MVO Nederland Maatschappelijk verantwoord ondernemen People Planet Profit P + De winst van MVO Eveline de Kruif, Mitex Branchebreed
2 P + People, Planet, Profit Dit is een mini-special van P+ People Planet Profit, het tijdschrift over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hoofdredactie: Jan Bom Redactie: Gerard Popkema Lobke Vlaming Fotografie: Anne Hamers Branchebreed Er is steeds meer aandacht voor duurzaamheid. Steeds meer brancheorganisaties zijn op zoek naar een manier om maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) te introduceren bij hun achterban. MVO Nederland helpt daarbij. Deze kennis- en netwerkorganisatie werkt samen met brancheverenigingen om alle mogelijkheden onder de aandacht te brengen van hun leden. Daarnaast ondersteunt en adviseert MVO Nederland brancheverenigingen over MVO in de eigen organisatie. Vormgeving: B5, Amsterdam: Boudewijn Boer Druk: Senefelder Misset Doetinchem Redactieadres: Rietsnijderslaan 3 1394 LC Nederhorst den Berg T 00 31 (0) 294 255719 M 06 27 153 000 E editor@p-plus.nl www.p-plus.nl Uitgeverij: Atticus b.v. Postbus 308 2400 AH Alphen aan den Rijn M 06 55 365 065 Het belangrijkste doel van het brancheprogramma is MKB-bedrijven op een effectieve manier te bereiken. Door samenwerking met brancheverenigingen worden ondernemers geïnformeerd met een branchespecifieke boodschap. Zo wordt de informatie op een toegankelijke wijze gepresenteerd. Daarnaast vormen brancheverenigingen een vertrouwd kanaal voor ondernemers. MVO Nederland helpt daarbij door specialisten uit haar netwerk in te zetten. De informatiebehoefte van de branchevereniging is hierbij leidend.
3 MKB schone startmotor voor duurzaam Nederland Het MKB is de motor van de Nederlandse economie. Zo n 725.000 MKB-ondernemers zorgen in ons land voor bijna vier miljoen arbeidsplaatsen. En het MKB is bovendien de broedplaats voor veel innovaties. Recent heeft een groep van zo n 150 MKB-ondernemers ervoor gepleit om duurzaamheid en innovatie veel meer prioriteit te geven. Het is verheugend dat deze thema s in het nieuwe regeerakkoord veel aandacht krijgen. In de MKB-oproep staat de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers centraal. De MVO-pioniers tonen zich bereid ambitieuze doelen na te streven, onder andere op het gebied van CO2-uitstoot en van sociale betrokkenheid. Ze roepen collega-ondernemers op hen in deze ambities te volgen. Inmiddels heeft een tiental brancheorganisaties verklaard dit appel te gaan gebruiken als inspiratiebron voor het stimuleren van MVO in de eigen sector. Aldus wordt een omslag in denken bevorderd waarin ondernemen, duurzaamheid, sociale betrokkenheid en innovatie onlosmakelijk met elkaar worden verbonden. De weg hiernaar is nog lang, maar de urgentie en het belang zijn groter dan ooit. Het is goed dat steeds meer MKB-ondernemers de schone startmotor voor een duurzaam Nederland willen zijn. Zij verdienen ons aller steun. Brancheorganisaties spelen daarbij een zeer belangrijke rol. MVO Nederland helpt hen graag met praktische tips en adviezen om deze rol goed in te vullen. Willem Lageweg Directeur MVO Nederland w.lageweg@mvonederland.nl
MVO Nederland Veertig brancheverenigingen bundelen 4 Lobke Vlaming: MVO levert in 2010 een hard concurrentievoordeel op. De ambitie van Lobke Vlaming is helder. De manager brancheprogramma van MVO Nederland bouwt aan een enorm netwerk. Ze zegt: Het aantal brancheverenigingen met een MVO-programma stijgt snel. Er zijn er nu twaalf die echt projecten draaien. Ik voer er al met zeventien gesprekken. Eind van dit jaar moeten dat er 25 zijn. En eind 2008 hopen we samen te werken met veertig brancheverenigingen. Het bouwen gaat steeds sneller. De ene branche profiteert van de ervaring van de voorgangers. Lobke weet: Positief profileren is een belangrijke drijfveer voor brancheorganisaties om een MVObeleid uit te stippelen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen draagt bijvoorbeeld bij aan een beter imago van bedrijven, en daarmee van de gehele branche. Ook blijkt uit verschillende onderzoeken dat bedrijven die actief aan MVO doen gemakkelijker personeel kunnen vinden en minder ziekteverzuim hebben. Met name in branches waar ondernemers kampen met een tekort aan de toestroom van gemotiveerd personeel is dit een sterk argument om MVO op de agenda te zetten. MVO Nederland heeft er al grote sessies op zitten, waarin verschillende brancheorganisaties ervaringen en standpunten uitwisselden. Het bijzondere is dat maatschappelijk verantwoord ondernemen een uitstekende paraplu vormt, ondanks de grote verschillen in het karakter van de bedrijfstak. Welke thema s ziet Vlaming in deze sessies steeds terugkomen? Duurzame inkoop, dat wordt een belangrijk commercieel motief. Daar hebben zoveel verschillende branches straks mee te maken. Kleding, als het gaat om uniformen. De bouwen installatiebranche, voor de duurzaamheid van overheidsgebouwen. Natuursteen, voor de aankleding van die gebouwen. De slopers, die zal worden gevraagd oude gebouwen zo duurzaam mogelijk neer te halen en het afval te verwerken. De ICT-wereld, niet te vergeten. Noem maar op. De Rijksoverheid gaat in 2010 voor 100 procent duurzaam inkopen, de lagere overheden voor 50 procent. MVO levert tegen die tijd een hard concurrentievoordeel
op. Wat ik ook hoor: banken gaan aan de kredietverlening ook maatschappelijke eisen stellen. Zij doen dat zelf uit het oogpunt van risicobeperking. Een vervuilend bedrijf kan in problemen komen. Maar ondertussen worden reputatiekwesties ook voor het midden- en kleinbedrijf steeds belangrijker om aan krediet te kunnen komen. l.vlaming@mvonederland.nl 5
Waarom aan MVO beginnen? Branchebreed Steeds meer brancheverenigingen fungeren als trekker voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Ze helpen leden bij het aanpassen van MVO-thema s aan het specifieke karakter van de eigen bedrijfstak. 6 Enkele voorbeelden. Wij hopen te gaan scoren met bewustwording onder de leden. Er is een commissie gevormd van vijf partijen. Met de aanbevelingen hopen we het slopersvak op een hoger niveau te kunnen tillen. Roel van Laar, Babex, de brancheorganisatie van sloopaannemers Wij willen meer respect gaan vinden voor onze kennis als installateurs. Wij hebben in onze branche duurzame technieken in de genen zitten, maar weten het nog niet altijd in praktijk te brengen. Wim van Dijk, UNETO-VNI, de installatiebranche Wij gaan criteria ontwikkelen voor duurzaam inkopen van natuursteen. We ontwikkelen een nieuwe gedragscode voor materialen die we uit het verre oosten halen. Hein de Bruin, ABN, de natuursteenhandel Eerste prioriteit is een goed scholingsbeleid voor onze industrie. Dat gaan we samen met een kennisplatform ontwikkelen. Erik de Ruijter, federatie Nederlandse Rubber en Kunsttofindustrie, NRK
7 breed Hoe krijgen we meer bewustwording bij de consument op het gebied van duurzaam reizen? Dat is onze grootste uitdaging. Mirjam Dresme, ANVR, de vereniging van reisondernemingen Waar we mee willen gaan scoren, is MVO inzetten als imagotool in de branche om meer jongeren aan te trekken. Manon de Zwart, NOvAA, de Nederlandse Orde van Accountants- Administratieconsulenten Wij gaan sociale criteria in internationaal opzicht ontwikkelen. Dat heeft te maken met het nieuwe programma van de Rijksoverheid, duurzaam inkopen. Annemiek Govaart, ICT Office, de branchevereniging van IT-,Telecom-, Officeen Internetbedrijven in Nederland Wij gaan scoren met een paar grote namen die deelnemer worden van Fair Wear Foundation, en daarmee handen en voeten gaan geven aan dingen die echt werken in productielanden. Jef Wintermans, Modint, de ondernemersorganisatie voor mode, interieur, tapijt en textiel
MITEX Waar komt die kleding vandaan? 8 Eveline de Kruif: Een ondernemer doet vaak al enorm veel, maar is zich daar helemaal niet van bewust. Een branchevereniging die niet minder dan 13.000 verkooppunten vertegenwoordigt. Mitex kent als branchevereniging voor de detailhandel in mode, schoenen en sportartikelen maar liefst 4.500 leden, goed voor om en nabij 80 procent van alle winkeliers in de mode. Beleidsmedewerker Eveline de Kruif stimuleert de leden op positieve wijze aan MVO te doen. Vraag eens aan de handel waar de stoffen vandaan komen. Morgen kan een klant die vraag aan jou stellen... Prikkelen. Stimuleren. Dat zijn voor Eveline de Kruif de kernwoorden. Op dit moment worden de winkels nog niet bestormd door consumenten die erg lastige vragen stellen. Maar dat kan in de toekomst veranderen. De consument is steeds beter geïnformeerd. Je kunt dus maar beter voorbereid zijn. Leden zeggen soms: waarom zou ik er nu iets aan doen? Wanneer je dan doorpraat, realiseren ze zich dat ze soms al heel erg actief zijn op terreinen die je als maatschappelijk verantwoord ondernemen kunt betitelen. Goede opleidingen aan het personeel verstrekken. Meedoen in lokale projecten om winkelstraten vrij te maken van criminaliteit, samen met politie, gemeente, soms zelfs de brandweer. Veiligheid en bestuur is toch ook een maatschappelijk issue. Een ondernemer doet vaak al enorm veel, maar is zich daar vaak helemaal niet van bewust. Er zijn ook al aansprekende voorbeelden, die Mitex via de website doorgeeft. De Kruif vertelt: We verzamelen de Best Practices uit de branche. Zo is er in Nijmegen een pilotproject van Hoogeboom= Mode geweest, waar meerdere detaillisten aan hebben meegedaan. Winkels krijgen altijd veel verpakkingsmateriaal, wanneer collecties arriveren. Dit afval werd verzameld, opgeslagen en meegegeven met de eerstvolgende vrachtwagen die met een nieuwe aflevering kwam. Dat scheelt heel wat vrachtverkeer in de binnenstad. De gemeente hoeft minder afval op te halen en te laten verwerken. Ook is er besparing op vrachtkosten, want er rijdt geen lege wagen terug. Dat is een milieu-
besparing. Een ander voorbeeld is Sporthuis Sunnycamp in Zeist. Daar kunnen kinderen van mensen die het niet zo breed hebben gratis sportspullen uitkiezen. De winkelier krijgt een vergoeding daarvoor van de Stichting Sport en Jeugd, ongeveer tegen inkoopprijs. Op deze manier geef je kansarme kinderen toch de mogelijkheid volop mee te doen. Voor de detailhandel is het veel moeilijker dan voor modeproducenten om grip te krijgen op slechte arbeidsomstandigheden in verre productielanden als China. De Kruif: We hebben ook grote leden, zoals Mexx. Deze internationale keten produceert ook zelf. Wij hebben het toegejuicht dat Mexx lid is geworden van de Fair Wear Foundation, waar Mitex in het bestuur zit. Voor Mexx is het natuurlijk makkelijker dan voor een gemiddelde MKB-ondernemer om invloed uit te oefenen. Hun volume maakt macht. Toch stimuleren we de leden kritisch te zijn. Vraag maar eens waar de spullen vandaan komen. Of ze keurmerken hebben. Of er aan de materiaalkeuze is gedacht. Is het schone katoen? Kent u Clean Chic, mode van duurzame stoffen? Ons lid Floortje Dessing geeft daar natuurlijk veel aandacht aan, in haar winkel in Amsterdam. Maar we leggen niks op. We benadrukken de positieve kansen. Dat doen we ook met energie. We onderzoeken met andere partijen of er met zuiniger verlichting hetzelfde gevoel in de winkel gecreëerd kan worden. 9 www.mitex.nl edkruif@mitex.nl
10 Motieven voor brancheverenigingen Brancheverenigingen hebben verschillende motieven om MVO binnen de branche te willen stimuleren. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is geen hype, maar een ontwikkeling die zich steeds verder doorzet. Brancheverenigingen hebben als belangrijke taak trends in de markt te signaleren en hun leden hiervan op de hoogte te stellen. Daarom agenderen zij het thema als strategisch issue voor de toekomst. Banken en opdrachtgevers gaan in groeiende mate MVO-eisen stellen aan ondernemers. Hierdoor wordt MVO een noodzaak voor veel bedrijven. Zo heeft de overheid zich voorgenomen om in 2010 bij alle aanbestedingen MVO mee te nemen als zwaarwegend criterium en zijn veel banken voornemens om MVO mee te gaan nemen in de kredietverlening. Ook grote bedrijven stellen in toenemende mate eisen aan hun toeleveranciers. MVO is een kans voor ondernemers. Door een brede blik te ontwikkelen op de maatschappij worden bedrijven zichtbaar innovatiever en daarmee winstgevender. Uit verschillende onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat bedrijven die actief aan MVO doen gemakkelijker personeel kunnen vinden en minder ziekteverzuim hebben. Goed milieubeleid zorgt vaak voor omvangrijke kostenbesparingen. MVO is goed voor het imago van de branche. Hierdoor wordt het gemakkelijker om personeel te werven en worden schandalen bij bedrijven die imagoschade opleveren voor de hele branche vroeger de kop ingedrukt. MVO is in sommige branches een noodzaak vanwege dringende thema s die vragen om een oplossing. Hierbij kan worden gedacht aan ketenproblematiek, zoals kinderarbeid bij de productie in ontwikkelingslanden, zware milieubelasting van de sector of integriteitvraagstukken. Een bewustzijn van de maatschappelijke rol van bedrijven in de branche is dan van levensbelang. Een actief beleid op het gebied van MVO in een branche voorkomt in sommige gevallen regelgeving van de overheid. Wanneer ondernemers zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun effecten op de maatschappij dan hoeft de overheid hiervoor geen wetten en regels te ontwerpen. Een breed gedragen MVO-beleid in een branche fungeert dan als een vorm van zelfregulering.
11 Stappenplan voor brancheverenigingen 1 Onderzoek wat de belangrijke MVO-thema s zijn die spelen in uw branche. 2 Breng in kaart welke instrumenten, informatie en initiatieven er al bestaan op MVO-gebied. 3 Formuleer in samenwerking met directie en bestuur een beleid op het gebied van MVO en koppel er mensen en budget aan. 4 Zoek de ondernemers in de branche die al actief zijn op MVO-gebied en vraag hen om op te treden als MVO-ambassadeur richting collega-ondernemers. 5 Probeer samen met de MVO-ondernemers uit uw branche een werkgroep of bestuur op te zetten. 6 Communiceer helder over de voordelen van MVO voor ondernemers en zorg dat het duidelijk is welke stappen bedrijven kunnen nemen. 7 Bied handvatten aan zoals cursussen, scans, advies en praktijkvoorbeelden. Probeer samen met ondernemers stappen te zetten van bewustwording naar daadwerkelijke implementatie van MVO en stimuleer ondernemers vervolgens om concrete resultaten te meten en deze breed kenbaar te maken.
12 structureel inhoud geeft aan zijn maatschappelijke rol, op een wijze die verder gaat dan de wet verplicht en die leidt tot toegevoegde waarde voor het bedrijf en de samenleving. Hierbij is aandacht voor sociale aspecten (People), milieuaspecten (Planet) en financiële zaken (Profit), aldus Fraanje. Hij stelt: Bouwend Nederland en haar leden zijn zich bewust van de maatschappelijke verantwoordelijkheid. Bouwend Nederland verwacht van al haar leden dat zij integer en maatschappelijk verantwoord handelen. Wij stimuleren onze leden zich aan te sluiten bij de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (SBIB) door de bedrijfscode toe te passen en erover te communiceren. MVO is dus vooral een kans, vindt Fraanje. Ook een kans voor bouwers om de onderlinge relatie te verbeteren. Van de uitbestedende aanne- Peter Fraanje: Onmaatschappelijk gedrag kan leiden tot imagoschade voor de sector en faillissement van een bedrijf. Bouwend Nederland Oplossingen bieden voor maatschappelijke vraagstukken Bouwbedrijven kunnen een belangrijke rol spelen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Denk aan de stijging van de zeespiegel, schaarste aan grondstoffen, bereikbaarheid en veiligheid. Aan het woord is Peter J. Fraanje, senior beleidsmedewerker Innovatie van Bouwend Nederland. Het is de grote brancheorganisatie van grote en kleine bouwbedrijven in Nederland. Reputatiemanagement is zeker een issue waar Fraanje rekening mee moet houden. Dat blijkt wel uit gesprekken met partijen waar de bouw mee te maken heeft: huizenkopers, zakelijke gebruikers, milieuorganisaties, media en natuurorganisaties. Bouwbedrijven moeten een licence to produce verdienen, vindt Fraanje. Onmaatschappelijk gedrag kan leiden tot imagoschade voor de sector en faillissement van een bedrijf. Met deze wetenschap in het achterhoofd houdt hij de belangrijke maatschappelijke positie van bouwers opnieuw tegen het licht. Bouwers vervullen een belangrijke basisbehoefte van de mens: ze zorgen voor huisvesting. Bouwbedrijven zijn ook verantwoordelijk voor de leefomgeving en de bereikbaarheid. Maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw houdt in dat een bouwbedrijf bewust en
13 mer mag worden verwacht dat hij op een goede manier omgaat met zijn collega s. Bouwbedrijven zouden, ook in het belang van de klant, samen moeten streven naar projectoverstijgende samenwerking. Bouwend Nederland streeft naar een voortdurende dialoog met de stakeholders van de bouw, waaronder maatschappelijke organisaties zoals vertegenwoordigers van de eindgebruikers, (waaronder Vereniging Eigen Huis), vakbonden en natuur- en milieu-organisaties. In dit kader wordt samengewerkt met bouwgerelateerde branches, zoals Uneto-VNI, BNA, NVTB en ONRI. www.bouwendnederland.nl p.fraanje@bouwendnederland.nl
14 De ondersteuning van MVO Nederland Omdat MVO Nederland stimuleert dat brancheverenigingen actief met maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de slag gaan, biedt zij ondersteuning. In het brancheprogramma van MVO Nederland werken brancheverenigingen samen om MVO in hun eigen branche te agenderen. MVO Nederland assisteert daarnaast brancheverenigingen met het implementeren van het stappenplan. Leren van elkaar MVO Nederland brengt samen met verschillende brancheorganisaties en ondernemersverenigingen maatschappelijk verantwoord ondernemen onder de aandacht van de bij deze organisaties aangesloten leden. Vooral binnen het midden- en kleinbedrijf kunnen ondernemers meer van elkaar leren dan nu vaak het geval is. Er zijn veel positieve en inspirerende ervaringen die laten zien hoe MVO in de praktijk kan worden opgepakt. U wilt ook nieuwe gezichten leren kennen? Vertrouwde kanalen MVO Nederland start projecten op met brancheverenigingen. Door samen te werken met brancheverenigingen komen ondernemers op een vertrouwde manier met maatschappelijk verantwoord ondernemen in aanraking. In een project worden thema s aan de orde gesteld die voor de eigen branche van belang zijn. Ook MKB-Nederland en VNO-NCW zijn betrokken bij het brancheprogramma. Per branche wordt met betrokkenen bekeken welke activiteiten kunnen worden ondernomen om maatschappelijk verantwoord ondernemen bij de ondernemers te stimuleren. U wilt ook uw agenda verdiepen en verbreden? Ervaringen uitwisselen De brancheverenigingen hebben behoefte aan elkaars kennis en ervaring op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarom nemen zij deel aan intervisiebijeenkomsten die drie maal per jaar door MVO Nederland worden georganiseerd. Deze bijeenkomsten bieden naast de mogelijkheid om concrete ervaringen te delen ook een platform om gezamenlijke standpunten te formuleren. U wilt ook uw agenda breder afstemmen?
Minitijdschrift verschillende branches MVO Nederland en het tijdschrift P+ People Planet Profit werken samen met brancheorganisaties aan een serie minispecials over maatschappelijk verantwoord ondernemen. In de specials vertellen bedrijven uit de betreffende branche hun eigen verhaal. En er staan tips in. Er zijn al meerdere uitgaven verschenen, die in nauwe samenwerking met de brancheorganisaties werden samengesteld. Ook een kans voor uw branchevereniging om u extra te profileren bij uw leden? Maak kennis met MVO Nederland People Planet Profit P + UNETO-VNI Tips voor besparing Installatiebranche Zoveel zuiniger Over de installatiebranche (Uneto-VNI) RECRON Verblijfsrecreatie Green Key Scholingsmogelijkheden voor personeel Arbeidsomstandigheden in productielanden Diversiteit Lokale betrokkenheid Werknemersvrijwilligerswerk Maak kennis met MVO Nederland People Planet Profit P + Groenste camping Over de recreatiebranche (RECRON) ANVR MVO-stimulator Duurzaam toerisme Maak kennis met MVO Nederland People Planet Profit P + Groene reis gewenst Over de reisbranche (ANVR) Energiebesparing en groene stroom Duurzaam materiaalgebruik Afvalbeheer Biodiversiteit Biologische catering ABN Kinderarbeid voorkomen Natuursteen People Planet Profit P + Nieuwe horizon Over de natuursteenbranche (ABN) De Triple Bottom Line, oftewel de drie P s People Planet Profit Integriteit Transparantie Duurzaam beleggen Corporate Governance Eerlijke concurrentie 15 Contact Voor vragen over het brancheprogramma kunt u contact opnemen met Lobke Vlaming, projectmanager brancheprogramma MVO Nederland. T 030-2363282 E l.vlaming@mvonederland.nl
Over MVO Nederland MVO Nederland is een kennis- en netwerkorganisatie die het bedrijfsleven stimuleert maatschappelijk verantwoord te ondernemen. MVO Nederland brengt hiervoor bedrijfsleven, maatschappelijk veld, overheid, onderwijs en onderzoek bij elkaar om samen te zoeken naar effectieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. MVO Nederland wordt hierbij ondersteund door haar partners. 16 Informatie Om maatschappelijk verantwoord ondernemen concreet en levend te maken, verzamelt MVO Nederland zoveel mogelijk voorbeelden, instrumenten, verhalen en publicaties. We maken deze informatie vervolgens beschikbaar via bijvoorbeeld onze website en de presentaties die we in het land geven. Vaak is de informatie te vinden bij een ander bedrijf en verwijzen we door naar partners in ons MVO-netwerk. Netwerk MVO Nederland wil maatschappelijk verantwoord ondernemen bij zoveel mogelijk bedrijven stimuleren. Daarom brengen wij bedrijven die al ervaring hebben met MVO in contact met ondernemers die net beginnen. We organiseren daarvoor onder meer bijeenkomsten die we werkwinkels noemen. Zo bouwen we langzaam een steeds groter netwerk van organisaties die maatschappelijk verantwoord ondernemen. Publiciteit MVO Nederland wil dat maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat leven, dat het tastbaar wordt voor iedereen. Daarom vertellen we de verhalen van de organisaties die goede voorbeelden hebben aan zoveel mogelijk mensen. We gaan er mee naar de pers, de politiek, de consument. We denken na over de onderwerpen die in de maatschappij spelen en praten daarover met deskundigen. Projecten Via al de organisaties die ons informatie aanleveren, horen we ook goed wat er allemaal speelt in het veld. We merken daardoor waar de behoeftes liggen en spelen daar zo goed mogelijk op in. Zo leeft bij verschillende organisaties de vraag waar je rekening mee moet houden als je internationaal maatschappelijk verantwoord wilt ondernemen. Wij zoeken naar aanleiding van zo n vraag bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties die elkaar input kunnen leveren. We zorgen er voor dat verschillende initiatieven rondom internationale richtlijnen gestroomlijnd worden en maken in samenwerking met bijvoorbeeld de EVD een informatiepakket voor ondernemers die in het buitenland maatschappelijk verantwoord ondernemen. Geïnteresseerd in MVO? Wilt u starten met maatschappelijk verantwoord ondernemen, kijk dan op onze website: www.mvonederland.nl. Hier kunt u zich ook abonneren op onze digitale nieuwsbrief. Contact MVO Nederland Waterstraat 47 Postbus 48 3500 AA Utrecht Telefoon 030-236 33 22 Fax 030-23 12 804 www.mvonederland.nl