Eindrapport Mei 29 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DÉVELOPPEMENT DURABLE VZW
Eindrapport Mei 29 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DÉVELOPPEMENT DURABLE VZW (VISA 28/E8-66) INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DEVELOPPEMENT DURABLE ASBL Boulevard Frère Orban, 4 à 5 NAMUR Tel : +32.81.25.4.8 - Fax : +32.81.25.4.9 - E-mail : icedd@icedd.be
INHOUD 1. Algemene context... 2 1.1. Demografische context... 2 1.1.1. Bevolking...2 1.1.2. Wachtregister...4 1.1.3. Bevolkingsdichtheid...5 1.1.4. Leeftijdspiramide...6 1.1.5. Particuliere huishoudens...8 1.2. Sociaaleconomische context... 1 1.2.1. Tewerkstelling...1 1.2.1.1. Interne tewerkstelling...1 1.2.1.1.1. Industriële tewerkstelling...13 1.2.1.1.2. Tewerkstelling in de tertiaire sector...14 1.2.1.2. Pendelverkeer...17 1.2.1.3. Percentages m.b.t. beroepsbevolking, tewerkstelling en werkloosheid...18 1.2.2. Bruto Binnenlands Product en toegevoegde waarde...19 1.2.2.1. Toegevoegde waarde...19 1.2.2.1.1. Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen...19 1.2.2.1.2. Bruto toegevoegde waarde per activiteitensector...2 1.2.2.2. Bruto Binnenlands Product...23 1.2.2.2.1. BBP tegen courante prijzen...23 1.2.2.2.2. BBP per inwoner in koopkrachtpariteit...24 1.2.3. Inkomen...25 1.2.3.1. Belastbaar inkomen per belastingaangifte...25 1.2.3.2. Beschikbaar inkomen per huishouden...27 1.3. Klimaatomstandigheden...28 1.4. Evolutie van de energieprijzen... 3 1.4.1. Aardolieproducten...3 1.4.1.1. Ruwe aardolie...3 1.4.1.2. Brandstoffen en oliebrandstoffen...32 1.4.2. Elektriciteit...36 1.4.2.1. Prijs per type consument...36 1.4.2.1.1. Huishoudelijk gebruik...37 1.4.2.1.2. Industrieel gebruik...38 1.4.3. Aardgas...4 1.4.3.1. Grensprijs...4 1.4.3.2. Prijs per type consument...41 1.4.3.2.1. Huishoudelijk gebruik...41 1.4.3.2.2. Industrieel gebruik...43 2. Primaire productie en terugwinning... 44 2.1. Biomassa... 45 2.1.1. Verbranding van huishoudelijk afval...45 2.1.2. Houtverbranding voor verwarming...47 2.1.3. Biobrandstoffen...47 2.1.3.1. Biobrandstoffen voor het vervoer...47 2.1.3.2. Andere vloeibare biobrandstoffen...47
2.2. Hernieuwbare energie exclusief biomassa... 47 2.2.1. Zonne-energie...47 2.2.1.1. Fotovoltaïsche zonne-energie...48 2.2.1.2. Thermische zonne-energie...48 2.2.2. Warmtepompen...48 2.3. Synthese... 49 3. Transformatie... 5 3.1. Verwerking tot cokes... 5 3.2. Verbranding... 5 3.3. Elektriciteitsproductie... 51 3.3.1. Gewestelijke productie...51 3.3.1.1. Totale productie...51 3.3.1.2. Cogeneratie of warmtekrachtkoppeling...54 3.3.2. Netto elektriciteitsproductie in België per energiebron...55 4. Verbruik per energiedrager... 6 4.1. Elektriciteit... 6 4.1.1. Leveranciers...6 4.1.2. Verbruik...6 4.2. Aardgas... 62 4.2.1. Gemiddelde samenstelling van het aardgas...62 4.2.2. Bevoorrading...63 4.2.3. Leveranciers...64 4.2.4. Aantal gasmeters of toegangspunten...65 4.2.5. Verbruik...65 4.3. Ruwe aardolie... 67 4.4. Vaste brandstoffen... 68 5. Verbruik per sector... 69 5.1. Industrie... 69 5.1.1. Activiteit...7 5.1.2. Verbruik 27...72 5.1.3. Penetratiegraad van elektriciteit...74 5.1.4. Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik...74 5.1.5. Evolutie van het verbruik...74 5.1.5.1. Evolutie per energiedrager...74 5.1.5.2. Evolutie per activiteitentak...77 5.2. Huishoudelijk en equivalenten... 8 5.2.1. Huisvesting...8 5.2.1.1. Verbruik en energierekening van de huisvesting in 27...8 5.2.1.1.1. Woningpark in 21...8 5.2.1.1.1.1. Verdeling volgens oppervlakte...82
5.2.1.1.1.2. Verdeling volgens aantal personen in het huishouden...82 5.2.1.1.2. Schatting van het woningpark in 27...83 5.2.1.1.3. Eindverbruik in 27...86 5.2.1.1.4. Schatting van de voorzieningen van de woningen in 27...88 5.2.1.1.5. Specifieke verbruikscijfers...89 5.2.1.1.6. Conventionele balans...9 5.2.1.1.7. Energierekening 27...91 5.2.1.2. Evolutie 199-27...94 5.2.1.2.1. Evolutie van het woningpark en zijn kenmerken...95 5.2.1.2.1.1. Aantal woningen opgenomen in het kadaster...95 5.2.1.2.1.2. Aantal leegstaande woningen...95 5.2.1.2.1.3. Aantal bewoonde woningen...96 5.2.1.2.1.4. Park van sociale woningen...96 5.2.1.2.2. Kenmerken van het woningpark...97 5.2.1.2.2.1. Woningtypes...97 5.2.1.2.2.2. Ouderdom van de woningen...98 5.2.1.2.2.3. Bewoonbare oppervlakte van de woningen... 5.2.1.2.2.4. Statuut van de bewoner...12 5.2.1.2.2.5. Verwarmingsbrandstof... 12 5.2.1.2.2.6. Penetratiegraad van centrale verwarming... 14 5.2.1.2.2.7. Badkamercomfort... 14 5.2.1.2.2.8. Elektrische voorzieningen... 15 5.2.1.2.2.9. Warmte-isolatie van de woningen... 11 5.2.1.2.2.1. Voorzieningen inzake toestellen op aardgas... 112 5.2.1.2.3. Evolutie van het verbruik en verklarende factoren... 112 5.2.1.2.3.1. Evolutie van het verbruik... 112 5.2.1.2.3.2. Verklarende variabelen... 115 5.2.1.2.3.2.1. Brandstoffen... 115 5.2.1.2.3.2.2. Elektriciteit... 117 5.2.1.2.3.2.3. Totaal... 118 5.2.2. Tertiaire sector... 12 5.2.2.1. Activiteit... 12 5.2.2.1.1. Evolutie van het gebouwenpark... 12 5.2.2.1.1.1. Evolutie van de bouw... 12 5.2.2.1.2. Evolutie van de activiteit per sector... 123 5.2.2.1.2.1. Handel... 123 5.2.2.1.2.2. Kantoren... 126 5.2.2.1.2.3. Onderwijs... 127 5.2.2.1.2.4. Gezondheidszorg... 128 5.2.2.2. Verbruik... 13 5.2.2.2.1. Hoogspanningscliënteel tertiaire sector... 13 5.2.2.2.1.1. Verbruik 27... 131 5.2.2.2.1.2. Penetratiegraad van elektriciteit... 134 5.2.2.2.1.3. Aandeel van aardgas in het brandstoftotaal... 134 5.2.2.2.2. Laagspanningscliënteel tertiaire sector...135 5.2.2.2.3. Totaal verbruik van de tertiaire sector... 135 5.2.2.2.3.1. Verbruik 27... 135 5.2.2.2.3.2. Evolutie van het verbruik per energiedrager... 136 5.2.2.2.3.3. Evolutie van het verbruik per activiteitentak... 139 5.2.2.3. Specifieke verbruikscijfers... 143 5.2.2.4. Aanwezigheid van klimaatregeling in gebouwen uit de tertiaire sector... 145 5.2.2.5. Bezettingsgraden... 146 5.2.2.6. Energiebesparende maatregelen... 146 5.3. Vervoer... 147 5.3.1. Spoorwegvervoer... 147 5.3.1.1. NMBS... 147 5.3.1.1.1. Netwerk... 147 5.3.1.1.2. Park van het tractiematerieel... 148 5.3.1.1.3. Verkeer... 149 5.3.1.1.3.1. Reizigersverkeer... 149 5.3.1.1.3.2. Goederenverkeer... 15 5.3.1.1.4. Specifieke verbruikscijfers... 151 5.3.1.1.5. Verbruik in 27... 152 5.3.1.2. MIVB... 153 5.3.1.2.1. Verkeer... 153 5.3.1.2.2. Verbruik... 153
5.3.2. Wegvervoer... 154 5.3.2.1. Het motorvoertuigenpark... 154 5.3.2.1.1. Evolutie van het totale wagenpark... 154 5.3.2.1.2. Evolutie van het park per type voertuig... 155 5.3.2.1.3. Motorisatiegraad... 157 5.3.2.1.3.1. Motorisatiegraad per inwoner...157 5.3.2.1.3.2. Motorisatiegraad per huishouden... 158 5.3.2.1.4. Overschakeling op diesel... 158 5.3.2.1.5. Ouderdom van de voertuigen... 159 5.3.2.2. Lengte van het wegennet... 161 5.3.2.3. Kilometerafstand afgelegd per type voertuig... 162 5.3.2.4. Wegverkeer... 167 5.3.2.4.1. Personenvervoer met wagens en motoren... 169 5.3.2.4.2. Gewestelijk openbaar vervoer...169 5.3.2.4.3. Collectief wegvervoer... 171 5.3.2.4.4. Vrachtvervoer... 172 5.3.2.5. Brandstofprijzen... 172 5.3.2.6. Brandstofverbruik... 173 5.3.2.6.1. Specifiek verbruik... 173 5.3.2.6.1.1. Gevolgen van het Kyoto-protocol... 173 5.3.2.6.1.2. Verband tussen snelheid en verbruik... 174 5.3.2.6.2. Evolutie van de brandstofverkoop... 175 5.3.2.6.3. Openbaar wegvervoer... 178 5.3.3. Waterwegvervoer... 179 5.3.4. Totaal verbruik... 181 5.3.4.1. Verbruik per energiedrager... 181 5.3.4.2. Energieverbruik per vervoermiddel... 183 5.4. Niet-energetisch verbruik... 185 6. Energiebalans van het eindverbruik... 186 6.1. Evolutie per sector... 186 6.2. Evolutie per energiedrager... 188 6.3. Energieverbruik per inwoner... 19 6.4. Eindverbruik met klimaatcorrectie... 19 7. Globale energiebalans... 194 7.1. Bruto binnenlands verbruik... 194 7.2. Balans... 195 7.3. Balans van de primaire energie... 198 8. Energierekening van de eindverbruikers... 199 8.1. Energierekening per sector en per energiedrager... 199 9. Indirecte uitstoot... 2 9.1. Emissiecoëfficiënten... 2 9.2. Uitstoot... 25
1. Vergelijking tussen de gewesten... 27 1.1. Context... 27 1.2. Energiebalans... 29 1.2.1. Bronnen en hypothese... 29 1.2.2. Primaire productie en terugwinning van energie... 29 1.2.3. Elektriciteitsproductie... 21 1.2.4. Balans van het eindverbruik... 21 1.2.4.1. Verbruik van Bundesland Berlijn in 22... 21 1.2.4.2. Verbruik van Ile-de-France in 1997... 211 1.2.4.3. Verbruik van de regio Inner London in 26... 212 1.2.5. Vergelijking van het eindverbruik... 213 1.2.5.1. Totaal eindverbruik per inwoner...213 1.2.5.2. Verdeling van het verbruik per energiedrager... 214 1.2.5.3. Verdeling van het verbruik per activiteitentak...214 1.2.5.4. Wegvervoer... 215 1.2.5.4.1. Wagenpark... 215 1.2.5.4.2. Verbruik... 215
LIJST VAN DE TABELLEN Tabel1 - Bevolking per gewest...3 Tabel 2 - Aantal en omvang van de particuliere huishoudens per gewest...9 Tabel 3 - Werkgelegenheid loontrekkenden en zelfstandigen...1 Tabel 4 - Tewerkstelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...12 Tabel 5 - Tewerkstelling volgens woonplaats en werkplaats in 1998...17 Tabel 6 - Tewerkstelling volgens werkplaats in 1998...17 Tabel 7 - Tewerkstelling volgens woonplaats en werkplaats in 27...17 Tabel 8 - Tewerkstelling volgens werkplaats in 27...17 Tabel 9 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen courante prijzen...19 Tabel 1 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen courante prijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...2 Tabel 11 - Bruto binnenlands product tegen basisprijzen tegen courante prijzen...23 Tabel 12 - Gemiddeld belastbaar inkomen per aangifte...25 Tabel 13 - Klimaatgegevens...28 Tabel 14 - Prijs per vat aardolie...3 Tabel 15 - Gemiddelde jaarprijzen van de belangrijkste verkeersbrandstoffen en oliebrandstoffen...34 Tabel 16 - Kenmerken van de type-elektriciteitsverbruikers in de huishoudelijke sector...36 Tabel 17 - Kenmerken van de type-elektriciteitsverbruikers in de industrie...36 Tabel 18 - Elektriciteitsprijs in de huishoudelijke sector per klantentype...37 Tabel 19 - Elektriciteitsprijs in de industriële sector per klantentype...39 Tabel 2 - Kenmerken van de type-aardgasverbruikers in de huishoudelijke sector...41 Tabel 21 - Kenmerken van de type-aardgasverbruikers in de industrie...41 Tabel 22 - Aardgasprijzen voor huishoudelijk gebruik per klantentype...42 Tabel 23 - Aardgasprijzen voor huishoudelijk gebruik per klantentype...43 Tabel 24 - Productie van thermische zonne-energie...48 Tabel 25 - Energieproductie en -verbruik van warmtepompen in 27...49 Tabel 26 - Balans van de hernieuwbare energiebronnen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27 (in ktoe OVW)...49 Tabel 27 - Netto ontwikkelbaar vermogen van het park van elektriciteitscentrales...51 Tabel 28 Elektrisch vermogen van de elektriciteitsproducenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27...52 Tabel 29 - Balans van de transformatie van de elektriciteitscentrales in 27...53 Tabel 3 - Netto elektriciteitsproductie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...53 Tabel 31 - Kenmerken en producties van het park van warmtekrachtkoppelingscentrales in 27...54 Tabel 32 - Evolutie van het vermogen en de productie van de warmtekrachtkoppelingscentrales...54 Tabel 33 - Netto elektriciteitsproductie in België...56 Tabel 34 - Elektriciteitsverbruik per tarief in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België...61 Tabel 35 - Gemiddelde samenstelling van het aardgas, naargelang het land van herkomst...62 Tabel 36 - Bevoorrading van aardgas in België per land van herkomst...63 Tabel 37 - Aantal aardgasmeters per gewest (x )...65 Tabel 38 - Verbruik van aardgas in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België...65 Tabel 39 - Energiebalans van de industrie in 27 (in ktoe OVW)...73 Tabel 4 - Aandeel van de energiedragers in de energiebalans van de industrie 27 (in %)...73 Tabel 41 - Energieverbruik van de industrie per energiedrager...75 Tabel 42 - Energieverbruik van de industrie per activiteitentak...78 Tabel 43 - Woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 21...81 Tabel 44 - Evolutie 27/26 van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...83
Tabel 45 - Schatting van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27...84 Tabel 46 - Verbruik van de huisvesting in 27...86 Tabel 47 - Schatting van de voorzieningen van de Brusselse woningen in 27...88 Tabel 48 - Schatting van het elektropark en het verbruik in 27...88 Tabel 49 - Specifieke verbruikscijfers bij genormaliseerd klimaat (in toe/woning, in 27)...89 Tabel 5 - Conventionele balans van de huisvestingssector 27 (bij genormaliseerd klimaat) (in ktoe OVW)...9 Tabel 51 - Energierekening van de huisvestingssector in 1. EUR (27)...91 Tabel 52 - Penetratie van de voornaamste elektrotoestellen...18 Tabel 53 - Evolutie van de penetratie van de voornaamste elektrotoestellen (met als index Enquête 1995/1996 = )...18 Tabel 54 - Energieverbruik in de huisvestingssector per drager...113 Tabel 55 - Aantal zelfbedieningswinkels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...123 Tabel 56 - Verkoopoppervlakte van de zelfbedieningszaken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x m²)...124 Tabel 57 - Aantal studenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x)...127 Tabel 58 - Aantal ziekenhuisbedden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...128 Tabel 59 - Energiebalans van de tertiaire sector HS in 27 (in ktoe OVW)...132 Tabel 6 - Energiebalans van de tertiaire sector HS 27 (in % per drager)...133 Tabel 61 - Energiebalans van de tertiaire sector (HS+LS) in 27 (in ktoe OVW)...136 Tabel 62 Aandeel van de energiedragers in het verbruik van de tertiaire activiteitentakken (HS+LS) in 27 (in %)...136 Tabel 63 - Eindverbruik van de tertiaire sector per energiedrager...137 Tabel 64 - Energieverbruik van de tertiaire sector (in ktoe OVW)...139 Tabel 65 - Verdeling van het verbruik van de tertiaire sector per activiteitentak...14 Tabel 66 - Verbruik per arbeidsplaats (MWh OVW per arbeidsplaats VTE)...14 Tabel 67 - Verbruik per vierkante meter (kwh OVW per m²)...14 Tabel 68 - Samenvatting van de specifieke verbruikscijfers voor elektriciteit en brandstoffen in 27...144 Tabel 69 - Percentage klimaatregeling per activiteitentak in 28...145 Tabel 7 - Bezettingsgraden van de tertiaire sector in 27...146 Tabel 71 - Aantal antwoorden en percentage antwoorden met energiezuinig gedrag (gegevens 28)...146 Tabel 72 - Evolutie van het spoornetwerk en zijn dichtheid...147 Tabel 73 - Park van het tractiematerieel van de NMBS...148 Tabel 74 - Reizigersverkeer van de NMBS...149 Tabel 75 - Goederenverkeer van de NMBS...15 Tabel 76 - Energieverbruik van het NMBS-spoorwegvervoer in 27...152 Tabel 77 - Verkeer van de MIVB per vervoermiddel...153 Tabel 78 - Totaal motorvoertuigenpark per gewest...154 Tabel 79 - Motorvoertuigenpark van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...155 Tabel 8 - Wegennet in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...161 Tabel 81 - Gemiddelde kilometerafstand afgelegd door wagens voor persoonlijk en gemengd gebruik volgens cilinderinhoud in 27...166 Tabel 82 - Totaal wegverkeer per gewest...167 Tabel 83 - Wegverkeer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...168 Tabel 84Aantal vervoerde reizigers en afgelegde afstand door het gewestelijk openbaar vervoer...17 Tabel 85 - Vervoer met bussen en touringcars...171 Tabel 86 - Gewestelijke verdeling van het intra- en intergewestelijk wegvervoer in 27 (in miljoen ton)...172 Tabel 87 - Eindverbruik van het wegvervoer...176 Tabel 88 - Waterwegverkeer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...179 Tabel 89 - Evolutie van het totaal eindverbruik van het vervoer per energiedrager...182 Tabel 9 - Evolutie van het totale eindverbruik van het vervoer per vervoermiddel...184
Tabel 91 - Eindverbruik per sector...187 Tabel 92 - Eindverbruik per energiedrager...189 Tabel 93 - Eindverbruik per sector met en zonder klimaatcorrectie (in ktoe OVW)...193 Tabel 94 - Globale energiebalans van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27 (in ktoe OVW)...196 Tabel 95 - Balans van het primaire energieverbruik van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27 (ktoe OVW)...198 Tabel 96 - Energierekening van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 27 (in miljoen euro)...199 Tabel 97 - Formule voor de berekening van de indirecte emissiecoëfficiënt...2 Tabel 98 - Nettoproductie, verliezen en invoer van elektriciteit in België...21 Tabel 99 - Uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 door de Belgische elektriciteitscentrales van de producenten (zelfproducerende installaties niet meegerekend)...23 Tabel - Indirecte uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 per sector in 27...25 Tabel 11 - Eindverbruik van Bundesland Berlijn in 22 (in ktoe OVW)...21 Tabel 12 - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van elke sector in Bundesland Berlijn in 22...211 Tabel 13 - Aandeel van de sectoren in het eindverbruik van elke energiedrager in Bundesland Berlijn in 22...211 Tabel 14 - Eindverbruik van de regio Ile-de-France in 1997 (in Mtoe OVW)...211 Tabel 15 - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van elke sector in de regio Ile-de-France in 1997...212 Tabel 16- Eindverbruik van de regio Inner London in 26 (in ktoe OVW)...212 Tabel 17 - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van de regio Inner London in 26...212 Tabel 18 - Aandeel van de sectoren in het eindverbruik van elke energiedrager in de regio Inner London in 26...213
LIJST VAN DE FIGUREN Figuur1 - Evolutie van de bevolking per gewest...3 Figuur 2 - Jaarlijkse bevolkingsgroei...4 Figuur 3 - Evolutie van de totale bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...5 Figuur 4 - Evolutie van de bevolkingsdichtheid per gewest...5 Figuur 5 - Evolutie van de gemiddelde leeftijd van de bevolking per gewest...6 Figuur 6 - Leeftijdspiramide...7 Figuur 7 - Percentage alleenwonenden van de bevolking...8 Figuur 8 - Evolutie van het aantal en de omvang van de particuliere huishoudens per gewest...9 Figuur 9 - Evolutie van de interne tewerkstelling...11 Figuur 1 - Specialisatie-index van enkele subtakken van de industriële activiteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...13 Figuur 11 - Evolutie van de tewerkstelling in de industrie...14 Figuur 12 - Specialisatie-index van enkele subtakken van tertiaire activiteiten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...15 Figuur 13 - Evolutie van de tewerkstelling in de tertiaire sector...15 Figuur 14 - Evolutie van de tewerkstelling in de voornaamste takken van de tertiaire sector...16 Figuur 15 - Tewerkstelling in het Gewest en van de bewoners van Brussel-Hoofdstad in 27...18 Figuur 16 - Percentages m.b.t. beroepsbevolking, tewerkstelling en werkloosheid per gewest...18 Figuur 17 - Evolutie 1995-26 van de bruto toegevoegde waarde tegen courante prijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...21 Figuur 18 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen marktprijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest per activiteitensector...22 Figuur 19 - Evolutie van het BBP tegen basisprijzen tegen courante prijzen per gewest...23 Figuur 2 - BBP per inwoner en per gewest...24 Figuur 21 - Evolutie van het gemiddeld belastbaar inkomen per aangifte...26 Figuur 22 - Gemiddeld belastbaar inkomen per aangifte en per inwoner...26 Figuur 23 - Beschikbaar jaarinkomen per huishouden (in EUR)...27 Figuur 24 - Beschikbaar jaarinkomen per huishouden per inkomensschijf (in EUR)...27 Figuur 25 - Evolutie van de voornaamste klimaatgegevens...29 Figuur 26 - Evolutie van de prijs per vat aardolie...31 Figuur 27 - Evolutie van de spotprijzen in dollar en in euro, evenals de maximumprijs volgens het programmacontract...32 Figuur 28 - Samenstelling van de prijzen van de voornaamste brandstoffen en oliebrandstoffen...33 Figuur 29 - Evolutie van de courante prijzen van de voornaamste aardolieproducten van 26 tot 27...34 Figuur 3 - Evolutie van de gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste oliebrandstoffen en verkeersbrandstoffen...35 Figuur 31 - Jaarlijkse stijging van de prijs incl. BTW voor elektriciteit in de huishoudelijke sector per klantentype...37 Figuur 32 - Evolutie van de elektriciteitsprijzen per type huishoudelijke klant...38 Figuur 33 - Jaarlijkse stijging van de prijs excl. BTW voor elektriciteit in de industriële sector per klantentype...38 Figuur 34 - Evolutie van de elektriciteitsprijzen voor industrieel gebruik (excl. BTW)...39 Figuur 35 - Vergelijking van de evolutie van de prijs per vat ruwe aardolie en de grensprijs van aardgas...4 Figuur 36 - Jaarlijkse groei van de prijs incl. BTW van aardgas in de huishoudelijke sector per klantentype...41 Figuur 37 - Evolutie van de aardgasprijzen per type huishoudelijke klant (prijs incl. BTW)...42 Figuur 38 - Evolutie van de aardgasprijzen voor industrieel gebruik (prijs excl. BTW)...43 Figuur 39 - Evolutie van de hoeveelheid afval die wordt verbrand door Brussel Energie...45 Figuur 4 - Elektriciteitsproductie van de thermische centrale van Electrabel in Schaarbeek...46 Figuur 41 - Evolutie van de netto elektriciteitsproductie in België...57 Figuur 42 - Verdeling van de netto elektriciteitsproductie in België, per primaire energiebron...58 Figuur 43 - Elektriciteitsuitwisselingen van en naar België...59 Figuur 44 - Evolutie van het elektriciteitsverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...61
Figuur 45 - Evolutie van de bevoorrading van aardgas in België...64 Figuur 46 - Evolutie van het aardgasverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...66 Figuur 47 - Verdeling van de bevoorrading van aardolie in België per land van herkomst...67 Figuur 48 - Aandeel van de OPEC in de bevoorrading van aardolie in België...67 Figuur 49 - Evolutie van de invoer van vaste brandstoffen in België...68 Figuur 5 - Structuur van de industriële sector...69 Figuur 51 - Assemblage van wagens in de fabriek Volkswagen-Audi van Vorst...7 Figuur 52 - Evolutie van de industriële productie-indexen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...71 Figuur 53 - Aandeel van de activiteitentakken in het totale industriële verbruik...72 Figuur 54 - Aandeel van de energiedragers in het totale industriële verbruik...72 Figuur 55 - Penetratiegraad van elektriciteit per industrietak in 27...74 Figuur 56 - Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik per industrietak in 27...74 Figuur 57 - Evolutie van het energieverbruik in de industrie per energiedrager...76 Figuur 58 - Evolutie van het energieverbruik per industrietak van 1991 tot 27 (met als index 1991 = )...77 Figuur 59 - Energieverbruik en tewerkstelling van de voornaamste industriële activiteitentakken...79 Figuur 6 - Woningpark per type woning en type verwarming in 21...8 Figuur 61 - Verdeling van de energiedragers per gemiddelde oppervlakte van de Brusselse woningen in 21...82 Figuur 62 - Verdeling van de energiedragers volgens omvang van de Brusselse huishoudens in 21...82 Figuur 63 - Woningpark per type woning en type verwarming in 27...85 Figuur 64 - Energieverbruik in de huisvestingssector per energiedrager in 27...87 Figuur 65 - Aandeel van de energieën in het energieverbruik van de huisvestingssector per gebruik in 27...87 Figuur 66 - Energieverbruik van de huisvesting bij genormaliseerd klimaat in 27...9 Figuur 67 - Verdeling van de energierekening van de huisvesting in 27...91 Figuur 68 - Vergelijking van de energierekening van de huisvesting (in EUR/woning) in 27...92 Figuur 69 - Vergelijking van het verbruik en van de energierekeningen volgens gebruik en drager in 27...93 Figuur 7 - Verklarende variabelen voor het energieverbruik...94 Figuur 71 - Evolutie van het aantal gekadastreerde woningen...95 Figuur 72 - Evolutie van het bewoonde woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...96 Figuur 73 - Evolutie van het park van sociale woningen...96 Figuur 74 - Aandeel van de eengezinswoningen in het woningpark...97 Figuur 75 - Verdeling van het huizenpark volgens bebouwingstype in 21...97 Figuur 76 - Aantal werkelijk opgestarte woningen (x )...98 Figuur 77 - Verdeling van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op basis van het bouwjaar...98 Figuur 78 - Aandeel van de woningen jonger dan 2 jaar...99 Figuur 79 - Aandeel van de woningen verbouwd sinds 1991...99 Figuur 8 - Evolutie van de verdeling van het Brusselse woningpark volgens bewoonbare oppervlakte... Figuur 81 - Gemiddelde bewoonbare oppervlakte per werkelijk opgestarte woning (in m²)... Figuur 82 - Totale oppervlakte van de werkelijk opgestarte woningen (jaarlijks en gecumuleerd x m²)... Figuur 83 - Verdeling van het woningpark op grond van de bewoonbare oppervlakte...11 Figuur 84 - Statuut van de bewoner...12 Figuur 85 - Verdeling van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest volgens de voornaamste verwarmingsbrandstof...13 Figuur 86 - Evolutie van de penetratiegraad van elektrische verwarming...13 Figuur 87 - Penetratiegraad van centrale verwarming in het woningpark van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...14 Figuur 88 - Badkamercomfort...14 Figuur 89 - Evolutie van de elektrovoorzieningen...15 Figuur 9 - Evolutie van elektrische voorzieningen...16
Figuur 91 - Evolutie van de voorziening in informatie- en communicatietechnologieën...17 Figuur 92 - Evolutie van de gemiddelde tijd die men tv kijkt...19 Figuur 93 - Evolutie van de arbeidstijd...19 Figuur 94 - Aandeel van de woningen voorzien van een isolatiesysteem in 21...11 Figuur 95 - Penetratie van dubbele beglazing...11 Figuur 96 - Isolatiediktes in nieuwbouw (in mm)...111 Figuur 97 - Evolutie van de verkoop en penetratie van aardgastoestellen...112 Figuur 98 - Evolutie van het energieverbruik van de huisvestingssector per type drager...114 Figuur 99 - Verklarende variabelen van de evoluties van het brandstofverbruik...116 Figuur - Verklarende variabelen van de evoluties van het elektriciteitsverbruik...117 Figuur 11 - Verklarende variabelen van de evoluties van het totale verbruik...119 Figuur 12 - Evolutie van de bouw van tertiaire gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...121 Figuur 13 - Aandeel van de activiteitentakken in de vloeroppervlakte van de tertiaire gebouwen gebouwd van 1996 tot 26 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...122 Figuur 14 - Aandeel van de activiteitentakken in het volume van de tertiaire gebouwen gebouwd van 1996 tot 26 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...122 Figuur 15 - Aantal BTW-plichtigen in de handel...123 Figuur 16 - Evolutie van de oppervlakte van zelfbedieningswinkels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x m²) (x 1. m²)...124 Figuur 17 - Verdeling van de verkoopoppervlakte van de zelfbedieningszaken in 26...124 Figuur 18 - Aantal actieve zelfbedieningszaken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 26 volgens hun openingsjaar...125 Figuur 19 - Evolutie van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...126 Figuur 11 - Evolutie van het aantal studenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...127 Figuur 111 - Evolutie van het aantal ziekenhuisbedden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België...128 Figuur 112 - Aantal en duur van de hospitalisaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...129 Figuur 113 - Structuur van de tertiaire sector...13 Figuur 114 - Evolutie van het energieverbruik van de tertiaire sector HS per drager en per activiteitentak...131 Figuur 115 - Penetratiegraad van elektriciteit per tak van de tertiaire sector HS in 27...134 Figuur 116 - Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik per tak van de tertiaire sector HS in 27...134 Figuur 117 - Evolutie van het energieverbruik van de tertiaire sector per type drager...138 Figuur 118 - Evolutie van het energieverbruik van de tertiaire sector...141 Figuur 119 - Evolutie van het energieverbruik en de tewerkstelling in de voornaamste activiteitentakken van de tertiaire sector...142 Figuur 12 - Evolutie van de aanwezigheid van airconditioning in de tertiaire sector...145 Figuur 121 - Totale evolutie en verdeling van het tractiematerieel van de NMBS per type...148 Figuur 122 - Evolutie van het reizigersverkeer van de NMBS...149 Figuur 123 - Evolutie van het goederenverkeer over het spoor...15 Figuur 124- Gemiddeld specifiek tractieverbruik van de NMBS...151 Figuur 125 - Evolutie van de gemiddelde massa van het NMBS-materieel per zitplaats...151 Figuur 126 - Verdeling van het verbruik van de spoorwegen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België in 27...152 Figuur 127 - Evolutie van het verkeer van de MIVB...153 Figuur 128 - Evolutie van het voertuigenpark per gewest...155 Figuur 129 - Evolutie van het voertuigenpark van de voornaamste types in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...156 Figuur 13 - Evolutie van het motorenpark...156 Figuur 131 - Evolutie van het voertuigenpark per type in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...157 Figuur 132 - Evolutie van de penetratie van de wagens per gewest...157 Figuur 133 - Verband tussen inkomensniveau en aantal wagens per huishouden...158 Figuur 134 - Overschakeling van het wagenpark op diesel...159 Figuur 135 - Gemiddelde ouderdom van personenwagens...159
Figuur 136 - Percentage van het park van ingeschreven personenwagens en wagens voor gemengd gebruik volgens ouderdom van het voertuig en motortype...16 Figuur 137 - Evolutie van het wegennet in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...161 Figuur 138 - Gemiddelde jaarlijkse kilometerafstand afgelegd door voertuigen voor personenvervoer in 27...162 Figuur 139 - Gemiddelde jaarlijkse kilometerafstand afgelegd door voertuigen voor vrachtvervoer in 27...163 Figuur 14 - Gemiddelde kilometerafstand afgelegd door de wagens op grond van hun type, hun brandstof, hun ouderdom en het gewest van inschrijving in 27...164 Figuur 141 - Gemiddelde kilometerafstand afgelegd door de voertuigen voor vrachtvervoer, bussen en touringcars op grond van hun brandstof, hun ouderdom en het gewest van inschrijving in 27...165 Figuur 142 - Gemiddelde jaarlijkse afstand afgelegd in België door Belgische personenwagens...166 Figuur 143 - Verdeling van het Belgisch wegverkeer per gewest...167 Figuur 144 Evolutie van het wegverkeer per nettype...168 Figuur 145 - Wegvervoer van personen...169 Figuur 146 - Evolutie van het aantal reizigers vervoerd door het gewestelijk openbaar vervoer...17 Figuur 147 - Evolutie van het gemiddeld specifiek verbruik van de nieuwe wagens die jaarlijks in België worden ingeschreven...173 Figuur 148 - Evolutie van de cilinderinhoud en van het gemiddelde vermogen van de nieuwe Europese wagens die jaarlijks in België worden ingeschreven...174 Figuur 149 - Evolutie van het specifiek verbruik van de wagens op grond van de snelheid...174 Figuur 15 - Evolutie van het eindverbruik van het wegvervoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...175 Figuur 151 - Evolutie van het brandstofverbruik van het wegvervoer en van enkele hoofdfactoren van dat vervoer...177 Figuur 152 - Jaarlijks groeipercentage en jaarlijks gemiddelde van het verbruik van verkeersbrandstoffen en van enkele hoofdfactoren van dat vervoer...178 Figuur 153 - Evolutie van het waterwegvervoer van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...18 Figuur 154 - Evoluties van het verbruik van het vervoer per inwoner en per eenheid toegevoegde waarde...181 Figuur 155 - Evolutie van het eindverbruik van het vervoer per type drager in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...183 Figuur 156 - Evolutie van het eindverbruik van het vervoer per type vervoermiddel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...185 Figuur 157 - Evolutie van het eindverbruik per sector...186 Figuur 158 - Evolutie van het totale eindverbruik per energiedrager...188 Figuur 159 - Evolutie van het energieverbruik per inwoner...19 Figuur 16 - Evolutie van het eindverbruik met en zonder klimaatcorrectie...191 Figuur 161 - Evolutie van het eindverbruik per sector, met en zonder klimaatcorrectie...192 Figuur 162 - Evolutie van het bruto binnenlands verbruik...195 Figuur 163- Aandelen van de sectoren en energiedragers in de energiefactuur en in het energieverbruik in 27...199 Figuur 164 - Evolutie van de productie van de Belgische elektriciteitscentrales van de producenten-verdelers...21 Figuur 165 - Evolutie van de elektriciteitsproductie uit kerncentrales en van het invoersaldo van elektriciteit in België...22 Figuur 166 - Berekende emissiefactoren en zwavelgehalte van de fossiele brandstoffen...22 Figuur 167 - Evolutie van de uitstoot en van de emissiecoëfficiënten van SO 2, NO X en CO 2 van de Belgische elektriciteitscentrales van de producenten-verdelers...24 Figuur 168 - Evolutie van de indirecte uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...26 Figuur 169 - Vergelijking van Bundesland Berlijn en de regio's Brussel-Hoofdstad, Ile-de-France en Inner London...27 Figuur 17 - Graaddagen 18/15...28 Figuur 171 - Evolutie van het BBP per inwoner...28 Figuur 172 - Aandeel appartementen in het woningpark...28 Figuur 173 - Geïnstalleerd vermogen van de elektriciteitscentrales...21 Figuur 174 - Vergelijking van het eindverbruik per inwoner...213 Figuur 175 - Aandeel van de voornaamste energiedragers in het eindverbruik...214 Figuur 176 - Aandeel van de activiteitentakken in het eindverbruik...214 Figuur 177 - Penetratiegraad van voertuigen...215 Figuur 178 - Verbruik van het wegvervoer per inwoner (in toe per inwoner)...215