Administratieve entiteit ROESELARE Stad ROESELARE Bisschoppelijk College / Klein Seminarie (Zuidstraat 27)

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Arrondissement Roeselare Administratieve entiteit ROESELARE Stad ROESELARE Bisschoppelijk College / Klein Seminarie (Zuidstraat 27) KERK Het gebouwencomplex is een voormalig Augustijnerklooster met Latijnse school uit 1635; gesupprimeerd in 1797 door de Franse bezetter. De kerk in sobere barokstijl werd ts gebouwd. Het complex werd in 1806 door bisdom Gent gekocht en ingericht als Klein Seminarie, in vervanging van Groot Seminarie Brugge. Bij de heroprichting van het bisdom Brugge bleef Roeselare in functie als Klein Seminarie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog als Duits lazaret gebruikt en de kerk tot 1917 als ziekenzaal. Als gevolg van beschietingen werd een deel (ten Zuiden) op 1 oktober 1918 door brand vernield, ten Noorden bleef het neogotische gebouw uit intact. De kapel is beschermd als monument, KB 20.II.1939 ORGEL Voorgeschiedenis 1) Rond 1750 werd - in het augustijnercollege - een orgel gebouwd door A.J. Berger (Brugge). Over de verdere lotgevallen van dit instrument is niets bekend, maar vermoedelijk is (minstens) de orgelkast bewaard gebleven na de Franse Overheersing. Nadat de kapel opnieuw in gebruik genomen was, door het Klein Seminarie, werd het orgel gerenoveerd door Pierre (jr.) van Peteghem (Gent), te situeren rond 1840; men kan aannemen dat het nog steeds de orgelkast van c1850 was die herbruikt werd. Ook in 1910 werd het orgel gerenoveerd, door J. Anneessens (Menen); al werd het orgel als "nieuw" bestempeld, ook nu werd de oude orgelkast behouden (zie afbeelding in Bibliografie sub 5). Door oorlogsfeiten brandde de kapel uit op 1 oktober 1918; het orgel ging hierbij totaal verloren. 2) In 1919 werd door J. Anneessens (Menen) een tweedehandsorgel geplaatst (zie afbeelding in Bibliografie sub 5). Hierover zijn geen verdere gegevens bekend; het verdween bij de bouw van een nieuw orgel in Het huidige orgel Auteur instrument : Jos. & P. Loncke (Esen) Bouwjaar : 1953

2 INSTRUMENT Dispositie Voetwerk I II Gedektbas 16 Zachtbas 16 Octaafbas 8 Gedekt 8 Koraalbas 4 Bazuin 16 Voetw. aan I Voetw. aan II Gedekt 16 Prestant 8 Open fluit 8 Holpijp 8 Octaaf 4 Fluit 4 Superoctaaf 2 Vulwerk 4 k Norm.Kop. I+II Oct.Kop. I+II(16) - 1 afz. schakelaartje ("kattetong") : Tremulant - 1 rij schakelaartjes (id.) voor 1 Vrije Comb. druktoetsen onder het manuaal : P MF Tutti Af Reg. VR. voetbediend : V + I V + II I + II Tutti \ (zweltrede) Tongw. af manuaalomvang : C - g3 pedaalomvang : C - f 1 - vrijstaande speeltafel - registers : tuimelschakelaars - electro-pneumatische tractuur Zweving 8 Fluit 8 Wilgenpijp 8 Principaal 4 Fluit 4 Nazaard 2 2 /3 Woudfluit 2 Terts 1 3 /5 Kornet 5 k Cymbelstem 2 k Trompet 8 Oct.Kop. II+II(16) ORGELKAST - gedeeld type; elk deel is verhoogd opgehangen aan zij- en achterwand van het doksaal, de vrije hoek steunt op een pilaar; in de ruimten onder het orgel staan banken voor de koorzangers - het prospect lijkt oudere elementen te bevatten (recup?), doch is mogelijks goed gemaakte neo - al het overige van de meubels is van meubel zonder dak - het zwelwerk in een gesloten kist

3 raam Gr.Org. Rec. speeltafel doksaalbalustrade HUIDIGE TOESTAND - normaal datum onderzoek : nov. 2001

4 ARCHIVALIA 1) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, 4 dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken "Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". > In lijst I (dus ná 1918 en t.e.m. 1922) komt voor : [... ] 54. Roulers, Petit Séminaire, renouvelé. > In lijst II (tussen 1905 en 1914) komt voor : [... ] Roulers, Petit Séminaire, 2 clav., neuf. 2) Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Roulers Petit Séminaire zijn volgende documenten aanwezig : 1) inwijdingsprogramma d.d

5 2) postkaart van L. Deleu (?), superior Klein Seminarie, aan J. Anneessens Nota : de kaart is gericht aan "Den heer J. Anneessens Thildonck Wespelaer"; tijdens WO I dwongen de Duitsers de inwoners van Menen om hun stad te verlaten; J. Anneessens vluchtte dan naar Tildonk, waar een tante van hem religieuze was in het klooster (& kostschool) van de Ursulinen Mynheer Anneessens, Mijn beste gelukwenschen en hopende dat het voort wel gaat. Ik heb uw bezoek aan M de Econoom en M Dumez meegedeeld maar vrees dat er voor den oogenblik weinig te doen is. Nu wij kunnen er eens over spreken. Vriendelyk L Deleu (?) 3) brief van L. Deleu aan Anneessens Mynheer Anneessens, Ik ook hoop dat wij zullen tevreden zijn over het orgel. Mag ik Ued. verzoeken mij de volledige en getailleerde [sic] rekening te willen doen geworden. Misschien wel kan ik U voldoen of ten minste nen aanzienlijken acompte geven. Hoogachtend L Deleu

6 4) brief van L. Deleu aan Anneessens Heer en Vriend, Met genoegen kan ik Ued. meedeelen dat het mij mogelijk zal zijn te betalen. 't Heeft, door omstandigheden, onafhankelijk van mijnen wil, wat langer geduurd dan ik gemeend had. 't Ware wellicht best wildet gij te naaste week alhier voorbijkomen - ik ben zeker thuis maandag. Dan kunnen wij ook klaar bepalen in welke voorwaarden, moesten wij over eenigen tijd een ander orgel plaatsen, 't tegenwoordige wilt overnemen. 't Heeft mij zeer veel genoegen gedaan te vernemen dat het beter is met M. Gerardine - doe haar aub. bij gelegenheid mijn eerbiedige groeten en wil haar zeggen dat ik ze in mijn gebeden niet vergeten heb. Vriendelijk L Deleu sup. 5) brief van L. Deleu aan (mevrouw) Anneessens Madame, Ik heb zooeven order gegeven te betalen aan Ued., op de Bank van Kortrijk te Meenen, de som van 5775 fr. Hoogachtend L. Deleu sup. 6) postkaart van R. Dumez (leraar Klein Seminarie?) aan Anneessens Mijnheer Annessens, [sic] Ik weet iets voor U, en verlang uw bezoek eens te ontvangen om over de zaak te spreken. Kunt gij deze dagen eens tot hier komen, of in 't voorbijgaan eens naar 't semenarie komen. Beste groeten. RDumez. 7) brief van R. Dumez aan J. Anneessens [Dumez heeft misschien nu een nieuwe functie, want hij gebruikt briefpapier van "Landbouw-Laboratorium / aangenomen door den staat / Zuidstraat, nr. 25, Rousselare"] Mynheer Anneessens, Voor een kollegie is uw orgel groot genoeg, ik zou daar niet meer spelen opzetten, ten minste niet op handklavier. Het zou veel beter zijn een pedaal eraan te maken met Sousbasse 16 en flûte 8 en accouplement met 't klavier. Ik heb U al vroeger mijn gedacht gezegd over transpositeur : dat vind ik een nutteloos getuig op het orgel : daar is ten anderen een nadeel aan : men zal willekeurig de zang boven of onder de gepaste dominante houden, wat zeer bedenkelijk is voor 't gehoor en den samenzang. Ten anderen de gebruikelijke tonen van den plain-chant zijn gepast in de hoogte der stem, en 't is wel 't minste dat men van eenen orgelist kan verwachten dat hij die tonen kan gebruiken. Dat is franschen bucht.

7 Waarom niet al de spelen in de expressiekas brengen? Gij zult moeten twee windladen hebben en dat zal meer kosten dan eene grootere expressie. Ik vind de schikking van de Zusters van Liefde zeer goed voor een klein orgel. 'K en kan niet naar Ledeghem gaan. Beste groeten, RDumez. 8) postkaart van Ch. Hanssens (econoom) aan Anneessens Mynheer Anneessens, Bij mijn thuis komen vind ik uw kaartjes liggen. Wees nu zo goed mij te laten weten wanneer het nu wel best zou passen om den anderen harmonium te zenden. Indien het dan nog mogelijk is zal ik hem zenden anders wacht ik tot een toekomend verlof. Aan deze die ge terug gezonden hebt ontbreekt er nog iets dat een werkman in 't voorbijgaan wel eens zou kunnen herstellen namelijk eene touch van het klavier die niet werkt. Met alle achting Chs Hanssens Kl Seminarie Rousselare 9) s.d. (poststempel onleesbaar; ca. 1925?) - postkaart van A. Labeeuw (leraar Klein Seminarie) aan Anneessens Mijnheer, Zoudt U willen zoo goed zijn, zoo mogelijk in de eerste dagen eens naar 't Klein Seminarie te komen. Het orgel heeft enkele herstellingen noodig (accordeeren en andere). Dankbare groeten, A. Labeeuw 10) brief (doorslag) van Anneessens aan econoom Hanssens Eerweerde Heer; Ik heb alle inlichtingen nopens de ventilator bekomen. Het huis MEIDINGER laat mij weten dat de orgelventilators van 2800 toeren niet gemaakt worden voor courant continu. De ventilators van het huis Meidinger zijn de bestgekende en de stilste. Het leveren en plaatsen, met alle toebehoorten, van een ventilator, courant continu 0?45 H.P toeren per minuut, leverende 10 m3 per minuut, hetgeen voldoende is voor een orgel van 22 spelen met twee klavieren, een commando démareur met de hand; zou beloopen tot de som van DRIJ DUIZEND EN VIJFTIG Franken; alle onkosten ten mijnen laste, buiten het leveren en plaatsen van de electrieke draden tot op het hoogzaal, en het kappen van een gat in de muur voor de windbuis door te laten, die ten laste zijn van het klein seminarie. De ventilator kan geleverd worden twee maanden na den dag der bestelling. Den harmonium heb ik nog niet ontvangen.

8 In de hoop een gunstig antwoord te ontvangen bied ik U, Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten aan. 11) s.d. (door Anneessens bijgeschreven "Reçu le ") - postkaart van econoom Hanssens aan Anneessens Mynheer Anneessens, Wilt ge zoo goed zyn nog vöör Donderdag iemand te zenden om eene kleine herstelling te doen aan onzen orgel - waarschynlyk is er aan den sommier nen ressort gebroken. Ued op voorhand dankend en hoogachtend Chs Hanssens 12) bestek & begeleidend schrijven (doorslagen) van Anneessens aan econoom Hanssens [offerte voor het plaatsen van een electro-ventilator] door Anneessens bijgeschreven "pas livré" 13) s.d. - kladblaadje met tekst: farde Petit Séminaire 1933 Gérard et Jules 28 et 29 avril 17 août Gérard et Bellekens 18 " " et Jules dan nog Etiene en Jules. BIBLIOGRAFIE 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue (Antwerpen, 1865), facsimile reprint, ingeleid door POTVLIEGHE, Gh., uitg. Frits Knuf, Amsterdam 1972 (Vol. XV in reeks Facsimiles of rare books on organs and organbuilding); - blz : VAN PETEGHEM (Pierre Charles), le jeune, né à Gand le 15 janvier 1792, mort en cette ville le 24 juillet Il est fils de Lambert le vieux, et plaça près de 100 orgues. En 1858 il quitta les affaires. Voici les orgues placées par ce facteur [... ] M. Van Peteghem a de plus placé des orgues de petite dimension à : [... ] Roulers (au collége), [... ] [men kan aannemen dat met "collège" het Klein Seminarie (voormalig augustijner-college) bedoeld is] 2) kan. A.C. De Schrevel : Histoire du Petit Séminaire de Roulers, drukk.-uitg. J. De Meester, Roeselare, 1906; Tome Premier ( ). [Geen enkele vermelding van orgels.]

9 3) "Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / " (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); "Roeselare Klein Seminarie" komt voor in de - lijst "Nieuwe orgels", met bijkomende vermelding "vernield " - lijst "Occasie-orgels" 4) MUSICA SACRA, jg. LV, 1953, blz. 160, in de rubriek "KRONIEK-CHRONIQUE" : - ROESELARE, KLEIN SEMINARIE. - Bij de wijding van het nieuwe orgel op Zondag 28 Juni gaf dhr Flor PEETERS een tweevoudig recital, één voor de leerlingen, in de voormiddag na de hoogmis, en één voor de genodigden, in de namiddag na het lof. [... ] Het orgel werd gemaakt volgens het electro-pneumatisch stelsel door de Firma JOS. LONCKE en Zonen uit Esen. 5) De Praestant, jg. II, 1953, blz. 88, in de rubriek "Orgelinhuldigingen" : 23 juni 1953 orgelbouwer : Jos. Loncke, Esen organist : Fl. Peeters systeem : electro-pneumatisch [volgt opgave van dispositie] 6) A. Deschrevel: Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1959, blz ; (middenin de reeks werken van 1949 staat "Van hieraf zijn alle orgels gebouwd volgens het electro-pneumatisch stelsel.") : Roeselare, Klein Seminarie (frontpijpen 75% tin), nieuw, 22 sp., 2 kl., ped. 7) M. De Bruyne : De augustijnenkerk van het Klein Seminarie te Roeselare, uitg. Klein Seminarie, Roeselare, [nota : vlg. de auteur namen de Fransen in 1795 alle documenten mee; het is bijgevolg onmogelijk om nog een gedetailleerde geschiedenis te schrijven] - blz. 73 : De Franse commissarissen Gilles Coenen en Duhaut stelden samen met de paters op 24 oktober 1796 een inventaris van de kerk en het klooster op. (254) Volgende nummers daarvan wezen op de kerk: [... ] 5. des orgues. (254) S.A.R., n 138, Beknopt inventaris der kunstvoorwerpen, zilverwerk, enz. toebehorende aan de P.P. Augustijnen, 3 brumaire an V; zie: J. POLLET, De Augustijnen te Roeselare, a.w., blz blz : [openbare verkoop 17 aug : de paters kochten de goederen terug]

10 Uit deze verkopen waren echter de objets réservés au profit de la république, zoals stales, buffets d'orgues, tribunes, confessionnaux, boiseries, bibliothèques, marbres formant les pavés et les autres objets précieux, uitgesloten. Dit mobilair (o.a. het orgel, de biechtstoelen, de predikstoel) kwam op 16 augustus 1799 in openbare verkoop te Roeselare; ongetwijfeld werden ze door de paters ingekocht. (259) (259) Zie: J. POLLET, a.w., blz. 37; S.A.R., n 78, Registre de correspondance de l'administration municipale du canton de Roulers installée le 15 Germinal an IV (tot an X), f 259 en 282, waar nochtans de verkoop van het meubilair aan de paters niet uitdrukkelijk is vermeld. - blz. 90 : Uit die periode [= ] dateerde het orgel van Pierre- Charles van Peteghem, (304) de negentiendeeuwse vertegenwoordiger van het beroemde Vlaamse orgelbouwersgeslacht. Dit orgel (Afbeelding 13) had 16 spelen. In 1910 onderging het de nodige herstellingen en de brand van 1918 vernietigde dit kleinood. (305) (304) [de auteur citeert div. artikels, verschenen in het "Van Peteghem-nummer" van het tijdschrift 'Vlaanderen' XXI, nr.123, 1972] (305) In de inventaris tijdens de Franse bezetting in 1797 opgesteld waren ook des orgues opgenomen; dit buffet d'orgue, zoals het nadien was genoemd, werd (wrsch.) door de Augustijnen terug ingekocht; zie: J. POLLET, De Augustijnen te Roeselare, a.w., blz.37, voetnoot 144. afbeelding : 13. Het Van Peteghem-orgel uit de eerste helft van de 19 de eeuw; bemerk het doksaal op twee peilers [sic] en de drie gedenkstenen in de gevelmuur links achteraan in de kerk. [nota : Deze foto dateert dus van vóór 1 oktober 1918 (de dag waarop de kapel uitbrandde); de orgelkast komt qua kenmerken totaal overeen met de stijl die gebruikelijk was bij de Brugse orgelmakers Berger in de 2 de helft van de 18 de e.; het is dus

11 meer dan waarschijnlijk dat Van Peteghem de oude orgelkast uit de Augustijnenkapel zelf herbruikte.] - blz. 100 : Het muurvast meubilair in de kerk, de houten wandlambrisering, de hemel van de preekstoel, het orgel Van Peteghem, [...] waren in de brand verdwenen. - blz. 102 : In 1924 werd het doksaal zonder pijlers opgericht, waarop een okkasieorgel kwam; [...] afbeelding : 45. De drie biechtstoelen in de zuidmuur, bemerk het voorlopig orgel op het doksaal. - blz : Op het doksaal plaatsten de werkhuizen van Jozef Loncke (356) uit Esen in 1953 een nieuw electrisch orgel met vrijstaande speeltafel (Afbeelding 67); de vlaamse grootmeester van het orgel, Flor Peeters, speelde het in op 28 juni (356) LONCKE Jozef, geboren te Alveringem op 12 januari 1895, gehuwd met Leonie Waremoes, overleden te Esen op 22 november afbeelding : 60. Het nieuwe orgel Loncke, kleurenafbeelding : 67. Zicht op het nieuwe binnenportaal achteraan in de kerk en het nieuwe orgel. 8a) L. Lannoo : Anderhalve eeuw kunstambacht te Brugge / De Brugse orgelmakers Berger en hun familie, in Mededelingen van het Centraal Orgelarchief, uitg. Instrumentenmuseum Brussel, 1982, afl.1; - blz : Andreas Jacobus BERGER, orgelmaker ( ) Enkele archivalia betreffende Andries Jacobus en zijn familie

12 helpen ons een flink stuk vooruit inzake de werkzaamheid van deze orgelmaker. [... ] De voornaamste van deze archivalia zijn de boedelbeschrijving van Isabella Van Eeckhoutte (5) en de boedelbeschrijving bij zijn overlijden (6). (5) Stedelijk archief van Brugge, Boedelbeschrijving van Isabella Van Eeckhoutte, nr. II (6) Ibidem, Staet ten sterfhuyse van Sieur Andries Berger gheliquideert den 7 July 1775, nr. II De tekst van 1750 vermeldt Martinus Van Troostenberghe, aan wie nog betaald moet worden voor levering van orgelkassen, en Jacobus III Berger, zijn broer, voor levering van ebbehout en lood. Verder vermeldt de tekst nog achterstallige betalingen voor onderhoud van het orgel van Lissewege en de bestelling van twee nieuwe orgels voor de Augustijnen van Roeselare en de parochiekerk van Pollinkhove. 8b) L. Lannoo & K. D'Hooghe : West-Vlaamse Orgelklanken, uitg. Marc Van de Wiele, Brugge, 1997; [zelfde vermeldingen]. 9) L. Pillen & J. Pollet : 175 jaar Klein Seminarie te Roeselare, uitg. Klein Seminarie, Roeselare, [Dit werk vermeldt geen enkel gegeven over het orgel dat al niet vermeld was in de voorgaande publicatie.] blz. 117 : afbeelding van het orgel (veel kleiner dan in de publicatie van M. De Bruyne).

13 ICONOGRAFIE Foto Afdeling Monumenten & Landschappen, 2001 :