VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit DENTERGEM Gemeente MARKEGEM Parochiekerk Sint-Amandus & Sint-Lucia Arrondissement Tielt (Kouterweg) KERK Vroeggotisch bedehuis met achthoekige romaanse toren tussen koor en schip van de noordbeuk; georiënteerde tweebeukige kerk. In 1566 plunderden de iconoclasten de kerk en in de daaropvolgende 80- jarige oorlog werd ze verwoest. In 1612 of '13 werd het koor hersteld, in 1625 werd het hoogkoor door de inwoners van het dorp helemaal in orde gebracht en in volgde de restauratie van het schip. De 17 de eeuw was opnieuw een periode van plundering en bezetting door verschillende legers. In 1657 werd de torenspits wellicht gewijzigd en in 1699 werd de gehele kerk hersteld. Gedurende de laatste jaren van de 17 de eeuw werd de kerk meermaals geplunderd en zelfs door de bewoners van Markegem als opslagplaats gebruikt, nadat de ramen waren dichtgemetseld. In 1763 werd de torenspits geheel vernieuwd. In 1777 werden de drie meest westelijke traveeën van de noordbeuk herbouwd. In 1894 werd een grondige restauratie en verbouwing van de kerk ondernomen. In volgde er opnieuw een opknapbeurt van de kerk. Vanaf 1982 werden de bestaande vensters systematisch vervangen door glasin-loodinvullingen. De kerk (enkel de toren) is beschermd als monument, KB 19.IV ORGEL Voorgeschiedenis In 1753 was er sprake van een koster-organist, wat betekent dat er toen reeds een orgel moet aanwezig geweest zijn. In 1833 wordt een "nieuw orgel" vermeld; het was kort voordien vervaardigd door L. Lovaert uit Nevele; het was diens eerste werkstuk als orgelmaker. Het betrof een klein instrument met 8 registers (wellicht vergelijkbaar met het nog bestaande - en in 2009 gerestaureerde - kleine orgel in Gontrode, uit 1834). In 1841 plaatste Lovaert een nieuw klavier aan zijn orgel. In het kerkarchief is in 1877 sprake van "een oud orgel dat nu door een klein harmonium is vervangen". Later leest men dat "het bouwvallig orgel is verkocht in 1895". Er was sinds 1895 geen orgel meer aanwezig; men behielp zich sinds 1877 met een harmonium en nadien met een electronium.

2 Huidig orgel Auteur instrument : (vlg. naamplaatje) VERSCHUEREN HEYTHUYSEN Bouwjaar : naar schatting rond 1960 Het instrument werd gemaakt voor een privé-persoon, en ca tweedehands aangekocht door het kerkbestuur van Markegem. Het betreft het type "1-klaviers mechanisch orgel BACH", in serieproductie vanaf ca (Zie periodieke promotie-foldertjes van "Fa. L. Verschueren C.V., Orgelbouwbedrijf".) INSTRUMENT Dispositie Calcant Holpijp 8' [bas] Prestant 4' [bas] Fluit 2' [bas] Mixtuur 2-3 st. [bas] klavier Prestant 8' [disc.] Holpijp 8' [disc.] Prestant 4' [disc.] Fluit 2' [disc.] Mixtuur 2-3 st. [disc.] manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1, aangehangen deling bas/disc. : b 0 /c 1 - klaviatuur ingebouwd aan de frontzijde; toetsen in kunststof - mechanische tractuur; zeer lichte mechaniek - registertrekkers in witte kunststof; dwars geplaatst (op de binnen-zijkanten van de klavieropening) - het groot octaaf van Prestant 4' staat in het front - alle spelen zijn zelfstandig (geen unit) - orgelkast : eenvoudig meubel; multiplex-plaat HUIDIGE TOESTAND - normaal datum onderzoek : maart 2011

3 BIBLIOGRAFIE [m.b.t. voormalige orgels] 1) A. Janssens : Het Lovaert-orgel van Markegem, in Het Land van Nevele, jg. XX/1, maart 1989, blz : Van de heer Luc Neyt uit Tielt ontvingen we gegevens over een Lovaert-orgel uit de kerk van Markegem dat zou dagtekenen van Dit orgel zou een van de eerste geweest zijn die Lovaert heeft gemaakt. Het staat niet vermeld in de lijsten met Lovaert-orgels. Over deze Nevelse orgelbouwer Lovaert verscheen in Het Land van Nevele: - Gh. Potvlieghe, De familie Lovaert, orgel- en beiaardbouwers, extra-aflevering, juli, Gh. Potvlieghe, Nieuwe gegevens over het werk van de orgelmakers Lovaert, in jaargang III, afl. 4, blz A. Janssens, Nog over de orgelbouwer Leo Lovaert, in jaargang IV, afl. 1, blz Markegem (West-Vlaanderen, arr. Tielt, gefusioneerd met Dentergem) behoorde eertijds tot het bisdom Doornik, later Gent en sinds 1834 tot Brugge. De kerk stond onder het patronaat van de Sint-Amandsabdij en werd eerst vermeld in Heden telt de plaats 730 inwoners. Over het kerkorgel is het volgende bekend : - Bisschoppelijk Archief Brugge reeks B. n 241 k : Dekanale visitatie van 2 mei 1833 in Markegem vermeldt een novum organum. - Gemeentearchief Markegem in Rijksarchief Kortrijk nr. 45, rekeningen : Pieter Francies Van Weymelbeke levering bert en 48 dagen arbeidsloon wegens maken van d'orgelkasse. - Archief Pastorie Markegem, verslagen : "Dat Sieur Leo Lovaert, orgelmaker enz. te Nevele onlangs bij K.B. gebreveteerd voor de uitvinding van eene nieuwe manier tot het verwerken van lood, zonder vuur te gebruiken en ten gevolge daervan verpligt geweest zijnde aen den heer minister van binnenlandsche zaken te bewijzen dat hij tegen 8 july j.l. eene looden goot op die manier in de eene of andere lokaliteit des ryks verveerdigd had, alhier op de dagen 5, 6 en 7 der zelfde maend july, eene diergelijke goot lang 50 voet (14,50 m) en wegende 884 ponden (383 kilogram) op de voorschrevene manier gratis bewerkt en geplaatst heeft op de kerk dezer gemeente, en dat dito Lovaert dit gedaen heeft uit erkentenis omdat hij eertijds, toen hij zyne proeven als orgelmaker nog nergens had kunnen laten kennen, aenvaerd is geweest te Markegem, ZIJNEN EERSTEN ORGEL, te maken omstandigheid welke de kunstenaar in zijn nieuw bewijs reputatie heeft bijgezet en hem daer door in het vervolg zeer voordeelig is geweest." Op 13 augustus 1841 schonk Leo Lovaert aan de kerk van Markegem, gratis een nieuw klavier voor het orgel, hij werd er uitvoerig voor bedankt door de Markegemse kerkraad.

4 - Bisschoppelijk Archief Brugge, nr. 3 : "Inventaris van meubilaire voorwerpen der kerk art. 2 nr. 13 eene orgel met 8 registers." Hetzelfde vermeld in Toch een paar jaar later in 1877 is er sprake van een oud orgel dat nu door een klein harmonium is vervangen. Het bouwvallig orgel is verkocht in Nadien bleef het harmonium in gebruik en sinds de electrificatie in de gemeente ca kwam een electrisch orgel dat nu nog bespeeld wordt (Het orgel werd nog bespeeld tijdens mijn bezoek in juli 1988). Uit boven gemelde tekst blijkt dat het kerkorgel van Markegem Lovaerts eerste orgel is geweest. 2) F. Hollevoet : Van griffel tot kroontjespen - Het schoolverleden van Markegem, in De Roede van Tielt, jg. XXII/1, 1991, blz ; - blz. 12 : [anno 1753] Joannes vande Casteele, op 13 maart 1725 geboren als zoon van Petrus en Petronille Mareschal, werd de nieuwe kerkbewaarder-organist. - blz. 18 : [over Angelus Scherpereel, hoofdonderwijzer vanaf 1842] Zijn jongere broer Karel Lodewijk ( 29 augustus 1816), evenmin gediplomeerd, wordt zijn hulponderwijzer en vervangt hem tijdens de lessen als organist. (110) Op 12 maart 1845 krijgt Karel Lodewijk de bisschoppelijke benoeming tot koster.(111) (110) Rijksarchief Kortrijk, Gemeentearchief Markegem, nr 12 (correspondentieregister 3 juli 1844). (111) Bisschoppelijk Archief Brugge, B 348.

5 ICONOGRAFIE Foto's VIOE, maart 2011 :

6

7 Portaal, doksaal en spitston-gewelf in Noord-Amerikaans naaldboomhout, daterend van 1894 (op dit doksaal heeft dus nooit een orgel gestaan).