VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit ANZEGEM Gemeente TIEGEM Parochiekerk Sint-Arnoldus Arrondissement Kortrijk (Westdorp, z.nr.) KERK Driebeukige hallenkerk met vieringtoren; zuiderzijbeuk en onderbouw toren zijn uit 12 de -13 de eeuw; toren, koren en N-zijbeuk zijn laat-gotisch. Sterk in verval aan eind 16 de e. (schade door geuzen?); weinig of geen schade in de oorlogen van 17 de en 18 de e.; in 1786 werd een Z-beuk bijgebouwd; ingrijpende verbouwing en neogotisering tussen 1893 en Schade in 1918 (Eerste Wereldoorlog) en hersteld in Zie ook ORGEL Voorgeschiedenis In 1833 werd een orgel geplaatst door Ch.-L. Vanhoutte (Vichte). In 1897 werd dit instrument verkocht aan de nieuwe wijkkerk Sint-Margaretha in Waregem-Nieuwenhove. In 1929 werd het daar vervangen door een nieuw orgel van J. Anneessens. Het is niet bekend of het daarna nog een nieuwe bestemming kreeg. Huidig instrument Auteur oorspronkelijk orgel : (gesigneerd:) Pierre Schyven & Cie - Bruxelles Bouwjaar : 1897 Uitbreiding met 2 de klavier : J. Anneessens (Menen), 1932 In beide wereldoorlogen werden kerk en orgel aanzienlijk beschadigd. Geruime tijd geleden (ca. 1990?) werd de gehele klaviatuur verwijderd, waardoor uiteraard het orgel onbespeelbaar is geworden. In het leeggemaakte benedencompartiment van de Groot Orgel-kast werd een electronium geplaatst. INSTRUMENT Klaviatuur & Dispositie a) toestand in 1977 opstelling registertrekkers : klavieren

2 Pedaal 01 Sousbasse Octave basse 8 Gr.Org. 03 Bourdon Montre 8 05 Bourdon 8 06 Prestant 4 07 Fourniture 4r 08 Trompette 8 Reciet 09 Flûte harmonique 8 10 Salicional 8 11 Voix céleste 8 12 Diapason 8 13 Flûte écho 4 voetbediend : - zweltrede - Tremolo - Grand Orgue au Pédalier - Récit au Pédalier - Récit au Grand Orgue - Octave grave manuaalomvang : C g 3 pedaalomvang : C f 1 b) huidige toestand De vrijstaande speeltafel is weggenomen (ca 1990?). Zij bevond zich tegen de kast die het Groot Orgel bevat (rechts van het W-raam). Pijpwerk + Grand Orgue (incl. de twee afgeleide pedaalspelen) - hoofdzakelijk pijpwerk van Schyven - pijpwerk in erg gehavende toestand (misschien nog een gevolg van de schade die de kerk opliep tijdens de Tweede Wereldoorlog) - de houten pijpen van Bourdon & Montre staan vooraan Bourdon 16 : zeer wijde mensuur; in de discant metalen gedekten met verschuifbare hoed Montre 8 : allen met een expression Bourdon 8 : groot octaaf in hout, verder roergedekten en de 12 kleinste zijn open conische Prestant 4 : eerder enge mensuur; allen met expression Fourniture : 3-4 koren Trompette 8 : - + Récit - in een zwelkas; moeilijk toegankelijk - pijpwerk uit 1932; in vrij gave toestand Windladen & Tractuur - ééndelige in lengte-richting geplaatste chromatische lade, zowel in het Gr.Org. als in het Récit; C-kanten aan de zijde van het raam, afdalend naar f 3 (richting doksaalbalustrade) - pneumatisch systeem; vermoedelijk had reeds het Schyven-orgel pneumatische tractuur, doch het is mogelijk dat Anneessens in

3 1932 het gehele orgel van een nieuwe tractuur voorzag - de conduct-buisjes van de pneumatiek zijn verdwenen Windvoorziening - balg en electro-ventilator zijn verwijderd, wellicht samen met de klaviatuur ORGELKAST - gedeelde orgelkast; identiek meubel aan weerszijden van het W-raam - neogotische stijl - de fronten bevatten geen sprekende pijpen, enkel houten sierpijpen (aan de voorkant afgeronde dikke planken) - van het onderste gedeelte van de meubels resten enkel de stijlen, alle regels en panelen zijn verwijderd - het is niet uit te sluiten dat het oorspronkelijke Schyvenorgel een ééndelige kast had (zoals in het naburige Vichte); het is evenwel niet bekend of deze dan centraal op het doksaal stond ofwel reeds terzijde van het W-raam - de huidige twee kasten zijn identiek en stammen uit dezelfde bouwperiode (mogelijks 1932) HUIDIGE TOESTAND - in verval - onbespeelbaar (o.m. door wegname van klaviatuur en windvoorziening) data onderzoek : juni 1977 & maart 2012 ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) a) Er is geen map "Tiegem" in het archief aanwezig. b) In de map "Moorslede, klooster" (= O.-L.-Vrouw ten Bunderen) is een inwijdingsprogramma te vinden, d.d. 26 juni 1932, waarin o.m. vermeld staat "In Juli wijding van het orgel te TIEGHEM dat vergroot werd van 1 tot 2 handklavieren."

4 BIBLIOGRAFIE 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Antwerpen, 1865; blz : VAN HOUTTE-VANDEN POEL (Charles Louis), à Waereghem [...] Nous faisons suivre la nomenclature des orgues placées par ce facteur: , Schuyffers Capelle, [...]; , Tieghem, de 16 reg.; il y a une voix humaine et plusieurs registres de 8 p.; 3 [...] Tous ces orgues ont un clavier, sauf ceux de Zwe[ve]ghem, de Cortemarck et de Commem qui en ont deux. 2) Slosse, Leopold ["paster van Rumbeke"] : Rond Kortrijk, of, Schetsen over de prochien van het oud bisdom Doornyk, liggende in de voormalige dekenijen van Helkyn, Kortryk & Wervick, Roeselare, 4 delen; deel IV, (facsimile-reprint 1977); blz : Het betaamt hier nog twee voorname giften van de Heeren Moreels aan te stippen, den orgel gewijd den 2 Dec. 1897, in het bijwezen van Edgard Tinel en Hugo Verriest, en de groote klokke. 3a) In het inwijdingsprogramma van het orgel in Handzame, 4 dec. 1922, liet J. Anneessens een dubbele werklijst afdrukken "Lijst der nieuwe Orgels, veranderingen en herstellingen uitgevoerd door het huis J. Anneessens, I. Sedert den Wapenstilstand II. Sedert 1905 tot 1914". In lijst II (tussen 1905 en 1914) komt voor : Tieghem, 1 clav., rest. [Dit kan duidt er op dat Anneessens reeds van vóór WO I dit orgel in onderhoud had; in 1932 breidde hij het dan uit met een tweede klavier.] 3b) "Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / " (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); Tiegem komt voor in de lijsten - Vernieuwde en Herstelde Orgels - Electrische Ventilatoren 4) Ph. Despriet : De Zuidwestvlaamse parochiekerken, een duizendjarige geschiedenis, uitg. Archeologische Stichting voor Zuid-West-Vlaanderen; + Deel 2 (Kuurne tot Zwevegem), Kortrijk, 1983; [onder Tiegem geen enkele vermelding van een orgel] + Deel 3 (Synthese), Kortrijk 1984; blz , in 15. Orgel en Orgelbouwers - blz. 580 Charles Louis Van Houtte ( ) was een orgelbouwer in Waregem; hij [... ]; hij zuiverde in 1840 het orgel van Harelbeke en werkte ook in Tiegem, Zwevegem en Kuurne.

5 ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché M75423 (1973), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel 2) foto Afdeling Monumenten & Landschappen, 1977

6 3) foto's Agentschap Onroerend Erfgoed, 2012 a. algemeen zicht b. Gr.Org. / op de stijlen na is heel de onderkast verwijderd

7 c. Gr.Org. / binnenwerk d. Récit / binnenwerk

8 e. nieuw electronium, ondergebracht in de voet van de Gr.Org.- kast