2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Hoorcollege 1 2.4.1 taal en zaakvakken Samenhang: In werkcollege 2 wordt het win-winmodel ingezet om belangrijke begrippen uit het handschriftonderwijs te leren gebruiken. 2.4.1 taal en zaakvakken Toetsing: Tentamen natuuronderwijs (plantjestoets en didactiek) en handschriftontwikkeling (didactiek) Hoofdstuk 1 t/m 9, toetsen (pp. 176 t/m 187) én lesstof Beroepsproduct natuuronderwijs en taal 1
Handschriftontwikkeling Hoorcollege 1 Leerstofopbouw handschriftonderwijs Werkcollege 2 Allograafselectie (via win win model) Werkcollege 3 Lesideeën groep 5 t/m 8 Hoorcollege 4 Toetsen en beoordelen Werkcollege 5 Instructie groep 3 en 4 Werkcollege 6 Schrijfvoorwaarden groep 1, 2 en 3 schrijven - handschrift Definitie van schrijven (als werkwoord): de handeling van het in tekens vastleggen van tekst. Definitie van handschrift: de manier waarop iemand met de hand schrijft. Waarom nog leren schrijven? (1) Het schrijven van letters speelt een belangrijke rol in het herkennen van letters en dus bij het leren lezen. De hersenen ontvangen bij schrijven meer signalen (visueel, motorische, kinesthetisch) vergeleken met het typen van letters. Daarnaast leidt het streek voor streek natekenen van letters tot het waarnemen van de belangrijkste kenmerken van letters. Longcamp, M., Boucardb, C., Gilhodesb, J., & Velay, J. (2006). Remenbering the orientation of newly learned characters depends on the associated writing knowledge: A comparison between handwriting and typing. Human Movement Science, 25, 646-656. James, K., & Engelhardt, L., (2012). The effects of handwriting experience on functional brain development in pre-literate children. Trends in Neuroscience and Education, 1, 32-42. 2
Waarom nog leren schrijven? (2) Bij het maken van aantekeningen zorgt het handschrift voor een betere kennisopname. Bij getypte aantekeningen wordt de gesproken tekst vaak letterlijk overgenomen, waardoor de informatie oppervlakkig wordt waargenomen. Bij geschreven aantekeningen daarentegen wordt de informatie samengevat en in eigen woorden genoteerd, waardoor de stof veel dieper wordt verwerkt. Mueller, P. A., & Oppenheimer, D. M. (2014). The pen is mightier than the keyboard: advantages of longhand over laptop note taking. Psychological Science, 25(6), 1159-1168. Welke vaardigheden heb je nodig om te kunnen schrijven? Leerstofopbouw handschriftonderwijs van groep 1 t/m 8 3
Leerstofopbouw handschriftonderwijs Groep 1, 2 en 3 VOORBEREIDEND SCHRIJVEN schrijfvoorwaarden Groep 3 en 4 AANVANKELIJK SCHRIJVEN instructiefase Groep 5 t/m 8 VOORTGEZET SCHRIJVEN handschriftonderhoud pengreep pendruk schrijfhouding fijne motoriek oog-handcoördinatie ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak kritische waarneming concentratie - attitude letters tekenen groep 3: kleine letters cijfers koppelen lezen-schrijven? schrijfrijpheid groep 4: hoofdletters keuze: blokschrift of verbonden schrift handschriftcriteria blokschrift sierschrift toetsenbord vaardigheid Van instrumentele vaardigheden naar grafo-cognitie (=letterkennis) INSTRUMENTELE VAARDIGHEID 1 2 3 4 Groep 1, 2 en 3 VOORBEREIDEND SCHRIJVEN schrijfvoorwaarden pengreep pendruk schrijfhouding fijne motoriek oog-handcoördinatie ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak kritische waarneming concentratie attitude letters tekenen Goede pengreep = dynamische driepuntspengreep Duim en wijsvinger op gelijke hoogte Pen rust op laatste kootje middelvinger Duim en wijsvinger raken elkaar niet Open webspace Achterkant van pen wijst richting schouder Dynamisch: vingers en duim sturen de pen aan 4
Goede schrijfhouding Symmetrische schrijfhouding Voeten op de grond Bovenbenen horizontaal Romp rechtop en ingeklemd Hoofd rechtop Onderarmen op tafel Schrijfarm gelijk aan het papier Andere hand bij de schrijfhand. Waarom is een goede pengreep en schrijfhouding belangrijk? Beter schrijfproces - aansturing vanuit de schrijfvingers - geen pijn - langer volhouden - penpunt kunnen zien Beter schrijfproduct GRAFO-COGNITIEVE VAARDIGHEID (lettervormgevingskennis) Groep 1, 2 en 3 VOORBEREIDEND SCHRIJVEN schrijfvoorwaarden pengreep pendruk schrijfhouding fijne motoriek oog-handcoördinatie ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak kritische waarneming concentratie attitude letters tekenen 5
Ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak Van losse streken schrijfrijpheid naar doorgaande beweging in één draairichting naar doorgaande beweging met draairichtingwisseling en kerende streken. Vanaf groep 3 lettervorm met vaststaand traject Groep 3 AANVANKELIJK SCHRIJVEN instructiefase groep 3: kleine letters cijfers koppelen lezen-schrijven? schrijfrijpheid groep 4: hoofdletters keuze: blokschrift of verbonden schrift Groep 3 leren lezen en schrijven 6
Groep 3 Wanneer starten met letters leren schrijven? Ontwikkeling: Losse streken Eén draairichting tegen de klok in met de klok mee Draairichtingwisselingen Meer herhaling! Optie 1: Vanaf september leren lezen en schrijven. Pennenstreken letterversie De letters worden eerst allemaal los aangeleerd en na de kerst worden de verbindingen geleerd. Optie 2/3: September starten met lezen, rond herfst/kerst starten met schrijven 7
Groep 3 AANVANKELIJK SCHRIJVEN instructiefase groep 3: kleine letters cijfers koppelen lezen-schrijven? schrijfrijpheid groep 4: hoofdletters keuze: blokschrift of verbonden schrift Blokschrift in groep 3 Blokschrift lijkt eenvoudiger, maar bevat twee moeilijkheden: - Spiegelen: lettervormen lijken meer op elkaar: d b p q - Luchtspoor: woordvorming vraagt juiste letterafstand en woordafstand Groep 4 AANVANKELIJK SCHRIJVEN instructiefase groep 3: kleine letters cijfers koppelen lezen-schrijven? schrijfrijpheid groep 4: hoofdletters keuze: blokschrift of verbonden schrift 8
Groep 5 t/m 8 VOORTGEZET SCHRIJVEN handschriftonderhoud handschriftcriteria blokschrift sierschrift toetsenbord vaardigheid Groep 6 t/m 8 VOORTGEZET SCHRIJVEN handschriftonderhoud handschriftcriteria blokschrift sierschrift toetsenbord vaardigheid Staand blokschrift Bestaat uit afzonderlijke streken > plaatsingsprobleem 2e streek Cursief blokschrift wordt in één beweging door geschreven. breed schrift smal schrift letters tegen elkaar plakken letterspaties binnenwit = tussenwit 9
Groep 7 t/m 8 VOORTGEZET SCHRIJVEN handschriftonderhoud handschriftcriteria blokschrift sierschrift toetsenbord vaardigheid Waarom met 10 vingers typen? Groep 6 t/m 8 VOORTGEZET SCHRIJVEN handschriftonderhoud handschriftcriteria blokschrift sierschrift - Snelheid is het grootst - Stootbelasting wordt verdeeld over 10 vingers. - Mogelijkheid tot blindtypen, zodat rechtop zitten mogelijk is. Daardoor: - één kijkpunt = minder tijdverlies - rechte rug en hoofdstand: betere concentratie = tijdwinst toetsenbord vaardigheid Hoe kun je blindtypen het beste aanleren? Handen afdekken, zodat naar het scherm gekeken moet worden. Veel korte oefenmomenten: Zorg ervoor dat de vingers níet op de toetsen blijven liggen. zweeftypen versus kleeftypen instructie HERHALING feedback 10
Leerstofopbouw handschriftonderwijs Groep 1, 2 en 3 nadruk op instrumentele vaardigheidstraining Groep 3 t/m 8 nadruk op grafo-cognitie - kennis van de lettervormgeving 11