Webquest Droogte in de Hoorn van Afrika Docentenhandleiding 1
Inhoud 1. Algemene introductie... 3 2. Didactische verantwoording... 5 3. Verdiepingsmateriaal... 6 3.1 Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken.... 6 3.2 Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?!... 10 3.3 Taxonomie van Bloom... 11 3.4 Vijf dimensies van Marzano... 12 3.5 Bibliografie... 15 4. Antwoorden op deelopdracht... 16 Deeltoets... 16 5. Praktische en organisatorische tips en instructie... 19 6. Evaluatie... 22 2
1. Algemene introductie 1.1 De webquest Dit is de docentenhandleiding voor de webquest Droogte in de Hoorn van Afrika. De Hoorn van Afrika is een regio in Oost-Afrika waar vier landen deel van uitmaken: Ethiopië, Somalië, Djibouti en Eritrea. In 2011 kwam in de Hoorn van Afrika onder andere als gevolg van droogte een grote hongersnood voor. Naar schatting zijn meer dan tienduizend mensen hierdoor omgekomen. De Hoorn van Afrika is een (semi)aride gebied. Door de droogte en de hongersnood ontstaat politieke onrust. Echter, er zijn andere gebieden in Afrika tevens (semi) aride en daar is het politieke klimaat stabieler. Dit maakt de Hoorn van Afrika een interessante regio voor leerlingen waar fysische en sociale geografie elkaar raken. De webquest is te vinden op onderstaande link: https://geowebquest.wordpress.com/droogte-in-de-hoorn-van-afrika/ 1.2 Link met ak-methode(n) en doelgroep In de Aardrijkskunde methode Wereldwijs wordt het onderwerp conflicten behandeld in hoofdstuk 11 van het boek voor de tweede klas havo/vwo. Paragraaf 5 gaat over de strijd om het water. Deze strijd om het water vindt ook plaats in de Hoorn van Afrika. In de Aardrijkskunde methode BuitenLand wordt het onderwerp conflicten behandeld in hoofdstuk 4 van het boek voor de tweede klas havo/vwo. In dit hoofdstuk gaan paragraaf 3 en 4 over de oorzaken en gevolgen van gewapende conflicten en paragraaf 9 over conflicten over water. De doelgroep is hiermee vanzelfsprekend; tweede klas havo/vwo. 1.3 Kerndoelen Deze webquest raakt de volgende kerndoelen: 38: geografische basiskennis. De leerling leert een eigentijds beeld van de eigen omgeving, Nederland, Europa en de wereld te gebruiken om verschijnselen en ontwikkelingen in hun eigen omgeving te plaatsen. 39: onderzoek leren doen De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren. 41: omgaan met atlas en kaarten De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden. 3
47: oorlog, vrede en mensenrechten De leerling leert actuele spanningen, conflicten en oorlogen in de wereld te plaatsen tegen hun achtergrond, en leert daarbij de doorwerking ervan op individuen en samenleving (nationaal, Europees en internationaal), de grote onderlinge afhankelijkheid in de wereld, het belang van mensenrechten en de betekenis van internationale samenwerking te zien. 1.4 Geografische kennis en vaardigheden Leerlingen doen kennis en vaardigheden op over Google Earth, Leerlingen leren diverse geografische bronnen analyseren en met elkaar vergelijken Leerlingen leren topografische basiskennis over de Hoorn van Afrika. Leerlingen leren de betekenis van geografische begrippen: separatisme, vluchtelingen, zuigelingensterfte, waterbalans, neerslag, klimaatgrafieken, droogte. 4
2. Didactische verantwoording 2.1 Waarom een webquest In de taxonomie van Bloom (zie 3.3) valt de traditionele manier van lesgeven (frontaal, klassikaal e.d.) doorgaans op de laagste treden. Leerlingen nemen hier uiteindelijk onvoldoende kennis van op en het vergaren van kennis verloopt traag. Een goede webquest stimuleert leerlingen op een cognitief hoger niveau kennis op te doen. Dit raakt de bovenste treden van de taxonomie van Bloom: analyseren, evalueren en creëren. 2.2 Welk type webquest De webquest Droogte in de Hoorn van Afrika is een korte webquest. Leerlingen werken twee lessen van 50 minuten aan de quest. Zie het lesplan voor een gedetailleerde planning per les. 2.3 Doel van de webquest Het hoofddoel van de webquest is dat leerlingen op een cognitief hoger niveau (zie 3.4 Bloom & Marzano) werken en kennis op doen over de oorzaken en gevolgen van de droogte in de Hoorn van Afrika. Verder doen leerlingen geografische kennis en vaardigheden op zoals beschreven in punt 1.4. Dit doel is bereikt wanneer leerlingen deze kennis en vaardigheden opgedaan hebben. De kennis van topografische basiskennis van de Hoorn van Afrika en de gebruikte begrippen wordt getest met een deeltoets. Het kennis en vaardigheden opdoen over Google Earth en geografische bronnen met elkaar leren vergelijken en analyseren is een proces waarin leerlingen steeds beter moeten worden. Het doel van de webquest is niet bereikt wanneer leerlingen niet op een cognitief hoger niveau werken en leren. 2.4 Meerwaarde voor leerlingen De meerwaarde van een webquest voor de leerling is dat deze wordt gestuurd in de informatie die gebruikt wordt voor het vergaderen van de kennis. In plaats van alle informatie die de leerling via Google of Wikipedia tot zich kan nemen, wordt er door de docent informatie beschikbaar gesteld waaruit gewerkt moet worden. Bovendien leert de leerling op een hoger denkniveau. Tevens kan een webquest eenvoudig actueel gehouden en actuele kennis is beter dan kennis dat inmiddels verouderd is. 2.5 Meerwaarde voor docenten Een webquest heeft voor een docent ook meerwaarde. Zo kan een webquest voor een afwisseling zorgen in de normale lessen, is een webquest goed te beoordelen en kan het eenvoudig hergebruikt worden of aangepast worden aan de actualiteit. Verder is het voor een docent minder intensief werken. Een webquest kan ontworpen worden volgens het principe van volledige instructie. Leerlingen kunnen dan zelfstandig aan de slag en hebben de docent weinig nodig. 5
3. Verdiepingsmateriaal 3.1 Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. Diets, T. (2011). Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. Leiden: Universiteit Leiden. Opgehaald op 18 april 2014, van: https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/17952/asc-075287668-3019- 01.pdf?sequence=2 6
7
8
9
3.2 Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Hermans, L. (2012). Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Gent: Universiteit Gent. Opgehaald op 18 april 2014, van: http://lib.ugent.be/fulltxt/rug01/001/895/281/rug01-001895281_2012_0001_ac.pdf 10
3.3 Taxonomie van Bloom 11
3.4 Vijf dimensies van Marzano Krachtig leren; Vijf dimensies van Marzano Geplaatst op donderdag, 17 september 2009 door Onderwijs Maak Je Samen Marzano onderscheidt in zijn instructiestrategie vijf dimensies van leren: een positieve houding over het eigen leren, het verwerven en integreren van nieuwe kennis, het verfijnen en bijstellen van de geleerde kennis, het creatief toepassen van het geleerde, en het ontwikkelen/leren van productieve leergewoontes. Wat is het? Marzano s instructiestrategie is ontwikkeld op basis van een grote verscheidenheid aan onderzoeksresultaten. Marzano beschrijft in zijn instructiestrategie vijf dimensies van leren/denken. Hij heeft deze strategie ontwikkeld op basis van een grote hoeveelheid onderzoek over leren en beschouwt de vijf dimensies als de noodzakelijke ingrediënten voor actief en authentiek leren van leerlingen. De vijf dimensies zijn: het ontwikkelen van een positieve houding en opvatting over het eigen leren (dimensie 1), het leren/denken noodzakelijk voor het verwerven en integreren van nieuwe kennis (dimensie 2), het leren/denken noodzakelijk voor het uitbreiden en verfijnen van kennis van vaardigheden (dimensie 3), leren/denken nodig voor het betekenisvol gebruiken van kennis (dimensie 4) en productieve leer- en denkgewoontes (dimensie 5). De vijf dimensies hangen nauw met elkaar samen: dimensie 2 gaat vooraf aan dimensie 3; de dimensies 2 en 3 gaan vooraf aan dimensie 4; de dimensies 1 en 5 omvatten de dimensies 2 t/m 4. De dimensies kunnen als volgt (kort) omschreven worden: Dimensie 1: Een positieve houding en opvatting over het (eigen) leren In deze dimensie staan die aspecten centraal die voorwaarde zijn voor het leren van de leerlingen. Te denken valt aan het zich veilig voelen in de klas, zich geaccepteerd voelen door medeleerlingen en vertrouwen hebben in eigen kunnen. Dimensie 2 Het verwerven en integreren van nieuwe kennis In deze dimensie staat het aanleren van twee vormen van kennis namelijk declaratieve kennis en procedurele kennis. Declaratieve kennis betreft informatie die leerlingen moeten kennen: woorden, regels, principes, Procedurele kennis is kennis over wat leerlingen moeten doen: handelingen. Dat betreft bijvoorbeeld kennis van het doen van een staartdeling, het lezen van een kaart of het gebruik maken van grammaticaregels. Marzano beschrijft hoe beide vormen van kennis een andere didactiek vragen. Dimensie 3: Het uitbreiden en verfijnen van kennis van vaardigheden. In deze dimensie worden een achttal vaardigheden aangeboden waarmee leerlingen hun kennis kunnen uitbreiden en verfijnen. Dat zijn de vaardigheden vergelijken, classificeren, 12
induceren, deduceren, analyseren, construeren van ondersteuning, abstraheren, en analyseren van perspectieven. Wanneer leerlingen deze vaardigheden actief inzetten bij de in de tweede dimensie geleerde kennis, verfijnen ze die kennis en breiden ze die uit. Dimensie 4: Betekenisvol gebruik van kennis In deze dimensie gaat het om betekenisvol gebruik van kennis. Het gaat om het ontwikkelen van kennis die in te zetten is in realistische contexten. Marzano onderscheidt vijf soorten betekenisvolle leertaken: besluitvormingstaken, onderzoek, experimenteel onderzoek, probleemoplossen en uitvinden/ontwerpen. Dimensie 5: Productieve leer- en denkgewoontes Leren is vooral effectief wanneer leerlingen in staat zijn hun eigen leergedrag vorm te geven. In deze dimensie beschrijft Marzano hoe leerlingen dat zouden kunnen doen. Hij besteedt daarbij aandacht aan zelfregulerend denken/leren, aan kritisch denken/leren en aan creatief denken/leren. Hoe ermee om te gaan? De vijf dimensies vormen een raamwerk, dat gebruikt kan worden om een curriculum, een instructie of een beoordeling te organiseren. Elk van de vijf dimensies reikt de docent daarvoor een groot aantal ingrediënten aan. De vijf dimensies zijn door docenten in te zetten om bijvoorbeeld de vraag te beantwoorden die bij elke dimensie hoort. Bij dimensie 2 zou dat kunnen zijn: Wat zijn de onderwerpen die ik de leerlingen wil aanleren? of Welke vaardigheden wil ik de leerlingen aanleren?. Bij dimensie 3 zou dat kunnen zijn: Welke kennis wil ik verfijnen en welke activiteiten van leerlingen zet ik daarbij in?. Bij dimensie 4: Wat zijn de grote onderwerpen waarbij betekenisvol gebruik zinvol is en hoe zal ik die taak structureren?. Wanneer deze vragen beantwoord zijn, is het mogelijk om de vragen bij dimensie 1 en 5 te beantwoorden. Bij dimensie 1 zou dat kunnen zijn: Wat kan ik eraan doen om bij leerlingen een meer positieve houding ten aanzien van het leren te ontwikkelen?. En bij dimensie 5: Welke productieve leer/denkgewoonten moeten beklemtoond worden?. Het zal duidelijk zijn dat de klemtoon in deze serie vragen meer kan liggen op bijvoorbeeld dimensie 2. Dan staat beheersing van kennis centraal. Of meer kan liggen op dimensie 4. Dan staat betekenisvol gebruik van kennis, onderzoek centraal. Marzano pleit ervoor om aan alle dimensies aandacht te besteden en er niet één achterwege te laten. Hij pleit daarbij voor een afwisseling van zowel docentgestuurde activiteiten (presentaties) als meer leerlinggestuurde activiteiten (workshops). Bij dat laatste pleit hij voor hogere orde leren. Relevantie voor de onderwijspraktijk Het denken van Marzano in de vijf dimensies heeft drie sterke kanten. De eerste is dat zijn instructiestrategie gebaseerd is op een grote verscheidenheid aan onderzoek. De tweede sterke kant is dat hij een volledig uitgewerkte instructiestrategie heeft ontwikkeld waarin de 13
belangrijkste (uit onderzoek) bekende leeractiviteiten van leerlingen verwerkt zijn. De derde is dat hij naast een algemene beschrijving een trainingsmap voor docenten en een map voor trainers van docenten heeft ontwikkeld, met een groot aantal voorbeelden en uitwerkingen. De mappen zijn bijzonder goed door docenten door te werken. Al met al levert zijn aanpak bijzonder veel variatie in voorbeelden, uitwerkingen, ideeën en adviezen. Het is materiaal om altijd achter de hand te hebben en uit te putten. Wel dient gesteld dat ik vind dat de kracht van Marzano in de dimensies 1, 2 en 4 zit. Daarin zijn bijzonder aardige dingen te vinden. Ik vind dimensie 3 matig in de keuze van de vaardigheden (dat komt omdat Marzano oorspronkelijk alleen denkvaardigheden centraal stelde) en ik vind zijn denken in dimensie 5 achterhaald. De nieuwere opvattingen over metacognitie en transfer en/of breinvriendelijk leren hebben daar aanzienlijk meer te bieden. 14
3.5 Bibliografie Bosschaart, A. M. W. (2009). Handboek vakdidactiek aardrijkskunde. Centrum voor Educatieve Geografie. Christopherson, R. (2012). Geosystems. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson. Diets, T. (2011). Honger in de Hoorn van Afrika: een drama in kaarten en grafieken. Leiden: Universiteit Leiden. Opgehaald op 18 april 2014, van: https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/17952/asc-075287668-3019- 01.pdf?sequence=2 Hermans, L. (2012). Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Gent: Universiteit Gent. Opgehaald op 18 april 2014, van: http://lib.ugent.be/fulltxt/rug01/001/895/281/rug01-001895281_2012_0001_ac.pdf Knox, P. M. (2010). Human Geography. New Jersey: Pearson Education, Inc. Marzano, R. J. (1992). A different kind of classroom: Teaching with dimensions of learning. Association for Supervision and Curriculum Development. Noordhoff Uitgevers. (2012). De Grote Bosatlas. Groningen: Noordhoff Uitgevers. de Pater, B., Groote, P., Terlouw, K., Atzema, O., Boschma, R., Druijven, P., & Mamadouh, V. D. (2011). Denken over regio's: Geografische perspectieven. Bussum: Uitgeverij Coutinho 15
4. Antwoorden op deelopdracht Deeltoets Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 16
Vraag 4 Vraag 5 Vraag 6 17
Vraag 7 18
5. Praktische en organisatorische tips en instructie De opbouw van de lessen is te vinden in het lesplan op de volgende bladzijde. Het is van belang dat alles van tevoren klaar staat voor een snelle start. Materialen Benodigde materialen voor les 1: Atlassen 1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier moet Google Earth op geïnstalleerd zijn. Het.kmz bestand en alle documenten moeten te downloaden zijn voor de leerlingen, controleer van tevoren of alle links werken. Benodigde materialen voor les 2: Atlassen 1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier moet Google Earth op geïnstalleerd zijn. Wit A2 papier, eventueel ook leuk voor leerlingen om in andere kleuren beschikbaar te stellen. Gekleurd papier. Printer waar de leerlingen op kunnen printen. Kleurpotloden, stiften, markers, linialen. Groepsindeling De Google Earth Tour en deeltoets zijn bedoeld voor tweetallen en de poster voor een viertal. In het geval van een oneven aantal leerlingen is het verstandig voor de Google Earth Tour en deeltoets een drietal te maken, en dit drietal ook samen te laten werken met de poster. Geef hierbij ook aan dat ze bij de poster wat minder streng worden beoordeeld dan een viertal. Maak van tevoren een indeling van de tweetallen en groepjes. Let hierbij op dat er een goede balans is tussen de groepsleden. 19
LESPLAN LESONDERWERP: Droogte in de Hoorn van Afrika Naam leerkracht / student (LK): Klas/dag /uur: Datum: Lesnummer: 1 Nodig: - Atlassen - 1 computer/laptop per 2 leerlingen (met Google Earth) Algemeen lesdoel/doelen (voor de ll): Leerlingen doen kennis en inzicht op over door oorzaken en gevolgen van de Droogte in de Hoorn van Afrika. Tijd Concrete leerdoelen + beheersingsvorm Start van de les Beginsituatie: Leerlingen zijn op de hoogte van voedselproblematiek. Dit is aan bod gekomen in eerdere thema s. Daarnaast weten leerlingen van verschillende klimaten af. Leerstof / Activiteit 0-10 min Introductie opdracht (korte uitleg) Didactische aanpak Frontaal Klassikaal Indeling van groepen in tweetallen Kern van de les 10-40 min Leerlingen doen kennis en vaardigheden op over Google Earth Leerlingen leren diverse geografische bronnen analyseren en met elkaar vergelijken Leerlingen leren topografische basiskennis over de Hoorn van Afrika Verdeling van ruimte / computers Leerlingen gaan aan het werk met het.kmz bestand van Google Earth. Leerlingen verwerken de informatie in een korte samenvatting of mindmap. Samenwerken in tweetallen Docent loopt rond en begeleidt. Afsluiting van de les Leerlingen leren de betekenis van geografische begrippen: separatisme, vluchtelingen, zuigelingensterfte, waterbalans, neerslag, klimaatgrafieken, droogte. Leerlingen maken de deeltoets 40-50 min Feedback op werkhouding Frontaal klassikaal Vooruitblik op volgende les. 20
LESPLAN LESONDERWERP: Droogte in de Hoorn van Afrika Naam leerkracht / student (LK): Klas/dag /uur: Datum: Lesnummer: 2 Algemeen lesdoel/doelen (voor de ll): Leerlingen doen kennis en inzicht op over door oorzaken en gevolgen van de Droogte in de Hoorn van Afrika. Tijd (in minuten) Start van de les Concrete leerdoelen + beheersingsvorm Nodig: - Atlassen - 1 computer of laptop per 2 leerlingen. Hier moet Google Earth op geïnstalleerd zijn - Wit A2 papier, eventueel ook leuk voor leerlingen om in andere kleuren beschikbaar te stellen. - Gekleurd papier. - Printer waar de leerlingen op kunnen printen. - Kleurpotloden, stiften, markers, linialen. Beginsituatie: Leerlingen zijn op de hoogte van voedselproblematiek. Dit is aan bod gekomen in eerdere thema s. Daarnaast weten leerlingen van verschillende klimaten af. Verder hebben de leerlingen in deel één van dit tweeluik kennis opgedaan over het hoe en wat van de Hoorn van Afrika Leerstof / activiteit 0-5 Docent voegt tweetallen samen tot kwartetten Didactische aanpak Frontaal Klassikaal Kern van de les 5-45 Leerlingen leren diverse geografische bronnen analyseren en met elkaar vergelijken Leerlingen leren topografische basiskennis over de Hoorn van Afrika Docent licht de verwachtingen toe van de les. Leerlingen gaan aan het werk met de eindopdracht, zoals deze staat beschreven in de Webquest. Samenwerken in kwartetten Afsluiting van de les Leerlingen leren de betekenis van geografische begrippen: separatisme, vluchtelingen, zuigelingensterfte, waterbalans, neerslag, klimaatgrafieken, droogte. 45-50 Opruimen en feedback op werkhouding geven 21
6. Evaluatie Leerlingen worden voor de eindopdracht beoordeeld met onderstaande beoordelingstabel. Deze beoordelingstabel kunnen zij zelf ook zien onder het tabblad beoordeling in de webquest. In totaal zijn 19 punten te behalen. Het cijfer wordt berekend met de volgende berekening: behaalde punten / 19 * 10 = cijfer Naar eigen inzicht kan besloten worden om leerlingen extra punten toe te kennen voor een goede werkhouding of juist punten af te trekken voor een slechte werkhouding. 22