Parochiekerk Sint-Carolus

Transcriptie

1 VLAAMSE VERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : RGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit RUISELEDE Gemeente RUISELEDE Parochiekerk Sint-Carolus Arrondissement Tielt wijk DMKERKE (Brandstraat) KERK Georiënteerd bedehuis in neogotische stijl opgetrokken in op initiatief van pastoor Carolus Doom (vandaar de patroonsnaam van de kerk) en naar ontwerp van priester-architect Jan-August Clarysse. De idee voor het oprichten van een nieuwe parochie op Ruiselede bestond al in 1786, een landmeter tekende dan een plan gesitueerd aan de Bruggesteenweg tegenover de huidige Vorte Bossen; het project werd aan de vooravond van de Franse Revolutie opgedoekt. In 1859 had Carolus Doom, pastoor te Ruiselede sinds 1842, op de wijk 't Haantje een school opgericht. Het toenemende succes van deze school lag mee aan de basis van de groei van de nieuwe leefgemeenschap. Pastoor Doom achtte het dan ook noodzakelijk om hier een hulpkerk te bouwen. Begin 1868 verlaat pastoor Doom de centrumparochie en vestigt zich in de wijk die algauw de naam Doomkerke krijgt. p 30 maart 1876 wordt de wijk 't Haantje, nu officieel Doomkerke, de tweede parochie van Ruiselede. De inrichting van het volledige neogotische interieur met thans nog intacte meubilering en polychromie duurde tot ca Tussen 1931 en 1935 werden meerdere restauratiewerken uitgevoerd. Restauratiecampagne tussen 1979 en 1985 van kerkgevels en daken. Een restauratie van de roosvensters van schip en noordtransept had plaats in p 30 augustus 1947 werd op het grondgebied van Doomkerke een nieuwe parochie Kruiskerke gesticht, ten oosten van de Bruggesteenweg. De kerk is beschermd als monument, KB 11.VI.1976 RGEL Auteur oorspronkelijk instrument : onbekend Bouwjaar : ca. 1870? De huidige toestand vertoont een instrument dat misschien teruggaat op een orgel dat rond 1870 geconcipiëerd werd, maar verscheidene malen verbouwd werd. Evenueel kan het ook om tweedehandsmateriaal gaan dat pas later (rond 1900?) in Doomkerke belandde. Het enige concrete geschiedkundig gegeven is dat orgelbouwer J. Anneessens (Menen) enkele malen aan het orgel werkte. Het instrument is al sinds vele jaren in verval en onbespeelbaar.

2 INSTRUMENT Dispositie - registertrekkers op een horizontale rij boven het klavier : Prestant 4 [nieuw naamplaatje] 02 Viole de Gambe 8 [ " " ] 03 Viola di Gamba sup. 04 [Bourdon 8] [naamplaatje weg] 05 Flûte 4 06 [Doublette 2] [naamplaatje weg] 07 [strijker, 8'] [ " " ] 08 [ " " ] [ " " ] 09 [Trompet 8] [ " " ] 10 [? ] 10 = losse trekker, niet verbonden; mogelijks niet-originele knop manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C -d 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel - het toetsbeleg is nieuw (J. Anneessens?) - klein vlak voetklavier - ronde registerstokken; ronde registerknoppen met ingelijmd porceleinen naamplaatje; bijna alle naamplaatjes zijn verdwenen - binnenin de speeltafel staat in potlood "Louis Defauw" (dit is niet noodzakelijk een orgelhersteller, het kan ook om een organist of zanger gaan) Pijpwerk + front - 4-voets; bevat pijpen waarvan er een 6-tal nietsprekend zijn - de pijpen staan op afzonderlijke blokjes + binnenpijpwerk Prestant 4 : pijpen op de lade, op de grootste binnenpijp staat "f" en op het bovenlabium een quasi onleesbaar woord ("Flute"??); bevat pijpwerk van midden 19 de e. (Lovaert?), gewalst lood; wijde mensuur, waarschijnlijk veroorzaakt door toonsopschuiving; rechthoekig ingesneden stem-lappen Viola di Gamba 8 bas & sup. : jonger pijpwerk dan het vorige; de grootste pijpen steken door het dak; grote zijbaarden

3 [Bourdon 8] : wijde mensuur; baspijpen in grenenhout, met eiken voorslag, corpora verstevigd met linnen band; nu met bolusverf ingestreken; verder metalen gedekten in hoog loodgehalte, vrij slap metaal, redelijk lange hoeden, toon-inscripties ("c#" op de grootste pijp); de kleinste pijpjes zijn heterogene aanvullingen; dit register stond in origine lager gestemd (de hoeden zijn nu lager geschoven) [Flûte 4] : gedekten in makelij zoals de Bourdon 8; op de grootste pijp staat zowel de inscriptie "c" als "c#"; de 12 kleinste hebben een conisch corpus, zeer spits toelopend naar boven [Doublette 2] : homogeen pijpwerk, misschien van dezelfde origine als de 2 vorige spelen [strijker 8'] : jonger dan het andere pijpwerk, zeer enge mensuur (nog enger dan de Viola di Gamba), met grote zijbaarden; veel pijpen zijn omgeplooid en de ca. 12 grootste zijn uitgenomen (de openingen in het dak zijn nog zichtbaar); op deze plaats hebben in origine 2 spelen gestaan (1 pijpstok met 2 registerslepen) [Trompet 8] : factuur in laat-19 de -eeuwse stijl, seriewerk uit een pijpenmakerij doch voortreffelijk gemaakt; niet zo wijde mensuur; in het groot octaaf zijn de stevels bovenaan verstevigd met een koperen ring; overkragende koppen; bekers in hoog tingehalte; alle bekers met een expression; de grootste zakken door; er zijn gaten in het dak gemaakt voor de grootste bekers Windlade - windlade in eik - pijp-opstelling in V-vorm (C- en C#-kant) - eiken ventielen, achteraan in een stift bevestigd - nogal bol staande pulpeten Tractuur - liggend wellenraam onder de windlade - grenenhouten wellen, lopend in beuken dokken - er is veel vermolming ingetreden Windvoorziening - magazijnbalg in de voet van de orgelkast, grenenhout - met 1 in- en 1 uitslaande plooi - handpompbediening nog aanwezig, de hefboom is vermolmd - windkanalen in zacht hout - thans alles ingestreken met rode bolusverf (door J. Anneessens?) RGELKAST - orgel op een zijdoksaal (ingebouwd) in het koor - eiken meubel

4 - dak in grenenhout - op de regel tussen de deuren van de voet en die van de bovenkast staat een inscriptie (in krijt?), thans zodanig vervaagd dat ze niet meer leesbaar is; het is niet zeker dat het de naam van de/een orgelbouwer is, op alle andere kunstwerken in de kerk staan nl. ook de namen van de schenkers HUIDIGE TESTAND - in verval; onbespeelbaar (sinds ca. 1970!) datum onderzoek : april 2000 ARCHIVALIA A. Er is nog geen enkel archiefonderzoek aangaande dit orgel verricht. Evenmin zijn er bibliografische bronnen. Het is niet uit te sluiten dat de orgelbouwers Lovaert (Nevele en Gent) hier aan het werk geweest zijn : priester & architect J.A. Clarysse deed vaak beroep op de Lovaerts om de onder zijn leiding opgetrokken kerken van een orgel te voorzien. En ook in Ruiselede-centrum was in 1876 een orgel voltooid door Lovaert. Louis Lovaert overleed in 1884 : het orgel zou dan van vóór dat jaar moeten dateren. Een andere mogelijke auteur is de Gentse orgelbouwer Jan Vergaert ( ). Vergaert gaf ooit in een brief van 1878 een lijst op van zijn geleverde werken; Doomkerke komt hierin niet voor, dus indien Vergaert de bouwer zou zijn dan is het orgel te situeren na B. Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Doomkerke zijn volgende documenten aanwezig : 1) postkaart van pastoor H. Eeuwaert aan J. Anneessens M r. J'ai reçu votre carte de recommandation, venez exécuter à bref délai* les quelques réparations (de touches) à faire aux orgues de l'église de Doomkerke (Ruysselede). *un grand service doit avoir lieu le 12 du mois de Mai. Bien respectueusement H. Eeuwaert Curé 2) postkaart van pastoor H. Eeuwaert aan J. Anneessens M r.

5 Que nous reste-t-il à faire?? Des promesses sans exécution n'avance pas les choses. M r.le Curé de Ruysselede me charge de vous dire que les réparations à faire à nos orgues étant achevées vous pouvez aller vous rendre compte des travaux à exécuter aux orgues de Ruysselede. Je soussigne avec respect. H. Eeuwaert Curé 3) postkaart van pastoor H. Eeuwaert aan J. Anneessens M r. Wie zegt er u dat het orgel hersteld is, uw handelwijze heeft het uitzicht van veel werk te willen aanveerden met langen uitstel. Ik spreek nog te besten voor u by M r. Pastor van Ruysselede opdat gy te liever en eerder zoudet komen en gy fopt my alzoo. Het orgel van Ruysselede kan bespeeld worden terwyl de onze niet, omdat er drie touchen blyven liggen - met weinig werk zoudet gy ons uit den nood helpen. Ik betrouw my nogmaals op uw gegeven woord van eer van te komen vast en zeker van deze week. gegroet. H. Eeuwaert pastor 4) s.d. (poststempel ) - postkaart van onderwijzer M. Vergote aan J. Anneessens Weledele Heer, Ik zit terug met den harmonium in de kerk te spelen sedert eenige weken - de E.H: P. heeft mij opgelegd U te vragen eens te komen zien wat er met den orgel scheelt - genegene groeten Marcel Vergote nderwijzer 5) s.d. (door Anneessens bijgeschreven "Reçu le ") - naamkaartje van pastoor H. Eeuwaert aan J. Anneessens H. Eeuwaert Pastor drukt de begeerte uit dat gij 't mekaniek van den orgel zou willen komen naarzien; eerbiedige groeten. 6) s.d. (door Anneessens bijgeschreven "Reçu le ") - naamkaartje van pastoor H. Eeuwaert aan J. Anneessens Mijnheer, ik heb pas de laatste rekening betaald voor 't nazien van den orgel = (de beweging of buigzaamheid der noten van 't klavier); en zie den orgelist zeg my dat nogmaals bijna al de noten van de ctave stilvallen bij het spelen, 't is te zeggen van de octave die meest gebruikt wordt. Gelief zelf eens te komen nazien. H. Eeuwaert Pastor ICNGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek - geen foto waarop het orgel te zien is

6 2) foto's Afdeling Monumenten & Landschappen, november 2001

7

8

9

10

11 ADDENDUM In het koor bevinden zich een eikenhouten communiebank (1871) en koorgestoelte, geschonken door Lucia Doom (zuster van pastoor Doom). Rijk gesculpteerd koorgestoelte onder puntgevels en gewelven, versierd met vier- en driepassen en met afbeelding van Bijbelse taferelen en heiligenlevens. p twee van deze taferelen is ook een orgel uitgebeeld :

12