SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER

Social Enterprising Europe (SEE) SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER WP4: Cursusmateriaal Deliverable 4.1: Handboek voor de Begeleider Proefnemingsversie 25/01/14

INHOUD INTRODUCTIE MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap SLOTOPMERKINGEN

INTRODUCTIE VOOR WIE IS DIT LEERPROGRAMMA? Dit leerprogramma is ontworpen voor mensen die een sociale ondernemingen willen opstarten of verbeteren. Het is geschikt voor mensen die al een basisbegrip hebben van ondernemerschap, maar ook voor nieuwe studenten. Dit programma behandelt niet alle mogelijk aspecten die bij het ondernemerschap horen. Het focust daarentegen op de specifieke aspecten van het sociaal ondernemerschap. Het leerprogramma bestaat uit acht modelus die een geheel vormen, maar ook op zichzelf bekeken kunnen worden. De modules zijn: MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. VERBINDEN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap Omgaan met verschillende leerlingen De inhoud en activiteiten die dit handboek voor de docent bevat, moeten door de begeleider aangepast worden aan iedere groep van leerlingen. We raden daarom aan om het profiel van de leerlingen en hun verwachtingen te kennen alvorens de workshops te creëren. Het is mogelijk dat er in eenzelfde groep verschillender niveaus bevinden qua kennis en ervaring in ondernemerschap en sociale kwesties. We erkennen echter dat een diverse groep veel kan bijdragen aan het leerproces van alle deelnemers. De workshops moeten zo gecreëerd worden dat zij aan de noden en noden van de meerderheid van de leerlingen voldoen. De meer geïnformeerde leerlingen kunnen met hun expertise veel bijdragen aan het leerproces van de anderen. Als het verschil in kennis en expertise tussen de leerlingen echter zeer groot is, kan het nodig zijn om de meer geïnformeerde kandidaten in te lichten dat het niveau te laag kan zijn voor hen. Men kan hen aanraden om enkel deel te nemen aan de modules die hen nuttig lijken. We erkennen ook het concept sociale ondernemen relatief nieuw is in sommige landen. We hopen dat deze reeks modules zal helpen om de leerlingen een begrip krijgen van de definities en hoe ze op een effectievere manier een sociale onderneming kunnen oprichten en runnen. Verschillen tussen deze reeks modules en een leerprogramma voor traditionele ondernemingen Traditionele programma s voor ondernemerschap of handel gebruiken vaak dezelfde terminologie, maar bedoelen intrinsiek vaak iets anders. We willen niet herhalen wat men kan leren in een traditioneel leerprogramma, maar we willen er iets aan toevoegen. Het SEE leerprogramma legt de nadruk op sociale kwesties. De volgende tabel toont het verschil in sommige belangrijke aspecten van de onderneming.

Ondernemingsaspecten Traditioneel leerprogramma Missie Zakelijk doel winstmaximalisatie SEE leerprogramma Sociaal doel maximalisatie van sociaal en maatschappelijk voordeel Personeel, bestuur, management Monetaire beslissingen: hiërarchieën; commandostructuur Sociale motivatie; deelnemend leiderschap; democratie; werken met vrijwilligers; inclusieve tewerkstelling Products and services Elk type Positieve bijdrage aan de maatschappij; ethische reflectie over duurzaamheid en goed werk Marktstudies Marketing Financiën Juridische structuur Vraag van de consument Reclamebudget en concurrentie Leningen en investeringen Bedrijven, partnerschappen Sociale noden; bewust van de gevoeligheden en noden van de consument Sociale communicatie; voordelen voor de maatschappij; transparantie; eerlijke prijzen en samenwerking Crowdfunding; sweat equity; sociale investeerders Coöperatieven; bedrijven, associaties, stichtingen, nonprofitondernemingen Impact Winst en verlies, balans Zowel sociale impact als financiële duurzaamheid Het is belangrijk dat sociale ondernemers begrijpen dat de sociale onderneming bestaat om sociale en/of maatschappelijke voordelen te creëren. Sociaal ondernemerschap spreidt zich over de zakenwereld en het sociale/maatschappelijke voordeel waar economische activiteit wordt ondernomen ten voordele van de mensen, de planeet en de maatschappij en niet ten voordele van individuen ten koste van anderen (of ten koste van de planeet!). WAAROM MOETEN LEERLINGEN DEELNEMEN AAN DIT LEERPROGRAMMA? De methodologie die gebruikt werd in dit leerprogramma is sterk gebaseerd op de praktische toepassing van concepten en wat het inhoudt om een sociaal ondernemer te zijn. De activiteiten die voorgesteld worden bevorderen interactie met andere leerlingen (peer learning) en er wordt van de begeleider verwacht om educatieve tools en technieken te gebruiken peer learning te helpen. De stimulering van actieve participatie tijdens het leerprogramma zorgt voor het ontstaan van groepen van sociale ondernemers. De resulterende netwerken zullen de leerlingen helpen om overeenkomsten te sluiten met vergelijkbare mensen en dit zal uiteindelijk hun sociaal ondernemerschap versterken en sociale ondernemingen beter assisteren bij het bereiken van hun sociale doelen.

PEDAGOGIEK EN RESULTATEN Het leerprogramma is gestructureerd rond een reeks resultaten voor elke module. Om de leerlingen te helpen het programma te doorlopen, maken we gebruik van de cyclus van Kolb. De Cyclus van Kolb (zie onder) moedigt de leerlingen aan om te praten over wat ze al allemaal kennen. Daarna raadt het aan om activiteiten en nieuwe ideeën voor te leggen. Dit wordt gevolgd door een moment van reflectie over wat toegepast kan worden op hun eigen situatie en hoe de module hen heeft veranderd.. HOE GEBRUIKMAKEN VAN EN NAVIGEREN DOOR HET LEERPROGRAMMA EN DE MODULES Het SEE Programma stelt de begeleider voor sommige modules in een specifieke volgorde te gebruiken. Het programma is echter flexiebel genoeg om het te gebruiken volgens eigen behoefte, afhankelijk van de eigen achtergrond en de noden van de leerlingen. Het leerprogramma kan niet geheel overeenkomen met de voortgang van alle leerlingen. Het kan ook zijn dat niet alle leerlingen meteen een sociale onderneming willen starten. We raden de begeleider aan om de modules nog steeds te gebruiken om de stappen binnen de ontwikkeling van een sociale onderneming over te brengen als een idee en dat idee toe te passen op de verschillende activiteiten binnen elke module. Dit Handboek voor de Docent bevat een algemene methodologie. We gebruiken een progressieve aanpak, van een persoonlijke reflectie van de leefwereld, via een versterking van de vaardigheden en kennis tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Het volgende diagram illustreert dit aan de hand van twee inleidende modules (0 en 1); modules 3, 4, 5 en 6 staan op zich, maar dragen nog steeds bij tot het sociaal ondernemingsplan (7).

Structuur van elke module In wezen is elke module als volgt gestructureerd: 1 Presentatie van de module Onderwerp/titel van de module Hoofdlijnen van de module Leerresultaten Kort, informatief en makkelijk te onthouden de essentie van de module wordt weergegeven Inleiding tot het onderwerp met een algemeen doel. De hoofdlijnen geven ook het bereik en thema s van de module. Dit is de verwachte verandering in het leren en het dekt wat de leerling zal kunnen na het doorlopen van de module. 2 Activiteiten volgens Kolb S1: Persoonlijke kennis en vorige ervaringen Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van de deelnemers. S2: Leren van elkaars ervaringen en creëren van een nieuwe ervaring Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van anderen. Dit zijn vooral case studies. Dit bevat activiteiten om een nieuwe ervaring met de deelnemers te creëren. S3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools Dit deel introduceert theorieën en tools over de kwestie en nodigt de groep uit om nieuwe theorieën en/of tools te ontwikkelen.

S4: In de praktijk brengen Dit is het einde van de module waarin de leerlingen in staat moeten zijn om hun eigen ideeën toe te passen op hun eigen sociale onderneming. Als de leerlingen nog geen onderneming hebben, zal van hen verwacht worden een andere reële situatie te kiezen. 3 Transversale kwesties Doorheen elke module zullen er transversale kwesties zijn die we ethische overwegingen hebben genoemd. Deze bevatten kwesties rond geslacht, milieu, volk en andere overwegingen met betrekking tot de samenleving. 4 Beoordeling en reflectie Op het einde van elke module moet er tijd zijn voor elke leerling om alles wat zij bereikt hebben te beoordelen en om hierover te reflecteren. S4: TOEPASSING: Leerstof toepassen op de sociale onderneming ETHIEK S3: APPROACH + ACTIVITIES: Theorieën - gekende en nieuwe BEOORDELING S1: AANPAK + ACTIVTEITEN: Ervaringen van de leerling S2: AANPAK + ACTIVITEITEN: Case studies, oefeningen Verschillende participatiemogelijkheden in de cursus Hoewel het SEE leerprogramma een volgorde, inhoud en specifieke activiteiten voorstelt, kan het ook gebruikt worden volgens eigen noden, gebaseerd op voorafgaande kennis en de professionele noden van de leerlingen. Het is een flexibel leerprogramma. Het leerprogramma bestaat uit onafhankelijke modules zodat elke persoon kan deelnemen aan de modules die hij/zij verkiest. De methode biedt tools en concepten en elke leerling kan deze gebruiken om de eigen onderneming te verbeteren, een sociaal ondernemingsplan op te stellen of om te reflecteren over de sociale onderneming in het algemeen. Het volgende diagram illustreert dit en vergelijkt dit met het bouwen van verschillende structuren met verschillende bouwstenen.

Elke module heft verschillender onderdelen: Programma: voornaamste inhoud van de module: concepten, attitudes ter bevordering, activiteiten en tools Reflectie en plannen: activiteiten om de situatie van elke deelnemer te reflecteren, beoordelen en toe te passen Aanvullend materiaal: suggesties voor meer diepgaande kennisverwerving zoals boeken, links, bezoeken etc. Het leerprogramma staat de begeleider of leerling ook toe om het leerprogramma op een flexibele manier te volgen. De participatiemogelijkheden zijn: het klassieke parcours ; het parcours zonder de module over het sociaal ondernemingsplan; meteen naar het sociaal ondernemingsplan gaan; het vrije parcours, De participatiemogelijkheden zijn: 1 "Klassiek parcours" Alle modules en het ondernemingsplan:

2 Parcours zonder sociaal ondernemingsplan (alle of enkele) workshops volgen en het plan zelf maken. 3 Geen parcours meteen naar de module van het sociaal ondernemingsplan gaan 4 Vrij parcours De leerlingen kiezen zelf aan welke delen van de modules zij deelnemen. Zij maken hun eigen opstelling waarbij zij zich baseren op hun eigen behoeftes.

HOE DE WAARDEN EN AANPAK VAN HET PROGRAMMA TOEPASSEN Als fundamenten van het programma lenen we duidelijke beginselen van de Social Enterprise Academy, maar worden gedeeld door alle partners in het SEE project. Deze beginselen kunnen als volgt worden samengevat: De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen: Iedereen heeft nuttige kennis en ervaring om te delen en elke module moet ontwikkeld worden om de ervaring van de leerling te verrijken door zo veel mogelijk te leren van wat anderen doen. De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen mensen: We zullen zo vaak als mogelijk gebruik maken van peer learning met begeleiders die geen experts zijn, maar peers. De begeleiders zullen moeten echter de sociale onderneming begrijpen en zullen de mogelijkheid creëren om de leerlingen ideeën, ervaringen en kennis te laten delen. Dit zal de dialoog tussen de leerlingen openen. De scholing zal focussen op kritieke vragen: De vragen bieden ruimte voor nieuwe bedenkingen; ze stimuleren het brein en de activiteit. De begeleiders moeten deze vragen gebruiken om de leerlingen te steunen en te prikkelen om met eigen oplossingen te komen. De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren: De focus ligt op het persoonlijk leerproces. Het leerprogramma stelt de leerlingen in staat zelfbewust te worden, op hun eigen kracht te bouwen, de moed te hebben om nieuwe dingen te proberen en te leren van hun eigen ervaring. De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking: Het programma creëert een klimaat dat bevorderlijk is voor blue sky thinking : veel bijdrages, ideeën, brainstorming, mindmapping, gebruik van foto s en beelden en de creatie van metaforen. De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen: De leerlingen zullen geholpen worden om op de proppen te komen met nieuwe inzichten, nieuwe manieren van werken en om de scholing te gebruiken. Het prijst een leerrijke reis die verandering en ontwikkeling gebracht heft door activiteit.

De scholing creëert ruimte voor reflectie: Waar mogelijk zullen de leerlingen een veilige en steunend moment geboden worden om met hun peers te reflecteren op hun training, doelen en zelfontwikkeling. Groepswerk en feedback zijn essentieel. Dit biedt de mogelijkheid tot actief leren. Als begeleider zal je elke module moeten aanpassen en ontwikkelen volgens elke groep en zal je moeten reflecteren over de normen en waarden. Hier zijn enkele ideeën: Beginselen (geparafraseerd van hierboven) De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen De scholing zal focussen op kritieke vragen De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen De scholing creëert ruimte voor reflectie Voorbeeld waar dit beginsel zich kenbaar kan maken Eerste stap van de Kolb cirkel Debatten, groepsactiviteiten De voorgestelde inhoud en resultaten, maar de vragen moeten door de begeleider gebruikt worden en aangemoedigd worden tussen de leerlingen Leerverslag, zelfreflectie Creatieve en innovatieve activiteiten Praktische voorbeelden en case studies, het sociaal ondernemingsplan, beoordeling Activiteiten en tijd voor reflectie Het leerprogramma zal zo veel mogelijk de centrale ethische dimensie naar de bedrijfsactiviteit te brengen die focust op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting tegenover de minder bevoorrechte klasse van de maatschappij. De ethische dimensie is een must voor de sociale onderneming en moet zichtbaar zijn in elke module. De overleving en de winst van de onderneming is geen prioriteit voor de sociale onderneming als de ethiek verloren gaat en de activiteit de missie niet reflecteert. Soms zal het moeilijk zijn de druk van de markt te weerstaan en de sociale ondernemers moeten zich hiervan bewust zijn. Dit gezegd zijnde, moet de begeleider de motivaties van de leerlingen niet beoordelen, enkel om hun reflectieperiodes te vergemakkelijken. In elke module stelt het SEE leerprogramma enkele sleutelpunten voor om het debat in de groep en de zelfreflectie te bevorderen. Dit is geen apart deel, maar de begeleider moet in staat zijn om de ethiek doorheen de cursus over te brengen. ROL EN PROFIEL VAN DE BEGELEIDER Dit is een leerprogramma een geen trainingsprogramma. Het programma focust dus op de scholing van de leerling met de hulp van een begeleider en niet van een training of een student met de hulp van een trainer/docent. Het programma moet de tijd die gespendeerd wordt aan de activiteiten voor de leerlingen maximaliseren en de tijd die gespendeerd wordt aan de begeleider minimaliseren. Dus onthoud dat de begeleider de rol heeft van een coördinator, coach, adviseur en beoordelaar, maar niet van leerkracht.

Dit programma vraagt een begeleider met ervaring in het presenteren binnen een leer- en participatieproces, met kennis en ervaring in sociaal ondernemen. De begeleider of het team van begeleiders moet in staat zijn om de aanpak en de suggesties die opgenomen zijn in dit handboek aan te passen aan een specifiek plan volgens het profiel van de leerling. De begeleider moet in staat zijn om zijn/haar eigen plan aan te passen aan de evolutie en de ontwikkeling van de scholing en om aangepast advies te geven aan elke deelnemer. De rol van de leerling is ook niet traditioneel. Zij moeten actief deelnemen aan de cursus, onderzoeken, debatteren, in groep werken, nieuwe ideeën voortbrengen en met hun ervaring en kennis bijdragen aan het geheel. We raden aan dat dit vanaf het begin zeer duidelijk gemaakt wordt. Op gepaste momenten kan het interessant en nuttig zijn om experts of sociaal ondernemers uit te nodigen om de nadruk op bepaalde cursusinhoud te leggen of om op specifieke verzoeken in te gaan. ACTIVITEITEN OM DE LEERGROEP TE VORMEN Bij het begin van elke module moet de begeleider in staat zijn om de groep te creëren door het gebruik van een oefening om het vertrouwen tussen de leerlingen op te bouwen. Het is ook aan te raden om overeengekomen afspraken te maken met de groep. Beide oefeningen helpen bij de groei van wederzijds vertrouwen en samenwerking. De begeleider moet er rekening mee houden dat er deelnemers zullen zijn die niet alle modules zullen volgen. Elke module zal dus een andere groep hebben en het vertrouwen in de groep zal dus telkens opnieuw opgebouwd moeten worden. Het kan dus noodzakelijk zijn om de regels op te schrijven en om een virtuele plaats te creëren waar de deelnemers elkaar kunnen ontmoeten en dingen kunnen uitwisselen. Suggesties om de deelnemersgroep op te bouwen, regels en communicatiekanalen op te stellen: 1 Probeer de reeds bestaande relaties en verwantschappen weer te geven. Bijvoorbeeld: Elke deelnemer mag zijn naam op een flipchart te schrijven en een verhaal te vertellen. Dit helpt de leerlingen om elkaar te leren kennen en om hun mening uit te drukken binnen de groep; of gebruik een bolletje wol om op een tastbare manier verwantschappen te tonen door gemeenschappelijke kenmerken te linken. 2 Stel grondregels voor alle workshops op door de leerlingen op te splitsen in groepen. Laat hen discussiëren over en akkoord gaan met de grondregels en noteer ze op de flipchart. 3 Leg communicatietools voor die ze buiten de klas kunnen gebruiken om informatie en kennis met de groep te delen. Voorbeelden zijn Titanpad, Gdrive, OVERDRACHT VAN DE MODULES Dit programma is ontwikkeld om face-to-face of online over te brengen. Een combinatie van beide is ook mogelijk. Dit is wat men noemt blended learning. De inhoud en resultaten zijn hetzelfde, maar de activiteiten zijn verschillend, omdat de leerlingen online alles zelfstandig moeten verwerken. MATERIAALMAP

Om toekomstige samenwerking, modificatie en ontwikkeling van de modules mogelijk te maken door het updaten van de activiteiten, referenties en inhoud, is dit leerprogramma ontwikkeld als een virtuele kennistool of materiaalmap. Deze materiaalmap bevat alle details over de mogelijke activiteiten, inhoud en andere informatie die nodig is om elke module aan te passen. De map zal ook referenties naar de literatuur, weblinks, adressen van instituties en een database bevatten. Zie (LINK). Elke keer een begeleider een module voor sociaal ondernemen opstelt, wordt hij of zij aangemoedigd om opmerkingen en nieuwe bronnen toe te voegen aan de materiaalmap. Dit draagt bij aan de ontwikkeling en vooruitgang. De link en instructies om toegang te krijgen tot de materiaalmap kan gevonden worden op de webpagina van het SEE project: http://socialbiz.eu/. LESOVERZICHT Het leerprogramma van SEE stelt een proces voor dat opgebouwd is uit modules, en een pedagogische oriëntatie. Elke module geeft een aanpak voor de activiteiten en debatten en geeft suggesties over de timing en de duur van de verschillende sessies binnen elke module. Dit zorgt voor een uitgebalanceerd leerproces. De SEE-methode bidet géén specifiek of vast leerplan aan omdat elke groep anders is. Toch is het lesoverzicht een noodzakelijke tool voor de begeleider. Daarom geven we enkele aanbevelingen over de voorbereiding van dit plan, maar de begeleiders moeten hun eigen expertise en creativiteit gebruiken om het plan te realiseren. SEE biedt ook een aantal referenties en materialen die hierbij kunnen helpen. Voor elke module zijn er voorbeelden van een module in de materiaalmap (LINK). De activiteiten kunnen erg variërend zijn naargelang het overdrachtstype: face-to-face of online of blended learning. De leerlingen die online werken doen dit natuurlijk op hun eigen tempo. De volgende tabel is een klein voorbeeld van de structuur van de lesoverzichten beschikbaar zijn in de materiaal mak (LINK). In de materiaalmap bevinden zich ook voorbeelden van voltooide lesoverzichten, gebaseerd op vroegere experimenten met dit leerprogramma. Elke begeleider mag ook zijn of haar lesoverzichten hieraan toevoegen. Timing Wat wordt behandeld? Activiteit (incl. het gebruik van case studies) 0.5 uur Voorstellen van de module Introducties schrijf je naam op een en de mensen en bouwen flipchart en vertel een verhaal van vertrouwen tussen de Oefening over vertrouwen leerlingen 1 uur Etc. Etc. Etc. Middelen IJsbreker gebaseerd op het opbouwen van vertrouwen CASE STUDIES Het SEE leerprogramma heft 12 gedetailleerde en uitgeschreven case studies van over heel Europa. Er zijn ook 4 volledige case studies met geschreven materiaal en videobeelden die de ervaringen rond sociaal ondernemen analyseren en weergeven. De case studies kunnen gebruikt worden met de leerlingen.

SOCIAAL ONDERNEMINGSPLAN (Module 7) De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is zeer geschikt voor diverse participatie. De begeleider moet omgaan met leerlingen uit zeer verschillende situaties en niet iedereen wil werken naar een sociaal ondernemingsplan hoewel sommigen dit wel willen. Sommige mensen zich liever concentreren op hun sociaal ondernemingsplan op het einde, wanneer ze alle modules beëindigd hebben. Anderen willen dit misschien na elke module zelfstandig maken. De begeleider moet voorbereid zijn om met al deze mogelijkheden om te gaan. In module 7 bieden we de Gids voor een Sociaal Ondernemingsplan (LINK) of een minder ingewikkeld Business Model Canvas (LINK). Beide gidsen, net zoals alle voorbeelden, kunnen veranderd of aangepast worden aan elke situatie. In Module 7 vind je links naar deze tools. We raden aan dat elke leerling (individueel of in groep) een idee heeft van een sociale onderneming vanaf het begin van het proces. Indien mogelijk is het zelfs beter om te werken met een reële sociale onderneming. BEOORDELING, REFLECTIE EN ADVIES Dit programma zal in verschillende landen gebruikt worden. Het beoordelingssysteem zal altijd anders zijn. Hoe dan ook is een belangrijk dat het nuttig is voor het sociaal ondernemen. Een algemeen beoordelingsformulier is beschikbaar in de materiaalmap (LINK) en moet aan het einde van elke module gebruikt worden om de leerlingen de kans te geven de kwaliteit en doeltreffendheid van de scholing te beoordelen. Om de beoordeling te vergemakkelijken, bidet het programma een tool: het reflectierooster. Dit rooster kan gevonden worden in de materiaalmap (LINK), maar staat ook hieronder. Dit model kan natuurlijk aangepast worden aan elke situatie. Titel van de module: Wat ik het meest bruikbaar vond in deze module Wat ik het minst bruikbaar vond in deze module Wat ik in de toekomst anders zal doen Waar ik bezorgd over ben Dingen waar ik meer over zou moeten denken of Dingen die verder toegelicht moeten worden bespreken Niet elke module kan perfect zijn voor iedereen en het kan noodzakelijk zijn voor de begeleider om de leerlingen door te sturen naar ander geschikt en relevant advies. De leerlingen moeten geïnformeerd worden over andere hulpmiddelen en waar ze dit kunnen vinden. Het is essentieel om de leerlingen te kunnen leiden naar andere ervaren mensen met gespecialiseerde kennis en vaardigheden. GEBRUIK VAN HET LEERVERSLAG Het leerverslag (LINK) is een tool om de reflectie van de leerling te stimuleren en om een hulpmiddel te creëren waar de leerling later gebruik van kan maken. Het doel is dat elke leerling leert om zijn of haar eigen conclusie te maken op het einde van elke module. Het is persoonlijk en volledig ten voordele van de leerling.

We zien dit als een vrijwillig te gebruiken tool. De begeleider kan de leerlingen aanzetten te gebruiken en tonen hoe het werkt. Een voorbeeld van een leerverslag: Datum Kwestie, concept, idee uit de workshops Wat heb ik geleerd? Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming? Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping ACCREDITATIE Het SEE Project is niet gericht op het verkrijgen van accreditatie voor dit leerprogramma. Het SEE Project kan wel kijken naar de accreditatie van het leerprogramma in elk land of op Europees niveau. Als accreditatie in de toekomst verkregen wordt, zal er bewijs nodig zijn dat de modules succesvol afgerond zijn. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld een portfolio samenstellen dat voorgesteld kan worden ter accreditatie. Het ontwerp van dit SEE leerprogramma biedt een specifiek plan voor het programma met een weergave van de tijd die gespendeerd wordt aan het leren bewijs van aanwezigheid een leerverslag (of portfolio) een sociaal ondernemingsplan SAMENVATTING OP HET EINDE VAN ELKE MODULE Elke module moet beëindigd worden met een reflectie over waar het precies over gaat en wat er bereikt werd met een referentie naar de vereiste resultaten. Zo wordt het leerproces versterkt, worden de belangrijkste concepten nagekeken, de laatste twijfels weggenomen en nieuwe stappen in het proces geïntroduceerd.

MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MOTIVATIE VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Deze module handelt over persoonlijke reflectie en motivatie. Een sociale onderneming beginnen is een belangrijke keuze, en dat moet de ondernemer moet dat weten. Als begeleider moet je geen oordeel vellen over de motivaties van de deelnemers, maar moet je hen helpen om bewust te worden van hun motivaties. Om dit te doen, moet je nadenken over de mogelijke verschillende profielen van de deelnemers. Er kunnen mensen zijn die aangetrokken worden tot sociaal ondernemen door de nieuwigheid van de concepten? Anderen kunnen aangetrokken zijn door de recente marketing rond sociaal ondernemen. Anderen zien dan weer de mogelijkheid om een sociale leemte te vervullen. En Anderen willen er gewoon meer over weten. Aan de andere kant zijn er dan misschien leerlingen die al een tijdje binnen deze sector werken en hun batterijen willen opladen ; anderen willen de sociale impact zien; anderen willen misschien meer weten over wat andere binnen sociaal ondernemen doen. Er zijn een heleboel redenen waarom leerlingen willen leren en een verkenning van de motivaties en realistische reflectie moet aangemoedigd worden alvorens men verder kan gaan. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: zich bewust zijn van de complexiteit van het sociaal probleem dat ze willen aanpakken en tegelijkertijd- het beheren van een onderneming om dat probleem aan te pallen. Het is daarom belangrijk om te verzekeren dat de deelnemers in staat zijn een betere kennis te hebben van hun rol in een veranderende wereld. zich meer bewust worden van de eigen motivatie om hier te werken om fouten en frustraties te vermijden. Veel mensen die deze module volgen denken dat ze nog niet genoeg ervaring hebben in de sociale wereld of sociaal ondernemen, maar ze kunnen goede intenties hebben om de wereld te veranderen. hun eigen bekwaamheden identificeren en in staat zijn om hun eigen vaardigheden kritisch te analyseren, zowel individueel als in groep. Een sociale onderneming opstarten vereist speciale vaardigheden en bekwaamheid om motivaties en emoties te beheren die anders zijn dan in de forprofit onderneming. Een van deze vaardigheden is het verogen om met sociale doelen en duurzaamheid te toveren, maar ook conflicten en burn-out te controleren. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij het opstellen van de module is het belangrijk dat de leerling de bron van zijn/haar ondersteuning erkennen en tegelijkertijd in staat zijn om de complexiteit en moeilijkheden van sociale verandering aan te pakken. STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Creëer een activiteit waardoor de leerlingen hun motivaties, interesses, verlangens, professioneel profiel en ervaring in ondernemerschap uitdrukken. Een voorbeeld:

Stele en manier voor zodat iedereen kan uitdrukken: Welke ervaringen hebben ervoor gezorgd dat je een sociale onderneming wou oprichten? Eens dit is gebeurd, kan de begeleider verdere vragen stellen, bv.: Is het zelfstandig werken deel van je motivatie? Of: Werk je graag rechtstreeks met mensen uit een lagere sociale klasse? Maak er een groepsactiviteit van of schrijf een kort stukje over je eigen motivatie en deel dit met de andere deelnemers. 2 Individuele of groepservaringen met de complexiteit van een veranderende wereld. Bijvoorbeeld: Maak een oefening zodat de leerlingen vertellen over persoonlijke ervaringen met complexe sociale problemen die zij gezien hebben; of Overweeg een case study met een complex sociaal probleem (LINK) 3 Vraag de deelnemers om competenties op te sommen die noodzakelijk of wenselijk zijn bij het creëren en runnen van een sociale onderneming en vraag dan aan elke deelnemer om zijn eigen vaardigheden, talenten, en verbeteringspunten op te sommen. STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring individueel of in groep (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Analyseer in groep een sociaal probleem, de oorzaken en gevolgen. Voorbeeld: Toon een video van een case study die de complexiteit van de wereld en een bepaald sociaal probleem weergeeft (LINK) 2 Voorbeeld van motivaties en vaardigheden om een sociale onderneming te creëren. Voorbeeld: Dinamia case: intrinsieke motivatie van partners en vaardigheden (LINK) 3 Oefening rond het vermogen om met emoties van zichzelf en andere om te gaan, conflict en burn-out te managen. Voorbeeld: Relevante case study Ontwikkel een spel rond het omgaan met emoties en het managen van conflict en burn-out (LINK) STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Theorieën over sociale verandering: cognitieve dissonantie, drempels, verschillender oorzaken. Tools die de complexiteit tonen. Voorbeeld: Methode van de probleemboom. Ontwikkel je eigen veranderingstheorie over hoe activiteiten leiden tot veranderingen in het sociale probleem (LINK) "Fishbone" diagram over de oorzaken van een probleem (LINK)

Cynefin model dit is een assenstelsel dat het voor mensen mogelijk maakt om kwesties of problemen te analyseren als SIMPEL, INGEWIKKELD, COMPLEX en CHAOTISCH. Het gaat dan over de omgeving waarin de sociale ondernemers werken (LINK) 2 Theorieën over motivatie: extrinsiek, intrinsiek en transcendent. Andere theorieën over motivatie die kunnen helpen. Laat de leerlingen reflecteren over mogelijke complementaire motivaties en hun grenzen (bv. zelfstandig werken, marktmogelijkheden, sociale erkenning, paternalisme, ). Voorbeeld: Bespreek de motivaties voor ondernemers (stap 1) en vul dit aan met de motivatietheorieën Misfit, missionary or mercenary: stel concepten voor en gebruik de flipchart met een cirkel en drie componenten voor drie elementen waar zetten de leerlingen zichzelf? De leerlingen bespreken per twee wat hen motiveert om in het sociaal ondernemerschap te werken (LINK) Voorstelling van het GROW model: Goal, current Reality, Options (or Obstacles), Will (or Way Forward) (LINK) 3 Laat de leerlingen een lijst met wenselijke vaardigheden vast te stellen volgens ondernemerspublicaties (zie Handboek voor Leerlingen): veerkracht, assertiviteit, etc. Verwante oefeningen kunnen zijn: Laat de leerlingen in kleine groepen samenwerken. Voorzie een flipchart en laat ze nadenken over hun fears en dears. Fears zijn zaken waarvan ze bang zijn dat ze kunnen gebeuren als ze sociaal ondernemer zijn en dears zijn ondersteuningsmechanismen die ze plannen te gebruiken, zoals een coach, familie, vrienden, etc.) (LINK) Begin een discussie over het gebruik van niet-gewelddadig taalgebruik Assertiviteitsoefening (LINK) STAP 4: In de praktijk brengen (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Als begeleider moet je de leerlingen aanmoedigen om wat ze leren toe te passen in hun eigen situatie en hun eigen idee voor een sociale onderneming (als ze dit hebben). Als de leerlingen nog geen idee hebben, kunnen ze voor een andere actuele situatie kiezen of dieper denken over een case study waarover ze hebben gehoord. Dit kan verschillen, maar je moet in staat zijn om dit aan te pakken door de toepassing van de tools en theorieën over sociale verandering op het probleem dat hun sociale onderneming aanpakt; of co-coachen met andere teamleden (LINK) 2 Vraag de leerlingen om hun profiel als sociaal ondernemer uit te schrijven. Leg de nadruk bij relevante persoonlijke feiten, competenties en motivatie. Dit is een belangrijk deel van het sociaal ondernemingsplan. 3 Vraag de leerlingen om een reflectie te maken over de impact van hun sociaal ondernemen op hun professionele carriers (zowel positieve als negatieve gevolgen). De leerlingen reflecteren individueel of delen wat zij zelf willen met de anderen.

ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: Goede en slechte motivatie: bijvoorbeeld: opportunisme (de sociale stempel voor betere verkoopsresultaten Een debat: het doel heiligt de middelen, maar in welke mate? Het loon is een vorm van motivatie. Discussieer over de balans van een sociale onderneming. Moet die gelijk zijn aan die van een for-profit onderneming? Is het wettig om de winst te maximaliseren als die winst bedoelt is voor sociale doelen? BEOORDELING EN REFLECTIE (geschatte duur: 30 minuten) Tenslotte moet de begeleider Garanderen date r voor alle leerlingen tijd is om het evaluatieformulier van deze module in te vullen De leerlingen aanmoedigen om het reflectierooster in te vullen en hen vragen om relevante zaken toe te voegen aan hun leeroverzicht. Het verband zien tussen wat ze geleerd hebben en de resultaten en tonen wat er behandeld werd. De leerlingen aantonen dat de resultaten van deze oefeningen relevant zullen zijn voor het sociaal ondernemingsplan. VOORBEELD VAN EEN LESPLAN Timing Wat wordt behandeld? Activiteit (incl. case studies) Bronnen 30min Inleiding tot de module Inleiding IJsbreker over het opbouwen van vertrouwen 30min Vaststellen van grondregels Oefening op grondregels Blad met grondregels 1u Kijken naar leerstijlen Korte inleiding tot de leerstijlen Oefening aan de hand van Honey Questionnaire 1u Inleiding tot Action Learning Sets (ALS) als een manier van leren Inleiding tot ALS Oefening op ALS 1u Het GROW model Inleiding tot het GROW model: Goal, current Reality, Options (or Obstacles), Will (or Way Forward) Oefening 1u 30min Inleiding tot het Cynefin Model De leerling en zijn/haar motivatie Inleiding tot het Cynefin Model: Simple, Complicated, Complex and Chaotic issues Oefening Inleiding tot misfit, missionary or mercenary idea Oefening Honey Questionnaire Action Learning Sets Presentatie The Grow Model blad Cynefin model Flipchart 30min De angsten en mogelijke Oefening op fears en dears Flipchart

30min ondersteuning Belangrijkste leerpunten hoe deze te gebruiken Oefening: Elke leerling noteert een leerpunt op een post-it en vertelt hoe hij/zij dit kan gebruiken Flipchart 30min Reflectie Oefening ter reflectie Reflectierooster Te gebruiken bronnen: Action Learning Sets - websites Honey Questionnaire http://www.science.ulster.ac.uk/nursing/mentorship/docs/nursing/oct11/learning%20styles%20qu estionnaire%20%20short%20version%20aug10.pdf GROW Model - http://www.msue.msu.edu/objects/content_revision/download.cfm/item_id.378012/workspace_id. 298457/GROW Fears and Dears Chart (SEA material) Cynefin Model - http://en.wikipedia.org/wiki/cynefin