Commentaar uit het Wetenschappelijk /nstituut Christelijk-sociaal over GOA-program f Het antwerp-program van het COA heeft heel wat reacties uit e sociale organisaties opgeroepen. Enerzijs zijn er tweemaal rie miljoen ingezet oor resp. FNV en ABVIV KABO om at program te analyseren en te bestrijen, anerzijs is e filosofie aarvan oor 'verwante organisaties' onverbloem toegejuicht. In beie gevallen wort e soep echter niet ;:o heet gegeten. In e eerste plaats wort bij e presentatie van het FNV-program 1986-1990 uitrukkelijk gepleit voor 'een sociaal stelsel at een vernieuwe verzorgingsmaatschappij kan schragen'. Oaarmee wort een sleutelbegrip uit e COA-filosofie overgenomen. Voorts blijkt uit het FNV-program een behoorlijke mate van politieke eerlijkhei (ook wei 'nieuw-realisme' genoem). Op e keper beschouw kan bepaal niet van Iauter tegenstellingen met het COA-program gesproken woren. Zelfs met een buget van rie miljoen kan at er niet van gemaakt woren. Anerzijs zijn bij e chnstelijk-sociale orga- nisaties, naast instemming met e hooflijnen van het CDA-program, ook kritische tonen te horen. De belangrijkste aarvan is e vraag of het COA wei zal oen wat het schrijft. Kortom: is e bree in e partij behanele beleisvisie uitgerukt in 'Van verzorgingsstaat naar verzorgingsmaatschappij' aileen een mooie preek voor e achterban of Iaten e beleimakers zich werkelijk aaroor inspireren? Een even klemmene vraag is of ie COA-visie aileen als ekmantel voor bezuinigingen lent of werkelijk een eigen betekenis heeft voor maatschappijhervorming. Beie vragen woren met name vanuit het CNV gestel at zich het uitvoerigst over 'Uitzicht' heeft uitgelaten. Eigen positie van e verwante organisaties Politiek speelt zich niet af op een eilan, maar is verweven met allerlei activiteiten van maatschappelijke aar. Het CDA is op zich een politieke stromi:lg ie als zoanig ingebe is in een bree beweging van organisa- z o g b s p C I g v b n Z e s s e 450 Christen Democratische Verkenn1ngen 9/85 C
Peri scoop ties met uiteenlopene manaten en oelstellingen, maar met een mn of meer gemeenschappelijke visie op mens en maatschappij. Oat is verklaarbaar en noozakelijk. Verklaarbaar omat e leenbestanen van ie organisaties, e knngen van sympathisanten e.., elkaar in hoge mate overlappen. CDA-Ieen zijn 1n e regel leen van kerken, CNV-Ieen stemmen in uielijke meererhei op het CDA, etc.. Noozakelijk, omat e realisatie van een politieke visie afhankelijk is vanuit e georganiseere samenleving. D1e steun moet niet stees oor wang of moeizame onerhanelingen woren verkregen, maar moet uit overtu1g1ng kunnen ontstaan. Trouwens, het omgekeere gelt evenzeer. Christel1jke organisatles op uiteenlopen gebie kunnen moeil1jk functioneren als vanu1t e politiek aar niet aan wort meegewerkt. De weerzijse afhankelijkhei van overhei en samenleving is in het verleen niet uielijk beseft. Nu e pretentie van e 'maakbaarhei oor e politiek' wort afgewezen groeit het inzicht at ie weerzijse afhankeiijkhei ook heel wezenlijk IS voor organisaties met eenzelfe levensbeschouwelijke inspirat1e. Daarmee woren ie organisaties niet miner 'souverein in eigen kring', noch wort onerl1nge kritiek afgesneen. Het CNV is aar heel uielijk over. Het zal aile programs van pol1tieke partijen analyseren en beoorelen op basis van het e1gen visie- en soc1aal-politieke program. Zijn leen kunnen an, binnen e partij waar ze li van z1jn, hun pol1tieke inbreng beter funeren. Commentaar van tweeerlei aar In het CNV-v1s1eprogram 1984 wort gesproken over het tweeleig oel van e vakbeweg1ng: 'EnerziJS waren e bonen belangenorganisaties, ie het lot van werknemers Wilen verbeteren. Anerz1js wilen zij het onrecht in e maatschappij bestrijen en meebouwen aan een meer rechtvaarige samenleving. Ook het CNV wer een organisatie ie beie soorten belangen behartigt en eze tweeleige oelstelling w1l behouen'. Waarschijnlijk zullen e anere christe- lijk-sociale organisaties een soortgelijke visie op zichzelf hebben. Zij ontmoeten elkaar in het Christelijk Sociaal Convent, op basis van hun gemeenschappelijke inspiratie en maatschappijopvatting, maar vormen geen eenhei vanwege hun verschillene belangen. Men kan zeggen at principe en belang e twee kanten zijn van eze organisaties. Beie samen funeren hun bestaansrecht. In e commentaren komt men ie tweeleighel van oelstelling uielijk tegen. Soms ' Het CDA is zeer gebaat bij vermaan van e christelijke-sociale organisaties at e partij op e eigen inspiratie en visie wijst. heeft e princpiele visie op mens en maatschapp1j e overhan, soms e belangenbehart1g1ng. De beie oelstel1ngen zijn niet altij op harmonieuze wijze verenig. Ook at valt op. Zelfs strookt het commentaar op het CDA-ontwerpprogram niet altij met e visie ie e betreffene organisatie in eigen ocumenten heeft vastgeleg. Maar in het algemeen, en zeker als e commentaren in onerling verban gelezen woren, is e kritiek vanuit e Conventsorganisat1es heel opbouwen. Als li van e familie is het CDA zeer gebaat bij vermaan at e partij op e e1gen 1nsp~rat1e, v'1sie en oelstellingen wijst. Het christelijk-sociaal geachtengoe is in het Convent goe bewaar gebleven. Daar valt voorturen van te leren. Het naar voren brengen van belangen is aarnaast een goee zaak. Het CDA moet E~arover bree ge1nformeer zijn om tot een billijke afweging te kunnen komen. We kunnen zo ontekken of wij niet te zeer bepaale belangen ' Chnsten Democrat1sche Verkenn1ngen 9/85 451
Peri scoop of oor maatschappelijke positie bepaale visies aanhangen. Ja tegen e verzorgingsmaatschappij 'Het NCW kan zich in e grate lijnen van it antwerp goe vinen. Met name in e uitgangspunten, e ieele achtergron, herkent het NCW het christelijk-sociale geachtengoe, waaraan het ook zijn eigen hanelen refereert.' Het NCW stemt in met 'e kentering ie het CDA e laatste jaren heeft oorgemaakt' richting verzorgingsmaatschappij. Naar aanleiing van e uiteenzetting over e vier kernbegrippen van het Program van Uitgangspunten zoals eze in e inleiing van 'Uitzicht' zijn verwoor, zegt het CNV-commentaar: 'Het CNV herkent zich uielijk in eze uitgangspunten'. En voorts 'Wat e rol van e overhei betreft, valt het op, at het CDA nu in het nieuwe programma aanmerkelijk in onze richt1ng is opgeschoven (H. van er Meulen, 13 juni 1985). Argwanen geworen oor zijn ervaringen in het verleen vraagt het CNV van het CDA een uielijker uitspraak over e precieze grenzen van e overheistaak an het in het eigen program mogelijk acht. De overhei (parlement en regering) zal ie grenzen op gran van bepaale criteria moeten vaststellen maar e vraag naar ie criteria is bepaal nog niet afoene te beantwooren, ook niet oor het CNV, al oet het een goee paging om op een beperkt terrein tot een naere afbakening te komen tussen overhei en sociale partners (primaat van sociale partners inzake primaire en secunaire arbeisvoorwaaren; samenwerking tussen overhei en sociale partners over onerwijs, volksverzekering, gezonheiszorg, arbeisvoorzieningen; primaat van e overhei bij arbeisrecht, bescherming van e minima). Aan het NCW is opgevallen at het GOAprogram tach wei expliciet is over e wezenlijke overheistaken. Het NCOV-commentaar klaagt over e moeilijkhei ie het onervon om meeverantwoorelijk te kunnen zijn voor ontwikkelingen op het eigen (MKB)terrein. Het is an ook positief over e erkenning at e overhei niet in staat is en moet willen zijn tot het regelen, c.q. beheersen van e samenleving. Het stemt in met 'een grater beroep op e verantwoorelijkhei van burgers en van hun organisaties' als 'uitgangspunt van overheishanelen'. Die verantwoorelijkhei van maatschappelijke organisaties moet niet aileen beleen maar ook beleef woren, alus een argwanen NCOV. Gespreie verantwoorelijkhei en verzorgingsmaatschappij, at zijn sleutelbegrippen waarmee overal wort ingestem. Uitwerking van het verantwoorelijkheisconcept. De sociale organisaties stemmen in met overracht aan hen van het beheer over e loonervingsverzekeringen, zij het at het NCW wei en het CNV niet instemt met e aaraan voorafgaane stelselwijziging. Het bezwaar van het CNV richt zich echter aileen tegen e verlaging van e uitkeringen. Terecht wort opgemerkt at eze verzekeringen na overracht eigenlijk niet meer bij e collectieve sector gereken kunnen woren. Spreiing van verantwoorelijkhei heeft voor het NCW mee als vooreel at e overheisuitgaven aaroor beter beheersbaar woren. Het CNV waarschuwt er juist tegen at ie spreiing als 'ekmantel voor bezuin1gingen' wort gebruikt. Zowel het een als het aner bevat iets behartigenswaarigs. Het CDA zal woren getoetst op e punten oprechthei en effectiviteit van z'n belei inzake e op maatschappijhervorming gerichte voorstellen. Gewezen wort op e primaire rol van het CAO voor het maken van afspraken over werkgelegenhei, innovatie, kostenmatiging en flexibiliteit (ontslagproceures e..). Het is niet aan e overhei om aarin prioriteiten te stellen (CNV). Gespreie verantwoorelijkhei kan wei eens p1jn oen. Met name als ze tot reorganisatie van e Rijksienst, privatisering, overracht aan non-profitorganisaties noopt. Dan zijn e concrete voorbeelen ineens 'slagen in e Iucht' (CNV) en is er 452 Christen Oemocratische Verkenn1ngen 9/85
Periscoop behoefte aan breevoerige argumentatie en meerjarenbele1. Kortom voorwaaren ie tot aanzienlijke vertraging kunnen voeren. Hier wort e oorwerking van een maatschappijvisie gestoor oor gevestige belangen van bepaale leen (bonen). Het NCW heeft op zijn beurt moeite met e respectering van het eigen manaat van samenlevingsverbanen als het om e meia gaat. Men zag bij het NCW liever ruimere kansen voor commerciele omroep. Het CNV is hier heel wat zuiverer op e graat. Het CDA-program is op it punt volgens het CNV niet har genoeg. Spreiing van bevoegheen oor verzelfstaniging van instellingen voor hoger en univers1tair onerwijs vint een goe onthaal (NCW); over e verzelfstaniging in anere sectoren van het onerwijs wort niet gesproken. Beken is at e blik nog te zeer beperkt is oor e loopgravenoorlog tussen 'christelijk' en 'openbaar'. Bovenien zijn hier machtsposities van beie in het spel ie een eigentijse ontwikkeling van e bestuursvorm van het levensbeschouwelijk 'neutraal' onerwijs bemoeiiijken. De belangen van e sociale partners zijn hier niet rechtstreeks in het spel. Hun maatschappijvisie well Duielijker taal horen we (van het CNV) over e meezeggenschap. Het CDA-program is op it punt zeer mager, hetgeen strijt met e naruk op spre1ing van verantwoorelljkhei. Het Europese moel voor e samenstelling van e Raen van Commlssarissen (gelijke vertegenwooriging van aaneelhouers, werknemers en gemeenschappelijk gekozenen) zoals in vorige programs wer opgevoer, zou het CNV eerer bevreig hebben an het huiige pas-ope-plaats-belei. Jammer at eenzelfe moel oor het CNV voor ieele, non-profit, instellingen wort voorgestel. Naar hun aar verschillen eze van berijven. Van een christelijk-sociale organisatie zou meer onerscheiingsvermogen verwacht kunnen woren. Elk type samenlevingsverban behoeft een eigen type emocratie. Het 'berijfsenken' heeft geen onbeperkte waar- e. Zelfs het CNV-bestuur zou zo'n berijfsemocratisch moel voor zichzelf afwijzen. Interessante vragen over e vergroting van e mogelijkheen voor werknemerszelfbestuur, e rol van sociale partners en van onernemingsraen in het belei ten aanzien van automatisering, wettelijke basisvoorzieningen op vakbonswerk 1n e onerneming, e invoering van prov1nciale SER's, e.. komen aan e ore. Het CDA oet er goe aan aar nog eens ernstig naar te kijken. Het oor zijn consistentie en oorspronkelijkhei opgevallen moel van Gezonheiskamers ter besturing van e volksgezonheis- en maatschappelijke-zorgsector wort met voorzichtige terughouenhei benaer, al constateert men met vreuge at e macht van e sociale partners aarbij toeneemt. Terecht wort gewezen op e noozaak van kostenbesparene prikkels in at systeem (NCW). lets wat bij u1tstek kansen krijgt in e in het program voorgestele opzet waarin kosten en baten irect met elkaar geconfronteer woren. Volgens het CNV heeft e overhei in het moel nog veel te grote macht. Naast e interesse in e bestuursstructuur overheerst aar e wens tot e opbouw van een bree volksverzekering. Het CDA-program ziet ie breete niet zitten. De overhei ient zich onzes inziens te richten op het 'garaneren' van 'vfoeren' in e sociale zekerhei. De pluriforme samenleving ie het CDA op het oog heeft ontmoet op allerlei punten waarering bij e Conventsorganisaties maar e accenten woren conform e eigen specifieke belangen aangebracht. Menigmaal rijst bij e lezer twijfel of het principe van gespreie verantwoorelijkhei wei tegenover e be/angen overein blijft. De sociale partners enken wei na over e eigen rol en ie van e overhei, maar e e1gen manaten van anere verbanen (in cultuur, gezonheiszorg, onerwijs e..) wort soms weinig betekenis toegeken. Met name het NCW-commentaar lijt hieraan. Van ie zije zijn aanmerkelijk sterkere Christen Democratise he Verkenningen 9/85 453
Penscoop stukken beken. Het CNV heeft voor zichzelf een bepaale werkgelegenheisoelstelling (halvering van e werklooshei) en wei een ie verer gaat an ie van e FNV (maatregelen ter verminering van e werklooshe1 met 250.000). Het COA wil, als politieke partij, niet e pretentie voeren at het e arbeismarkt zo maar zou kunnen regelen. Met e 'maakbaarhei' vanuit e vakbeweging is het echter evenmin florissant gestel als men beziet hoe over werkgelegenheisvereling wort geacht en getwist. Het CNV is in het eigen program nogal spec1fiek over e arbeistijverkorting. Men acht een aling van e werktij tot gemiel 32 uur in 1990 een haalbare oelstelling. In e COA-filosofie past at verkiezingsprograms zulke specifieke voornemens aan e sociale partners overlaten. Het COA laat z1ch aileen uit over e oelstelling van e overhei bij onerhanelingen met e bonen van overheispersoneel. Uit e FNV hoort men soms tegengestele geluien. De overhei zou e arbeistijverkorting moeten afwingen (voor e marktsector) maar voor het overheispersoneel juist niet (ABVA/KABO)I Het gebrek aan logica in eze reacties leit tot onerlinge verwljten binnen e FNV. Vergeleken aarbij zijn e COA-visie en e aanvankelijke CNV-voorstellen toonbeelen van rationele samenhang. Beken is e tegenzin van werkgevers (ook het NCW) tegen a. t.v.; at zou ten koste van economische groei gaan. Verbazing wekt het CNV-vermaan tegen e geetailleerhei van het GOA-program terzake a.t.v. voor overheispersoneel. Opgemerkt wort at e ervaringen met 32-uursbanen niet opwekken zijn. Bovenien wil het CNV in geen geval salarisoffers ten behoeve van e werkgelegenheisvereling in e collectieve sector. Het CDA wil ie ook niet, maar men kan gezien het. CNV-program toch verrast zijn at eze bon expliciet voor ambtenaren-inkomen boven werk kiest. Alus gaat e werkgelegenheisoelstelling van FNV, maar ook van CNV, in rook op. De rekening aarvan kan niet op het bor van e overhei woren geleg oor miel van het onerhanelbaar maken van het totale personeelsbuget van e overhei. Hier gaat, onanks aile aanvankelijke goee wil, een kans verloren. Sociale kwesties Het CNV is het meestal eens met e sociale beleisvoornemens. Oat zal vooral gelen voor e hanhaving van e koopkracht van het wettelijk minimumloon. Het NCW is terzake miner positief; aarbij valt zelfs e uitrukking 'uit en boze'. Hier zou een aanslag woren gepleeg op e ienstensector en het MKB. Met name uit e etailhanel hoort men echter heel anere reacties. Het NCOV-commentaar rept hier niet over. Op iverse anere punten onthullen e commentaren van e christelijk-sociale organisaties aileen maar hun 'klassepositie'. Oaaraan heeft een volkspartij niet zoveel. Afbouw van ' De commentaren van e christelijke-sociale organisaties onthullen soms allen maar hun 'klassepositie'. Daaraan heeft een volkspartij niet zoveel. e WIR is tegen e wens van het NCW; mag oorgaan van het NCOV mits e kleinschaligheistoeslag blijft; is geheel akkoor namens het CNV at e WIR-beragen in grootscheepse programma's voor her- en omscholing en volwasseneneucat1e wil besteen. Het artikel over e gewetensbezwaaren gaat het CNV bepaal niet ver genoeg, maar het NCW veel te ver. Flexibele hantering van ' 454 Christen Democratische Verkennrngen 9/85
Pen scoop e regels voor arbeisomstanigheen en ontslagproceures wort oor werkgevers bepleit maar volgens het CNV gaat het nu al flexibel genoeg. Het soliariteitselement in e ziektekostenverzekering wort volgens het CNV te zeer verzwakt. Het CNV is zeer ongerust over e sociale consequenties van e stelselwijzigingen. Het NCW, anerzijs, stemt in met beperkte eigen ris1co's. De waare van eze tegenstrijige com- ' Aanvaart men e gespreihei van verantwoorelijkheen ook als at lastig is of als at op korte termijn gezien niet e eigenbelangen ient? mentaren is at het CDA aan e han aarvan kan nagaan in hoeverre het werkelijk een volkspartij is gebleven of at het oor eenzijige keuzen een te grote afstan schept ten opzichte van bepaale sectoren van e bevolking. In anere gevallen zal het CDA er goe aan oen aan e commentaren voorbij te gaan omat juist e stemlozen aarin geen stem verkregen. Als bijvoorbeel gevestige belangen van vakbonsleen absolute prioriteit krijgen boven ie van e nog niet in het leenbestan opgenomen jongere werknemers an moet het CDA maar kiezen voor een billijke kans voor e jeug. Het verzet van CNV-zije tegen e stelling at het aantal ienstjaren niet oorslaggeven is b1j afvloeiingsproceures in het onerwijs verient us geen honorering oor het CDA. Het CDA zal zich er overigens van bewust zijn at naast e sociaal-economische motieven ie oor e Conventsorganisaties ' naar voren woren gebracht ook milieueisen, culturele belangen, bescherming van mensenrechten e.. het belei ienen te bepalen. Deze woren niet geheel verwaarloos in e genoeme kritieken, maar ze spelen geen hoofrol gezien e oelstelling van e betreffene organisaties. Tot slot Mens- en maatschappijvisie en belangenbehartiging, beie bepalen het ooreel van e christel1jk-sociale organisaties over het GOAprogram. Heel veel goee toespitsingen van programartikelen woren oor hen voorgestel. Leemten op het gebie van het bestuur van e onerneming en inzake het mien- en kle1nberijf woren trefzeker aangewezen. lnzicht in e iverse belangen is voor het CDA onmisbaar. Toch is het e vraag of e gemeenschappelijke filosofie e commentaren voloene gestempel heeft. Terecht vrezen Conventsorganisaties at bepaale principes en slogans oor het CDA kunnen woren misbruikt als ekmantel voor een pragmatisch en eenzijig getint (bezuinigings-)belei. Onverwacht blijkt het ook noig om bij e Conventsorganisaties 'e nieren te proeven'. Steunt men e christelijk-sociale en christen-emocratische maatschappijvisie aileen waar eze e macht van e eigen organisaties versterkt of is men principieler? Ziet en respecteert men ook e manaten van e anere samenlevingsverbanen voloene? Of versmalt men e werkelijkhei tot haar politieke en sociaal-economische aspecten? Aanvaart men e gespreihei van verantwoorelijkheen ook als at lastig is of als at op korte termijn gezien niet e eigenbelangen ient? Kortom, er is genoeg reen om elkaar weerzijs op het goee spoor te houen. Chnsten Democratische Verkenningen 9/85 455