VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS VAK: BOEKHOUDEN Dit is een vakfiche boekhouden voor 3de graad bso kantoor/kantooradministratie en gegevensbeheer. Let op: de inhoud van een vakfiche wordt jaarlijks aangepast. Deze vakfiche is geldig van: 1 januari 2015 tot en met 31 december 2015 LEERDOELEN De snel evoluerende administratieve sector vereist een nieuwe visie op de studierichting 'Kantoor BSO'. In eerste instantie moet de studierichting een brede polyvalente vorming aanbieden die een ruime inzetbaarheid op de arbeidsmarkt mogelijk maakt. Ze moet een zo ruim mogelijke beroepsgerichte opleiding bieden met het oog op de uitvoering van eenvoudige, repetitieve administratieve of secretariële taken in de profit en non-profit sector. Bovendien moet rekening gehouden worden met de globalisering van de bedrijfsactiviteiten (wat een minimale talenkennis veronderstelt), de gewijzigde en nog steeds wijzigende werkomstandigheden en de impact van de moderne communicatietechnologie. VEREISTE VOORKENNIS: De leerstof van de 2de graad bso van het vak boekhouden dient voldoende gekend te zijn om deze van de 3de graad te kunnen beheersen. 1
LEERINHOUDEN Leerinhouden Wat je moet kennen, kunnen, weten in verband met de leerinhouden: 1 Basisbegrippen van het dubbel boekhouden 1.1 Begin- en eindinventaris een inventaris begrijpen; het begrip inventaris omschrijven; 1.2 Begin- en eindbalans beginbalans begrijpen; het begrip balans omschrijven; delen, rubrieken en balansposten herkennen en elk begrip illustreren met voorbeelden; een gegeven voorbeeld situeren in de balans; een balans opstellen; een balans waarin elementen ontbreken aanvullen; 1.3 MAR (Minimumindeling van het Algemeen Rekeningenstelsel) het belang van het MAR omschrijven; de indeling begrijpen; de boekingsregels voor balans- en resultatenrekeningen formuleren en toepassen; 2 Verrichtingen in de loop van het boekjaar 2.1 Aankopen 2.1.1 A Soorten aankopen Handelsgoederen diverse mogelijke aankoopfacturen van handelsgoederen, diensten en diverse goederen, materiële vaste activa (met kortingen, kosten, B Diensten en diverse goederen terugstuurbare verpakking) in een boekhoudalgoritme verwerken; C Vaste activa 2.1.2 Aankoopfactuur A B C D Basis Kortingen Kosten Terugstuurbare verpakking 2.1.3 Inkomende creditnota diverse mogelijke inkomende creditnota's betreffende handelsgoederen, diensten en diverse A Basis goederen en materiële vaste activa (met kortingen, 2
Leerinhouden B Kortingen C Terugstuurbare verpakking Wat je moet kennen, kunnen, weten in verband met de leerinhouden: betreffende terugstuurbare verpakking) in een boekhoudkundig algoritme verwerken; 2.2 Verkopen 2.2.1 Verkopen van handelsgoederen zonder factuur (winkelverkoop) verkopen van handelsgoederen zonder factuur in een boekhoudalgoritme verwerken; 2.2.2 Verkopen van handelsgoederen met factuur verkopen van handelsgoederen met factuur (met kortingen, kosten, terugstuurbare verpakking) in een A Basis boekhoudalgoritme verwerken; B C D Kortingen Kosten Terugstuurbare verpakking 2.2.3 Uitgaande creditnota uitgaande creditnota's betreffende handelsgoederen (met kortingen, betreffende terugstuurbare A Basis verpakking) in een boekhoudalgoritme verwerken; B C Kortingen Terugstuurbare verpakking 2.3 Financiële verrichtingen 2.3.1 Betalingen de betaling van aankoopfacturen (verminderd met inkomende creditnota's en eventuele financiële 2.3.2 Inningen korting) in een boekhoudalgoritme verwerken; 2.3.3 Interne overboekingen 2.4 Bezoldigingen en sociale lasten de inning van verkoopfacturen (verminderd met uitgaande creditnota's en eventuele financiële korting) in een boekhoudalgoritme verwerken; de rekening interne overboekingen gebruiken bij transfers tussen kas en rekeningen bij financiële instellingen; 2.4.1 Loonkost en loonstaat de begrippen bruto, netto, loonvoorschot, RSZ, bedrijfsvoorheffing en patronale bijdrage kennen; de factuur van een sociaal secretariaat bespreken; 2.4.2 Boekhoudkundige verwerking een loonstaat, zowel voor arbeiders als voor bedienden, in een boekhoudalgoritme verwerken; de factuur van een sociaal secretariaat in een boekhoudalgoritme verwerken; de betaling van loonvoorschot, nettoloon, 3
Leerinhouden Wat je moet kennen, kunnen, weten in verband met de leerinhouden: nettosalaris, RSZ-voorschotten, RSZ-saldo en bedrijfsvoorheffing in een boekhoudalgoritme verwerken; 3 BTW 3.1.1 Wettelijke verplichtingen het btw-systeem begrijpen; 3.1.2 Btw-overboekingen het btw-saldo berekenen; de overboeking van de btw-rekeningen in een boekhoudalgoritme verwerken; de betaling of ontvangst van btw-saldo in een boekhoudalgoritme verwerken; 3.1.3 Aangifte en listing de btw-aangifte (vakken en roosters) bespreken; 4 Eindejaarsverrichtingen de btw-aangifte invullen; de boekhoudkundige verplichtingen in verband met de btw-aangifte en btw-betaling opsommen; de btw-listing begrijpen; de boekhoudkundige verplichtingen in verband met btw-listing opsommen; 4.1 Voorlopige proef- en saldibalans het begrip proef- en saldibalans omschrijven; de noodzaak van het opstellen van een proef- en saldibalans verduidelijken; gegevens uit de proef- en saldibalans afleiden; 4.1.1 Voorraadwijzigingen voorraadwijzigingen berekenen; de voorraadwijziging in een boekhoudalgoritme verwerken; 4.1.2 Aanpassing schulden op lange termijn aanpassing van de schulden op lange termijn in een boekhoudalgoritme verwerken; 4.1.3 Afschrijvingen de materiële vaste activa indelen naar hun soort: onroerende en roerende; indeling van de materiële vaste activa op de balans weergeven; gebruikte terminologie betreffende materiële vaste activa kennen: aanschafwaarde, boekwaarde, restwaarde, levensduur of gebruiksduur; aan de hand van cijfermateriaal bovenstaande begrippen berekenen; de aankoop van roerende materiële vaste activa (inclusief aankoopkosten) in een boekhoudalgoritme 4
Leerinhouden 4.2 Het bepalen van het resultaat van het boekjaar 4.3 De bestemming van het resultaat van het boekjaar in de eindbalans Wat je moet kennen, kunnen, weten in verband met de leerinhouden: verwerken; jaarlijkse afschrijving volgens de lineaire afschrijvingsmethode berekenen; afschrijvingstabel invullen; samenvattende staat van de afschrijvingen begrijpen; de boeking van de jaarlijkse afschrijving via de indirecte methode in een boekhoudalgoritme verwerken; resultaat bepalen; resultatenrekening opstellen; resultaatverwerking in een boekhoudalgoritme verwerken; aan de hand van de definitieve proef en saldibalans de eindbalans opstellen; 5
BELANGRIJKE TIPS Wat betreft de btw gebruiken we de volgende rekeningen tijdens de boekperiode: bij een aankoopfactuur: 41110 bij een inkomende creditnota: 45120 bij een verkoopfactuur: 45110 bij een uitgaande creditnota: 41120 bij de btw-afrekening (één keer per kwartaal of per jaar) en dus overboeking: bij vordering op de overheid: 41100 bij schuld aan de overheid: 45100 Wat betreft kortingen en kosten op aan- en verkoopfacturen boeken we: bij een aankoop het bedrag exclusief btw (dit is aankoopprijs handelskorting + aankoopkosten) op de rekening 60400 er worden dus geen afzonderlijke rekeningen gebruikt voor de handelskorting en de aankoopkosten bij een verkoop het nettobedrag (dit is verkoopprijs handelskorting) op de rekening 70400 verkoopkosten komen op de rekening 74600 Een algoritme ziet er als volgt uit: Rekeningnummer Rekeningnaam A/P/K/O +/- D-bedrag C-bedrag Totaal Bij het invullen van een algoritme, bekom je punten per regel die juist is. Dit wil zeggen: rekeningnummer, bedrag en plaats van bedrag (D of C) moeten juist zijn. Als hierin iets fout is, bekom je geen punten. De grijze vakjes hoef je niet in te vullen. Voorbeeld van een ingevuld algoritme: Verwerk onderstaande aankoopfactuur in een boekhoudalgoritme /3 Bedrag van de goederen: 500,00 Handelskorting 2 %: - 10,00 Vervoerskosten: + 50,00 MvH: 540,00 Btw 21 %: 113,40 Totaal: 653,40 6
Rekeningnummer Rekeningnaam A/P/K/O +/- D-bedrag C-bedrag 60400 540,00 41110 113,40 44000 653,40 Totaal LEERMIDDELEN De Examencommissie stelt zelf geen leermiddelen ter beschikking. Je kan ze kopen in een (online of tweedehands-) boekhandel of ontlenen en raadplegen in een bibliotheek. De bibliotheken van de lerarenopleiding aan de universiteit of de hogeschool bieden heel wat leermiddelen aan in hun collectie. Aangezien cursussen door het gebruik van audio, video, CD en DVD erg duur geworden zijn, verwijzen we verder nog naar websites waar je, vaak gratis, studieen oefenmateriaal kan vinden. Een aantal websites veranderen echter wel eens van naam en/of worden aangepast. Daarom kunnen wij onmogelijk de juistheid van al deze websites op elk moment garanderen. Als je niet onmiddellijk op de juiste website terechtkomt, kan je die proberen te vinden via een goede zoekmachine, zoals Google. Raadpleeg indien van toepassing ook de websites bij cursussen. Hoewel we bij elke nieuwe editie van het examenprogramma deze bibliografie actualiseren, blijft ze een momentopname. Het is dus best mogelijk dat ze op een bepaald ogenblik werken vermeldt die niet meer verkrijgbaar zijn of dat nieuwe werken die reeds op de markt zijn nog niet zijn opgenomen. Bij het opstellen van de examens vertrekken we vanuit de vakfiche. Gebruik bij het studeren steeds de vakfiche als leidraad voor wat je moet kennen en kunnen. HANDBOEKEN Handboeken kunnen houvast bieden door hun didactische opbouw en samenhang. Kies bij voorkeur niet voor invulboeken maar voor boeken met duidelijke samenvattingen en aparte oefeningen. Daarom vind je in dit deel van de bibliografie enkele handboeken die je voldoende ondersteuning bieden om zelfstandig de leerstof van het handboek te verwerken dankzij de elektronische hulpmiddelen zoals auto-correctieve oefeningen die de uitgever aanbiedt bij het handboek. Vind je bepaalde leerstof niet in één van de opgegeven hand- of werkboeken, dan zoek je deze natuurlijk ergens anders op. titel uitgeverij website contactgegevens van de klantendienst Kringen 3 module 1 Kringen 4 module 1 Optimum 2.1 Boekhouden (voor aso en tso) De Boeck http://secundair.deboeck.com/ KLANTENDIENST: tel.: 0800 99 613 fax: 0800 99 614 e-mail: bestellingen@deboeck.com Optimum 2.2 Boekhouden (voor aso en tso) 7
VERLOOP EN EVALUATIE VAN DE EXAMENS Welke soorten vragen moet je oplossen? gesloten vragen Bij gesloten vragen formuleer je zelf geen antwoord. Je kiest een antwoord uit een aantal mogelijkheden of combineert gegeven elementen om een antwoord samen te stellen. De meest voorkomende soorten gesloten vragen in onze examens zijn meerkeuzevragen, combinatievragen en ordeningsvragen. Open vragen zijn vragen waarop je het antwoord zelf formuleert. Dat antwoord kan erg kort zijn maar ook vrij lang. Voor de meerkeuzevragen moet je de juiste mogelijkheid kiezen om de vraag te beantwoorden of een zin aan te vullen. Je krijgt daarvoor telkens drie of vier mogelijkheden. Er is altijd maar één juist antwoord. open vragen Een combinatievraag is een vraag waarbij je de juiste combinatie maakt tussen twee of meer groepen elementen. Bij ordeningsvragen moet je elementen in een chronologische of andere logische volgorde zetten. Naast deze indeling in gesloten en open vragen zijn ook combinaties en variaties van vraagvormen mogelijk: vragen over interpretatie en aanvullen van schema s, afbeeldingen, tabellen, grafieken, invulvragen, juist onjuist vragen,. 8
Wat breng je mee naar de examens? Wat krijg je op het examen? OP HET EXAMEN BRENG JE MEE: Een blauwe of zwarte balpen, een lat, eventueel corrector. Je gebruikt enkel je eigen schrijfgerief. JE KRIJGT OP HET EXAMEN: een rekenmachine van de examencommissie een MAR Examenvorm? schriftelijk examen Hoe verlopen de examens? Het examen duurt 2 uur. Om je schriftelijk examen te kunnen beoordelen moet je handschrift goed leesbaar zijn. Als dat niet het geval is, kunnen we j e opdracht(en) niet correct beoordelen. Puntenverdeling? Het examen staat op 100 punten. 9
Bijlage: MIMIMUM ALGEMEEN REKENINGENSTELSEL (MAR) KLASSE 1: 10 Kapitaal EIGEN VERMOGEN, VOORZIENINGEN VOOR RISICO'S EN KOSTEN EN SCHULDEN OP MÉÉR DAN ÉÉN JAAR 10000 Geplaatst kapitaal 10100 Niet opgevraagd kapitaal (-) 11 Uitgiftepremies 11000 Uitgiftepremies 12 Herwaarderingsmeerwaarden 12000 Herwaarderingsmeerwaarden op immateriële vaste activa 12100 Herwaarderingsmeerwaarden op materiële vaste activa 12300 Herwaarderingsmeerwaarden op voorraden 13 Reserves 13000 Wettelijke reserve 13100 Onbeschikbare reserves 13200 Belastingvrije reserves 13300 Beschikbare reserves 14 Overgedragen winst of overgedragen verlies 14000 Overgedragen winst 14100 Overgedragen verlies (-) 16 Voorzieningen en uitgestelde belastingen 16000 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen 16100 Voorzieningen voor belastingen 16200 Voorzieningen voor grote herstellingsen onderhoudswerken 16300 Voorzieningen voor overige risico s en kosten 17 Schulden op meer dan één jaar KLASSE 2: 17000 Achtergestelde leningen 17100 Niet achtergestelde obligatieleningen 17200 Leasingschulden 17300 Schulden aan kredietinstellingen 17400 Hypothecaire lening 17410 Investeringslening 20 Oprichtingskosten OPRICHTINGSKOSTEN, VASTE ACTIVA EN VORDERINGEN OP MEER DAN ÉÉN JAAR 20000 Kosten van oprichting en kapitaalverhoging 20009 Afschrijving kosten van oprichting en kapitaalverhoging (-) 20100 Kosten bij uitgifte van leningen 20200 Overige oprichtingskosten 20400 Herstructureringskosten 22 Terreinen en gebouwen 22000 Terreinen 22008 Meerwaarde op terreinen 22009 Waardevermindering op terreinen (-) 22100 Gebouwen 22108 Meerwaarde op gebouwen 22109 Afschrijving en waardevermindering op gebouwen (-) 23 Installaties, Machines en Uitrusting 23000 Installaties 23009 Afschrijving en waardevermindering op installaties (-) 23100 Machines 23109 Afschrijving en waardevermindering op machines (-) 23200 Uitrusting 23209 Afschrijving en waardevermindering op uitrusting (-) 24 Meubilair, Kantoormachines en Rollend Materieel 24000 Meubilair 24009 Afschrijving en waardevermindering op meubilair (-) 24010 Kantooruitrusting 10
24019 Afschrijving en waardevermindering op kantooruitrusting (-) 24020 Computers 24029 Afschrijving en waardevermindering op computers (-) 24100 Rollend materieel 24109 Afschrijving en waardevermindering op rollend materieel (-) 25 Vaste activa in leasing of op grond van een soortgelijk recht KLASSE 3: 25000 Terreinen en gebouwen 25100 Installaties, machines en uitrusting 25200 Meubilair en rollend materieel 30 Grondstoffen VOORRADEN EN BESTELLINGEN IN UITVOERING 30000 Voorraad grondstoffen 30900 Waardeverminderingen voorraad grondstoffen (-) 34 Handelsgoederen KLASSE 4: 34000 Voorraad handelsgoederen 34090 Waardevermindering voorraad handelsgoederen (-) 40 Handelsvorderingen VORDERINGEN EN SCHULDEN OP TEN HOOGSTE ÉÉN JAAR 40000 Handelsdebiteuren 40400 Te innen opbrengsten 40410 Op te maken creditnota s 40700 Dubieuze vorderingen 40900 Geboekte waardeverminderingen (-) 41 Overige vorderingen 41000 Opgevraagd niet gestort kapitaal 41100 Terug te vorderen btw 41110 Aftrekbare btw 41120 Aftrekbare btw op uitgaande creditnota s 41600 Vorderingen op de eigenaar 41610 Voorschotten op bezoldigingen 41800 Terug te sturen verpakking 42 Schulden op meer dan 1 jaar die binnen het jaar vervallen 42200 Binnen het boekjaar vervallende leasingschulden 42300 Binnen het boekjaar vervallende schulden aan kredietinstellingen 42400 Binnen het boekjaar vervallende hypothecaire lening 42410 Binnen het boekjaar vervallende investeringslening 43 Financiële schulden 43300 Kredietinstellingen schulden op rekening-courant 43900 Diverse financiële schulden 44 Handelsschulden 44000 Leveranciers 44400 Te ontvangen facturen 44410 Te ontvangen creditnota s 45 Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 45000 Geraamde belastingschulden 45100 Te betalen btw 45110 Verschuldigde btw 45120 Verschuldigde btw op inkomende creditnota s 45130 Verschuldigde btw wegens Intracomm. Verwerving 45140 Verschuldigde btw wegens invoer met verlegging van heffing 45150 Verschuldigde btw wegens medecontractant 45300 Ingehouden bedrijfsvoorheffingen 45400 Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) 45520 Verschuldigde lonen 45530 Verschuldigde salarissen 47 Schulden uit de bestemming van het resultaat 47000 Dividenden en tantièmes over vorige boekjaren 47100 Dividenden over het boekjaar 47200 Tantièmes over het boekjaar 11
47300 Andere rechthebbenden 48 Diverse schulden 48800 Verpakking bij klanten 48900 Schulden aan eigenaar 49 Overlopende rekeningen KLASSE 5: 49000 Over te dragen kosten 49100 Verkregen opbrengsten 49200 Toe te rekenen kosten 49300 Over te dragen opbrengsten 53 Termijndeposito s GELDBELEGGINGEN EN LIQUIDE MIDDELEN 53000 Termijndeposito s op meer dan 1 jaar 53100 Termijndeposito s op meer dan 1 maand en op ten hoogste 1 jaar 53200 Termijndeposito s op ten hoogste 1 maand 55 Kredietinstellingen 55000 Bank 55500 Bank: geblokkeerde rekening 57 Kassen 57000 Kas 58 Interne overboekingen KLASSE 6: 58000 Interne overboekingen KOSTEN 60 Handelsgoederen, grondstoffen en hulpstoffen 60400 Aankopen van handelsgoederen 60401 Retours op aankopen (-) 60940 Voorraadwijzigingen handelsgoederen 61 Diensten en diverse goederen 61000 Huur en huurkosten 61100 Onderhoud en herstellingen 61200 Energiekosten 61300 Telefoonkosten 61400 Postzegels, portkosten 61500 Reclame en advertenties 61600 Verzekeringen (andere dan voor personeel) 61700 Vervoer- en verplaatsingskosten 61800 Beheerskosten sociaal secretariaat 61900 Andere diverse kosten 62 Bezoldigingen en sociale lasten 62020 Bezoldigingen arbeiders 62030 Bezoldigingen bedienden 62100 Werkgeversbijdrage RSZ 62300 Andere personeelskosten 63 Afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen voor risico s en kosten 63000 Afschrijvingen op oprichtingskosten 63010 Afschrijvingen op immateriële vaste activa 63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa 63100 Waardeverminderingen op voorraden (toevoeging) 63110 Waardevermind. op voorraden (terugneming) (-) 63400 Waardevermind. op handelsvord op ten hoogste 1 jaar (toevoeging) 63410 Waardevermind. Op handelsvord op ten hoogste 1 jaar (terugneming) 63600 Voorzieningen voor grote herstellingsen onderhoudswerken (toevoeging) 63610 Voorzieningen voor grote herstellingsen onderhoudswerken (besteding en terugneming) 64 Andere bedrijfskosten 64000 Bedrijfsbelastingen 64013 Niet-aftrekbare btw 64100 Minderwaarden op courante realisatie van vaste activa 64200 Minderwaarde op de realisatie van handelsvorderingen 64900 Diverse bedrijfskosten 65 Financiële kosten 65000 Rente en kosten verbonden aan schulden 12
65100 Kosten van leasingschulden 65400 Wisselresultaten 65500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta 65700 Betalingskortingen aan klanten 65900 Diverse financiële kosten 66 Uitzonderlijke kosten 66300 Minderwaarden op realisatie van vaste activa 66900 Diverse uitzonderlijke kosten 67 Belastingen op het resultaat 67000 Verschuldigde of gestorte belastingen en voorheffingen 67020 Geraamde belastingen 69 Resultaatverwerking KLASSE 7: 70 Omzet 69000 Overgedragen verlies van het vorige boekjaar 69100 Toevoeging aan het kapitaal 69200 Toevoeging aan de wettelijke reserve 69210 Toevoeging aan de overige reserves 69300 Over te dragen winst 69400 Vergoeding van het kapitaal 69500 Bestuurders of zaakvoerders 69600 Andere rechthebbenden OPBRENGSTEN 70400 Verkopen handelsgoederen 70401 Retours op verkopen (-) 74 Andere bedrijfsopbrengsten 74200 Meerwaarden op realisatie van handelsvorderingen 74400 Huuropbrengsten 74600 Doorgerekende kosten 74900 Diverse bedrijfsopbrengsten 75 Financiële opbrengsten 75000 Opbrengsten uit financiële vaste activa 75100 Opbrengsten uit vlottende activa 75400 Wisselresultaten 75500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta 75700 Betalingskortingen van leveranciers 75900 Diverse financiële opbrengsten 76 Uitzonderlijke opbrengsten 76300 Meerwaarden op de realisatie van vaste activa 76900 Diverse uitzonderlijke opbrengsten 79 Resultaatverwerking 79000 Overgedragen winst van het vorige boekjaar 79100 Onttrekking aan het kapitaal 79200 Onttrekking aan de reserves 79300 Over te dragen verlies 13