OVER DE GRENS Omgaan met grensoverschrijdend gedrag in de zorg Dinsdag 1 oktober 2013 Thomas More Zandpoortvest, Mechelen Lieve Dams www.berkenwinning.be 2 GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG - DEFINITIE Het niet respecteren van iemands persoonlijke grens Alle ongewenst gedrag of alle ongepaste omgangsvormen, passief of actief, die de kwaliteit van leven en werken in een voorziening in gevaar kunnen brengen Iedere vorm van fysiek of verbaal geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag Dit gedrag ook bij anderen niet steunen of toelaten 1
Lieve Dams www.berkenwinning.be 3 BASISREGEL Behandel niemand zoals u zelf ook niet behandeld wilt worden Goed begin maar niet voldoende Persoonlijke grens en beleving (subjectieve) van GOG verschilt Lieve Dams www.berkenwinning.be 4 Grensoverschrijdende gedrag van zorgvrager naar zorgverstrekker Wat maakt dat gedrag in een hulpverleners-cliëntrelatie als GOG beschouwd wordt Welke processen/mechanismen beïnvloeden de subjectieve beleving van de mate van GOG 2
Lieve Dams www.berkenwinning.be 5 MECHANISMEN Machtsongelijkheid in elke relatie zorgverstrekker-zorgvrager Macht erotiseert Kader = ook evolutief, gebonden aan bepaalde tijdsgeest, vroeger anders dan nu, we moeten meegaan met tijdsgeest Subjectief: persoonlijke grenzen kunnen verschillen Afhankelijk van de context Elke intermenselijk contact = risicosituatie voor ongepast/ongewenst gedrag Sommigen overschrijden onwetend de grens Ongepast gedrag = Destructief Te joviale attitude Professionele afstand In begrijpbare taal spreken dat gedrag ongewenst is Lieve Dams www.berkenwinning.be 6 SAMENSPEL tss SUBJECTIEVE, JURIDISCHE en DEONTOLOGICHE ASPECTEN Hulpverlener is verantwoordelijk voor de zorg Grenzen van de therapeutische relatie worden overschreden Eigen draagkracht Zorgverstrekker kan op verschillende manieren geconfronteerd worden met GOG (familie, patiënt, collega) Nood aan formele richtlijnen en ondersteuning 3
Lieve Dams www.berkenwinning.be 7 ONGEPASTE OMGANGSVORMEN Seksueel grensoverschrijdend gedrag: non-verbaal/verbaal/fysiek Pesterijen: onrechtmatig gedrag + herhaling in de tijd Geweld: fysieke/psychische agressie Lieve Dams www.berkenwinning.be 8 SEKSUEEL Non-verbaal: Verbaal: Fysiek: Schunnige bewegingen maken Seksueel getinte opmerkingen, mails, sms jes, Aanrakingen verkrachting 4
Lieve Dams www.berkenwinning.be 9 PESTERIJEN Roddelen Zwart maken Uitlachen Te veel of te weinig werk geven Uitvoering werk saboteren Sociaal isoleren/uitsluiten activiteiten Persoonlijke bezittingen/werkmateriaal beschadigen Gevaarlijk werk laten uitvoeren (in barre omstandigheden) Telefoonverkeer controleren Mails controleren Bureaulades/locker, agenda, tas inkijken Toezicht houden op werkzaamheden Lieve Dams www.berkenwinning.be 10 GEWELD Psychisch: Uitschelden, vernederen, bedreigen Fysiek: Slagen met of zonder verwondingen, bedreigingen 5
Lieve Dams www.berkenwinning.be 11 ASSERTIEF of AGRESSIEF? Assertiviteit - opkomen voor jezelf, je gedachten, je gevoelens maar ook je overtuigingen - zonder de redelijke grenzen van anderen te overschrijden Roos van Leary gedrag roept tegen-gedrag op Lieve Dams www.berkenwinning.be 12 ROOS VAN LEARY BT: aanvallen boven BS: leiden tegen samen OT: verdedigen onder OS: volgen 6
Lieve Dams www.berkenwinning.be 13 Veelvoorkomend probleem? Afhankelijk van: - De aard - De Duur - De intensiteit van de relatie Fysieke agressie 1 kans op 10 werkjaren (Foster et al., 2007) Verbale agressie 81% verbaal bedreigd gevoeld in voorbije maand (spoed) (Ryan, 2006) Seksueel ongewenst gedrag 20% ongewenst gedrag ervaren (spoed) (Ryan, 2006) Abusive acts 2% van zorgverleners bekende (ouderenzorg) (Sandvide et al, 2004) Lieve Dams www.berkenwinning.be 14 SUBJECTIEF gevoel zorgverstrekker Oncomfortabel gevoel Onveilig gevoel Angstig gevoel Onkuis gevoel Machteloos gevoel Vernederd gevoel 7
Lieve Dams www.berkenwinning.be 15 KNUFFEL WORDT MEER Zorgverstrekker moet altijd de grens duidelijk aangeven Op tijd alarmeren Signalen van GOG tijdig (h)erkennen Op niveau van zorgvrager handelen Bewust of onbewust vrijwillig of onvrijwillig Wederkerigheid en betrokkenheid van de zorgverstrekker Juiste boodschap overbrengen aan ontvanger GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID Lieve Dams www.berkenwinning.be 16 Directie, de vertrouwenspersoon en coachen, alle leidinggevenden Interne dienst preventie, het comité preventie en bescherming en de personeelsdienst Teams en individuele medewerkers 8
Lieve Dams www.berkenwinning.be 17 EERSTE STAPPEN Meld en/of bespreek probleemgedrag in team Melding maken in patiëntendossier Steun-netwerk voor zorgverlener Steun-netwerk voor zorgvrager Zorg overdragen aan collega Duidelijk (persoonlijke) grens stellen Lieve Dams www.berkenwinning.be 18 COMMUNICATIEMODEL 9
Lieve Dams www.berkenwinning.be 19 communicatiemodel Boodschapper Ontvanger Erkenning als beroepsbeoefenaar Erkenning als mens ook De zorgrelatie is dus géén eenrichtingsverkeer van zorgverlener naar zorgvrager Ook de zorgvrager geeft heel veel van zichzelf door zich kwetsbaar op te stellen en bloot te geven. Daarnaast projecteren zorgvrager en zorgverstrekker vaak gevoelens, wensen en ervaringen uit het verleden op elkaar Intimiteit zonder seksualiteit Lieve Dams www.berkenwinning.be 20 VALKUILEN Wilsbekwame vs wilsonbekwame zorgvrager (demente, intellectueel beperkte) Het is vaak niet duidelijk af te bakenen wat de grens tussen wilsbekwaam en wilsonbekwaam is, er is een grijze zone tussen bekwaamheid en onbekwaamheid (verminderd handelsen oordeelvermogen, verminderde sociale remmingen...) Dient eerst te zoeken naar de betekenis van het gedrag van de wilsonbekwame/beperkte zorgvrager (bv zich masturberen op de kamer waar elk moment iemand kan binnenkomen) vb gevangenis Nederland kijken naar seksfilm en verder kijken en handelen, terwijl psychiater voor gesprek komt Juiste duiding geven aan betekenis van gedrag van zorgvrager Gedrag dat grensoverschrijdend lijkt, hoeft dat immers nog niet te zijn 10
Lieve Dams www.berkenwinning.be 21 LET OP Binnen de zorgrelatie is, dan wel sprake van een zekere wederkerigheid en gelijkwaardigheid Maar niet van gelijkheid Lieve Dams www.berkenwinning.be 22 SEKSUEEL ONTREMD GEDRAG BV Masturberen in het openbaar Inhoud/betekenis van het gedrag goed begrijpen Defect in frontale kwab Verlies van oriëntatie Overcompensatie van andere verlieservaringen Compensatie vormen voor het gebrek aan fysieke nabijheid of intimiteit Vergeten dat hij net seksueel actief geweest is Verveling Psychogeriatrie/mentaal beperkten/gevangenis 11
Lieve Dams www.berkenwinning.be 23 ZORGETHISCHE BENADERING Integratie van de beide persoonlijkheden Gepast seksueel gedrag dient aanvaard en gestimuleerd te worden De emotionele, fysieke en seksuele veiligheid dient behouden te worden Integriteit Lieve Dams www.berkenwinning.be 24 INTEGRITEIT Dekt verschillende ladingen - Lichamelijke integriteit (de ander geen fysiek geweld aandoen en persoonlijke privacy respecteren) - Psychische of emotionele integriteit (respect opbrengen voor iemands persoonlijkheid) - Relationele integriteit (ruimte geven om relaties met andere personen aan te gaan op basis van wederkerigheid) Probleem grenzen stellen: mentaal beperkten, dementerenden, gedragsgestoorden Hulp: psycholoog, psychiater, geriater 12
Lieve Dams www.berkenwinning.be 25 FYSIEKE AGRESSIE Bv. man dreigt met mes op afdeling Ernstig psychisch probleem Medicatie: bv Medrol, insuline Kortdurende toestand vs chronische toestand BELAGING/STALKING Lieve Dams www.berkenwinning.be 26 Roddelende bezoekster Bv. partner van patiënt gaat op gang/kamers andere patiënten roddelen over u en zelfs naar directeur Ze wacht u thuis op en bedreigd u Ze telefoneert u privé Ze draait infuus tijdens bezoek verder open Ze geeft medicatie niet aan man Ze beschuldigt u hiervan en gaat naar politie 13
Lieve Dams www.berkenwinning.be 27 DEONTOLOGIE VS JURIDISCHE Patiënt/familie kan zorgverstrekker aanklagen, ook al is dit ongegrond Deontologische code voor elke beroepsgroep Strafrecht Deontologische code voor patiënten? Lieve Dams www.berkenwinning.be 28 NIET JURIDISCH Orde der geneesheren: waarschuwing tot schorsing/verwijdering van lijst al dan niet definitief Psychologencommissie (recent) Directie Personeelszaken Juridische dienst 14
Lieve Dams www.berkenwinning.be 29 STRAFRECHT Laster en eerroof Stalking Belaging Pesten Slagen en verwondingen/foltering Zeden (Poging doodslag) (Poging moord) Lieve Dams www.berkenwinning.be 30 JURIDISCH (Arbeidsrecht ontslag) Correctioneel vervolging Rechtstreeks bij procureur des Konings 15
Lieve Dams www.berkenwinning.be 31 PREVENTIEBELEID Open klimaat creëren om klachten te deponeren Algemeen kader voor GOG Preventieadviseur Algemeen kader opnemen in arbeidsreglement Deontologische code creëren Met collega s kunnen reflecteren op de eigen ambivalente/verwarrende gevoelens Maturiteit zorgverstrekker Teamworking is essentieel in aanpak GOG www.misbruikdoorhulpverleners.nl Lieve Dams www.berkenwinning.be 32 Logica v/d hulpverlening vs justitiële aanpak Aanduiden van twee verschillende personen indien er sprake is van een vermoeden van GOG Meldingspersoon, die volgens een in de voorziening afgesproken meldingstraject (samenstellen van een werkgroep, overleg voeren met de preventieadviseur psychosociale aspecten...) dat rekening houdt met de wetgeving over beroepsgeheim en het daaraan gekoppelde spreekrecht, contact kan opnemen met de procureur des Konings die dit dossier dan verder opvolgt Zorgcoördinator, die de coördinatie van de hulpverleningsdimensie op zich kan nemen (hulpverleningsopdracht niet uit oog verliezen) Handelingsprotocol, op voorhand uitgetekend en dat rekening houdt met de eigenheid van de voorziening en de specifieke regionale inbedding Interne meldplicht inbouwen in arbeidsreglement Herstelbemiddeling best door externe 16
Lieve Dams www.berkenwinning.be 33 Ondersteunend netwerk in directe omgeving DIRECTIE PERSONEELSZAKEN DIENSTHOOFD COLLEGA S Lieve Dams www.berkenwinning.be 34 MINISTER JO VANDEURZEN Zorgnet Vlaanderen: Handelingsprotocol over seksueel grensoverschrijdend gedrag 15-02-2013 1712, het telefonische meldpunt voor geweld, misbruik en kindermishandeling, dat minister Vandeurzen in maart vorig jaar lanceerde, krijgt maandelijks ruim 200 oproepen. Het meldpunt is er voor alle vormen van geweld. De meeste oproepen gaan over kindermisbruik en partnergeweld. Bij ruim de helft van de oproepen volgt er een doorverwijzing naar de hulpverlening, politie of justitie. In 30% van de gevallen bellen mensen voor advies. Twee op de drie bellers zijn vrouwen. Minister Vandeurzen gaat het meldpunt de komende maanden nog bekender maken. Ouderen, zieken, kinderen en jongeren: Ze verdienen zorg, geen zorgen 17
Lieve Dams www.berkenwinning.be 35 Praktische handvatten Een discussie aangaan wanneer gemoederen heet opgeladen zijn, heeft geen zin Men gaat opbieden tegenover elkaar Benoemen wanneer je je niet goed voelt in de interactie met de patiënt of de familie Steeds vanuit jezelf spreken Rekening houden met ziekte patiënt bv. dementerende, gedragsgestoorde jongere,. Draagkracht hulpverlener vergroten door training Wanneer grensoverschrijdend gedrag verwacht wordt, spreek er vooraf over met diensthoofd/geneesheer en evalueer naderhand Geen nevenactiviteiten met patiënten Grenzen vooraf stellen Duidelijke taal aangeven wat wel en niet kan Duidelijk aangeven wanneer persoonlijke grens bereikt wordt Duidelijk aangeven wanneer u welke verdere stappen zult ondernemen Goed hanteren van overdracht tegenoverdracht in therapeutische relatie Anonieme (beroepsgeheim) adviesvraag richten tot het gerecht (bijvoorbeeld procureur des Konings) Het verhaal van Prometeus of onbegrensdheid in de hulpverlening Het verhaal van Prometeus of onbegrensdheid in de hulpverlening Willy Van Haver Lieve Dams www.berkenwinning.be 36 18