Jacobs 2 Kl. 19 sp. 2) programmaboekje (tweetalig Fr./Nl.) 'Basilique de St-Hubert - Inauguration le Dimanche 13 Août 1933 des nouvelles Orgues Monumentales' [Saint-Hubert, prov. Luxemburg], bevat diverse werklijsten van Jules Anneessens-Tanghe (Menen), o.m. - Lijst der Nieuwe Orgels geplaatst sedert den oorlog door het Huis Jules Anneessens-Tanghe, Meenen, gesticht in 1905 hierin : 70. Ypres, St-Jacques - Lijst der Ventilators hierin : 156. Ypres, St-Jacques 3) J.P. Félix : Inventaire descriptif des archives des facteurs d'orgues Kerkhoff, uitg. door de auteur, Brussel, 1987 (tweede, herwerkte uitgave); blz. 325 : - On demande à Kerkhoff d'établir un devis pour un orgue de composition suivante: (8/8/1924) I 4 / 1924 / Q-Z: Y
[daarna volgt de dispositie; deze komt - op 1 register na (de Octavin 2 op het Reciet) - overeen met wat door J. Anneesens later uitgevoerd werd; wellicht was het plan door Anneesens opgemaakt, maar vroeg men omwille van de wetgeving op de overheidsopdrachten ook aan andere orgelbouwers om mee te dingen] - Devis pour un nouvel orgue de composition correspondant aux prescriptions ci-dessus énoncées. Sommiers construits d'après le système Kerkhoff, breveté en 1899, "chaque jeu ayant sa chambre d'air spéciale et chaque tuyau sa soupape séparée et indépendante". Console séparée avec vue face au chœur. "Le mouvement des claviers et des registres se transmettra à l'intérieur de l'orgue au moyen de l'air, par des tubes en plomb étamé (système Kerkhoff breveté en 1887)". Prix : 73.500 F (13/10/1924) I 4 / 1925 / A-Z: D* - Envoi dudit devis (15/10/1924) I 5 / 1924 / Y ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium / Brussel : Zie tevens : Roose-Meier, B. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Ieper I; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1978; blz. 16-19, IEPER, kerk Sint-Jacob Interieur / Alg. gezicht naar het W., cliché M52834 (1970). KIK-IRPA, Brussel
2) Foto Afdeling Monumenten & Landschappen (Brussel), 1990.