Gelderse Bestuursscan Gemeente Apeldoorn
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 10 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Gemeente Apeldoorn Apeldoorn is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telde op 1 mei 2014 157.679 inwoners en heeft een oppervlakte van 341,15 km² (waarvan 1,24 km² water). Apeldoorn is qua oppervlakte de 5 e grootste gemeente van Nederland. De gemeente is gelegen op de Veluwe en kent naast de stad Apeldoorn 9 andere kernen, waaronder Hoenderloo, Beekbergen en Loenen. De gemeente Apeldoorn grenst aan de gemeenten Epe, Voorst, Brummen, Arnhem, Rozendaal, Ede, Barneveld, Nunspeet en Ermelo. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 200-2014 toegenomen met 3%. De groene druk de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen bedraagt in de gemeente Apeldoorn 38,7%. De grijze druk de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar is met 32,5% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente hoger dan gemiddeld vergeleken met de groep gemeenten van eenzelfde grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (15,7%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (24,3%) maar minder dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 50,6% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking bedraagt 70.900. Momenteel zijn er 98.418 banen. Er zijn 901 banen per 1.000 inwoners, tegenover 844 in gemeenten met vergelijkbare omvang en 693 gemiddeld voor de provincie Gelderland. Sinds 2001 is het aantal banen met 11% toegenomen. De omvang van de beroepsbevolking is in totaal 8.800. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Apeldoorn meer vestigingen van bedrijven: 105 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners en 103 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen toegenomen met 51%, naar in totaal 11.732. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Apeldoorn 66.648. 62,1% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is hoger ten opzichte van gemeenten van vergelijkbare omvang. 30,5% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 7,4% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 4.753 (8%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 226.000, lager dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ), maar hoger dan in gemeenten van vergelijkbare omvang ( 207.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Apeldoorn bedraagt de FMI: 58,0. Daarmee is de gemeente meer een werk- dan woongemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 34.600, en is hoger dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 33.000, ). Dit ligt ook net boven het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. Er vallen 16.160 personen terug op een uitkering (onder andere WW, WIA, Wajong, WAO, Wwb). In relatief opzicht gaat het om 160 op de 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is in Apeldoorn groter dan gemiddeld in vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 39 zetels) D66 7 zetels CDA 5 zetels ChristenUnie 5 zetels VVD 5 zetels PvdA 4 zetels Leefbaar Apeldoorn 3 zetels GroenLinks 3 zetels Gemeentebelangen 2 zetels SGP 2 zetels Partij voor de Dieren 1 zetel VSP 1 zetel PSA 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester John Berends (CDA) Wethouder Olaf Prinsen (D66) Wethouder Nathan Stukker (CDA) Wethouder Paul Blokhuis (ChristenUnie) Wethouder Johan Kruithof (PvdA) Wethouder Detlev Cziesso (GroenLinks) Gemeentesecretaris Ina Sjerps Organisatiemodel De gemeente Apeldoorn is georganiseerd van een diensten- naar een directiemodel. Apeldoorn maakt zich sterk voor een platte, flexibele lijnorganisatie, waarbij de concerndirectie leidinggeeft aan de hand van de door het college vastgestelde concernthema s: stadsdeelgericht werken, strategisch beleid, strategische projecten (waarbij door het college tevens andere thema's kunnen worden aangewezen). De concerndirecteuren en de gemeentesecretaris sturen op het totaal en zijn dus niet hiërarchisch verbonden aan bepaalde eenheden. Deze concerndirectie geeft leiding aan 13 eenheden. Een eenheid is een organisatieonderdeel dat zwaarder en in de meeste gevallen ook groter is dan de afdelingen uit het dienstenmodel. Een neveneffect van de overschakeling naar het directiemodel is dan ook het verminderen van het aantal managers (verandering is ingezet vanaf 2012). Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie D66, CDA, CU, PvdA en GroenLinks gevormd. De coalitiepartijen hebben samen een meerderheid van 24 van de 39 zetels en werken op basis van het bestuursakkoord Door!. De huidige burgemeester is in mei 2014 geïnstalleerd, daarvoor was hij burgemeester in Harderwijk. In vergelijking met de bestuursperiode 2010-2014 is er één nieuwe coalitiepartij: de VVD heeft plaatsgemaakt voor GroenLinks, al behoort die partij sinds de val van het college in 2012 al tot de coalitie. Organisatie op orde: Radicaal veranderen, maar tegelijkertijd de organisatie zo min mogelijk overhoop halen. Met lef nieuwe wegen durven inslaan, maar met voorzichtigheid naar geoliede processen kijken. Voortbouwen op het verleden, maar nog meer anticiperen op de toekomst. Deze zinnen kenmerken de complexiteit van de organisatieverandering van de gemeente Apeldoorn. De noodzaak tot verandering is er, zo beschrijft Apeldoorn in de organisatienota Apeldoorn Anders (2012). Maar liever dan over verandering spreekt Apeldoorn over verbetering, want daar zit de echte opgave, waar directie en gemeentebestuur samen voor staan. De afgelopen jaren is de organisatie ingekrompen. In de afgelopen twee jaar is de ambtelijke formatie met 225 arbeidsplaatsen gekrompen. Invulling van deze taakstelling loopt tot 2017. Op 1 januari 2013 bedroeg het aantal te herplaatsen medewerkers 124 (102 fte). Er bestaat een spanning tussen de toegenomen werkdruk en in omvang gekrompen formatie. Uit de benchmark Vensters op de bedrijfsvoering blijkt dat Apeldoorn in vergelijking met referentiegemeenten qua personele omvang aan de onderkant zit. Om het hoofd te kunnen bieden aan de snel veranderende omstandigheden is inhuur als flexibele schil onvermijdelijk. Op weg naar een toekomstgerichte organisatie legt Apeldoorn een zwaarder accent op het strategisch personeelsbeleid. Zo zijn er onder andere meerdere trainees aangetrokken. Financiële positie: Apeldoorn staat onder preventief toezicht (doel van Apeldoorn is om 2019 onder een lichter toezicht regime te vallen). Dat kwam voor een belangrijk deel door grote afboekingen op ontwikkelingsprojecten (circa 147 miljoen). De afgelopen twee jaar bleef niets onbesproken, was er niets onaanraakbaar. De lasten gingen omhoog, de subsidies omlaag, de ambtelijke organisatie is ingekrompen. 54 miljoen structureel is er bezuinigd. In de (concept)begroting 2015-2018 is er daarom een beetje lucht. De weerstandscapaciteit is in de periode 2015-2018 negatief, maar verbetert van -/- 27 miljoen in 2015 naar -/- 5,4 miljoen in 2018 en groeit naar 24,9 miljoen in 2022. Samenwerking: Regionalisering biedt kansen. Met partners in de regio kan Apeldoorn meer bereiken bij lobby richting Rijk/Europa. De GGD-regio is niet de juiste schaal (met 22 gemeenten te groot), een betere schaal vormt de Stedenvierkant (totaal 13 gemeenten in Stedendriehoek, Noord-Veluwe, Zeewolde en Olst-Wijhe). Apeldoorn werkt reeds samen met Epe, Zutphen, Deventer, Lochem, Voorst en Brummen in de Regio Stedendriehoek. De Stedendriehoek houdt zich onder andere bezig met sociaaleconomische ontwikkeling, bereikbaarheid en de leefomgeving. Op initiatief van een zestal gemeenten (naast Apeldoorn: Epe, Lochem, Brummen, Voorst en Zutphen) in de regio is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om regionaal te gaan samenwerken op het gebied van inkoop, gemeentelijke belastingen P&O en ICT (PIOFACH-taken).
Strategie en Leiderschap: Hoofddoel van de in 2012/2013 geïnitieerde en geëffectueerde reorganisatie van de ambtelijke organisatie was om tot een toekomstbestendige organisatie te komen. Een organisatie die in staat is om alert en flexibel te opereren in een snel veranderende omgeving. Een organisatie met een open mind. Een dienstbare organisatie die gekend en herkend wordt door inwoners, bedrijven en instellingen. Een organisatie met minder verkokering en een beter vermogen tot integraal werken. Een toekomstbestendige organisatie is ook een compacte organisatie. Een organisatie met minder mensen, maar met een hoger rendement. Er zijn in de afgelopen jaren flinke inspanningen geleverd om te komen tot de gewenste toekomstbestendige organisatie onder de noemer Anders Denken Anders Doen. De organisatie ontwikkelt zich verder tot een excellente organisatie. Vanuit de kernwaarden Betrokken, Uitnodigend en Slagvaardig gebeurt dat, maar ook betrouwbaarheid, veerkracht en resultaatgerichtheid zijn daarbij sleutelbegrippen. De strategische doelen zijn: comfortabele gezinsstad, toeristisch toplandschap en een innovatieve en duurzame economie. Interactie met de samenleving: bij het bestuursakkoord Door! staat de inwoner van Apeldoorn voorop. De gemeente maakt er veel werk van om te weten wat er speelt in de stad en de dorpen, geeft daarbij ruimte aan initiatieven en gaat het delen van verantwoordelijkheden niet uit de weg. De kern van het handelen is op basis van gelijkwaardigheid en vanuit een positieve houding luisteren naar nieuwe en vernieuwende ideeën. Durven loslaten als overheid maakt daar onderdeel van uit. Bewoners en bedrijven zijn goed in staat om zelf meer regie te voeren op wat er in hun omgeving, in wijken en dorpen, gebeurt. De overheid beperkt zich tot de taak om met een minimum aan regels de ruimtelijke kwaliteit te bewaken en richt zich verder op het initiëren van verbindingen en het stimuleren van kwaliteit. Apeldoorn werkt o.a. met Stadslabs, waarbij iedereen met een creatief idee ondersteund wordt bij de realisatie ervan. Er zijn geen gegevens van een Burgerpeiling of Klanttevredenheidsonderzoek beschikbaar. Bezuinigingen: Redenen preventief toezicht: 1. Negatieve stand algemene reserve van gemiddeld -/- 30 miljoen in de periode 2014-2017. 2. Begrotingstekorten 2014 en 2015 van resp. 10,9 miljoen en 6,7 miljoen (2016 t/m 2018 is de begroting sluitend). 3. Eenmalig onderhoud wegen: achterstand 9 miljoen en risico s 12 miljoen. 4. Negatief weerstandsvermogen grondbedrijf. In 2011 t/m 2013 is Apeldoorn er in geslaagd ingeboekte ombuigingen voor 90% daadwerkelijk te realiseren. Nog te realiseren ombuigingen 2015-2017: 16 miljoen. Vanwege de 3 grote decentralisaties ontvangt Apeldoorn in 2015 een totaal budget van 143 miljoen (inclusief de regionale component). Dit bedrag is budgettair neutraal geraamd. De nettoschuld per inwoner bedraagt 4.406, (bron: VNG Schuldenmonitor). Krimp: De gemeente heeft te maken met een positief migratiesaldo. De gemeente heeft daarnaast te maken met een evenwicht in natuurlijk verloop van de bevolkingsomvang (sterfte en geboorte zijn in evenwicht). Richting 2040 zal het inwoneraantal van Apeldoorn een stijging laten zien tussen de 0% en 5% (prognose PBL). Grondproblematiek: In de Nota Grondbeleid (2013) staat dat de gemeente kiest voor een regierol op de grondmarkt en de productie van bouwrijpe grond overlaat aan andere partijen (verschuiving van actief naar passief grondbeleid. In het jaarlijks op te stellen Meerjaren Perspectief Grondbedrijf (MPG) wordt de gehele situatie met betrekking tot het grondbedrijf in beeld gebracht. De exploitatieopzetten worden jaarlijks en zo nodig tussentijds herzien. De risico s van de eigen grondexploitatie zijn goed in beeld. Ondanks de plaatsgevonden sanering binnen het grondbedrijf overstijgen de daar aanwezige risico s van 21 miljoen het binnen het grondbedrijf aanwezige buffervermogen van 16 miljoen. Resultaat negatief weerstandsvermogen grondbedrijf per 1-1-2015: 5 miljoen. Samenwerking 4 O s: In Apeldoorn zijn 11.732 bedrijven gevestigd. Zakelijke en collectieve dienstverlening vormen daarbij de grootste sectoren. Uit de MKB-monitor 2012/2013 blijkt dat Apeldoorn als 42 e scoort (van de 56 Gelderse gemeenten). De gemeente werkt o.a. samen met de Bedrijvenkring Apeldoorn, Federatie Apeldoornse Ondernemers en de binnenstadondernemers. In regioverband wordt samengewerkt met VNO-NCW en het Economisch Platform Stedendriehoek. In samenspraak met Zorgbelang worden halfjaarlijkse bijeenkomsten belegd met vertegenwoordigers van de Wmo-raden uit de Stedendriehoek (Apeldoorn, Lochem, Zutphen, Voorst, Brummen, Heerde, Epe). Lokaal is de Adviesraad Wmo actief. In Apeldoorn zijn circa 75 scholen voor het basisonderwijs en 7 scholen voor voortgezet onderwijs. Het Saxion is een hbo-onderwijsinstelling met een locatie in Apeldoorn, andere studenten komen van de Politieacademie en Theologische Hogeschool. Decentralisaties sociaal domein: Apeldoorn werkt op basis van de Startnotitie Sociaal Vangnet. Voor Elkaar. Een raadsbrede, samenhangende benadering van de decentralisaties. Jeugdzorg: De ambitie is om te komen tot een Lokale Agenda Jeugd, Onderwijs en Veiligheid. De agenda heeft momenteel haar voorloper in de Lokale Educatieve Agenda (LEA). De stuurgroepen jeugd, onderwijs (OOGO) en veiligheid (m.b.t. jeugd) vormen het hart van het integrale beleid. Deze stuurgroepen bewaken onder andere de voortgang van uitvoeringsprojecten en hebben een adviserende rol richting de gemeente. De interne (gemeentelijke) regiegroep voert de algehele regie over het integrale beleid, bewaakt de uitvoering en stimuleert de effectiviteit. De interne regiegroep bestaat uit de betrokken portefeuillehouders, managers en beleidsmedewerkers. Het lokale beleidsplan Jeugdhulp wordt aangeboden samen met de Regionale uitvoeringsnota Jeugdhulp Midden-IJssel & Oost-Veluwe. In de regionale nota staan de ambities die de regiogemeenten samen hebben. T/m 17 oktober 2014 konden aanbieders zich inschrijven op basis van de voorliggende raamovereenkomst. In september heeft Apeldoorn de Uitvoeringsnota 2015-2016 Zorg voor Jeugd opgesteld, met daarbij een onderscheid in de regionale en lokale taken/bevoegdheden. AWBZ/Wmo: Apeldoorn werkt samen in het project Inkoop Wmo maatwerkvoorziening begeleiding in Stedendriehoekverband, inclusief Olst-Wijhe. In juli 2014 is een raamovereenkomst maatwerkvoorzieningen Wmo door de gemeente opgesteld. Lokaal heeft Apeldoorn daarbij de financiële kaders vastgesteld. In juni 2014 is de uitgangspuntennotitie vastgesteld in de raad. Aanbieders hadden vervolgens t/m 25 augustus de tijd om in te schrijven. Op 27 november a.s. wordt de raad geïnformeerd over de inhoud en implementatie van de raamovereenkomsten. Participatiewet: In december 2013 is het lokale projectplan Op weg naar werk opgesteld. De conceptkadernota Onderweg naar werk lag t/m 15 oktober ter inzage. In december wordt de nota ter besluitvorming voorgelegd in de raad. Belangrijk voor het ondersteunen van deze ontwikkeling is de samenwerking tussen de werkgeversdiensten van het Werkplein Activerium, de Felua-groep (samenwerking met Epe en Heerde), de eenheid Publiek, Ondernemen en Wijken en het UWV. Samen optrekken en zicht krijgen op de behoeften van ondernemers is een speerpunt voor de werkgroep die zich richt op het thema binden en boeien en waar al deze partijen in vertegenwoordigd zijn. Passend onderwijs: De regio Apeldoorn heeft in het afgelopen decennium fors geïnvesteerd in de zorgstructuur rondom het voortgezet onderwijs. De ondersteuning voor de leerlingen wordt zoveel mogelijk georganiseerd op de scholen zelf in plaats van bovenschools. De oude werkwijze en het oude samenwerkingsverband (inclusief de centrale dienst met 60 medewerkers) worden afgebouwd. Gelijktijdig worden de nieuwe aanpak en het samenwerkingsverband-nieuwe-stijl opgebouwd. Het samenwerkingsverband Passend Onderwijs Apeldoorn vormt een belangrijke schakel tussen gezin, onderwijs en zorg. Ook voor gezinnen die moeilijk te bereiken zijn. Operationele samenwerking: De regio Stedendriehoek, VNOG, de Omgevingsdienst Veluwe IJsel en Felua-groep (SW/Participatiewet) zijn voorbeelden van regionale samenwerkingsverbanden. In Stedendriehoekverband vindt een oriëntatie plaats om PIOFACH-taken samen uit te gaan voeren. Er zijn inkooprelaties met Epe, Voorst en Brummen voor bijstand en schuldhulpverlening. Deze afspraken zijn op basis van vrijwillige samenwerkingsvorm gemaakt waarbij de gemeente Apeldoorn de beschikking heeft over voldoende organisatiekracht om deze diensten voor omliggende gemeenten aan te bieden (centrumgemeenteconstructie).
Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - GGD Noord- en Oost-Gelderland (GR); - Recreatiegemeenschap Veluwe (aandeelhouder); - Veiligheidsregio Noord en Oost Gelderland (GR); - Regio stedendriehoek (GR); - Felua-groep (SW samen met Epe en Heerde); - Circulus (BV, afvalverwerking); - Omgevingsdienst Veluwe IJssel (GR). Overzichtskaart regionale samenwerkingsverbanden Sociaal Veiligheid Bestuurlijk Fysiek Toelichting: Rechtsboven vindt u het aantal samenwerkingsverbanden (per domein) met andere gemeenten. In het sociaal domein werkt Apeldoorn bijvoorbeeld samen met 82 andere gemeenten in 17 samenwerkingsverbanden (het gaat hier bijvoorbeeld om GGD s, Jeugdzorg, Passend Onderwijs, RMC s). Op de vier kaartafbeeldingen is per domein (sociaal, bestuurlijk, veiligheid en fysiek) te zien met welke gemeenten het meest wordt samengewerkt: hoe donkerder het groen, des te meer samenwerkingsverbanden. Ook kan afgelezen worden in welke richting deze samenwerkingen zich oriënteren, bijvoorbeeld richting het westen of het oosten, of juist verspreid per domein (mate van congruentie). De totale congruentiescore van Apeldoorn: 16,91% (het gemiddelde in Nederland bedraagt 17,05%). Bron: www.regioatlas.nl (Min. BZK).
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 28 oktober 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het managementteam, het college van Burgemeester en Wethouders en een delegatie van de gemeenteraad. De Adviescommissie heeft gesproken met vertegenwoordigers die zich zeer gemotiveerd zijn om Apeldoorn als stad en als speler in de regio (nog) sterker te maken. In de gesprekken is naast het functioneren van de gemeente zelf met name aandacht besteed aan de rol van Apeldoorn in de Regio en de betekenis van de regio Stedendriehoek. De Adviescommissie constateert dat de gemeente Apeldoorn een echte samenwerkingsstad is. Het brengt een zekere complexheid met zich mee om de regie te blijven voeren in dat grote veld van samenwerkingspartners. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Kansen Algemeen beeld Apeldoorn is na een periode van onrust weer in een politiek stabiele situatie gekomen met een redelijk breed samengesteld college. De sfeer is actief en productief in de zin dat het college collegiaal optreedt om uit het (financiële) dal te komen. De agenda van herstel heeft ertoe geleid dat de gemeente beter is geworden. Raad, college en ambtelijke organisatie slagen erin om als eenheid naar buiten te treden. Bijzonder is dat, ondanks de ingrijpende bezuinigingen van de afgelopen tijd, er betrekkelijk weinig bezwaren uit de bevolking zijn gekomen. Dat het initiatief tegenwoordig meer bij externe partijen ligt, blijkt ook uit het contact met de ondernemers. Organisatie De organisatie werkt transparant en resultaatgericht en het integraal werken is de belangrijkste uitdaging. De ambtelijke organisatie is gereorganiseerd van een diensten- naar een directiemodel. Naast financieel afslanken was de doelstelling van de reorganisatie het vergroten van de samenhang. De sturing is sterk verbeterd door onder meer het benoemen van nieuw management dat met name geselecteerd is op de juiste (samenwerkings)houding. Gedrag is belangrijker dan IQ. De eenheidsmanagers stellen het belang van het totaal boven het belang van het eigen organisatieonderdeel. Er is veel innovatie in de organisatie. Zo is de werkwijze voor beheer & onderhoud een voorbeeld voor Nederland. De problematiek van de boventalligheid is ondanks de ingrijpende maatregelen niet groot, maar een neveneffect is wel dat instroom van nieuwe medewerkers heel beperkt is. Als gevolg van de bezuinigingen en de nieuwe taken zijn ook in Apeldoorn wel de grenzen van de reductie bereikt. Maar als het nodig is, dan kan er ook worden opgeplust. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het sociaal domein waar 35 fte bijkomen. 7
Raad De raadsleden zijn zeer tevreden over de invulling van de dualistische wijze van samenwerken. Er is een opbouwende sfeer bereikt na het dieptepunt in de jaren 2010 en 2011. De fracties onderhouden ook relaties met de fracties van de buurgemeenten. De politieke verschillen zijn klein en de profilering vindt plaats op onderwerpen zoals de Winkelsluitingswet. De raadsleden zien onderwerpen als begeleid wonen, financiële herverdeeleffecten en de gevolgen van de extramuralisering als belangrijkste zorgen-/aandachtspunten. Intergemeentelijke samenwerking De Stedendriehoek staat centraal in de regionale samenwerking. Enkele Veluwse gemeenten hebben zich gemeld voor een intensievere samenwerking. Ook Zwolle is een mogelijke samenwerkingspartner. Het concept van Gelrestad zou naar analogie met Brabantstad goed kunnen gaan werken. Apeldoorn heeft dienstverleningscontracten afgesloten met de gemeenten Brummen, Epe en Voorst voor het terrein Werk en Inkomen. Apeldoorn levert een adequate input voor al dat soort samenwerkingsverbanden. Ontwikkelpunten Financiën Alhoewel de begroting op orde is, zullen de effecten van de bezuinigingen nog maar beperkt merkbaar zijn. Dat gaat nog wel komen de komende jaren. Ook zijn nog niet alle bezuinigingen daadwerkelijk ingevuld. Alle inspanningen zijn er op gericht om de risico s goed in beeld te hebben en te houden. Een risico is dat door de beperkte financiële middelen er te weinig wordt geïnvesteerd in nieuwe onderwerpen. Samenwerking. Apeldoorn heeft een zeer groot netwerk waarmee wordt samengewerkt. Er is geen sprake van congruentie. Daarmee komt de vraag op of de (afgeslankte) organisatie wel in staat blijft om de regie te blijven voeren in dat complexe regionale veld. Daar komt bij dat Apeldoorn verhoudingsgewijs een relatief grotere bijdrage levert in de regio. Dit hoort bij een centrumgemeente, echter deze leidende positie knelt soms vanwege deze capaciteitsinzet. De voorbereiding voor de decentralisaties is door Apeldoorn getrokken. Deze ligt goed op schema, maar er zijn nog niet voldoende afspraken gemaakt over de sturing na 1 januari 2015. De Veluwe als toeristisch gebied vraagt om een versterking van de samenwerking met alle Veluwse gemeenten. De profilering gaat de komende jaren een aandachtspunt worden. Regio Stedendriehoek De regio Stedendriehoek functioneert in de profilering redelijk. Belangrijke items zijn economie, mobiliteit en de omgevingsagenda. Er is sprake van een lightversie, waarbij de ambtelijke capaciteit vooral door de gemeenten wordt geleverd. Ook hierin is Apeldoorn leidend. De feitelijke realisatie van uitvoeringsplannen valt tegen. Er zijn slechts beperkt successen geboekt. Regionale samenwerking blijft toch een terrein waar heel voorzichtig en omslachtig moet worden gewerkt. Daar slaagt Apeldoorn wel goed in; de stad wordt niet als bedreigend ervaren. 8
Raad De raadsleden zijn terughoudend voor wat betreft het instellen van gemeenschappelijke regelingen. De democratische legitimatie schiet nogal tekort. Een voorbeeld in negatieve zin is de GGD. Ook hebben de raadsleden in een aantal gevallen moeite om het overzicht te krijgen in het grote veld van samenwerkingsverbanden. Een deel van de raadsleden heeft behoefte aan een evaluatie en herprofilering van de Stedendriehoek. Raadsleden worden goed geïnformeerd en zijn ook goed betrokken als het gaat over de ontwikkelingen op het terrein van de drie decentralisaties. Maar het stellen van kaders is bij een dergelijke omvangrijke operatie ingewikkeld, zeker aangezien de raad zich in een zeer laat stadium nog met een aantal wetten en wetswijzigingen geconfronteerd zag. Het is daardoor voor de raad niet altijd mogelijk tijdig kaders te stellen. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Jaap van Luijk 9
Bijlage: Zelfanalyse 10
Sterk Bestuur in Gelderland 11 september, 2014 Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Dit in het kader van het project Sterk Bestuur in Gelderland. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Niet eens en niet oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. professioneel 2. toekomstgericht 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. samenwerking/integraliteit 2. efficiëntie 12
1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Stabiel Goede onderlinge verhoudingen Toekomstgericht 13
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Mee oneens Mee oneens 14
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau Op strategisch niveau werkt de gemeente Apeldoorn samen met 10 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle blauwe gemeenten maken deel uit van de regio Stedendriehoek. Op andere vlakken en in de toekomst werkt de gemeente Apeldoorn ook samen met gemeenten uit andere regio s (Groen: regio N- Veluwe, wit: regio Food Valley, roze: subregio Arnhem-Nijmegen en zwart: regio Achterhoek). 15
3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? Deventer en Zwolle. 3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Mee oneens Mee oneens 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Neutraal. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? 16
Het toekomst perspectief ziet er exact netzelfde uit. 3.5 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Deventer en G32 gemeenten, waaronder Zwolle, Den Bosch, Eindhoven, Zoetermeer en Haarlemmermeer. 3.6 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Mee oneens Mee oneens 3.7 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed. 3.8 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u in de toekomst belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners op dit vlak zouden kunnen zijn? Zwolle, Den Bosch, Eindhoven, Zoetermeer, Haarlemmermeer en Enschede. 3.9 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? 17
3.10 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Enschede, Deventer, Olst/Wijhe. 3.11 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Mee oneens 3.12 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed. 3.13 Met welke gemeenten zou u in de toekomst (dus potentieel) op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen kunnen werken? Dit zijn exact dezelfde gemeenten als waar de gemeente Apeldoorn nu mee samen werkt. 3.14 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u in de toekomst op operationeel niveau samen zou kunnen werken? Deventer, Olst/Wijhe en Raalte. 18
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 19
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 20
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 21
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz voor? Voor de decentralisaties werkt men op het gebied van jeugdzorg en de participatiewet samen met dezelfde gemeenten. 22
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland