BEsT Is HET WerelDWijDe kenniscentrum VAN BATA INDusTRIAls

punt BZW BZW Is DE REgIONAlE WERkgEVERsVERENIgINg VAN VNO-NCW ledenmagazine BZW jaargang 10 - NuMMER 1-2013 HARM DAEMs: BEsT Is HET WerelDWijDe kenniscentrum VAN BATA INDusTRIAls BIOPARk TERNEuZEN VERsNElT ECONOMIsCHE groei ZEEuWs-VlAANDEREN PETER struik: DuuRZAAMHEID Is DICHTERBIj DAN je DENkT VlIEgENDE start sessies strategie EN leiderschap

VOORZITTER AAN HET WOORD Ze gaan door tot het klaar is. ADVERTENTIE De kracht van ambitie Boels Zanders Advocaten Eindhoven Venlo Roermond Maastricht Bouwen aan vertrouwen Van alle sectoren kreeg de bouw het in 2012 het en belanghebbende partijen op provinciaal niveau zwaarst te verduren. Er gingen bijna 40 procent om de tafel om integraal afspraken te maken over meer bedrijven failliet dan in 2011. Brancheorganisatie Bouwend Nederland verwacht voorals- We sluiten hiermee aan op de initiatieven van het op gang brengen van de bouwketen. nog geen verbetering. Sterker nog: in 2013 raakt VNO-NCW, MKB-Nederland en Bouwend Nederland. Als iedereen in de regio meewerkt kun- de branche nog dieper in de put. De impact van de sector op de Nederlandse economie is enorm nen zo ook kleinschaligere projecten, die meer groot. Zo was de daling van de bouwproductie op de consumentenvraag afgestemd zijn, versneld worden. in het derde kwartaal van 2012 verantwoordelijk voor een derde deel (0,6%) van de totale daling Wij zien daarbij een belangrijke rol weggelegd van het BBP (1,6%). De daling kent meerdere voor de provincies en gemeenten. Denk aan: het oorzaken: de woningcorporaties liggen onder versoepelen van bouwregelgeving en procedures, flexibiliseren bestemmingsplannen, hande- vuur, het effect van de maatregelen op de hypotheekmarkt leidt tot onzekerheid, de kantorenmarkt ligt helemaal stil en zelfs de infrastructuur en afzien van verplichte social return. Maar ook len in de geest van de nieuwe aanbestedingswet krijgt steeds meer last van de bezuinigingen. de toepassing van startersregelingen bij hypotheken en het bevorderen van samenwerking Op landelijk niveau zijn VNO-NCW en MKB-Nederland samen met Bouwend Nederland gestart tussen belanghebbenden. met een project om vastgelopen bouwprojecten Naast gemeenten zullen ook banken in actie in heel Nederland vlot te trekken, zodat er moeten komen met kredietverstrekkingen, geholpen door de landelijke overheid die de regels waar dat nog kan - meer gebouwd kan worden. Dit betekent dat zij ondernemers gaan helpen versoepelt rond verstrekking en aflossing van om problemen op te lossen en belemmeringen hypotheek. Er is ook een cruciale rol voor woningbouwcorporaties. Met alle begrip voor de weg te nemen. Voor tien projecten in de zuidelijke provincies ligt er eind maart een concrete lastige positie waarin menige corporatie verzeild aanpak. Ook blijven de beide landelijke werkgeversorganisaties bij het kabinet aandringen op lega s -, zullen zij toch ook de grenzen van hun is geraakt - mede door slecht functionerende col- impulsen voor woningmarkt en de bouwsector. mogelijkheden moeten opzoeken. De makelaardij Met alle inspanningen hoopt Bernard Wientjes kan een rol spelen door de initiatieven van hun van VNO-NCW het landelijke vliegwiel van de collega s in andere regio s op het gebied van woningruil enthousiast te bevorderen. bouw- en woningmarkt weer aan te slingeren met een geweldige impuls voor de hele economie tot gevolg. gaan we ons met vereende krachten inzetten om Synergie door samenwerking zit in ons DNA, dus Ook regionaal zitten wij niet stil. In 2013 wordt het vertrouwen en dynamiek in de bouwsector alleen al in Brabant nog maar hooguit tweederde én daarmee in onze economie terug te winnen. van de planning voor nieuwbouw behaald. Tegelijkertijd lopen de woningtekorten op. Ik wil in samenwerking met Bouwend Nederland Regio Zuid Kijk op www.boelszanders.nl/endorsers voor meer ervaringen van klanten met Boels Zanders Advocaten. Peter swinkels 3

inhoud rubrieken De partners van de BZW nieuws 36 nieuwe leden 43/45 Opinie > Berry Veldhoen 6 Don t get the basics too right! Opinie > Tjeu van Mierlo 6 Biopark geen droombeeld meer De rekensom > BDO 7 8 BZW-lid in het nieuws > karla Peijs 47 punt.uit > jeroen Bergen 50 artikelen Werkkostenregeling: laatste ronde laatste kansen! Bankzaken > Deutsche Bank 7 Het Ontbijt van de Toekomst Biopark terneuzen > 8 Waar elders op de wereld over wordt gepraat, lukt in Biopark Terneuzen. Bedrijven delen reststromen en investeren volop in het gebruik van groene grondstoffen. Het gebied is een De stelling > 13 mondiale showcase van duurzame samenwerking in de agro en industrie. 2013 wordt het jaar van de waarheid rondetafel duurzaamheid > 14 BZW-projectpartners: Hoe is het nou met > Helmi Huijbregts 21 Column > Bernard Wientjes 24 Topsectorenbeleid is goed Cartoon > Holla Advocaten 24 De schijn van kredietwaardigheid 14 Maar liefst 75 procent van de BZW-leden zet duurzaamheid in de top drie van bedrijfsspeerpunten. De werkgeversvereniging organiseerde vorig jaar vele gesprekken en bijeenkomsten. En toen werd het stil. Is het angst? Is het de crisis? Tijd voor topoverleg in Heeswijk. strategie en leiderschap > 19 Ondernemers beschouwen strategie en leiderschap als cruciale factoren voor het succes van hun bedrijf. Daarom is de BZW een projectpartnership aangegaan met de Delphi Group. Middels Chatten met > Reynier van Bommel 25 twaalf bijeenkomsten kunnen groepen van maximaal tien leden zich verdiepen in het thema en leren van elkaar. BZW is de regionale werkgevers vereniging van VNO-NCW Het gesprek > 28 BZW-voorzitter Peter Swinkels en BZW-directeur Michiel van Campen BZW aanspreek.punt > René Mens 33 activiteitenkalender 34 26 Bata > 26 Eind jaren zeventig begon Bata zich in Nederland te specialiseren in de productie van beroeps- en veiligheidsschoenen en bijbehorende sokken. Anno 2013 is het in die niche een mondiaal A-merk. In Best staat met afstand de grootste schoenenfabriek van het land, hoog geautomatiseerd en kennisintensief. 4 5

OPINIE TjEu van MierlO Biopark geen droombeeld meer Terneuzen kan zich verheugen in de aanleg van een bijzonder park. Daar kunnen ze in de Scheldestad trots op zijn. Een droombeeld dat werkelijkheid wordt. Ik doel op de inrichting van een groen biopark. De piketpalen zijn geslagen. Het begint met de vestiging en omvorming paraten maakt van metalen, die Heros heeft gewonnen uit as afkomstig van verbrandingsinstallaties. Fossiele brandstoffen als kolen, olie en aardgas komen het bedrijvenpark niet meer binnen. Ze zijn namelijk niet nodig, want bomen en planten gaan de grondstoffen leveren. Dow gezondheid en creativiteit. Silicon Valley aan de Schelde zogezegd. En als het gaat zoals mij nu voor ogen staat, dan is in 2030 het park uitgegroeid tot een van de belangrijkste pijlers van onze duurzame Zeeuwse economie. Toekomstbestendig, werk biedend aan veel van bedrijven. Duurzaam- maakt er afbreekbare kunststoffen mensen, zonder stankoverlast, heid geen fictie maar feit. Schone bedrijven langs het Kanaal Terneuzen-Gent wisselen warmte en andere reststromen uit. Onder het glas bij Westdorpe groeien tomaten op CO2. Van het zetmeelwater van Cargill wordt alcohol gemaakt. Op Sluiskil Oost staat een fabriek die ap- van en Yara produceert met plantengas groene kunstmest. Gaandeweg groeien al die initiatieven samen uit tot een prachtig park vol bomen en planten, die fraai kronkelende kreken omlijsten. Een gebied waar de economie barst van rookwalmen en schadelijke stoffen. Met een voorbeeldfunctie die, vooruit maar, wereldwijd aandacht trekt. Geen vaag droombeeld. Ik zie het al voor me, in wenkend perspectief. Dat grote, groene biopark dat zelfs het grijsgrauwe Kanaal doet oplichten. Een park met scho- Tjeu van Mierlo, directeur ZMf ne bedrijven, fietsroutes, een roeivijver, een eetbare tuin, een ravotweide en een pannenkoekenhuis. Een groene long die de stad Terneuzen en de andere woonkernen in de Kanaalzone weer lucht geeft. Letterlijk. Dat is tenslotte waar een park voor bedoeld is! Zie ook artikel op pagina 8 DE REkENsOM Werkkostenregeling: laatste ronde laatste kansen! De werkkostenregeling: vanaf volgend jaar moet u er ook aan geloven! Begin daarom op tijd met de voorbereidingen, want er verandert het nodige. Zo ook de regels voor werkkleding. Onder de werkkostenregeling blijft fiscaal erkende, en dus onbelaste, werkkleding bestaan. Echter, alleen als deze ter beschikking wordt gesteld. Een vergoeding of verstrekking van echte werkkleding is dus niet meer onbelast. Eindheffing verstrekking werkkleding 40.000 Eindheffing ter beschikking stellen werkkleding nihil Besparing eindheffing 40.000 Af VPB (minder loonkosten) 10.000 -/- Netto voordeel 30.000 Indien u nu de werkkleding verstrekt aan de werknemers, zult u vanaf 2014 de regels moeten wijzigen door zelf eigenaar te blijven van de kleding. Voor de werknemer verandert er nauwelijks iets, maar voor u levert dit maar liefst een besparing aan eindheffing van 80% op. Bij een waarde van C 50.000 aan kosten voor werkkleding, kunt u door een kleine wijziging in de arbeidsvoorwaarden dus C 40.000 eindheffing besparen, indien de forfaitaire ruimte niet toereikend meer is. Meer informatie: www.bzw.nl/rekensom Deze rubriek wordt mede mogelijk gemaakt door BZW-partner BDO. BERRy veldhoen Don t get the basics too right! BANkZAkEN Het Ontbijt van de toekomst Managers die openlijk toegeven gen dat de basics op orde zijn en de klant. Daarvoor is een gericht vooral zo goed mogelijk op de win- al zijn managementinformatiesys- aantal activiteiten nodig die écht Eind januari organiseerde Deutsche Bank Mid Cap Eindhoven het Ontbijt van de kel te passen kom ik eigenlijk nooit temen zijn ingericht op het meten indruk maken op de klant en hem Toekomst ; een jaarlijks terugkerende reeks evenementen waar belangstellenden, hoofd- tegen. Een beetje manager en wie is dat niet? werkt hard aan verbetering. Immers, als je als organisatie steeds beter wordt, dan blijven je bestaande klanten je trouw en we- daarvan. Alleen: in het hoofd van de klant maakt dit allemaal niet zo heel veel indruk. Veelal blijkt dat die klant de productie en dienstverlening allang voldoende en op orde vindt. een zogenaamde 9+ ervaring bezorgen. Heel ingewikkeld hoeft dat niet (altijd) te zijn. Zo introduceerde AEGON onlangs een sms-alert voor nieuwe hypotheekklanten. De ko- Directeur van Altuïtion en co-auteur van de bestseller De 9+ organisatie: van marketshare naar mindshare zakelijk CEO s, CFO s en Treasurers, deelgenoot worden gemaakt van de visie van Deutsche Bank ten aanzien van ontwikkelingen op de financiële markten in het nieuwe jaar. Tijdens het ontbijt werd gepraat over de economische groei die naar verwachting zal doorzetten in de Emerging Markets, gelet op de gezonde financiële basis van deze landen. In Europa en de VS wordt de historische trendgroei niet gehaald. Deutsche Bank voorziet voor 2013 een forse stijging ten nieuwe klanten je snel te vinden. Nog beter mag, maar hoeft niet. Dit per van een huis krijgt daags voor van de lange rente, aangejaagd door toenemende risicobereidheid en het besef dat centrale banken op enig Dus mouwen opstropen en aanpak- is tevens de verklaring voor de af- de (sleutel)overdracht bij de notaris zeer welkom: de klant slaapt die moment de opkoopprogramma s moeten afbouwen. Ook wordt druk op de euro voorzien als gevolg van hernieuwde ken maar. vlakkende resultaten die veel tevre- even een kort berichtje: morgen nacht toch net even beter. onrust rondom de houdbaarheid van Europese schuldniveaus. Een mooie, bijna stichtelijke gedach- denheidonderzoeken laten zien. is de sleuteloverdracht bij de notaris. Goede managers, kortom, houden Goede investeringskansen in 2013 liggen volgens Deutsche Bank Private Wealth Management in schaliegas. Het hoge tempo te. Jammer alleen dat die verbeterin- Dit verklaart mijn keuze voor de kop We hebben een check voor u uit- de basics op orde, maar richten zich waarmee de VS de winning van schaliegas vergroot is nu al zichtbaar in een gasprijs die 20 procent lager ligt dan in Europa. gen zich vrijwel zonder uitzondering van deze column. Want alsmaar gevoerd: het benodigde bedrag is verder op het bedenken en realise- richten op het operationele proces doorsleutelen aan de doorgaans daadwerkelijk al bij de notaris aan- ren van ideeën die de (emotionele) Meer informatie: www.bzw.nl/bankzaken van productie en dienstverlening. functionele basics leidt wel tot ex- wezig. Maak er een mooie dag van! verwachting en beleving van de Deze rubriek wordt mede mogelijk gemaakt door BZW-partner Deutsche Bank. Dat is niet vreemd, want de mana- tra en hogere kosten, maar niet tot Met vriendelijke groet, AEGON klant overtreffen. Alleen dát biedt ger moet er traditiegewijs voor zor- een top-3 positie in het hoofd van Onverwacht, ongebruikelijk, maar een garantie voor duurzame groei. 6 7

Waar elders op de wereld over wordt gepraat, lukt in Biopark Terneuzen. Bedrijven delen reststromen en er wordt volop geïnvesteerd in het gebruik van groene grondstoffen. Het gebied is een mondiale showcase van duurzame samenwerking in de agro en industrie. Volgens Peter Geertse heeft dat succes veel te maken met Zeeland Seaports als smeermiddel tussen de samenwerking van ondernemingen. Een onafhankelijke partij is onontbeerlijk om vertrouwen te genereren en nieuwe initiatieven aan te jagen. foto s: Robert van den Berge Biopark terneuzen versnelt economische groei Zeeuws-Vlaanderen 8 9

Wie denkt dat vergaande samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven is voorbehouden aan de Brabanders, doet er goed aan eens een kijkje te gaan nemen bij hier in de praktijk samengewerkt in systeeminnovatie. Niet voor niets ontvangen we continu delegaties uit binnen- en buitenland. Ze willen weten hoe we dat voor elkaar krijgen. Samenwerking Een van de aansprekende verbindingen die de afgelopen jaren zijn gelegd, is die tussen de kunstmestfabriek van Yara en een nieuw aan- Het laatstgenoemde bedrijf kon het zetmeelhoudend water van Cargill gebruiken voor de productie van alcohol. Die samenwerking was de opmaat naar de overname van Nedalco door BiOpark terneuzen Biopark Terneuzen. Verwacht echter geen afge- palend kassencomplex. Yara verstookt jaarlijks Cargill. De partners van Biopak Terneuzen zijn: BER bakend bedrijventerrein. Biopark Terneuzen is Wantrouwen 1,8 tot 2 miljard kuub aardgas. Daarbij produ- / Holland Innovation, Cargill, DELTA NV, een concept dat zich uitstrekt over de gehele Het concept van Biopark Terneuzen stamt uit ceert het grote hoeveelheden CO2 en warm Biobase Europe Dow, DSD, Econcern / Evelop, Economische kanaalzone tot de grens met België, waar Ghent 2007 en was de resultante van diverse haal- restwater. Dit zijn afval- en bijproducten voor Aan de grens van het terrein van Dow Bene- Impuls Zeeland, Express Energy / Bio2E, Ge- Bio-Energy Valley ligt. Samen vormen zij een baarheidsstudies die werden ondersteund door Yara, maar vormen de grondstoffen voor de lux verrijst momenteel Valuepark Terneuzen. meente Terneuzen, Ghent Bio Energy Valley, aaneengesloten industrieel en agrarisch com- de provincie, de gemeente Terneuzen, het ha- tuinbouw. Het is een joint venture tussen havenautoriteit Goes on Green, HZ University of Apllied plex waar een nieuwe manier van denken in de venbedrijf en het bedrijfsleven. Inmiddels is Geertse: In 2008 is er zwaar geïnvesteerd in de Zeeland Seaports en de Amerikaanse chemie- Science, Heros Sluiskil, ICL-IP, Lijnco Green creatie van agro-industriële duurzaamheid de Zeeland Seaports de belangrijkste trekker als aanleg van een tuinbouwgebied van 300 hec- gigant. Het beslaat 140 hectare en is gericht op Energy / Schücking, Nedalco, Provincie Zee- basis vormt voor economische ontwikkeling. exploitant van de grond en het leggen van ver- tare waaronder 65 miljoen euro in pijpleidingen. het aantrekken van bedrijvigheid met een dui- land, ROC Westerschelde, Sagro, Valuepark bindingen tussen bedrijven. Geertse legt het Water van 95 graden Celsius wordt naar de kas- delijke toegevoegde waarde voor de chemische Terneuzen, Wageningen UR, WarmCO2, Systeeminnovatie belang uit. sen gepompt om ze te verwarmen waarna het industrie; afnemers, leveranciers en logistieke Peter Geertse Yara, Zeeland Seaports De basisgedachte is simpel, stelt Peter Geertse, Zonder een intermediair is het lastig zaken van weer als koelwater door Yara wordt gebruikt. bedrijven. commercieel manager van havenbedrijf Zee- de grond te krijgen. De voordelen van samen- Daarnaast wordt ook CO2 naar de kassen ge- Ook hier is verduurzaming het besparen op beeld CO2, biomassa of water. Tegelijkertijd Door het omvormen van afvalstromen in land Seaports en Biopark Terneuzen. Een be- werking zoals wij die voorstaan zijn evident. transporteerd. Het geheel wordt geëxploiteerd overslag, verpakken en transport, en het geza- gaat het ook om het stimuleren van de pro- Smart Links kunnen de partners van Bio- drijf heeft warm water als reststof, een nabijge- Tegelijkertijd heb je per definitie te maken met en geregeld door een neutrale partij: WarmCo2. menlijke opwekken van energie een belangrijk ductie en het gebruik van groene energie. Een park Terneuzen profiteren van restwaarden legen bedrijf heeft warmte nodig. Door ze aan wantrouwen omdat het ook gaat over afhan- De voordelen zijn evident. Yara hoeft haar rest- thema, aldus Geertse. Deze ontwikkeling past reststofbedrijf als Heros geeft hier bijvoorbeeld die anders niet zouden worden gebruikt. elkaar te koppelen ga je verspilling tegen en kelijkheid. Als ik warmte afneem van een buur- stoffen niet in het milieu te lozen en ze brengen dan ook prima in het concept van Biopark Ter- prachtig invulling aan op haar Ecopark met de Daardoor kunnen zij opslag- en verwijde- dien je de economie en het milieu. Hier draait bedrijf, hoe weet ik dan of die onderneming nu geld op. De agrarische ondernemers hebben neuzen. We willen het breed zien. Naast de fy- grootste biomassacentrale van Europa en een ringskosten elimineren, milieubelastingen alles om het gebruik van dit soort afval- en bij- over vijf jaar nog bestaat? En hoe zit het dan een marktconforme prijs die voor vijftien jaar sieke verbindingen tussen individuele bedrijven, biodieselfabriek met een capaciteit van 250.000 verminderen, productiekosten optimaliseren producten als grondstoffen of aanvullingen op met de tarieven? Dit zijn terechte vragen. Als vastligt en hoeven geen gebruik te maken van maken we nu de stap naar multi utility provider. ton. Bovendien is er natuurlijk de internationale en/of opbrengsten verbeteren. de energievoorzieningen voor productieproces- onafhankelijke partij die tussen bedrijven in warmtekrachtkoppelingen. Er ligt niet eens een We willen een infrastuctuur van vijf leidingen dimensie; onze samenwerking in BioBase Eu- sen. Het principe is niet uniek, maar het feit gaat zitten, zijn wij het smeermiddel waardoor gasleidingennet in het gebied. Een ander voor- door het hele gebied aanleggen waar bedrijven rope met Ghent Bio-Energy Valley. Gezamenlijk Havenbedrijf Zeeland Seaports is, naast de dat het hier structureel wordt vormgegeven is samenwerkingsverbanden makkelijker van de beeld is dat van de zetmeel- en glucosefabriek desgewenst op kunnen aansluiten voor bijvoor- staan we voor economische groei, een versnel- gemeente en provincie, mede initiatiefne- dat wel. Waar het elders bij praten blijft, wordt grond komen. van Cargill die verbonden werd met Nedalco. ling van ons innovatievermogen en duurzame mer van Biopark Terneuzen. ontwikkeling. We hebben een state of the art ZOnDer onderzoeks- en trainingscentrum gebouwd. In Gent staat nu een flexibele en gediversifieerde pilot plant, om zo het kritische gat te sluiten tus- In het havengebied rondom Vlissingen en Terneuzen zijn zo n 200 bedrijven gevestigd die vooral actief zijn in de industrie en in de sen de wetenschappelijke haalbaarheid en de logistiek. Ze zijn, direct en indirect, goed neutrale industriële toepassingen van nieuwe biotechnologische processen. Naast deze shared facility is in Terneuzen het BioBase Europe Trainings- voor ongeveer 18 procent van de Zeeuwse werkgelegenheid. (16.000 mensen) Afgelopen jaar werd een zeeoverslag gere- intermediair centrum voor educatie, netwerken en tentoonstellingen neergezet. Daar draait het om het promoten van de biobased economy en wor- aliseerd van ruim 34 miljoen ton. In 2012 werd een recordoverslag via de binnenvaart gerealiseerd van ruim 35 miljoen ton. den algemene en bedrijfsspecifieke opleidingen Jaarlijks doen zo n 6.300 zeeschepen de is samenwer- verzorgd. Verduurzamen, nieuwe bedrijvigheid aantrekken, innoveren, kennis borgen en zorgen voor een gezonde arbeidsmarkt, dat doen Zeeuwse haven aan en zo n 20.000 binnenvaartschepen we hier samen met de overheid, kennisinstitu- www.bioparkterneuzen.com king lastig ten en bedrijven, in Nederland en in België. En daar mogen we best trots op zijn. www.bbeu.org linkedin: www.tinyurl.com/agomaan 10 11

Samen doorgroeien ADVERTENTIE Flexibiliteit is cruciaal; we bewegen mee met de markt. Dat zien we ook bij Wesselman. We groeien als het ware samen op. Wesselman. Wezenlijk anders. DE stelling 2013 WOrDt Het jaar van De WaarHeiD De Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel waarschuwde onlangs publiekelijk voor oververhitting van de economie. Zijn woorden waren waarschijnlijk bedoeld om de bijzondere economische positie van de regio nog eens positief te duiden. Toch leidden ze tot een storm van commentaar binnen de Brabantse gelederen. Van Gijzel is echter niet de enige die licht aan het einde van de tunnel ziet. Meer en meer topbestuurders zien het kantelpunt van de economische crisis naderen. Het ondernemersvertrouwen is sinds 1993 niet zo laag geweest, maar in 2014 zal de stijgende lijn weer worden ingezet. 2013 wordt het jaar van de waarheid. Jeroen Driessen & Michaël Munnich van Driessen HRM_Payroll Naam: Frank van Delft Bedrijf: Management Instituut Nederland Functie: directeur Naam: Annemieke Matthijssen Bedrijf: Anheuser-Busch InBev Functie: Manager Corporate Affairs Naam: Rob van Kaathoven Bedrijf: Van Kaathoven Groep Functie: algemeen directeur 2011 en 2012 waren ook het jaar van de waarheid. En 2014 en 2015 zullen dat ook zijn. De crisis zal gezien de omvang en haar structurele karakter niet snel ten einde zijn en bovendien lang na-ijlen. De wereld waarbinnen bedrijven opereren verandert en zij moeten meeveranderen. Voor wie zich nog moet aanpassen is het eigenlijk al te laat. Meer dan ooit geldt dat de focus op het onderscheidend vermogen noodzaak is, om te overleven, maar zeker ook om te excelleren. Ik denk namelijk dat crisis daarmee kan worden omgezet in kansen. Laat je dus niet indoctrineren door doemdenkers en concentreer je op je kracht. Neem de tijd om na te denken en laat je niet leiden door de waan van de dag, dan zal ook 2013 heel veel mogelijkheden bieden. Wij OnDersteunen onze relaties in de horeca waar we kunnen, met onder andere producten, innovaties en kennis. Om ons heen zien we veel ondernemers die het moeilijk hebben. 2013 wordt voor hen ongetwijfeld een cruciaal jaar. Natuurlijk voelen wij ook de druk van de markt. Er wordt minder pils gedronken en mensen gaan minder vaak naar het café. Maar we hebben een aantal sterke merken zoals Jupiler en Hertog Jan die het goed doen. Dat heeft ook veel te maken met een goed verhaal en transparantie. Consumenten worden steeds veeleisender; denken meer en meer na over wat wel en wat niet. Als bedrijf moet je daar een antwoord op hebben, laten zien waar je voor staat. De crisis biedt dan ook kansen, en anders kun je de boot zomaar missen. ik Denk dat 2013 het jaar van de nuchterheid wordt. Terug naar de basis, keuzes maken en vervolgens gewoon keihard aan de slag. Het licht aan het einde van de tunnel zien velen uiteindelijk wel, de vraag is echter wel wanneer. Dit is mede afhankelijk van de hoeveelheid vet op de botten waarmee je de crisistijd bent ingegaan en in welke branche je zit. Daarnaast moeten ondernemers zelf de positieve spiraal durven opzoeken. Ik zie dat ook gebeuren. In deze tijden ontstaat er noodgedwongen meer creativiteit. Dit als plaatsvervanger voor de luiheid, of in ieder geval Bequemlichkeit, die de betere tijden helaas ook met zich meebrachten. Geen tijd verliezen, niet teveel achteruit blijven kijken en samen snel doorschakelen op zoek naar nieuwe kansen dus. Eindhoven Helmond Weert Curaçao www.wesselman-info.nl 13

als je over tien jaar niet groen bent, besta je niet meer De jaarlijkse BZW-ledenenquête liet vorig jaar een verheugend beeld zien. Maar liefst 75 procent van de leden gaf aan dat duurzaamheid in de top drie van bedrijfsspeerpunten staat. Met veel enthousiasme vonden gesprekken en bijeenkomsten over het onderwerp plaats. En toen werd het stil. Is het angst? Is het de crisis? Feit is dat er sindsdien niets noemenswaardigs is gebeurd. Tijd voor topoverleg. Een ronde tafel in Heeswijk. PUNT.BZW was er bij. Maar als ze mij vragen wat ik in mijn leven heb gedaan en als ik antwoord fotopapier maken, dan is dat niet genoeg. Liever zeg ik: ik heb ook geprobeerd om de wereld een klein beetje beter te maken. Het is een overtuiging die elke ondernemer in zijn hart moet dragen, aldus Pastoor. En Swinkels: Ik krijg een probleem als ik het familiebedrijf niet netjes achterlaat. Ik snap niet dat er ondernemers zijn die die verantwoordelijkheid niet nemen. Geld De heren hebben makkelijk praten. Zij heb- Je zou het er niet zoeken als je het niet wist. Maar aan de Meerstraat in het Noord-Brabantse Heeswijk ligt wel degelijk een van Nederlands meest gerenommeerde ingenieurs- en adviesbureaus op het gebied van maatschap- gevulde actielijst uit. Maar de ochtend op 23 januari pakte anders uit. Topbedrijven hoeven helemaal niet het voortouw te nemen, volgens de ondernemers. Duurzaam ondernemen is namelijk allang aan de gang. Sterker nog: als ben grote bedrijven waar altijd wel plek is voor ideële denkbeelden. Hoezo ideëel?, zegt Swinkels. Waarom hebben wij als Bavaria een waterzuiverings- en biogasinstallatie? Waarom kopen wij vrachtwagens met een zuiniger die- Foto s: Olaf Smit pelijk verantwoord ondernemen (mvo). Search je over tien jaar niet groen bent, dan besta je selverbruik? Omdat het ook geld opbrengt. Consultancy BV inspecteert, analyseert en niet meer. Dat vindt iedereen moeilijk om te zeggen, maar Van links naar rechts met de klok mee: Jan Renier Swinkels, Peter Struik, Cor van de Ven, Robbie Pastoor, Udo Waltman, Jeroen Kanselaar, Jan van Mourik en adviseert organisaties om duurzaam te den- zo is het gewoon. Energiebesparing loont. Je journalist Paul Welling van PUNT BZW. ken en te doen. Een logische partner dus om Overtuiging moet dan niet gaan rekenen met een korte te- BZW-leden te helpen een netter bedrijf en een De vier topondernemers delen hun passie voor rugverdientijd, maar vijf of zes jaar. Te weinig betere wereld te creëren. Maar zo ver kwam het nog niet. We hebben veel gesprekken met duurzaamheid. Bavaria-directievoorzitter Jan- Renier Swinkels spreekt met trots over ISO mensen hebben dat door. Dat beaamt ook Van de Ven, die een nieuw pand bouwde met een Het MOet voedingsbodem. Ik vind het oprecht moeilijk om mij voor te stellen dat leiders in het bedrijfs- zijn. En wat denk je van de energiekosten? Als de BV Nederland niet gaat verduurzamen, dan BZW-leden gevoerd en brachten gelijksoortige 26000, de richtlijn voor maatschappelijk ver- absurd hoge isolatiewaarde van 7,6: Mensen leven er anders in staan dan wij. leggen we het op energiekosten gewoon af. bedrijven bij elkaar, aldus bedrijfsdirecteur Udo Waltman van Search. Maar we komen er niet door. Er lijkt angst te zijn om kennis met antwoord ondernemen die zijn brouwerij als tweede bedrijf ter wereld hanteert. President Peter Struik van Fujifilm Manufacturing Europe verklaarden me voor gek. Maar nu halen we jaarlijks minimaal 200.000 euro terug op onze energie. Van de Ven liet ook dure daken op vanuit jezelf Vanzelf Toch dringt de mvo-boodschap nog onvol- Duurzaamheid is dichterbij dan je denkt. Als je niet hard genoeg loopt word je opgegeten. Wij hoeven hier aan tafel dus ook geen actielijst te elkaar te delen. Sommige ondernemers scha- heeft windmolens op zijn terrein staan en is zijn logistieke hal leggen, waar volop daglicht doende door naar de kleinere bedrijven, zo verzinnen om andere bedrijven mee te krijgen. men zich voor wat ze juist niet aan duurzaamheid doen. En dan is er nog de crisis, waardoor breed bekend als voorvechter van duurzaamheid. Op de daken van de Bredase fabriek van door binnenkomt: Reken dat maar eens om in werkplezier. Ook dat is duurzaamheid. Toch komen, leert de praktijk. Moeten de topbedrijven dus de aanjagers worden of zelfs hun toeleveran- Die ondernemers merken dat vanzelf wel. En als ze er niets aan doen, dan bestaan ze over mvo weliswaar in gedachten een hoofdzaak, Perfetti Van Melle, waar Robbie Pastoor HR- mag geld volgens de ondernemers nooit de ciers tot duurzaamheid verplichten? Struik: tien jaar niet meer. Dat is de eenvoudige re- maar in de praktijk een randzaak is. Dus zochten Search en BZW-secretaris Jan van Mourik het hogerop. Als vier Brabantse toponderne- directeur is, liggen al sinds eind jaren tachtig zonnepanelen. En eigenaar Cor van de Ven van Vencomatic boekt, ondanks een drievou- enige drijfveer zijn. Pastoor: Duurzaamheid heeft twee valkuilen. Eén: als je het alleen doet voor je imago. Twee: als je er alleen maar kos- je eigen Welnee. Verplichten met eisen of regeltjes werkt niet. Het is ook niet nodig. Elke ondernemer ziet dat duurzaamheid geen ver van aliteit. Swinkels: Er hoeft ook geen angst te zijn om jezelf bloot te geven. Veel ondernemers denken dat ze op dit moment te weinig mers met elkaar aan tafel gaan zitten, in het dige kostprijs, internationaal succes met zijn ten mee wilt besparen. Het moet vanuit jezelf mijn bed-show meer is. Grondstoffen worden aan duurzaam ondernemen doen. Maar vaak inspirerende en duurzaam gebouwde Searchkantoor, dan rolt daar ongetwijfeld een goed energieneutrale en diervriendelijke kippenstallen. Het klinkt wat pathetisch, zegt Struik. komen, je eigen overtuiging. Vervolgens betrek je je mensen en relaties erbij. Zo creëer je een Overtuiging duurder. Fabrieken worden soms zelfs stilgelegd omdat er geen edelmetalen voorhanden zijn ze daar al volop mee bezig, zonder dat ze het beseffen. Bijvoorbeeld maatregelen voor 14 15

er HOeft geen angst te Zijn OM jezelf ADVERTENTIE BlOOt te geven het terugdringen van het ziekteverzuim, programma s voor het verhogen van de medewerkerstevredenheid, een prijsvraag onder het personeel om nog meer energie te besparen of zelfs de steun aan de lokale bingo-avond voor bejaarden. Laat jezelf beoordelen, bijvoorbeeld aan de hand van ISO 26000. Je zou nog wel eens verrast kunnen zijn. Stap voor stap De vier topondernemers zijn het er dus over eens dat er geen geforceerd bewustzijnsprogramma voor mvo door de BZW moet worden opgetuigd. Wel is de BZW het ideale platform om het onderwerp door middel van thema s en bijeenkomsten onder de aandacht te houden. Daarnaast kan de vereniging een rol spelen om het succesvolle format van het Bredase netwerk Maatschappelijk Betrokken Ondernemen in de andere Brabantse steden uit te rollen. Bij de meeste Meet & Match-bijeenkomsten in Breda is het echt druk, aldus Pastoor, die lid is van het netwerk. En daar wordt alleen gesproken over mvo en duurzaamheid. De tip van de vier heren aan andere bedrijven is eenduidig: doe het stap voor stap en geniet van de kleine succesjes. Van de Ven: Bij een blowertest in ons pand van 300.000 kuub bleek dat er 9.000 kuub weglekte. Als elk bedrijf zo n test zou laten doen bespaar je met zijn allen ongelofelijk veel energie. Swinkels: Uit een proef in enkele van onze 3.000 café s bleek dat je met hele kleine maatregelen enorm veel energie kunt winnen. Daar zijn echt geen grote investeringen voor nodig. Of begin met je wagenpark en het voorkomen van afval, aldus Struik. En vooral: communiceer erover. Fluister dat je groen bent, maar schreeuw goede ideeën van de daken. contactpersonen BZW: Jan van Mourik, mourik@bzw.nl Search: Jeroen.Kanselaar@searchbv.nl udo Waltman, udo.waltman@searchbv.nl 17

Ik HERkEN VEEl VAN DE PAssIE EN AMBITIE eerste groep BZW-leden aan de slag met strategie en leiderschap passie en ambitie. Ik denk dan ook dat ik er veel van op ga steken. Paul Mencke Vennoot bij Govers Accountants/Adviseurs Ik hou ervan om af en toe goed in de spiegel te kijken, vertelt accountant en fiscaal adviseur Paul Kornuyt de benjamin van zijn groep. En dat is prima. Ik ben leergierig en verwacht veel op te steken. De uitkomsten van mijn persoonlijkheidstest waren afwijkend van de rest. Ik werd direct geprikkeld. Vanuit het oogpunt van zelfreflectie is dat een goede start. Ik hoop de volgende bijeenkomst echt de diepte in te kunnen. cursussen en trainingen. Deze bijeenkomsten over strategie en leiderschap zijn echter maximaal toegesneden op de doelgroep. Je bent er maar eens in de twee maanden een dagdeel mee kwijt. De sessies staan onder leiding van een bedrijf die dat absoluut toevertrouwd is en de deelnemers hebben dezelfde bloedgroep. Je Mencke. Vaak zie je dan dat elke medaille twee leert dus van elkaar. Die combinatie van praktijk kanten heeft. Daarom prikkelden de uitkomsten Jan Willem Kooistra en theorie, pragmatisme en ondernemers die Ondernemers beschouwen strategie en leiderschap als cruciale factoren voor het succes van hun bedrijf. Daarom is de BZW een projectpartnership aangegaan met de Delphi Group. Middels twaalf tweemaandelijkse bijeenkomsten kunnen groepen van maximaal tien leden zich verdiepen in het thema en leren van elkaar. Delphi Group draagt zorg voor de begeleiding en inhoudelijke context. De verwachtingen zijn hooggespannen, zo blijkt uit een inventarisatie onder een aantal van de deelnemers van de eerste groep. Sybren Verschoor Directeur Scheldezoom Farmacie Scheldezoom Farmacie bereidt en levert medicijnen, bijvoorbeeld aan ziekenhuizen, zorginstellingen, apotheken en apotheekhoudende huisartsen. Voorafgaand daaraan is onze adviesfunctie een belangrijk onderdeel van onze dienstverlening. In onze branche geldt dat het duurste medicijn het middel is dat niet had moeten worden voorgeschreven. Dat leidt tot een schijnbare paradox. We streven dan ook niet naar winstmaximalisatie. Onze profit is het verhogen van de kwaliteit waardoor onder andere de kosten voor geneesmiddelen worden gedrukt. Maar Scheldezoom Farmacie heeft wel expliciet gekozen voor een bedrijfsmatige aanpak. Vandaar ook mijn belangvoorbeeld meer willen weten over hoe bedrijven omgaan met thema s als langetermijnstrategie en het inrichten van de personeelsorganisatie maar vooral wat dat voor mij betekent als directeur. Paul Driesen Partner Delphi Group Toen eind 2011 uit de periodieke ledenenquête bleek dat BZW-leden leiderschap en strategie topprioriteit vinden, hebben wij ons direct gemeld. Delphi heeft immers heel veel kennis op dit vlak. Ons werk is een spiegel en klankbord zijn voor ondernemers, en dat is exact wat we doen binnen dit programma. Wij begeleiden het proces en zorgen voor de theoretische verdieping. Kortom wij staan voor de kwaliteit en Zij hebben de ervaring en daar gaan wij ons niet in mengen. Ons doel is niet anders dan anders: positieve verandering bewerkstelligen en mensen verder helpen. Dick Kroot Algemeen directeur Boerenbond Deurne We hebben net onze eerste bijeenkomst achter de rug en ik moet zeggen dat het veelbelovend is. Ik hoopte op een groep mensen met wie ik waardevolle kennis en ervaringen kan delen. Dat kan ook binnen mijn bedrijf, maar het is ook goed om dat te doen met mensen die op hetzelfde niveau binnen andere takken van sport opereren. Het kaliber van de tien ondernemers met wie ik om de tafel zat, geeft me het geloof dat dit gaat van het testje dat we bij de uitnodiging voor de bijeenkomsten kregen toegezonden. Als je bijvoorbeeld extravert bent, kun je ook dwingend in je communicatie zijn. Beide hebben voor- en nadelen. Wil je jezelf verbeteren, dan moet je je daarvan bewust zijn. Voor een leidinggevende is het dan ook goed af en toe zijn of haar persoonlijkheid binnen de context van de zakelijke omgeving te onderzoeken. Daarnaast heeft het thema strategie, de wijze waarop ondernemingen zich steeds weer weten aan te passen met innovatieve businessmodellen, sowieso mijn interesse. Serge Kornuyt Mede-eigenaar/manager c. Kornuyt bv Ik zei direct ja toen ik de uitnodiging kreeg, vertelt Serge Kornuyt die als tweede generatie binnen het familiebedrijf in de verwerking van bouwchemische producten actief is. Eerder heb ik de leiderschapstraining van de BZW en defensie gevolgd. Dat was een positieve ervaring. Bovendien vind ik het belangrijk om kennis en ervaring te delen. In onze sector zijn leiderschap en strategie belangrijke succesfactoren. In roerige tijden moet je elke dag bijsturen, zonder de horizon uit Managing Director GEMcO international Als ondernemer vind je niet altijd de ruimte voor WORDT VERVOlgD De eerste groep met tien ondernemers is met hoge verwachtingen van start gegaan. Zonder afbreuk te doen aan de vertrouwelijkheid zal de BZW verderop in het traject opnieuw informeren over hoe het de groep vergaat. BZW-secretaris Rob Bogman is vanaf het begin betrokken geweest bij de opzet van de sessies. Bogman: De wens van onze leden vormde het belangrijkste uitgangspunt. Zij gaven het signaal af om invulling te geven aan het thema Strategie & Leiderschap. Dat hebben we samen met onze projectpartner Delphi Group vertaald in een concreet aanbod dat voldoet aan een aantal onmiskenbare criteria: diepgang, vertrouwelijkheid, effectiviteit en toepasbaarheid. Opzet sessies Strategie & Leiderschap: - Alle deelnemers zijn directeur-eigenaar of vervullen een eindverantwoordelijke managementfunctie. - Maximaal 10 vaste deelnemers per groep. - 12x tweemaandelijkse intervisiebijeenkomsten van 14.00 tot 18.00 uur (looptijd: 2 jaar). - Branche-exclusiviteit binnen de groep en bij voorkeur regionaal opgezet. elkaar inspireren trekt mij bijzonder aan, net zoals de rest van de groep. - Locatie: beurtelings bij een van de deelnemende bedrijven. - In elke bijeenkomst staan de ondernemersdilemma s van de gastheer/-vrouw ondernemer centraal. Bij de voorbereiding krijgt het gastbedrijf professionele support. - De bijeenkomsten worden geleid door een ervaren gespreksleider. Accent ligt op de vertaalslag van praktijk naar theorie. - Kosten C 1.975,- p.p. per jaar, excl. BTW. Wat levert het op? - Feedback die concreet bijdraagt aan de realisatie van uw eigen strategie; - Een helder klankbord van collega-ondernemers binnen het vertrouwelijke BZWnetwerk; - Verhoging van uw bewustwording en zelfkennis. interesse in deelname? Binnenkort gaat een tweede groep van start en daar zijn op dit moment nog enkele plaatsen beschikbaar. Meer informatie: Annemiek Heinen, (T. 013-594 43 85 of E. heinen@bzw.nl). stelling voor de BZW-bijeenkomsten. Ik zou bij- het effect, maar de deelnemers leren van elkaar. gebeuren. Ik herken in ieder geval veel van hun het oog te verliezen. Met zijn 34 jaar is Serge Paul Driesen, Dephi Group Paul van Kampen, Dephi Group Dick Kroot, Algemeen directeur Boerenbond Deurne Sybren Verschoor, Directeur Scheldezoom Farmacie Paul Mencke, Vennoot bij Govers Accountants/Adviseurs Serge Kornuyt, Mede-eigenaar van S. Kornuyt BV Jan Willem Kooistra, Managing Director GEMCO International Wim van Steenis, directeur Sellon BV Hugo van Osch, eigenaar Arte en Win Factory Eric de Ruijsscher, CEO H4A Groep Henny de Haas, algemeen directeur Hoppenbrouwers Elektrotechniek Maarten Lebon, directeur Stimulanz, de onorthodoxe arbodienst 18 19

HOE Is HET Nu MET 110315 MAATWERK MAAKT HET VERSCHIL ADVERTENTIE HElMI HuIjBREgTs ik ga niets uit DE WEg Helmi Huijbregts (VVD) is Brabants bestuurder in hart en nieren. Ze werkte onder andere als gedeputeerde en als burgemeester van Oosterhout. In 2007 werd ze lid van de Eerste Kamer, een post die ze nog steeds bekleedt. Inmiddels staat ze weer volop in de regionale activiteiten als voorzitter van de provinciale commissie die alle gemeenten en regio s onder de bestuurlijke loep legt Waarom die stap naar de landelijke politiek? Het was een mooie combinatie van lokaal en nationaal bestuur. Ik was op dat moment nog burgermeester, ik vond en vind het nog steeds belangrijk om het Brabantse belang breed uit te dragen. Lukt dat? Absoluut, maar wel beperkt natuurlijk gezien de focus op wetgeving van de Eerste Kamer. In ieder geval is het goed te weten wat er op landelijk niveau speelt. Ik neem dit mee in de projecten - coaching, adviestrajecten en bestuurlijke klussen - die ik nog in Brabant doe. De Zeeuwse zeehavens vormen dé verbinding met alle continenten. Zij garanderen een snelle goederenstroom dankzij hun goede toegankelijkheid, hun ligging aan diep zeewater en hun prima voorzieningen. De twee moderne havens zijn strategisch gelegen tussen Rotterdam en Antwerpen, aan de monding van de Westerschelde. Samen met een uitgebreid filevrij netwerk van auto-, spoor- en waterwegen garandeert dit uitstekende verbindingen met het achterland. Kenmerkend is de klantvriendelijkheid, de oplossingen op maat en de grote verscheidenheid aan mogelijkheden voor logistieke en industriële bedrijvigheid. Havenauto riteit Zeeland Seaports helpt al deze voordelen in stand te houden. Als voorzitter van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant bracht je daarmee onlangs de gemoederen in Noordoost-Brabant in beroering. Ja, en dit is nog maar de eerste regio. De rest volgt nog. We stelden vast dat Noordoost geen stevige beweging kent die de noodzakelijke bestuurlijke kracht genereert. Dat maakt wat los: positieve en negatieve energie. Maar er moet dan ook veel gebeuren; er moet meer slagkracht en efficiency komen. Dat is goed voor de economie. Ik bepleit meer samenwerking, wat niet altijd gelijk staat aan samenvoeging. Je bent bijna 65 jaar, kijk je al uit naar je pensioen? Dit is een mooie fase van mijn leven. Wat ik doe, doe ik even fanatiek als altijd. Ik ga niets uit de weg, ook niet in de toekomst. Tegelijkertijd doe ik wat ik leuk en belangrijk vind, zoals een lans breken voor het belang van toerisme voor de ontwikkeling van Midden-Brabant. driven by dedication schelpenpad 2 postbus 132 4530 AC terneuzen port@zeelandseaports.com www.zeelandseaports.com t 0031 (0)115 647400 f 0031 (0)115 647500 Rotterdam Vlissingen Terneuzen Antwerpen Foto: Edwin Wiekens 21

COluMN BERNARD Wientjes topsectorenbeleid is goed CHATTEN MET Wij willen graag mensen over de vloer Het topsectorenbeleid gaat te veel uit van gevestigde belangen van grote bedrijven, is te veel op sectoren gericht en stimuleert daarmee het Nederlandse innovatievermogen niet. Dat is de kritiek van een aantal economen op het moderne industriebeleid die de laatste tijd te horen is. De praktijk wijst anders uit. Allereerst staat de basis van het innovatiebeleid open voor alle bedrijven. Het gaat dan vooral om fiscale stimuleringsregelingen, leningen en kredieten. Het midden- en kleinbedrijf profiteert sterk van deze regelingen. Van de loonkostenregeling voor onderzoek en ontwikkeling gaat zelfs 70 procent naar het MKB. Daarbovenop komt het topsectorenbeleid. Als klein land kun je niet overal tot de wereldtop behoren, je zult keuzes moeten maken. Die keuzes worden niet door de overheid gemaakt, maar binnen het veld van de sectoren zelf. Aan kennisintensieve bedrijven die internationaal meetellen, wordt gevraagd mee te investeren. Ook hier is het MKB weer vertegenwoordigd. Innovaties kunnen voortkomen uit de samenwerking van bedrijven HOllA advocaten uit verschillende sectoren. Ook dat soort dwarsverbanden worden gesteund. Vaak komen innovaties voort uit combinaties van kennisgebieden waar Nederland al langer goed in is. Dat kun je gevestigde belangen noemen, maar dat is niet meer dan logisch. Innovaties ontstaan doorgaans niet vanuit het niets. Het topsectorenbeleid is dus wel degelijk goed voor de innovatie in Nederland. Het is nog niet af. Er moet meer duidelijkheid komen over de inzet van middelen, het beleid moet meer vraaggestuurd zijn, voorzitter Vereniging VNO-NCW en de aansluiting van het MKB kan nog beter. Maar Nederland heeft na jaren eindelijk weer een echt industriebeleid. Dat moeten we wat mij betreft jarenlang voortzetten, en niet per vier jaar (of twee, als we de politieke cyclus van de laatste tien jaar vasthouden) veranderen. Continuïteit is voor echte vernieuwing van groot belang! De schijn van kredietwaardigheid Zodra een onderneming in financiële moeilijkheden komt, zal een bank in actie komen en proberen haar risico s in te dammen. Onlangs meende een curator dat de bank onrechtmatig gehandeld had jegens alle andere schuldeisers, door een slechtlopend bedrijf het krediet op te zeggen maar niet direct op te eisen om de ondernemer in staat te stellen door middel van een opheffingsuitverkoop een maximale verkoopopbrengst te realiseren. Hij stelde dat de bank daardoor naar buiten de schijn van kredietwaardigheid ophield. Het Hof oordeelde terecht dat de curator zo n soort vordering niet kan instellen. Schuldeisers moeten dus hun eigen belangen behartigen door bij signalen van een verslechterde gang van zaken bij hun debiteur maatregelen te treffen. Ondanks betalingsachterstanden blijven doorleveren zonder dergelijke maatregelen is een keuze, waarvan men zelf de nadelige consequenties moet dragen. Met de vriendelijke groeten van Holla Advocaten (partner BZW) Schoenfabriek Wed. J.P. van Bommel B.V. in Moergestel is vrijwel volledig verbouwd. De recente heropening markeerde een belangrijk moment voor de enige overgebleven producent van confectieschoenen in Nederland. We gaan de consument nu ook letterlijk naar binnen halen, aldus Reynier van Bommel, algemeen directeur van Van Bommel en nieuw bestuurslid van BZW Midden-Brabant. Hoe gaat het met Van Bommel? Van de 227 schoenenfabrieken die dit land in 1960 telde, zijn wij de enige die nog bestaat. Vorig jaar produceerden en verkochten we 450.000 paar schoenen. Daarvan werd zo n 35 procent in Moergestel gemaakt, van een lap leer tot en met het eindproduct. We komen de crisis goed door ondanks de economisch barre tijden in de Nederlandse retail. Mensen zijn blijkbaar nog bereid om voor kwaliteit te betalen. Bovendien bedienen Waarom juist nu die verbouwing van de fabriek? De beslissing viel al jaren geleden. We zijn continu bezig dit bedrijf toekomstbestendig te maken zowel in- als extern. Ons onderkomen stamt uit 1952. Structureel was er sinds die tijd weinig aan gedaan. Vanuit het oogpunt van werkomstandigheden en efficiency kon het beter. Daarnaast willen wij graag mensen over de vloer om hen kennis te laten maken met de wereld van Van Bommel en ons ambacht. Die vraag krijgen wij ook voortdurend uit allerhande hoeken. Nu de fabriek en we een internationale markt met een kantoren vrijwel volledig zijn verbouwd kan dat. sterk merk. De rondleidingen starten in de loop van dit jaar. Foto: Bram Saeys Je bent onlangs bestuurslid geworden van BZW Midden-Brabant. Waarom? Niet om een lege stoel te vullen. Ik heb dat besluit niet ondoordacht genomen en denk dat ik er wat van op kan steken. Ik ben nog jong en zeker niet uitgeleerd. Daarnaast zie ik een inhoudelijke rol voor mij weggelegd als vertegenwoordiger van een typisch Brabants familiebedrijf. Bovendien voelt Van Bommel de verantwoordelijkheid voor zijn medewerkers, soms meer dan de vakbonden denk ik wel eens. We lopen er niet mee te koop, maar we helpen onze mensen waar we kunnen en ondersteunen ontzettend veel initiatieven in Moergestel. Het is niet moeilijk die betrokkenheid bij onze omgeving wat breder te trekken. Brabant is toch onze thuishaven. www.tinyurl.com/a5bg7fb @ReyniervBommel www.vanbommel.com 25

BATA INDusTRIAls ZIET POTENTIE IN MEER REgIONAlE samenwerking van retailformule naar wereldwijd a-merk in veiligheidsschoenen dustrials Nederland zo n 130 vaste krachten met Eind jaren zeventig begon Bata zich in Nederland te specialiseren in de productie van beroeps- en veiligheidsschoenen en bijbehorende sokken. Anno 2013 is het in die niche een mondiaal A-merk. In Best staat met af- daaromheen een flexibele schil om op te kunnen schalen naar drie ploegen wanneer dat nodig is. Het productieproces is vergaand geautomatiseerd en onze meerwaarde zit hem met name in onze stand de grootste schoenenfabriek van het land, hoog geautomatiseerd en kennisintensief. Dat is nog te weinig bekend, aldus algemeen directeur Harm Daems. Jammer, want het is één van de redenen waarom kennis en ervaring. Voor het Bataconcern is dit het wereldwijde kenniscentrum voor Industrials geworden en we boeken ondanks de crisis prima resultaten. foto: Bram Saey onze samenwerking met regionale overheden, kennisinstituten en bedrijven nog in de kinderschoenen staat. inktvisjes Met wereldwijd zo n veertigduizend medewerkers over moeilijke beslissingen die je ook intern echt wel moet verdedigen, bijvoorbeeld als het gaat om forse investeringen in lean manufacturing en lukken of blessures staat steeds meer op het netvlies van werkgevers. Maar risico s zijn niet overal gelijk, en iemand die aan een lopende band van de stalen neuzen in onze schoenen en een klein deel van het productieproces dat we maar niet geautomatiseerd kunnen krijgen. Hoewel we een en meer dan duizend winkels in Europa mag Bata robotisering. Maar het heeft positief uitgepakt en een autofabriek staat, maakt ander bewegingen innovatief, hoogwaardig maakbedrijf zijn in een zich een opvallend groot familiebedrijf noemen. andere vestigingen maken daar nu gebruik van. dan een mijnwerker. Het kiezen van de juiste uit- hightech regio, komt samenwerking in de praktijk Het fabriekscomplex van Bata vormt nog steeds winkel in Nederland en België. Daarmee kwam Veel van de oorspronkelijke waarden hebben Ziet Bata in Australië bijvoorbeeld mogelijkheden voering van een schoen begint bij Bata daarom maar moeilijk van de grond. Het Batadorp wordt het hart van het Batadorp. De Tsjechische straat- een einde aan een tijdperk, maar het markeerde de jaren overleefd. Daems: Voor mij persoonlijk in specifieke schoenen voor brandweermannen met het selecteren op een sector, en bouwt ver- in de verre omtrek aangegeven op verkeersbor- namen, overgebleven Batahuizen en laatste tegelijkertijd de opkomst van een nieuw succes- betekent dat allereerst veel ruimte om te onder- of mijnwerkers, dan zorgen wij voor het ontwerp, volgens voort op werkomstandigheden en andere den, maar het huidige Bata is relatief onbekend. schoenenwinkel herinneren aan vervlogen tijden. verhaal. Dat van een globale speler op de markt nemen. Bata is nooit een octopus geweest, maar prototype, productie of sourcing. En wat voor individuele aspecten. Voor Walkline hebben we De keren dat we hebben aangeklopt bij institu- Als het bedrijf begin vorige eeuw ergens een fa- van schoenen en sokken voor de professionals. een grote school inktvisjes. Ieder bedrijf moet zijn Australië geldt, geldt ook voor onze vestigingen vier verschillende zooltypes ontwikkeld, meerdere ten, overheden of intermediairs vielen we tussen briek bouwde, dan werd er tevens gezorgd voor eigen broek ophouden. Met welke activiteiten in Zuid- en Noord-Amerika, Azië en Afrika. Er zijn wijdtes, modellen Het is een complexe schoen, wal en schip. Als je met 130 mensen schoenen een sociale infrastructuur: huizen, scholen, medi- Transitie je dat doet mag je grotendeels zelf invullen. Zo meer A-merken in onze niche, maar juist die glo- die stoelt op decennia ervaring en niet simpel na maakt, heb je niet de status van een FEI of ASML. sche voorzieningen, sportclubs Zo ging het ook Eind jaren zeventig zag Bata de eerste signalen heeft onze vestiging in Kenia haar inkoop jaren- bale scope is een belangrijk fundament onder ons te maken is door Chinezen of wie dan ook. Het Je wordt ook niet aangemerkt als veelbelovende in Best, waar de heidegrond goedkoop was en de van een kantelende markt in Nederland, vertelt lang bekostigd vanuit een eigen rozenkwekerij huidige succes. vergt specifieke kennis van materialen, gedrag, technostarter. Misschien hebben we er zelf ook verbindingen per spoor en water goed. In 1934 Daems. De concurrentie nam toe door de op- waarmee vreemde valuta werd binnengehaald. productie, anatomie, noem maar op. wel te weinig energie in gestoken of kennen we opende de Batafabriek. Hier produceerde het be- komst van prijsvechters. Ons retailconcept van Dit soort autonomie heeft wel het nadeel dat je chinezen de wegen niet goed genoeg. Hoe dan ook, het drijf dames-, heren-, kinder- en sportschoenen, value for money werd ingehaald. We moesten bij internationale ambities een hoop mensen mee Imiddels heeft Bata de ontwikkeling van veilig- Samenwerking is echt een aandachtspunt, ook gezien vanuit de kousen, pantoffels en rubber laarzen voor haar de koers verleggen en de focus kwam meer en moet krijgen. Wij hebben ons echter bewezen op heidsschoenen tot een wetenschap verheven. Bata heeft haar kennis de afgelopen decennia mogelijke voordelen van kennisdeling met de Bra- winkels in Nederland. De loonexplosie in de jaren meer te liggen op het ontwikkelen, produce- het gebied van professioneel schoeisel en deze lo- Daems noemt Walkline, een nieuw biomecha- grotendeels zelf opgebouwd, soms ondersteund bantse schoenensector die sterk in beweging is. zestig vormde echter de opmaat voor het ver- ren en vermarkten van veiligheidsschoenen en catie is de spin in het wereldwijde web van onze nisch concept dat net op de markt is. door extern onderzoek en subsidies. Daems ziet Bata investeert in ieder geval in de toekomst en plaatsen van arbeidsintensieve industrieën naar bijbehorende sokken. Deze transitie naar een industriële markt geworden. We hebben zwaar Er mogen dan door allerhande technische ont- echter de potentiële meerwaarde van het aan- gelooft in productie in Nederland. lagelonenlanden. Dat bleef niet zonder gevolgen business-to-business-markt was ingrijpend. En- geïnvesteerd in het optimaliseren van onze value wikkelingen steeds minder mensen in sectoren trekken van de banden met regionale overhe- voor het bedrijf en de hechte gemeenschap. In kele decennia geleden waren hier nog duizenden chain: R&D, automatisering en robotisering, in- als de bouw, industrie en chemie actief zijn, het den, ondernemers en kennisinstituten. We heb- www.bata.nl 1996 sloot Bata haar op één na laatste schoenen- mensen aan de slag. Nu hebben we als Bata In- koop, design en verkoop. Daarbij heb je het vaak belang van het voorkomen van uitval door onge- ben bijvoorbeeld vragen over alternatieven voor www.tinyurl.com/auwyrye 26 27

HET gesprek PRIORITEITEN 2013-2014 PRIORITEITEN 2013-2014 Arbeidsmarkt & Onderwijs Met het oog op de toekomstige arbeidsmarkt is het van groot belang talent voor de regio op te leiden, behouden en aan te trekken. Dat vereist een sterk HRM-beleid van de Brabantse en Zeeuwse werkgevers. De BZW ondersteunt haar leden door in 2013 samen met partners een project te starten dat ondernemers inzicht biedt in, en ondersteuning bij het oplossen van, hun HRM-uitdagingen en personeelsvraag. Ook worden innovatieve vormen van samenwerking tussen ondernemers op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt in kaart gebracht en gestimuleerd. PETER swinkels EN MICHIEl VAN CAMPEN Foto s: Verbeeld fotografie We moeten een uitzondering spositie claimen! Bereikbaarheid De A58 tussen Vlissingen en Eindhoven - levensader van Zuid-Nederland - loopt vol. De BZW heeft in 2011 en 2012 alles op alles gezet om de noodzakelijke verbreding hoog op de agenda te krijgen en eerder in gang te zetten via een publiekprivate onderneming. Het Rijk heeft hier positief op gereageerd. Inmiddels is de provincie bereid tot voorfinanciering en de BZW zal het bedrijfsleven in 2013 betrekken bij exploitatiekansen en innovatieve toepassingen van de A58. Via de lobby probeert de BZW de A58 op de agenda te houden bij de verkeersminister. Duurzaam Ondernemen: Duurzaam Ondernemen wordt steeds belangrijker voor bedrijven in Brabant en Zeeland. Om hen te helpen bij het ontwikkelen en invoeren van duurzame bedrijfsprocessen is de BZW in 2012 gestart met het project Samen Slim Verduurzamen en de ontwikkeling van een Peter Swinkels staat sinds 2005 als voorzitter aan het roer van de BZW. Michiel van Campen heeft er als nieuwe directeur zijn eerste honderd dagen opzitten. Beiden zien de structurele maatschappelijke en economische veranderingen van dit moment als een kans voor de werkgeversvereniging. De BZW heeft zich van lobbyorganisatie ontwikkeld tot een echte partner van de politiek. Tegelijkertijd focussen we steeds meer op concrete onder- lijn met de landelijke politiek. Dat maakt ons uniek. Maar focus en de stap naar concrete actie is voor ons belangrijker dan ooit. Onze leden verwachten dat wij toegevoegde waarde leveren. Ze zijn kritisch en willen resultaten, en dat is ook goed. Groen belangrijk thema voor de Brabantse en Zeeuwse werkgevers. Dat de belangrijkste oost-westverbinding dagelijks vast staat is dan niet alleen een doorn in het oog, het kost ons jaarlijks miljoenen. Het Rijk heeft heel wat infrastructurele werkzaamheden naar achteren geschoven vanwege de bezuinigingen. Maar het plan van de A58 mag daar niet de dupe van worden. Onze Vestigingsklimaat Brabant en Zeeland vormen het industriële hart van Nederland en de motor van de nationale economie. De regio is een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven en medewerkers en er heerst een gezonde ondernemingszin. De BZW wil dit prettige leef- en vestigingsklimaat BZW-duurzaamheidsscan. In 2013 worden de pijlen ook op de relatie steuning van onze leden. Kunnen we die rollen vasthouden en waarmaken, dan maken we ook in de toekomst hét verschil. Bij het bepalen van haar prioriteiten baseert de BZW zich deels op de actualiteit, zoals de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en die binnen onderhandelingen met de minister waren al in een vergevorderd stadium en dat kun je niet ongestraft terugdraaien. We zullen alle registers verder versterken door in 2013 projecten te starten op het vlak van exportbevordering, kennismigranten en financiering van overheid-bedrijfsleven gericht en wordt er het economische beleid. Daarnaast raadpleegt opentrekken om de Tweede Kamer op andere jonge ondernemers. onderzoek gedaan naar de mogelijkheid De BZW moet nog meer op de bal gaan spe- daarvan worden zichtbaar. Het bedrijfsleven de BZW haar leden, onder andere middels een gedachten te brengen. van een Brabants-Zeeuwse Green deal len. Niet alleen de passes geven, maar weten neemt de lead op heel veel vlakken en wordt periodieke enquête. Op basis hiervan is voor de Regelgeving die koplopers op het vlak van duurzaam waar de bal naar toe gaat. Die woorden sprak gevraagd verantwoordelijkheid te delen. De periode 2013 2014 voor een duidelijke focus Droom Eind 2012 lieten de leden via een enquête ondernemen beloont. Daarnaast wordt Swinkels eind vorig jaar tijdens het afscheid van BZW moet daarop inspelen en nog feller zijn om op vijf thema s gekozen: bereikbaarheid, vesti- Ondanks de economische crisis wordt de staat door de BZW weten niet tevreden te zijn ingezet op de verbetering van het milieu- directeur Henk Oderkerk. De voorzitter van de haar ambities te kunnen blijven waarmaken. gingsklimaat, onderwijs en arbeidsmarkt, regel- van de arbeidsmarkt meer en meer gezien als over de service en dienstverlening door toezicht op (BRZO-) bedrijven en een zin- BZW duidt daarmee de richting waarin de werk- geving en duurzaam ondernemen. de potentiële bottleneck voor de economische de overheid. Omwille van een betere volle invulling van duurzaam ondernemen geversorganisatie beweegt. Als lobbyorganisa- Kritisch Van Campen: Duidelijke doelstellingen formu- groei van Brabant en Zeeland. Er dreigen gro- concurrentiepositie en een sterk vesti- in inkoop- en aanbestedingsbeleid. tie worden we geconfronteerd met een nieuwe Van Campen is na een intensieve inwerkpe- leren, die realiseren en ze vervolgens commu- te toekomstige tekorten in de provincies, met gingsklimaat, onderneemt de BZW in werkelijkheid. De wereld is ongelofelijk snel in riode inmiddels ingevoerd in een groot aantal niceren. Dat is de kern. Neem de verbreding name in de techniek. De gevolgen van een mis- 2013 en 2014 actie om af te komen van beweging. De komende vijftig jaar gaat er meer BZW-dossiers. Hij onderschrijft de woorden van van de A58 binnen een vernieuwend samen- match van het aanbod en de vraag van het be- de heersende zesjescultuur, zowel bij de veranderen dan de afgelopen tweehonderd Swinkels. De BZW heeft zich als belangenbe- werkingsverband van bedrijven, overheden en drijfsleven wegen hier zwaarder dan in de rest gemeenten, UWV als Provincie. jaar. De politieke besluitvorming bij het Rijk, de hartiger gevestigd als dé vertegenwoordiger kennisinstellingen. Het was ons idee, onze in- van Nederland. provincie en gemeenten kan de economische van het bedrijfsleven binnen de vele regionale spanning en hij gaat er wat ons betreft ook nog Als de rest van het land - net zoals Brabant - ontwikkeling nauwelijks bijbenen. De gevolgen overlegstructuren. Wij hebben ook een directe steeds komen. Bereikbaarheid is en blijft een vorig jaar meer dan drie procent economische www.bzw.nl 28 29

RELATIEGESCHENKEN PROMOTIONELE ARTIKELEN HET gesprek groei had genoteerd, dan hadden we helemaal xenofobie niet hoeven te bezuinigen, aldus Swinkels. Van Campen bezocht onlangs bedrijventer- Amsterdam zal nooit de financiële hoofdstad rein Moerdijk. Ondernemers gaven aan moei- van de wereld worden. Wie die droom nog lijk aan personeel te komen. De bedrijven koestert heeft zijn ogen dicht. In het zuiden liggen relatief afgelegen, er is sowieso een verdienen we het geld met onze hersens en tekort aan technici en de contacten met de onze handen, met onze maakbedrijven en onze ROC s zijn matig. De gemeente Moerdijk kan mensen. De kwalitatieve en kwantitatieve be- weinig voor die ondernemers betekenen ge- hoefte aan human capital is hier zeer specifiek. zien de beperkte omvang van hun gemeente- Ons arbeidsmarktprobleem heeft echter im- lijk apparaat. plicaties voor heel Nederland. Reden genoeg Wij pakken dit probleem nu op en komen om op dit gebied een uitzonderingspositie te met een plan van aanpak waarbij we alle sta- ADVERTENTIE claimen in Den Haag, waarbij onze regio prima kan dienen als proeftuin. Hierbij heb je het ook over regelgeving. Wil je bijvoorbeeld een vergunning voor een kenniswerker uit het bui- keholders betrekken. Het gaat dus niet altijd om vechten tegen regelgeving. Verbindingen leggen en écht iets doen, dat is belangrijk. tenland krijgen, dan moet je rekening houden En dat staat helemaal los van de crisis, vult met een aanzienlijke salaris-eis. Dat bedrag Swinkels aan. Ik ben dat woord helemaal zat. Michiel van Campen moet significant omlaag zodat we jonge men- We zitten in een transitie. Als bedrijfsleven sen al tijdens hun studie hier naar toe kunnen hebben we een fout gemaakt: de omarming halen en middels stages en arbeidscontracten van het Angelsaksische model. De korteter- Rugzak binden aan ons hightech ecosysteem. Maar er mijnbelangen van de aandeelhouder regeer- Niet alleen de tijden en bijbehorende domi- is meer wetgeving die ons in de weg zit. Neem den. De weg terug is nu hard ingezet. Anno nante thema s veranderen, maar ook het le- de hoge kosten voor kinderopvang. Daardoor 2013 staat de combinatie welvaart en welzijn denbestand van de BZW. Ook vanuit dat oog- zitten mensen die we keihard nodig hebben centraal. Antwoorden formuleren op de pro- punt is verandering van de organisatie volgens in onze bedrijven thuis. Ik wil echter niet al- blemen van morgen, continuïteit en samen- de voorzitter en directeur noodzaak. Van Cam- leen naar de overheid wijzen. Veel bedrijven werking staan centraal. Duurzaamheid, zorg pen: Maar dat is niets om bang voor te zijn of kunnen meer prioriteit aan hun human capital- en cultuur worden meer en meer gezien als krampachtig over te doen. Een oude genera- agenda geven en de BZW gaat hen onder- economische multipliers. De politiek maakt tie ondernemers neemt afscheid, een nieuwe steunen bij hun HRM-uitdagingen. echter een omgekeerde beweging; gemakke- generatie dient zich aan. Zo zal het altijd zijn. lijk en snel scoren, eigenbelang, xenofobie... Maar wij verjongen en moderniseren net zo Van Campen vult aan: De BZW heeft op bei- goed. Een zekere verzakelijking en sturen op de fronten een taak: onze leden bijstaan in resultaten hoort daar bij. hun transitie en tegengas geven aan politiek Een borrel drinken kun je overal, vult Swin- kortetermijndenken. Dat Nederland steeds kels aan. Als ik kijk naar de BZW, vanaf de meer met de rug naar Europa staat is ook zo n tijd dat ik nog een broekie was tot en met gevaarlijke ontwikkeling. Iedere werkgever in nu, dan heb ik ontzettend veel plezier gehad, Brabant en Zeeland weet dat we hier een be- maar ook heel veel geleerd. Bier verkopen was langrijk deel van onze omzet uit export naar er niet bij, maar ik heb hier mijn rugzak kun- de lidstaten halen. Bovendien moeten we het nen vullen. Tijdens formele bijeenkomsten en van Brussel hebben omdat daar het geld zit. in het contact met heel veel collega s die me Ik zie op deze vlakken een belangrijke taak steeds weer verrassende en nuttige inzichten ONTDEK DE KRACHT VAN HET GEVEN voor de BZW weggelegd: leden ondersteunen bij hun internationalisering en het vinden van de weg naar de relevante burelen van de Europese Unie. Daar wil ik persoonlijk graag een gaven. Ik hoop dat onze leden hetzelfde kunnen zeggen. Om vooruitgang te boeken en tot vernieuwing te komen moeten de ramen af en toe open worden gezet en het bed opgeschud. NEEM CONTACT OP MET ONZE ERVAREN VERKOOPMEDEWERKERS BEL 0492 530 123 OF KIJK OP WWW.IGOPOST.NL Peter Swinkels rol in spelen. Dat is waar de BZW voor staat. 31

BZW AANsPREEk.PuNT OnDerneMersCHap staat AAN DE BAsIs VAN Welvaart EN WelZijn Rene Mens is één van de vaste waarden van de BZW. Hij werkt al sinds 1990 binnen de werkgeversvereniging aan het behartigen van de belangen van ondernemers. Ik ben nog steeds tot in mijn tenen gemotiveerd, aldus de regiomanager van West-Brabant en portefeuillehouder Infra & Ruimte en Zorg. Zeker nu de BZW steeds meer partner wordt in het vormgeven ADVERTENTIE van economisch beleid. 23 jaar bij de BZW is een lange tijd. Inventive Control Accountants en Belastingadviseurs Seminar Een actuele kijk op commercieel vastgoed Het herstel van de markt voor commercieel vastgoed laat nog steeds op zich wachten. Naast de economische crisis (die zorgt voor een daling van het aantal arbeidsplaatsen) zorgen ook andere ontwikkelingen (zoals het nieuwe werken ) voor minder vraag naar kantoorruimte waardoor de huidige leegstand in sommige gebieden inmiddels opgelopen tot 25% niet snel zal teruglopen. Incentives om huurders aan te trekken en te behouden zijn al gemeengoed geworden. Ook het winkelvastgoed deelt inmiddels in de malaise. De leegstand van met name verouderde gebouwen noopt tot rigoureuze maatregelen als sloop en herbestemming. Het onlangs door diverse partijen opgestelde convenant aanpak leegstand kantoren kan dergelijke maatregelen versnellen. RSP Makelaars en Inventive Control Accountants en Belastingadviseurs organiseren gezamenlijk een seminar met de titel Een actuele kijk op commercieel vastgoed. Tijdens deze bijeenkomst brengen wij u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de commerciële vastgoedmarkt en de impact die de huidige markt op uw fiscale- en financiële positie kan hebben. Aanstaande wetswijzigingen en recente rechtspraak kunnen wellicht nog een positieve rol spelen. Het seminar vindt plaats op woensdag 26 september aanstaande. Vanaf 15.30u bent u van harte welkom in het Van der Valk Hotel in Vught (Bosscheweg 2). Voor meer informatie en uw aanmelding kijkt u op www.inventivecontrol.com. (deelname is kosteloos) Inventive Control Accountants en Belastingadviseurs Vughterweg 47m, 5211 CK s-hertogenbosch, Postbus 114, 5260 AC Vught tel 073 612 88 99, fax 073 612 43 44, e-mail info@inventivecontrol.com Mijn hele werkzame leven heeft ten dienste gestaan van het bedrijfsleven. Bij de BZW ben ik dan ook op mijn plaats. Ik leef in de volle overtuiging dat vrij ondernemerschap aan de basis staat van alle welvaart en welzijn. Ik zie dat ook in Peru, waar ik vanuit mijn vrije tijd bij ontwikkelingsprojecten betrokken ben. Worden er producten gemaakt en is er handel, werkgelegenheid en economische groei, dan komt een samenleving tot leven. Welke invulling geef je aan dat principe binnen de BZW? Ik wil bedrijven sterker maken en ben een bouwer van netwerken. Als er niet wordt samengewerkt dan ondermijnt dat de positie van individuele bedrijven. Tegelijkertijd wordt beleid gemaakt bij de overheden. Daar moeten de collectieve belangen krachtig worden behartigd. Ik hoop dat ondernemers de BZW herkennen als dé partij die in dit alles een ontzettend belangrijke rol speelt. Denk je dat dat zo is? Veel leden weten dat ze ontzettend veel krijgen voor een bescheiden bijdrage, of het nu gaat om netwerkactiviteiten, of om onze positie bij de overheid waar we steeds meer als gelijkwaardige partner bijdragen aan het vormgeven en uitvoeren van beleid. Maar de tijden en ondernemers veranderen. Er worden steeds hogere eisen aan ons gesteld en dat mag ook. We moeten ons blijven laten gelden, bijvoorbeeld door ook individuele vragen van bedrijven in actie te vertalen. mens@bzw.nl www.tinyurl.com/a4y5ca9 foto: Robert van den Berge 33

AgENDA activiteiten BZW 01-03-2013 T/M 30-04-2013 activiteiten BZW uitgelicht dinsdag 5 maart 12.00 uur BZW Midden- en Noord-Zeeland Van der Valk Hotel, Middelburg Ledenvergadering woensdag 6 maart 8.00 uur BZW Breda Restaurant Ruitersbosch, Breda Ontbijtbijeenkomst woensdag 6 maart 12.00 uur BZW Zeeuws-Vlaanderen Restaurant Zomerlust, Axel Ledenvergadering woensdag 13 maart 17.00 uur BZW s-hertogenbosch in samenwerking met Ondernemersnetwerk Hermes Verkadefabriek, s-hertogenbosch Bijeenkomst met ruimtevaarder André Kuipers maandag 18 maart 16.00 uur BZW-leden TiasNimbas Business School, Campus Tilburg University Entrepreneurial Lectures 2013 Het ontslagrecht in 2013 door prof.dr. Ruben Houweling dinsdag 19 maart 15.30 uur BZW Eindhoven, Helmond, s- Hertogenbosch en Oost Holla, s-hertogenbosch Themabijeenkomst in samenwerking met BZW-partner Holla See you in Court donderdag 21 maart 16.00 uur BZW Moerdijk Ledenbijeenkomst i.s.m. BIM dinsdag 26 maart 15.30 uur HRM-groep BZW West-Brabant Avans Hogeschool, Breda Symposium in samenwerking met NVP en Avans Veranderen in tijden van crisis met het oog op de toekomst dinsdag 26 maart 15.30 uur BZW Midden- en Noord-Zeeland en Zeeuws-Vlaanderen De Goese Golf, Goes Themabijeenkomst in samenwerking met BZW-partner Holla See you in Court donderdag 28 maart 14.00 uur BZW Eindhoven Bedrijfsbezoek aan Kuhn, Geldrop met medewerking van Van Lente en De Vos Organisatie Optimalisering dinsdag 2 april 12.00 uur BZW Zeeland Van der Valk Hotel, Middelburg Ledenvergaderging met Daan van Doorn, voorzitter Strategic Board Zuid-West Nederland over Strategie voor de economie West- Brabant/Zeeland woensdag 3 april 16.00 uur BZW Eindhoven en Helmond Locatie: nader te bepalen Themabijeenkomst met BZWpartner Altuïtion 9+ organisatie woensdag 10 april 12.00 uur BZW Helmond Ledenbijeenkomst met gedeputeerde Ruud van Heugten woensdag 10 april 16.00 uur BZW Roosendaal Franciscus Ziekenhuis, Roosendaal Bedrijfsbezoek donderdag 11 april 16.00 uur BZW Moerdijk Bedrijfsbezoek donderdag 11 april 12.00 uur HRM Groep Midden-Brabant Ledenbijeenkomst maandag 15 april 16.00 uur BZW-leden TiasNimbas Business School, Campus Tilburg University Entrepreneurial Lectures 2013 De kracht van Smartnerships door prof.dr. Carla Koen dinsdag 16 april 16.00 uur BZW Eindhoven in samenwerking met Jong Management Eindhoven/Helmond Captainstour woensdag 17 april 8.00 uur BZW Breda Restaurant Ruitersbosch, Breda Ontbijtbijeenkomst donderdag 18 april 16.00 uur BZW Midden- en Noord-Zeeland en Zeeuws-Vlaanderen Locatie: nader te bepalen Themabijeenkomst met BZWpartner Altuïtion 9+ organisatie zaterdag 20 april 19.00 uur BZW Bergen op Zoom, Moerdijk en Roosendaal Schouwburg De Kring, Roosendaal Het Zuidelijk Toneel To be or not to be WE gaan TOCH NIET EMOTIONEEl WORDEN? Alles voor de klant. Onder dat motto investeren ondernemingen jaarlijks grote bedragen in verbetering van hun bedrijfsprocessen. Minder fouten, sneller leveren, betere service leidt immers automatisch tot een hogere klanttevredenheid. BZW-partner Altuïtion gaat in op de vraag wat er nodig is om te scoren op emotionele klantbeleving, en hoe ondernemingen deze nieuwe kwaliteit tot in de haarvaten van alle bedrijfsprocessen kunnen organiseren! Zo is het toch? Was de wereld maar zo eenvoudig. De BZW organiseert in nauwe samenwerking met BZW-partner Altuïtion sessies over Hoe het verschil te maken in emotionele klantbeleving?. In werkelijkheid renderen (te) veel investeringen in operational exellence Deze vinden plaats op: maar zeer matig omdat ze zich louter richten op verbeteringen binnen het gewone verwachtingspatroon van de klant. Steeds duidelijker wordt dat klanten echter in de eerste plaats op emotionele gronden kiezen voor een product, propositie of leverancier. Ze 3 april Zuidoost-Brabant 18 april Zeeland 24 april West-Brabant willen geraakt worden en bedrijven kunnen dit enkel waarmaken 16 mei Midden-Brabant door de verwachting van klanten regelmatig te overtreffen. Dit geldt zowel in B2C als in B2B omgevingen. 23 mei Noordoost-Brabant PROGRAMMA: 16.00 uur Ontvangst 16.30 uur Berry Veldhoen, Altuïtion: Excellente klantbeleving als de nieuwe kwaliteit 16.50 uur Een ervaringsdeskundige aan het woord: Praktijkervaringen met het gedachtegoed van de 9+ organisatie 17.10 uur Interactie/rondetafelgesprekken 17.30 uur Pauze & aperitief 18.00 uur Plenaire discussie & diner 19.30 uur Formeel einde De kosten bedragen C 149 p.p. excl. btw (incl. maaltijd). foto Speakers Academy - Walter Kallenbach woensdag 24 april 16.00 uur BZW Bergen op Zoom, Breda, Moerdijk, Oosterhout en Roosendaal Locatie: nader te bepalen Themabijeenkomst met BZWpartner Altuïtion 9+ organisatie Het boek De 9+ organisatie: van marketshare naar mindshare wordt tijdens de sessie uitgereikt. De kleinschalige interactieve sessies bieden plaats aan maximaal 18 deelnemers. Alle BZW-leden ontvangen een persoonlijke uitnodiging. Wilt u zich nu aanmelden? Dat kan via de BZW: Patricia van der Voort, voort@bzw.nl. Ruud van Heugten Daan van Doorn Andre Kuipers 34 35

REgIONIEuWs NIEuWs VAN DE leden NIEuWE VOORZITTER studieclub s-hertogenbosch 3 Tijdens de Nieuwjaarbijeenkomst op zondagmiddag 13 januari j.l. gaf Frank van jeroen BOsCH ZIEkENHuIs WINT Weener award 2012 kwartetten MET jong MANAgEMENT WEsT-BRABANT BZW-leden uit West-Brabant kunnen aanschuiven bij de beproefde Kwartetten van Jong uit te diepen en de onderlinge banden te versterken. Mocht u interesse hebben in In december opende HLB VAN DAAL & PARTNERS een nieuwe vestiging in Breda. Het is de bedoeling dat het nieuwe team in accountancy, belastingadvies, salarisverwerking en bedrijfseconomische advisering doorgroeit naar een vestiging met ongeveer 25 capaciteit voor opslag van chemicaliën en vloeibare producten vergroot met 14.000 m3. Dat betekent dat er vanaf april 2013 een totale capaciteit beschikbaar is van 31.700 m3. Het uiteindelijke doel is om te groeien naar 63.700 m3 en 53 tanks. Tevens worden de Dillen de voorzittershamer van Studiekring Management. Via dit concept deelname, neem dan contact op medewerkers. Met negen kanto- bestaande 30 tanks omgebouwd Den Bosch 3 over aan Roel Smit. Frank is bezoeken kleine groepjes onder- met de BZW: Joke Schilstra ren verspreid over Brabant staan met meer automatisering en aan- drie jaar voorzitter van de studieclub ge- nemers in één jaar elkaars bedrijf E. schilstra@bzw.nl en 200 medewerkers met hun centra- vullende veiligheidssystemen. HA- weest. De overige leden van het bestuur blij- om een specifieke werksituatie T (013) 594 44 22. le dienstverlening overal dicht bij VENSCHAP MOERIJK is erg blij ven in functie. Frank ontving uit handen van de ondernemers. Inmiddels is de met deze uitbreiding omdat dit zijn opvolger namens alle leden een prachtig boek over architectuur. nextoem gelanceerd organisatie ook in Limburg actief, want er heeft per 1 januari 2013 een fusie plaatsgevonden met de leidt tot een toename van op- en overslag via de haven van Moerdijk. Met een gongslag om exact 9.00 drijven in de regio, die de potentie Limburgse HLB Kallen Raeven Ac- tdi sluit ZiCH aan BIj BZW uur is op 18 december het project NextOEM gelanceerd in de Amsterdamse AEX beurs, waarin de hebben uit te groeien tot een groter bedrijf. Een mix van coaching, kennisoverdracht en het aantrek- countants & Fiscalisten. Zowel HLB Van Daal & Partners als HLB Kallen Raeven blijven ieder onder TDi (Tilburgs Dienstverleners initiatief) heeft be- kunnen alle Midden-Brabantse dienstverleners BZW onder leiding van Alexan- ken van risicokapitaal helpt de hun eigen naam opereren. sloten om zich aan te sluiten bij de BZW. Circa die lid zijn van de BZW zich bij aansluiten. Er der van Groenendael (voorzitter tien beste deelnemers hun groei- de helft van de honderd leden van TDi was al zullen binnen de community aansprekende eve- De winnaar van de derde Weener Award is een BZW Eindhoven) deelneemt. Het ambities waar te maken. Doel Hoefnagels Branddeuren, onder- lid van de BZW en de andere helft van de leden nementen plaatsvinden. feit. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) heeft project NextOEM (OEM staat van het programma is mee te deel van de HOEFNAGELS GROEP, wordt (op vrijwillige basis) BZW-lid. deze prijs donderdag 31 januari in ontvangst voor Original Equipment Manu- bouwen aan de volgende Philips heeft een nieuw product ontwik- Mocht u lid willen worden van de community, mogen nemen. Peter Langenbach, lid van de facturer) is een programma uit de of ASML. Meer informatie: BZW, keld op het gebied van brandcom- Binnen BZW Midden-Brabant zal een commu- neem dan contact op met de BZW: Raad van Bestuur van het JBZ ontving de award Brainport regio dat op zoek gaat Jan van Mourik (mourik@bzw.nl) partimentering, namelijk een Fire- nity Dienstverleners worden opgericht. Daar Sara Vermeltfoort via vermeltfoort@bzw.nl. uit handen van de Bossche wethouder Huib naar snelgroeiende high tech be- en www.nextoem.com. screen brandwerend rolscherm. van Olden, tijdens een druk bezochte leden- Hoefnagels speelt hiermee in op NIEuW BEsTuuRslID BZW MiDDen en noord- ZeelanD bijeenkomst van BZW s-hertogenbosch bij de Rabobank in Vlijmen. De Weener Award is een stimuleringsprijs, die door Weener Groep in het leven is geroepen om bedrijven te belonen die zich inzetten voor een betere positie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis werkt sinds april 2012 samen met Weener Groep. Het regionale ziekenhuis vertrouwt sindsdien de koeriersdiensten toe aan een groep medewerkers van Weener Groep. Deze koeriers halen elke dag de diagnostische materialen voor de laboratoria op bij ladies ONly Er heerste enthousiasme alom bij de vrouwelijke leden van BZW Midden-Brabant die deelnamen aan de Ladies Only bijeenkomst. Op 23 januari kwamen de dames samen bij het Instituut voor PsychoEconomie te Oisterwijk, letterlijk rond het haardvuur. De opzet van de avond om elkaar te leren kennen en te inspireren is zeer geslaagd. De helft van de vrouwelijke leden van BZW Midden-Brabant was voor deze Ladies Only uitgenodigd. Voor de andere helft volgt een uitnodiging voor een bijeenkomst in maart of april. de aangescherpte regelgeving omtrent brandveiligheid, waarbij strenge eisen gelden met betrekking tot brandweerstand en compartimentering. Vos Logistics Uithoorn, onderdeel van VOS LOGISTICS NEDERLAND BV, heeft onlangs een nieuwe Van Hool jumbo tankoplegger in gebruik genomen. Deze is speciaal ontwikkeld voor het vervoer van Met de opening van de grootste cellulosefabriek ter wereld door de firma Eldorado Brasil Cellulose neemt de rol van ZEELAND SEAPORTS als overslaghaven van forest products verder toe. VER- BRUGGE TERMINALS in Vlissingen gaat in opdracht van Eldorado een groot deel van de voor de de huisartsen. Verantwoordelijk werk, dat uiter- vloeistof met hogere temperatu- Europese markt bestemde cellu- Per 1 januari 2013 is Léon Phernambucq mate geschikt is voor mensen met een afstand ren. Door de inzet van deze op- lose uit Brazilië op- en overslaan. (1952) aangetreden als bestuurslid van de tot de arbeidsmarkt. legger realiseert Vos Logistics een Deze ontwikkeling is gunstig voor kring Midden- en Noord-Zeeland. Léon De Weener Award is een kunstwerk van ont- vermindering van 63.100 kg CO2 de economische ontwikkeling en Phernambucq is bestuursvoorzitter van Zorg- werpster Lotte Landsheer (vervaardigd door uitstoot per jaar. werkgelegenheid van Verbrug- stroom te Middelburg en hij volgt namens de Cor Unum). Bovendien ontving de winnaar een ge en de groei van de Zeeuwse zorgsector Leen van Leersum op. cheque ter waarde van D 5.000, die kan worden Op het haven- en industrieterrein havens. besteed aan maatschappelijk ondernemen. Moerdijk wordt bij Stolthaven de 36 37

REgIONIEuWs NIEuWs VAN DE leden ZEEuWs MANIfEsT VOOR BiO-energieCentrale BZW MOBiel: HANDIgE APP De Zeeuwse Innovatie Prijs Emergo is in 2012 uitgereikt aan Murre Techniek en Vitro Plus respectie- selectie foto s van het verleden en heden van de havens in Zeeland. Met de nieuwe website www.zee- Vooraanstaande vertegenwoordigers van acht elektriciteit direct met maar liefst 20%. Doordat BZW MOBIEL is een App voor smartphones met internetverbinding. velijk voor de EasyFarm en ViStrip. landseaport.com hoopt het ha- Zeeuwse organisaties ondertekenden op 15 alle infrastructurele voorzieningen al aanwezig Veel leden maken daar inmiddels gebruik van. Deze App biedt toegang De Emergo is een initiatief van venbedrijf de bezoeker een goed januari 2013 een manifest, waarin zij de poli- zijn, kan de centrale vanaf 2016 volledig als tot het laatste nieuws en het complete overzicht van de bijeenkomsten SYNTENS INNOVATIECENTRUM beeld te geven van de dynamiek tiek oproepen subsidie mogelijk te maken voor biomassacentrale fungeren. Geen andere vorm die de BZW organiseert. Statistieken over het bezoek aan de BZW-web- met de Provincie ZEELAND en van de Zeeuwse haven. een duurzaam project dat uniek is voor Neder- van duurzame energie is in een dergelijke om- site wijzen uit dat steeds meer mensen de website bezoeken vanaf een wordt ieder jaar uitgereikt aan een land: de ombouw van een kolencentrale tot een vang zo snel realiseerbaar. De geplande centra- mobiel apparaat, zoals een telefoon of een tablet. Zeeuwse onderneming die met Eind 2012 heeft VAN ENGELEN energiecentrale die volledig draait op biomassa. le voorziet in een capaciteit die gelijk is aan de succes een innovatie gerealiseerd BV uit Waalwijk haar 50-jarig Zonder subsidie is het onmogelijk een dergelijk capaciteit van de helft van alle windmolens op Deze ontwikkeling zal alleen maar verder toenemen en daarom heeft de heeft. jubileum gevierd. Grondlegger project te realiseren. Helaas voldoet het voor- land in 2011. Maar liefst 630.000 huishoudens BZW een applicatie ontwikkeld die inspeelt op deze behoefte. De BZW Chris van Engelen startte 50 jaar stel niet aan de huidige subsidiecriteria. Door de In 2011 bedroeg het aandeel duurzame ener- zouden hiermee kunnen worden voorzien van heeft gekozen voor een zogeheten web-based applicatie. Dit heeft als geleden in een schuurtje zijn ei- ondertekening van het manifest hopen de acht gie in ons land nog 4,3%. Het kabinet heeft de duurzame energie voordeel dat het tegen lagere productiekosten beschikbaar is voor alle gen drukkerij. Vandaag de dag organisaties de politiek te kunnen overtuigen ambitieuze doelstelling om dat percentage te Het plan wordt breed gesteund en het mani- mobiele smartphones, ongeacht of het bijvoorbeeld om een Apple- of is Van Engelen uitgegroeid naar van het belang om subsidie beschikbaar te stel- verhogen naar 16% in 2020. Wanneer het plan fest is ondertekend door de Gemeente Borsele, een Android-toestel gaat (te installeren via www.bzw.nl/mobiel). Op de een fullservice en creatief com- len voor de grootschalige opwek van elektrici- voor een Zeeuwse Bio-energiecentrale wordt BZW, DOW Benelux, de Provincie Zeeland, homepage van www.bzw.nl staat een button met meer informatie. municatiebedrijf, met een eigen teit met biomassa. verwezenlijkt, groeit de productie van duurzame Zeeland Seaports, ZMf, EPZ en DELTA. drukkerij. OVEREENkOMsT gebied langs a59 Twintig partijen investeren D 67 miljoen in beheer en onderhoud van rijkswegen op een de fysieke kwaliteit van het gebied langs de slimme en creatieve manier aan te wenden. A59 tussen s-hertogenbosch en Waalwijk, De twintig partijen die in deze gebiedsver- realiseren bij Drunen-West en s-hertogenbosch-west kunnen vier afritten gesloten worden. Hierdoor wordt regionaal verkeer Al BIjNA 50 DEElNEMERs AAN BOssCHe energie COnvenant De verwachting is dat er voor de zomer van 2013 een concept Havenstrategie ligt voor het Zeehaven- en Industrieterrein Moerdijk. Gemeente Moerdijk, PROVINCIE NOORD-BRABANT en Onlangs tekende Kuijpers Ecopartners, onderdeel van KUIJ- PERS, een contract met Woonstichting Vooruitgang om voor een periode van ten minste 30 jaar woonservicecentrum Sassem- Bourg te voorzien van duurzame de zogenaamde Oostelijke Langstraat. Dit is sterking participeren betreffen organisaties van de snelweg geweerd en verdwijnen en- Op dit moment telt het Bossche 2013) minimaal 10% energie te HAVENSCHAP MOERDIJK werken energie. Deze overeenkomst past vastgelegd in een overeenkomst, die in de- vanuit de overheid, de land- en tuinbouw- kele zeer korte toeritten. Verder zullen twee Energie Convenant 47 deelne- besparen en/of duurzaam op te gezamenlijk aan deze strategie, die in de ambitie van Kuijpers om zich cember namens de BZW is ondertekend door sector, het bedrijfsleven, de natuursector en ecopassages bij Waalwijk en Vlijmen de na- mers. Meer deelnemers zijn wel- wekken ten opzichte van 2009. een heldere visie moet bieden hoe verder te ontwikkelen op het ge- Toine Naber (bestuurslid BZW Midden-Bra- andere maatschappelijke sectoren. De over- tuur ten noorden en ten zuiden van de A59 kom. De deelnemende bedrijven Dat gebeurt door het uitwisselen de kansen voor de zeehaven van bied van decentrale energievoor- bant) in aanwezigheid van minister Schultz. heden hebben de toezegging gedaan onder met elkaar verbinden. Zo ontstaat door een en (onderwijs)instellingen stellen van kennis en ervaring en door Moerdijk in de Vlaams-Nederland- zieningen. Kuijpers Ecopartners Met deze investering gaat de regio er fors voorbehoud van goedkeuring door Provinci- verlenging van de A59-brug over het Dron- zich ten doel om de gemeente te het opzetten van heel concrete se delta te benutten en waarvan de gaat het ontwerp, de realisatie, op vooruit in infrastructuur, natuur, water en ale Staten en gemeenteraden. gelens kanaal een 25 meter brede ecologi- ondersteunen bij de ambitie om projecten. Voor meer informatie zogenoemde drie P s (people, pla- het onderhoud, de financiering én leefbaarheid. sche onderdoorgang die het rivierengebied het energieverbruik te reduceren. zie www.bosscheenergieconve- net en profit) goed in balans zijn. de gehele exploitatie verzorgen. De Oostelijke Langstraat bestaat uit een van de Maas verbindt met het Nationaal De gezamenlijke doelstelling van nant.nl. Via de website kunt u Met de toegezegde D 67 miljoen is driekwart groot aantal projecten die de Oost-West- Park de Loonse en Drunense Duinen. Het het BEC (Bossche Energieconve- zich aanmelden voor een digitale Per 1 oktober 2013 treedt Hans Tevens maakte KUIJPERS bekend van het benodigde budget rond. De partijen verkeersdoorstroming over en Noord-Zuid- Waterschap Aa en Maas realiseert een wa- nant) is om in drie jaar (2011 t/m nieuwsbrief. van der Hart af als CEO van ZEE- dat zij de activiteiten van Harry doen een appèl aan het rijk om te participe- natuurverbindingen onder de A59 bevor- terberging om extreem hoge waterstanden LAND SEAPORTS. Hij blijft op Immens 9000 Installaties onder ren door de op stapel staande middelen voor deren. Door volwaardige knooppunten te bij Den Bosch op te kunnen vangen. De Havenstrategie verzoek van de Raad van Commissarissen aan Zeeland Seaports verbonden als bestuursadviseur haar eigen naam zal voortzetten. Deze activiteiten in de gezondheidszorg, onderwijs en bedrijfs- Het haven-en industrieterrein Moer- groeien, duurzaam en geïntegreerd en intermediair tussen Zeeland huisvesting zijn een aanvulling op dijk is het trekpaard van de (West-) met andere havencomplexen in de Seaports en haar aandeelhouders. de eigen orderportefeuille. Kuij- Brabantse economie. Een goed on- zuidwestelijke delta (Rotterdam, pers garandeert de continuïteit derbouwde strategie, voor de korte, Zeeland, Antwerpen). Onlangs Nog meer nieuws van ZEELAND van de huidige dienstverlening maar meer nog voor de lange ter- kwam het bericht dat het opstellen SEAPORTS: er is een door Pictu- en de werkgelegenheid van het mijn (2030), is dringend nodig. De van de visie vertraging ondervindt. rae ontwikkelde website gelan- in 1965 opgerichte familiebedrijf BZW heeft hiervoor al medio 2011 De BZW rekent erop dat de resulta- ceerd waarin beeld centraal staat. Harry Immens 9000. betoogd. Evenals de Rotterdamse ten van de studie ruim voor de zo- Deze beeldbank toont een grote haven, moet Moerdijk kunnen mer 2013 beschikbaar komen. 38 39