Aanbevelingen handschrift en tablet BO VO
|
|
- Bertha de Kooker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Primas Scholen Groep Aanbevelingen handschrift en tablet BO VO De BOVO-werkgroep Handschrift en tablet Basisonderwijs: Mirjam Krijger, Prisma-scholengroep (St. Jozefschool) Gwendolijn Meulenbroek, Onze Wijs (Cypressenhof) Karin van Opdurp, Archipel (Tweemaster/Kameleon) Louis Reijnhoudt, Primas-scholengroep (De Springplank) Joeri Versluis, Algemene Basisschool Marleen Willemse, Vrije School Zeeland Voortgezet onderwijs: Gaitrie Bholasing, Mondia (Nehalennia SSG) Monique Koole, CS Walcheren BOVO-stuurgroep: Dick Hoeksema, CS Walcheren Walcheren, 26 mei 2014 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Opdracht van de werkgroep 3. Leesbaar schrijven leren is belangrijk 4. Leesbaar schrijven leren is verplicht 5. Verbonden schrift heeft de voorkeur boven blokschrift 6. Handschrift vraagt onderhoud 7. Tips voor de tablet 8. De praktijk in het Walcherse BO 9. De praktijk in het Walcherse VO 10. Conclusies en aanbevelingen 11. Gebruikte bronnen 1
2 1. Inleiding De BOVO-werkgroep Handschrift en tablet is geïnstalleerd om, in het licht van de toenemende digitalisering van de maatschappij, het belang van handschriftonderwijs vast te stellen en de aansluiting BO -> VO voor handschrift en tablet te verbeteren. Het is gelukt een Walcheren-brede werkgroep samen te stellen, voor een maximaal draagvlak van de aanbevelingen. Startpunt is het handschriftonderwijs in het basisonderwijs, rekening houdend met de wettelijke verplichtingen, dan de vraag of er tussen de BO-scholen onderling afstemming nodig en mogelijk is en tenslotte hoe de VO-scholen het beste op het BO kunnen aansluiten. Puntsgewijs verkennen we ons onderwerp aan de hand van citaten uit de literatuur en een inventarisatie van de situatie in onze scholen. We sluiten af met conclusies en aanbevelingen. 2. Opdracht van de werkgroep Stel aanbevelingen op voor een zo goed mogelijke aansluiting BO --> VO voor Handschrift & tablet. We beperken ons bij leren schrijven in dit rapport tot handschriftontwikkeling en onderzoeken niet het stellen en spellen. We onderscheiden hier verder schrijven (= schrijven met een pen) en typen (= schrijven op een device: computer. laptop, tablet of smartphone). 3. Leesbaar schrijven leren is belangrijk Computers en tablets zijn niet meer weg te denken uit onze maatschappij en het onderwijs. Daarmee rijst de vraag of het nog wel nodig is om kinderen letters te leren schrijven. Onderzoek laat zien dat schrijven en typen een verschillend effect hebben op diverse cognitieve functies. Dit beïnvloedt niet alleen de schrijf-, maar ook de leesvaardigheid. Jolien Francken (2013): Schrijven versus typen: wat zegt de neurowetenschap? 1. Schrijven zorgt voor betere fijne motorische vaardigheden. 2. Bij het leren schrijven ontwikkelen kinderen in de hersenen letterspecifieke motorprogramma s, die niet of minder ontwikkeld worden wanneer ze letters leren door te typen. Bij het lezen (waarnemen en herkennen van letters) worden die motorprogramma s geactiveerd en ondersteunen ze het leesproces. 3. Variatie in de letterproductie van kinderen is belangrijk om de invariante eigenschappen van letters te leren, wat bijdraagt aan het herkennen en onderscheiden van letters. Er is echter geen enkel bewijs dat kinderen zonder de motorische vaardigheid van het schrijven niet in staat zouden zijn te leren lezen. De onderzoeken laten enkel zien dat een motorische component in het schrijfonderwijs het leren lezen vergemakkelijkt. Ben Hamerling (2001): Schrijven is als muziek maken: 1. Schrijven speelt nog steeds een belangrijke rol in de samenleving. Kinderen op de basisschool, en nog meer in het middelbaar onderwijs (t/m de examens), moeten een flinke hoeveelheid, voor iedereen leesbare, tekst kunnen produceren. Scholen die hier aandacht aan schenken, werken aan correctietijdbesparende handschriften. 2. Voor kinderen is schrijven heel belangrijk en een van de voornaamste onderdelen van hun competentiegevoel. Het handschrift is een belangrijke persoonlijke presentatie. NRC-Next, (gelezen 10 februari 2014, citaat uit Psychological Science) Aantekeningen maken op laptop werkt niet. - Schrijven versterkt het leren, het intikken op een laptop doet dat niet. Wat ook de achterliggende oorzaken mogen zijn, het is onbegrijpelijk dat er vaak zo lichtzinnig met het schrijven op de basisscholen wordt omgegaan. Een goed handschrift is voor iedereen belangrijk, ook al leven we in een wereld van ipads, laptop en stemherkenning: 21 ste century skills? Leren schrijven! Ook in onze digitale samenleving is het dus van groot belang dat kinderen leren schrijven. 2
3 4. Leesbaar schrijven leren is verplicht Vóór 2010 golden er voor het BO alleen streefdoelen vastgelegd in de Kerndoelen Primair Onderwijs (SLO, 1996). In kerndoel 8 is opgenomen als streefdoel een leesbaar handschrift. Per 1 augustus 2010 zijn er Referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen van kracht. Zie en Bij de Referentieniveaus taal hoort een beheersing op basisschoolniveau 1F van: Schrijven > Kenmerk van de taakuitvoering > Leesbaarheid > Besteedt aandacht aan opmaak van de tekst (handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur). Basisscholen zijn dus verplicht hun leerlingen te leren leesbaar te schrijven. Over hoe ze dat doen is niets wettelijk vastgelegd. 5. Verbonden schrift heeft de voorkeur boven blokschrift In de discussie hoe schrijven het beste aangeleerd kan worden, in blokschrift of verbonden schrift, blijkt een voorkeur voor het verbonden schrift. Een uitzondering wordt gemaakt voor leeszwakke en soms voor motorisch zwakke kinderen. Ben Hamerling (2013), uit een discussie op de AOB-site:: 1. Blokletters zien er eenvoudiger uit dan ze zijn. Ze zijn niet ontworpen om te schrijven, het zijn imitatiedrukletters. Niet duidelijk is waar je een blokletter moet beginnen. Bij verbonden schrift heb je dat probleem niet: een nieuwe letter begint automatisch waar de vorige letter ophoudt. 2. Bij blokletters kun je de letters b en de d makkelijk spiegelen, wat lastig is voor bijvoorbeeld dyslectische kinderen: Bolletje of stokje eerst? 3. In verbonden schrift zijn de woorden duidelijk te onderscheiden. Bij het schrijven van verbonden letters koppel je de beweging van je hand aan de inhoud van het woord. Daardoor sla je het woord beter op in je hersenen (embodied cognition). Marjolein van Buuren (2007), Schrijven en lezen, sneller en beter (2): 1. Het vormen van woorden met blokletters is veel moeilijker dan met verbonden schrift. Juist in de aanleerfase van het lezen is het woordbeeld zo belangrijk. Kinderen die verbonden schrift schrijven, krijgen automatisch een letterspatie mee en schrijven woorden. Kinderen die blokletters maken schrijven letters. (Fout voorbeeld van leerling: p a k d e b o e f.) 2. Het startpunt en startrichting van blokletters wisselt per letter. Bij verbonden schrift hoef je alleen het startpunt van de beginletter per woord te bepalen. 3. Het kind leert eerst lezen met blokletters en leert later schrijven met verbonden schrift. Bij leren lezen en schrijven gaat het om twee verschillende processen die in de aanleerfase uit elkaar moeten blijven. Lezen en schrijven kunnen pas geïntegreerd worden als beide processen geautomatiseerd zijn. Ben Hamerling (2002), Blokletters, verbonden schrift en de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak. 1. Blokletters moeten zeker niet voorafgaand aan het methodisch verbonden schrift worden gebruikt om woorden te maken. 2. De processen van lezen en schrijven zijn verschillend, te vergelijken met scannen en printen. Zoals luisteren aan praten vooraf gaat, zo gaat lezen vooraf aan schrijven. Lezen is receptief, schrijven is productief en creërend. Voor schrijven moeten keuzes gemaakt worden, keuzes die te maken hebben met volgorde en richting. SLO-site (geraadpleegd 15 mei 2014). : Tussen lees- en schrijfdidactici bestaat een discussie of leerlingen tegelijkertijd of achtereenvolgens moeten leren lezen en schrijven en of bij het schrijven gebruik mag worden gemaakt van het blokschrift of dat men zich moet beperken tot het verbonden schrift. 3
4 Argumenten leesdidactici: - Voor leerlingen die zich het lezen en schrijven gemakkelijk eigen maken, lijkt het voor wat betreft het maken van onderscheid tussen de letters, niet zoveel uit te maken of ze het methodisch schrift tegelijkertijd met het lezen leren. Ze kunnen de leesletter en de schrijfletter vrij gemakkelijk uit elkaar houden. - Voor leeszwakke kinderen kan het schrijven een prima ondersteuning zijn voor het inprenten van de letters. Het spreekt dan vanzelf dat niet het verbonden schrift (de schrijfletters), maar het blokschrift (de blokletters) moet worden aangeleerd. Later kan dan eventueel overgeschakeld worden op het verbonden schrift. - In orthodidactische leesmethodes maakt het schrijven in blokletters vaak een belangrijk onderdeel uit van de leesdidactiek. Argumenten schrijfdidactici: - Voor de handschriftontwikkeling is het funest om kinderen het blokschrift te laten schrijven. - Bovendien is het blokschrift om allerlei redenen ingewikkelder: 1. Kinderen gaan bij het blokschrift eerder spiegelen. Bij schrijfletters kan dat niet. 2. Blokletters zijn ontworpen om te lezen en niet om te schrijven. Bij het schrijven van blokletters gaat het dan ook niet om schrijven, maar om tekenen. 6. Handschrift vraagt onderhoud Frank van der Schoot en Timo Bechger (2003), Balans van handschriftkwaliteit in het primair onderwijs (PPON): - Verreweg de meeste scholen in Nederland leren in beginsel een licht rechtshellend verbonden schrift aan. Afhankelijk van met name het wel of niet hebben en naleven van een duidelijk schrijfbeleid, ontstaat er in de hogere leerjaren grote diversiteit ten aanzien van schrijfstijlen en (on)leesbaarheid. Ben Hamerling (2001), Schrijven is als muziek maken: 1. Na groep 4, als alle letters aangeleerd zijn, dient er veel en zinnig geoefend te worden. Zoals bij het leren van instrumentele vaardigheden, bijv. het leren spelen van een muziekinstrument. 2. Het is een misverstand dat het handschrift vanaf groep 6 niet meer beïnvloedbaar is. Zelfs na jaren op een bepaalde manier geschreven te hebben, kun je een andere of nieuwe manier van schrijven aanleren of je handschrift op onderdelen bijstellen. Leren schrijven vraagt dus onderhoud en zo nodig reparaties, in de bovenbouw van het basisonderwijs én in het voortgezet onderwijs. We hebben geen duidelijke onderbouwing gevonden voor de keuze van rechtopstaand of rechtshellend schrift. Deze keuze lijkt gebaseerd op een persoonlijke voorkeur. 7. Tips voor de tablet Ben Hamerling (2001), Schrijven is als muziek maken: 1. Gezien de toename bij volwassenen van RSI-klachten is het onjuist om kinderen onbegeleid los te laten op de computer. 2. De meeste snelle kinderen leggen het ruimschoots af tegen een tekstverwerkende, tienvingerig-blinde volwassene. 3. Het adequaat leren typen, met aandacht voor houding en vingerzetting, is derhalve een goede investering. Leesbaar leren schrijven is dus belangrijk. Veel teksten zullen echter getypt of digitaal verwerkt worden. Goed leren typen is dus ook belangrijk. 4
5 8. De praktijk in het Walcherse BO Het schrijfonderwijs in de Walcherse basisscholen ziet er als volgt uit: 1. T/m groep 2: schrijfpatronen. 2. Groep 3: schrijfletters, los. 3. Groep 4: schrijfletters, verbonden. 4. Groep 5: hoofdletters erbij. 5. Groep 6: onderhoud, reparaties. Begin eigen handschrift. 6. Groepen 7, 8: aparte schrijflessen of als onderdeel van de weektaak: onderhoud en reparaties Groep 8: kennismaken met blokletters. Als regel wordt het verbonden schrift aangeleerd; als dat slecht leesbaar is, is blokletterschrift of gebruik van de computer toegestaan. Gebruikte methoden: Schrijven in de basisschool (St. Jozef, Cypressenhof), Schrift (Vrije School) en Pennenstreken (Archipel, ABS, De Springplank). Het gaat niet alleen om het leren schrijven van letters, ook om het leren schrijven van cijfers en getallen. 9. De praktijk in het Walcherse VO - CSW: Blijven schrijven is belangrijk. Voor Nederlands wordt naast de ipad een schrift gebruikt. Het handschrift moet leesbaar zijn (reflectie), onleesbaar = fout. Uitgezonderd in het VMBO worden de eindexamens in het VO voorlopig nog schriftelijk afgenomen. In geval van een onverbeterbaar handschrift is tablet of computer toegestaan. - Nehalennia: Er wordt volop geschreven in schriften. We hameren op een goede verzorging van het handschrift. Geen aparte aandacht meer voor het leren schrijven. Naar onze indruk neemt het aantal leerlingen met een net handschrift toe, ook onder de jongens. Examens en toetsen zijn ook schriftelijk. In bijzondere gevallen, bijv. ingeval van dyslexie, mag van een computer gebruik gemaakt worden. 10. Conclusies en aanbevelingen Conclusies 1. Leesbaar schrijven leren is belangrijk. Ondanks de toenemende digitalisering van de maatschappij. 2. Leesbaar schrijven leren is verplicht. 3. Verbonden handschrift heeft de voorkeur boven blokschrift. Uitgezonderd in geval van leeszwakke leerlingen of leerlingen die niet leesbaar verbonden kunnen schrijven. 4. De praktijk van de handschriftontwikkeling in het Walcherse BO is onderling afgestemd en conform de conclusies 1 t/m 3. Aanbevelingen 1. Onderhoud en reparaties (in het BO) en feedback (in het VO) zijn belangrijk. Een eigen handschrift blijft beïnvloedbaar. Besteed vanaf groep 6 blijvend aandacht aan het handschrift van de leerlingen. 2. Investeer in goed leren typen. 11. Gebruikte bronnen - Buuren, M. van, Schrijven en lezen, sneller en beter (2) - Francken, J., Schrijven versus typen: wat zegt de neurowetenschap? - Hamerling, B., Schrijven is als muziek maken. - Hamerling, B., Blokletters, verbonden schrift en de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak. - Meijerink, H., e.a., Referentiekader taal en rekenen. Te downloaden van - Schoot, F. van der, en T. Bechger, Balans van handschriftkwaliteit in het primair onderwijs (PPON). - SLO, Kerndoelen Primair Onderwijs. 5
handschrift Structuur van het vak Het aanleren van handschrift is opgebouwd uit een drietal kernconcepten, namelijk vormgeving, materialen
handschrift Belang van het vak Het kind kan zich pas cultureel ontwikkelen als het een goede beheersing heeft van het schrift van de samenleving waarin hij opgroeit. Handschrift is een basisvaardigheid.
Nadere informatieHandschrift ontwikkeling
2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Anne van Wensveen Werkcollege 6 Werkcollege 6 Doelen Je kunt jouw kennis van de handschriftontwikkeling van kinderen in groep 1 t/m 3 gebruiken om deze
Nadere informatiePrimair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau
Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Balans van de handschriftkwaliteit in het basis- en speciaal basisonderwijs PPON-reeks nummer 50 Cito/Arnhem, februari 2013 Methodegebruik (par.
Nadere informatie5.3.2.0. OMSCHRIJVING VAN HET VAKGEBIED
DEELSCHOOLWERKPLAN; SCHRIJVEN INHOUDSOPGAVE; 5.3.2.0. omschrijving vakgebied 5.3.2.1. visie op schrijven 5.3.2.2. bijdrage van het leergebied aan de integrale doelen 5.3.2.3. beginsituatie 5.3.2.4. globale
Nadere informatieHandschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren
2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Hoorcollege 1 2.4.1 taal en zaakvakken Samenhang: In werkcollege 2 wordt het win-winmodel ingezet om belangrijke begrippen uit het handschriftonderwijs
Nadere informatieHandschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren
2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Werkcollege 3 Werkcollege 3 Lesdoelen: Je leert effectieve instructiestrategieën voor het handschriftonderwijs. Je krijgt een goed voorbeeld van een
Nadere informatieOverzicht competenties Schrijven
Overzicht competenties Schrijven Inleiding De insteek bij alle hbo-opleidingen is om in de komende jaren een competentiegerichte aanpak te gaan hanteren. De bedoeling daarbij is om onder andere de student
Nadere informatieInformatieboekje groep 3
Informatieboekje groep 3 Schooljaar 2014-2015 Informatieboekje groep 3 Aansluitend aan de informatieavond geven wij u graag dit boekje mee. Hierin kunt u (bijna) alles lezen over hetgeen er speelt in groep
Nadere informatieSchrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1
Schrijfprotocol Obs de Wezeboom Oosteinde Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1 Inleiding Voor u ligt het schrijfprotocol van obs de Wezeboom. In dit protocol worden de volgende onderdelen
Nadere informatieSCHRIJVEN. Doel workshop. Definitie van schrijven. Soorten schrijfproblemen. Handvatten om het schrijven te verbeteren
SCHRIJVEN Doel workshop Soorten schrijfproblemen Handvatten om het schrijven te verbeteren Definitie van schrijven Schrijven is het op papier zetten van een boodschap Motorische vaardigheid Communicatiemiddel
Nadere informatieUitgangspunten van de Koningin Julianaschool
Uitgangspunten van de Koningin Julianaschool Christelijke identiteit De Koningin Julianaschool is een open christelijke basisschool. Dat wil zeggen: iedereen is welkom. Daarbij is acceptatie van en respect
Nadere informatieInformatie groep 4 Taal Spelling Begrijpend lezen Rekenen Thuis oefenen is daarbij heel belangrijk!
Taal Onze taalmethode heet Taalactief. Deze methode werkt met verschillende thema s, bijvoorbeeld vriendschap. De eerste 3 weken van een thema krijgen alle kinderen basisinstructie. Daarbij moeten ze een
Nadere informatieTAALONTWIKKELING 2. Activiteiten bij leren. Inspiratie:
TAALONTWIKKELING 2 Boek: Activiteiten bij leren Inspiratie: Blz. 15 Blz. 18 Blz. 39 Taalactiviteiten bij een boek Leergebieden in samenhang (kerndoelen) linken naar Taalactiviteiten rond een boek Voor
Nadere informatieInleiding 4. Engels in het basisonderwijs 5. Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6. Wat is Words&Birds?
Inleiding 4 Engels in het basisonderwijs 5 Words&Birds een verrijking van de les, een verbreding van de wereld 6 Wat is Words&Birds? 6 Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van Words&Birds? 6 Met welk
Nadere informatieVoorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift
Ouderinformatiebrief: Motorische schrijfproblemen & kinderfysiotherapie Het belang van Schrijven is een manier om te communiceren en om je creatief te uiten. Daarom is belangrijk in de ontwikkeling van
Nadere informatieAls je op de school in Heeten dyslexie hebt kun je kiezen voor begeleiding door Obalo.
Meike Gerritsen groep 6a Ik koos het onderwerp dyslexie om dat ik dyslexie heb. Twee jaar geleden heb ik een onderzoek gedaan en daar kwam uit dat ik dyslectisch ben. Nu lees ik er meer over zodat ik ook
Nadere informatieLeergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018)
Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) In de VMBO stroom van het ACL wordt sinds het schooljaar 2016-2017 expliciet aandacht besteed aan de leergebied overstijgende (LGO)
Nadere informatieTekst Rob Voorwinden Beeld Fred van Diem
Dág boeken, werkboeken en schriften voor rekenen, taal en begrijpend lezen. Leerlingen van basisschool de Delta in Assendelft werken met tablets. Leerlingen zien nu meteen of ze een opgave goed of fout
Nadere informatieDe Referentieniveaus Taal. BAVO Eemlanden 14 maart 2012
De Referentieniveaus Taal BAVO Eemlanden 14 maart 2012 2 Wat komt aan de orde? Aanleiding tot de referentieniveaus Wat zijn referentieniveaus? Status en ontwikkelingen rond de referentieniveaus Referentieniveaus
Nadere informatieFlitsend Spellen en Lezen 1
Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend
Nadere informatieNOT 24 januari 2013 Taal en rekenen, de basis versterkt! Ria van de Vorle (SLO)
NOT 24 januari 2013 Taal en rekenen, de basis versterkt! Ria van de Vorle (SLO) Inhoud: taal en rekenen de basis versterkt! Wat vooraf ging Wat zijn referentieniveaus? Referentieniveaus taal Referentieniveaus
Nadere informatieMieneke Langberg, Nina Boswinkel, SLO Hannelore Veltman, KPC Groep
Mieneke Langberg, Nina Boswinkel, SLO Hannelore Veltman, KPC Groep Programma Korte kennismaking Toelichting doel van Passende perspectieven Over welke leerlingen hebben we het? Keuzes in doelen Inzet van
Nadere informatieTaal en rekenen ook in het praktijkonderwijs Passende Perspectieven. Flitsbijeenkomst januari 2012 Steunpunt Taal & Rekenen vo Els Leenders
Taal en rekenen ook in het praktijkonderwijs Passende Perspectieven Flitsbijeenkomst januari 2012 Steunpunt Taal & Rekenen vo Els Leenders SLO en leerplannen Het referentiekader taal en rekenen Opbouw
Nadere informatieZelf je handschrift verbeteren? Waarom zou je!
Zelf je handschrift verbeteren? Waarom zou je! Platform Handschriftontwikkeling Website: www.handschriftontwikkeling.nl E-mail: platformhso@home.nl Vereniging voor Leraren Schoonschrijven en Machineschrijven
Nadere informatieLEREN LEZEN MET DE DAVIS LEERSTRATEGIE.
LEREN LEZEN MET DE DAVIS LEERSTRATEGIE. Leren lezen is een ingewikkeld proces, waarbij heel wat vaardigheden moeten worden ontwikkeld. OBS Dijkerhoek heeft daarom heel bewust gekozen voor de Davis leerstrategie
Nadere informatieAlles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.
Nadere informatieMethodeanalyse Talent
Methodeanalyse Talent Wij hebben gekozen voor de methode Talent. Voornamelijk omdat Tessa en Wouter er veel mee hebben gewerkt. Wouter en Tessa hebben wel hele verschillende ervaringen met de methode.
Nadere informatieEngels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen?
Engels in het basisonderwijs: wel of niet vroeg beginnen? Introductie Deze whitepaper verschijnt in een serie whitepapers over Engels in het basisonderwijs. De serie bespreekt verschillende onderwerpen
Nadere informatieHuiswerk Spreekbeurten Werkstukken
Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.
Nadere informatieMuiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is
Nadere informatieProjectdefinitie. Plan van aanpak
Projectplan DOT2 Projectdefinitie ICT is niet meer weg te denken uit ons onderwijs (Hasselt, 2014). Als (toekomstige) leerkracht is het belangrijk dat je daar op inspeelt en kennis hebt van de laatste
Nadere informatieDrentse Onderwijsmonitor 2014
Drentse Onderwijsmonitor 2014 9 de editie Imke Oosting CMO Groningen Wat is de Drentse onderwijsmonitor? In beeld brengen van onderwijspositie en prestaties van Drentse leerlingen Van basisschool tot en
Nadere informatieAgenda onderwijsavond bovenbouw
Agenda onderwijsavond bovenbouw Kerndoelen PO Referentieniveaus Onderwijsinhoud op de Bron Wat komt er aan bod in groep 6-7-8 Leren in de echte wereld Kerndoelen PO: Wat moeten kinderen kennen en kunnen
Nadere informatieAlles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen
Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.
Nadere informatieOok voor de basisschool zijn nieuwe er kerndoelen gemaakt die duidelijk aansluiten bij de kerndoelen van de onderbouw VO.
CKV kerndoelen en eindtermen Er zijn duidelijke doorlopende leerlijnen van het basisonderwijs naar de onderbouw en het onderbouw naar de bovenbouw. De betreffende, ook wettelijk verplichte kerndoelen en
Nadere informatieSchrift 3290 SCHRIFT 1
Schrift Kinderen een leesbaar en verzorgd handschrift helpen verwerven behoort tot de opdrachten van de basisschool. Deze opdracht is echter niet eenvoudig. We merken dat de ontwikkeling tot een vloeiend
Nadere informatieReferentiekaders. Doorlopende leerlijn Taal en Rekenen (Meijerink) 2. Station en de referentiekaders 6
Referentiekaders Doorlopende leerlijn Taal en Rekenen (Meijerink) 2 Station en de referentiekaders 6 1 Doorlopende leerlijnen Taal en Rekenen (Commissie Meijerink) Een beknopte samenvatting/ de belangrijkste
Nadere informatieVakgebieden Methoden Omschrijving Taal Groep 1-2. Schatkist
Nederlandse taal Kinderen ontwikkelen mondelinge en schriftelijke vaardigheden waarmee ze de Nederlandse taal leren gebruiken in situaties die zich in het dagelijkse leven voordoen. Tevens verwerven ze
Nadere informatieFlitsend Spellen en Lezen 1
Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatieAanbevelingen grammatica BO VO
Primas Scholen Groep Aanbevelingen grammatica BO VO De BOVO-werkgroep Grammatica Basisonderwijs: Ans de Graaf, Regenboogschool Rian Janse, Primas-scholengroep (Bergpadschool) Bob Lilipaly, Perspectief-scholengroep
Nadere informatiefilmpje bewindslieden (http://www.taalenrekenen.nl/)
SLO oktober 2009 filmpje bewindslieden (http://www.taalenrekenen.nl/) Achtergrond Nederland heeft een goed onderwijssysteem. Maar, er is maatschappelijke zorg over de kwaliteit van het reken- en taalonderwijs.
Nadere informatieFlitsend Spellen en Lezen 1
Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend
Nadere informatieTheoretisch kader De 21st century skills Onderverdeling in cognitieve en conatieve vaardigheden
Theoretisch kader: Zoals ik in mijn probleemanalyse beschrijf ga ik de vaardigheid creativiteit, van de 21st century skills onderzoeken, omdat ik wil weten op welke manier de school invloed kan uitoefenen
Nadere informatieBegeleidingswijzer Dyslexie
Begeleidingswijzer Dyslexie Dyslexie Ongeveer 5% van de studenten in het mbo heeft dyslexie. Dit is één op de twintig studenten. Iedereen die bij Rijn IJssel werkt, kan dus te maken krijgen met studenten
Nadere informatieVerbanden 1. Doelgroep Verbanden 1
Verbanden 1 Rekenen en Wiskunde Verbanden 1 bestrijkt de basisvaardigheden van Verbanden: de verschillende grafische presentaties, zoals tabel, rooster, staafdiagram, cirkeldiagram en grafiek. Doelgroep
Nadere informatieCorine Ballering CPS September 2012
Corine Ballering CPS September 2012 Het referentiekader taal en rekenen en Passende Perspectieven Leerlingen voor wie niveau 1F niet haalbaar is op 12-jarige leeftijd Leerroute 3 In gesprek 2 Verschenen
Nadere informatieWerkconferentie Transities en Toegankelijkheid
Werkconferentie Transities en Toegankelijkheid Workshop Ronde 1 Passend Onderwijs met vertrouwen tegemoet Huub Hamers directeur Nicolaasschool Oss 9 oktober 2014 Eindhoven Agenda Welkom en opening Even
Nadere informatieMogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen?
Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen? ÿs±c
Nadere informatieVmbo. Wat je als professional moet weten over kunst en cultuur in het vmbo.
Vmbo Wat je als professional moet weten over kunst en cultuur in het vmbo. Kunst en cultuur onderbouw De onderbouw in het vmbo omvat de eerste twee leerjaren. Kunst en cultuur komen aan de orde in het
Nadere informatie` Into Bounce Leren in beweging ` Onderstaand onderzoek laat de effecten zien
Erik Scherder, hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit van Groningen, zegt: `Bewegen is niet alleen goed voor conditie, maar ook voor cognitie!` `In de hersenen vertonen neuronale systemen
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieDiagnostische toetsing bij het schoolvak Nederlands
. Evaluatie en toetsing Roelien Linthorst & Uriël Schuurs Cito Contact: roelien.linthorst@cito.nl Uriel.Schuurs@cito.nl Ronde 7 Diagnostische toetsing bij het schoolvak Nederlands 1. Inleiding Sinds enige
Nadere informatieWat zijn dyslexie hulpmiddelen? Waar moet ik op letten? door onze psychologe Marrith
Wat zijn dyslexie hulpmiddelen? Waar moet ik op letten? door onze psychologe Marrith Hulpmiddelen bij dyslexie zijn niet meer weg te denken uit het onderwijs, duizenden leerlingen hebben er al profijt
Nadere informatieMotorisch leren met een gedigitaliseerd beweegaanbod
Motorisch leren met een gedigitaliseerd beweegaanbod Joop Duivenvoorden en Lammert Klok In dit hoofdstuk staan we stil bij het verantwoord gebruik van digitale hulpmiddelen voor de uitvoering van de les.
Nadere informatieKNAG dag Andreas Boonstra
KNAG dag 2018 Andreas Boonstra 1 Beeldvorming Foto van Pixabay 2 Is er sprake van een kloof? Foto van Pixabay 3 Kennis en vaardigheden?? Is het en/of OF en/en? 4 Eerste jaar Aardrijkskunde op de Katholieke
Nadere informatieDit programma is gemaakt voor leerlingen van groep 4 en 5 van de basisschool, het praktijkonderwijs, vmbo bbl en mbo 1.
Spelling op maat 1 De Muiswerkprogramma s Spelling op maat 1, 2 en 3 vormen een complete leerlijn voor de spelling die op de basisschool moet worden aangeleerd. Spelling op maat 1 is het eerste deel van
Nadere informatieSubnetwerken 12-13. 22-01-2013 Schiedam 23-01-2013 Venray 24-01-2013 Zwolle
Subnetwerken 12-13 22-01-2013 Schiedam 23-01-2013 Venray 24-01-2013 Zwolle Programma 13.00 uur Inloop met koffie/thee 13.30 uur Opening 13.35 uur Stand van zaken vanuit het Steunpunt taal en rekenen mbo
Nadere informatieDe referentieniveaus en De wereld in getallen
De referentieniveaus en De wereld in getallen Vanaf augustus 2010 is de wet referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen van toepassing. Voor het basisonderwijs zijn daarmee de referentieniveaus 1F (fundamenteel)
Nadere informatieStudiesucces met dyslexie mbo
Studiesucces met dyslexie mbo Karin Lukassen, APS Marga Kemper, Cinop Oktober 2012 Wat is dyslexie? Wat is dyslexie? Definitie en kenmerken Vaardigheidsniveau Criterium van de didactische resistentie Criterium
Nadere informatie25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee?
25. 21e eeuwse vaardigheden: wat moet je er mee en wat kan je er mee? 21 e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs - stand van zaken- SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Petra Fisser
Nadere informatieRekenen van groep 8 naar de brugklas. Herfst, 2012 Bert Claessens (HAN)
Rekenen van groep 8 naar de brugklas Herfst, 2012 Bert Claessens (HAN) Inhoud Wat vertellen leerkrachten en leraren ons? Wat vertellen de resultaten van leerlingen ons? Wat vertellen de leerlingen ons?
Nadere informatieDyslexieprotocol. Beekdal Lyceum 2012-2013
Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 versie november 2012 Dyslexieprotocol Beekdal Lyceum 2012-2013 Het Beekdal Lyceum zet in op het zo optimaal mogelijk maken van de leeromgeving leerlingen. Vandaar
Nadere informatieLEERKRACHTCOMPETENTIES DUURZAAMHEID THEMA 7 TOEKOMST GERICHT ONDERWIJS
LEERKRACHTCOMPETENTIES DUURZAAMHEID THEMA 7 TOEKOMST GERICHT ONDERWIJS PROGRAMMA KOMENDE TIJD Duurzaamheid verkennen en inhoud aan geven. Verkennen vanuit verschillende vakgebieden Taal Beeldende vorming
Nadere informatieHet onderwijs op de Bron: de onderbouw (groep 1-2)
Het onderwijs op de Bron: de onderbouw (groep 1-2) Het onderwijs op de Bron De opdracht van de basisschool Het onderwijs op de Bron per bouw Onderwijsinhoud op de Bron Wat komt er aan bod in groep 1-2
Nadere informatieKBS De Borgh Nieuwsbrief april NB 2016 Nr 8
Z E L F S T A N D I G I N O N T W I K K E L I N G KBS De Borgh Nieuwsbrief april NB 2016 Nr 8 Inhoudsopgave: Sanppet Entreetoets groep 7, koningsspelen Ateliermiddagen en tentoonstelling, schoolfotograaf,
Nadere informatieVaardigheden in VO. 15 december Gecijferdheid
beelden Vaardigheden in het VO 15 december 2004 Gecijferdheid Werkdefinitie: Kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten, nodig om adequaat en autonoom om te gaan met de kwantitatieve kant van de
Nadere informatieInhoudsopgave. Eindconclusie... 32. Eindevaluatie... 34. Bronvermelding... 36
1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Verantwoording van het beroepsproduct... 3 1.1 Inleiding:... 3 1.2 Leervragen:... 3 1.3 Verantwoording van het leerproces:... 4 Hoofdstuk 2: Theorie... 5 2.1 Domeinen en kerndoelen
Nadere informatieDoorlopende leerlijnen Nederlands (PO - havo/vwo) 2011
Doorlopende leerlijnen Nederlands ( - havo/vwo) 2011 De samengevatte kerndoelen en eindtermen in samenhang met de referentieniveaus taal Domein 1. Leesvaardigheid Nr. 4: Informatie achterhalen in informatieve
Nadere informatieZijn zithouding heeft de volgende kenmerken: - te dicht op papier - schouders/ hoofd scheef - rechterelleboog niet op tafel - zit onderuitgezakt
Samenvatting Aangezien het niveau van de motorische - en schrijfvaardigheden van de kinderen in mijn stagegroep laag ligt, wil ik de kwaliteit van het handschrift verbeteren. In dit onderzoek geef ik antwoord
Nadere informatieWerkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs
Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,
Nadere informatieBeter zien is beter leven
Beter zien is beter leven Wij helpen u en uw kind graag om beter te zien. Oogonderzoek en visuele training bij: Lees- en leerproblemen NLD Dyslexie Hoofdpijn Vermoeide ogen Concentratieproblemen Klachten
Nadere informatieSchets onderwijsprogramma en lessentabel Route 3, jaar havo/vwo
Schets onderwijsprogramma en lessentabel Route 3, 12-16 jaar havo/vwo De leerlingen in route 3 (12 16) uitstroomprofiel havo/vwo kunnen instromen in verschillende fasen van het reguliere onderwijs: in
Nadere informatieMediawijsheid protocol Basisschool Op t Hof
Mediawijsheid protocol Basisschool Op t Hof Helga Bongers & Kim van Dooijeweert Tricht, 2013 'Mediawijsheid is niet gewoon belangrijk. Het is absoluut cruciaal. Mediawijsheid bepaalt of kinderen een instrument
Nadere informatiePROGRAMMA VAN DE AVOND
PROGRAMMA VAN DE AVOND Overzicht voortgezet in Nederland Het kundig rapport NIO Tijd voor vragen Onderwijs na de Basisschool Het Voortgezet Onderwijs MBO-niveau 3 + 4 MBO Niveau 1 + 2 Hoger Onderwijs Weten
Nadere informatieRandvoorwaarden In les 2 hebben leerlingen individueel een computer met internet nodig. Alternatief: leerling voert les 2 thuis uit.
Brief over Annie M.G. Schmidt Schrijf een overtuigende brief aan een basisschool Korte lesomschrijving De lessen Advies over Annie M.G. Schmidt gaan over Nederlands bekendste kinderboekenschrijfster. Leerlingen
Nadere informatieDr. H. Blok (Henk) Doelstellingen van schoolonderwijs en thuisonderwijs
Dr. H. Blok (Henk) is als psycholoog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Afdeling Pedagogiek en Onderwijskunde. Zijn taak is het verrichten
Nadere informatieHandleiding Vingerspelling en Letterherkenning.
Handleiding Vingerspelling en Letterherkenning. Inleiding. De module Vingerspelling en Letterherkenning is onderdeel van de methode AAD. Het is de eerste module, speciaal voor degenen die het Nederlands
Nadere informatieBasis Werkwoordspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basisspelling en Basisgrammatica.
Basis Werkwoordspelling Basis Werkwoordspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basisspelling en Basisgrammatica. Basis Werkwoordspelling is een programma voor het leren
Nadere informatieNeem er even de tijd voor!
DYSLEXIE Neem er even de tijd voor! Ongeveer 3,5 procent van alle leerlingen in het basis- en het voortgezet onderwijs heeft problemen met lezen en spellen als gevolg van dyslexie. Een deel van deze kinderen
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieDit programma is gemaakt voor leerlingen van groep 5 en 6 van de basisschool, het praktijkonderwijs, vmbo bbl en mbo 1.
Spelling op maat 2 De programma s Spelling op maat 1, 2 en 3 vormen een complete leerlijn voor de spelling die op de basisschool moet worden aangeleerd. Spelling op maat 2 is het tweede deel van deze leerlijn.
Nadere informatieToelichting bij de concretiseringen wiskunde in de vorm van tussendoelen voor 3 havo/vwo ctwo en SLO oktober 2010
Toelichting bij de concretiseringen wiskunde in de vorm van tussendoelen voor 3 havo/vwo ctwo en SLO oktober 2010 Achtergrond De globale kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs bieden
Nadere informatieINLEIDING. Beste ouder(s),
Groep 5-1 - INLEIDING Beste ouder(s), Hierbij treft u een informatiebrochure aan met de gegevens over de leer- en oefenstof en de manier van werken in groep 5 op de Haafakkers. Naast de ouderavonden, de
Nadere informatieUitwerking Leerlijn ICT Ogtb Titus Brandsma
Algemeen Uitwerking Leerlijn ICT Ogtb Titus Brandsma Maart 2015 o Groep 0/instroom: Afhankelijk van de ontwikkeling van het kind kunnen de muisvaardigheden geoefend worden door het programma Spelen met
Nadere informatieVerslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen
Verslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen Data verzameld in de derde graad van de basisschool en verslag opgesteld door Amber Van Geit Opleiding:
Nadere informatieINLEIDING. Beste ouder(s),
- 1 - INLEIDING Beste ouder(s), Hierbij treft u een informatiebrochure aan met de gegevens over de leer- en oefenstof en de manier van werken in groep 7 op de Haafakkers. Naast de ouderavonden, de ouderbezoeken,
Nadere informatieStap 1 Doelen vaststellen
Stap 1 Doelen vaststellen! Lesdoelen staan altijd in relatie tot langere termijn doelen. Zorg dat je de leerlijn of opbouw van doelen op schoolniveau helder hebt! Groepsdoelen staan altijd in relatie tot
Nadere informatieWebsites voor mentoren en leerlingen Inleiding
Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Internet is niet meer weg te denken uit het huidige onderwijs en biedt bovendien een bijna onuitputtelijke bron aan informatie en hulpmiddelen. Dit document
Nadere informatieSchets van het onderwijsprogramma Route 3, jaar havo/vwo
Schets van het onderwijsprogramma Route 3, 12-16 jaar havo/vwo De leerlingen in route 3 (12 16) uitstroomprofiel havo/vwo kunnen instromen in verschillende fasen van het reguliere onderwijs: in de onderbouw
Nadere informatieZouden we die jongeren die ellende niet kunnen besparen? Zouden we er niet kunnen voor zorgen dat ze allemaal gewoon vlot leren lezen?
Kun je dyslexie voorkomen? Lezen, dames en heren, is voor de meesten onder u een reflex, iets wat vanzelf gaat. Kijkt u maar: u leest sneller dan ik praat. Maar voor sommige mensen is lezen een karwei.
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 13602 25 juli 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 29 juni 2011, nr. VO/309740, houdende
Nadere informatieWaar dyslexie precies vandaan komt, kun je bij de oorzaak van dyslexie lezen.
Wat is dyslexie? Dat zoeken we op! Van Dale zegt het volgende: Of dyslexie hetzelfde is als woordblindheid, valt te betwisten (zie kopje dyslexie of woordblind? ), maar moeite met lezen, schrijven en spellen
Nadere informatieTechnisch lezen. Wat is technisch lezen?
Technisch lezen Wat is technisch lezen? Technisch lezen is het verklanken van woorden en zinnen. Goed technisch kunnen lezen is een voorwaarde voor alle andere aspecten van lezen. Nadat er in de onderbouwgroepen
Nadere informatieDe zesde rol van de leraar
De zesde rol van de leraar De leercoach Susan Potiek Ariena Verbaan Ten behoeve van de leesbaarheid van dit boek is in veel gevallen bij de verwijzing naar personen gekozen voor het gebruik van hij. Het
Nadere informatieWerken met instructieblokken
Werken met instructieblokken Inleiding Op De Appelgaard is bewust gekozen voor het onderwijsmodel werken met instructieblokken. Dit model past bij onze onderwijsvisie, zoals beschreven in het schoolplan
Nadere informatieCultuuronderwijs in school
Cultuuronderwijs in school Handreiking voor het schrijven van een beleidsplan cultuuronderwijs Het Motto Een motto of beweegreden is een korte tekst die de bedoeling van iets weergeeft. In dit geval een
Nadere informatieISK Leerlijn. Alfabetisering. Verstavaardigheid Alfa A. Onderdeel Vaardigheden Tekstkenmerken
Verstavaardigheid Verstavaardigheid Alfa A Kan bekende klanken en bekende korte woorden in een korte zin herkennen. 1. Klanken Kan geleerde klanken herkennen in een eenlettergrepig woord. Kan de eerste
Nadere informatie