Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Inleiding Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl Illustraties: Wilfred Ottenheim 1
Indeling (2) Voor wie is deze training bedoeld? Stress na confrontatie met hart- of vaatziekte Omgaan met stress Inhoud van de training Gebruiksaanwijzing training
Voor wie is deze training bedoeld? (3) Deze training is speciaal gemaakt voor mensen met een hart- of vaatziekte (en hun partners) die spanningen en stress blijven ervaren ná behandeling in het ziekenhuis en eventuele revalidatie. Het op orde krijgen van het dagelijks leven, dat vroeger zo soepel en vanzelfsprekend verliep, kan in deze fase een weerbarstige klus worden. Wat helpt is: méér ontspanning en een richting om op te focussen. Méér momenten van voldoening ervaren. Zodat het welbevinden wordt vergroot. De samenleving verwacht dat mensen met een hart- of vaatziekte ná behandeling en revalidatie met enige ondersteuning op eigen kracht weer verder kunnen. Deze training geeft mensen handvatten om zélf hun spanningen, stress en angsten te verminderen. We geven voorlichting over stress, en over processen van verwerking en aanpassing. Én we trainen vaardigheden om stress te verlagen met behulp van mindfulness. Met die methode leer je de aandacht zó te richten dat je beter in staat bent om bij jezelf te blijven. En niet meegesleept te worden door een maalstroom van gedachten, gevoelens en gebeurtenissen. We oefenen in het hanteren van spanningen. Bovendien doen we oefeningen om onze aandacht te richten op het intenser ervaren van prettige, ontspannen momenten. Erg waardevol in tijden van stress.
Stress na confrontatie met hart- of vaatziekte (4) Veel mensen met een hart- of vaatziekte, afgekort HVZ, en hun partners ervaren ook nog stress als ze thuis hun leven weer proberen op te bouwen. Dus ná de behandeling in het ziekenhuis en de revalidatie. De redenen voor deze spanningen zijn zeer divers. Piekeren. Er is die sluimerende angst voor een nieuw infarct. Sommigen ontdekken dat hun ritmestoornissen blijvend zijn. Slaapproblemen. Moeilijk het werk weer kunnen oppakken. Overbezorgde partners. En soms is het de opeenstapeling van alle ingrijpende gebeurtenissen die de spanningen verklaart. Het is logisch dat patiënten en hun partners angstig zijn, en dat ze spanningen ervaren na de confrontatie met een hart- of vaatziekte. Een plotseling infarct is bijvoorbeeld een zeer ingrijpende gebeurtenis. Het is een harde confrontatie met de eigen kwetsbaarheid. Ook andere ingrijpende diagnoses brengen die confrontatie teweeg. Mensen met hart- of vaatziekten en hun partners zijn gedwongen hun dagelijks leven aan te passen. En ook dát kan een grote bron van spanningen zijn. Er is een complicerende factor. Een lichamelijke stressreactie opwekken, kan ook zónder een reële gebeurtenis. Puur het denken aan dingen die mis zouden kunnen gaan, kan al een stressreactie op gang brengen. En om het nóg gecompliceerder te maken: veel lichamelijke reacties op stress lijken erg veel op de symptomen van bepaalde hart- of vaatziekten. Denk bijvoorbeeld aan een verhoogde hartslag, snellere ademhaling of het wegtrekken van bloed uit de haarvaten, wat een doof gevoel in de vingers geeft. Dat maakt het voor hartpatiënten vaak extra moeilijk om stress te hanteren: het is moeilijk om die twee verschijnselen uit elkaar te houden. Wat is een lichamelijke uiting van een stressreactie? En wat is een echt symptoom van verschillende hart- of vaataandoeningen?
Omgaan met stress: Mindfulness (5) Het is een bekend spreekwoord: De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest. Beter met stress omgaan is vooral leren omgaan met het lijden dat men vreest. Je hebt enerzijds de directe ervaring van de omgeving en anderzijds de indirecte ervaring, teweeg gebracht door gedachtes en voorstellingen over diezelfde omgeving. Ja, af en toe vloeien er spanningen voort uit wat er direct in de omgeving waarneembaar is. Maar veel vaker ontstaat er stress door gedachten over dingen die mis zouden kunnen gaan. Dus uit een indirecte ervaring. Het zijn gedachten en voorstellingen die mensen het vaakst meeslepen in rampscenario s en angsten. Mindfulness leert ons focussen op het hier en nu. Daar gebruiken we lichamelijke en zintuigelijke gewaarwordingen voor. De aandacht richten we op ademhaling, lichaamsgevoel of zintuigelijke waarneming. Want dat levert een directe ervaring op. En maakt ons veel bewuster van het hier en nu. Met deze aandachtgerichte oefeningen creëren we rust, helderheid, en een basis waar we naar kunnen terugkeren als we meegesleurd dreigen te worden door automatische gedachtenpatronen. Dit focussen vergt regelmatig oefenen met lichaamsbewustwording en aandachtgerichte training. Het doel is om ook in het dagelijks leven, bij situaties die spanningen oproepen, te kunnen focussen en terug te keren naar de basis. Bijvoorbeeld tijdens een consult bij de
cardioloog. Het mooie is: met deze vaardigheid kunnen we ook beter focussen op de meer prettige momenten in het leven. Zodat we die veel intensiever ervaren. Dat brengt een weldadige ontspanning teweeg.
Inhoud van de training (6) De training bestaat uit 7 lesmodules met huiswerk. Het is goed mogelijk iedere week een module te doen. De rode draad is mindfulness. De informatie daarover en aandachtgerichte oefeningen zijn per module toegespitst op het thema. De module-thema s zijn: 1. Wat is stress? De relatie tussen stress en hart- en vaatziekten. Hanteren van stress met mindfulness. 2. Het aanpassings- en verwerkingsproces bij ziekte. Het bestrijden van de gevolgen van ziekte versus het accepteren hiervan. De rol van mindfulness bij acceptatie. 3. Wat is draaglast? En wat is draagkracht? Hoe vergroot je draagkracht door te focussen op prettige of waardevolle ervaringen? 4. Omgaan met spanning. Het waarnemen ervan, oorzaken en ontstaan herkennen. Spanning beter hanteren met mindfulness. 5. Omgaan met anderen: jouw beleving en die van anderen. Persoonlijke gewoonte- en reactiepatronen. Communicatie op basis van mindfulness. 6. Motivatie tot verandering. Hoe ontwikkel je dat? Het onderhouden van motivatie. Het verschil tussen einddoelen en ontwikkeling of groei. 7. Mindfulness. Uitgangspunten en aandachtspunten van deze methode op een rijtje gezet.
Gebruiksaanwijzing training (7) Deze inleiding nog eens nalezen: link De training bestaat uit 7 modules. De bedoeling is om per week 1 module te behandelen. U klikt op de website de module aan. Vervolgens klikt u door de dia s heen. Eerst ziet u de hoofdstuktitels. Daarna volgen de informatieve dia s met een illustratie en hoort u een toelichting uitleg geven over het thema van de module. Linksonder in de dia ziet u een lijn aangeven hoe ver u met een module gevorderd bent. Op het einde van elke module krijgt u een oefening als huiswerk. Het audio-bestand met de oefening kunt u simpel downloaden met een link in de laatste dia van de module. De rest wijst zich vanzelf. In die laatste dia staan ook links naar tekstbestanden van wat er is besproken in deze module. Zo kunt u alles nog eens rustig nalezen. Vanaf module 2 start elke module met de bespreking van het huiswerk. Ook veel voorkomende vragen worden daar besproken. Wij wensen u veel plezier met deze training!