Groeikansen voor zzp ers en het kleinbedrijf

Groeikansen voor zzp ers en het kleinbedrijf Juli 2013 Groeikansen 1

2 Groeikansen

Inhoud Inleiding 5 1 Inzicht in behoeften van zzp ers 7 2 Onderzoek stageplaatsen bij zzp ers en kleinbedrijf 15 Bijlage Begrippenlijst 23 Foto voorzijde: De voormalige brandweerkazerne in Vlaardingen wordt omgebouwd tot een bedrijfsverzamelgebouw voor zzp ers. Groeikansen 3

4 Groeikansen

Inleiding Nederland huisvest ruim 1 miljoen zelfstandigen zonder personeel (zzp ers 1 ) en 1,4 miljoen ondernemingen binnen het kleinbedrijf (tot 5 werkzame personen). De regio van de Kamer van Koophandel Rotterdam telt circa 135.000 zzp ers en kleinbedrijven. Zzp ers zijn in de regel specialisten en hebben vaak specifieke vragen en behoeften op het gebied van huisvesting, informatievoorziening en netwerken. Wij voeren projecten uit voor deze doelgroepen en bieden gerichte dienstverlening aan. Hoofdstuk 1 van dit rapport toont de resultaten van het KvK-project met daarin een algemeen overzicht van de lokale wensen en behoeften van zzp ers. Ook is een verwijzing opgenomen naar een separaat onderzoek over de huisvestingsbehoefte van zzp ers in de zakelijke dienstverlening. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de kansen en belemmeringen voor zzp ers en het kleinbedrijf als leerbedrijf voor mbo-studenten. Aanleiding voor dit onderzoek is het tekort aan stageplaatsen in het mbo. De conclusies en aanbevelingen volgen uit een enquête onder het landelijke KvK-ondernemerspanel, aangevuld met interviews bij mbo-instellingen, kenniscentra, JOB, SBB en MBO Raad. Het hbo is buiten dit rapport gehouden omdat de problemen bij het mbo het meest urgent zijn. Bijlage: begrippenlijst Kamer van Koophandel Rotterdam Rianne van Loon en Léon Hoek Beleidsadviseurs regionale economie 1 Zzp er is geen juridische entiteit en wordt dus niet als zodanig geregistreerd in het Handelsregister. Om deze reden is gekozen om alle economisch actieve inschrijvingen met 0 of 1 werkzame persoon te selecteren voor dit onderzoek. Groeikansen 5

6 Groeikansen

1 Inzicht in behoeften van zzp ers Om meer inzicht te krijgen in de behoeften van zzp ers startten wij eind 2011 met het project Zzp er in beeld. Doel hiervan is de wensen en behoeften van zzp ers in kaart te brengen en met die informatie de dienstverlening aan deze doelgroep te verbeteren. Zzp ers zijn voor gemeenten meestal een onzichtbare groep ondernemers, omdat zij niet gevestigd zijn op een herkenbare bedrijfslocatie (vaak aan huis). Ook zijn zij vaak niet verenigd via de traditionele ondernemersnetwerken. Het project bestaat uit drie fasen: 1 Lokaal (per gemeente) in beeld brengen in welke sectoren en op welke locaties zzp ers zijn gevestigd. 2 Behoeftenonderzoek met een enquête. 3 Concreet vervolg op basis van de behoeften van de zzp ers. Tijdens een zogenoemde kickoff bijeenkomst een taskforce samenstellen voor het opstellen van het lokale actieplan. De ondernemer staat centraal bij het concretiseren van projecten. De kick-off bijeenkomst is de aftrap hiervan. Ondernemers bepalen samen met (deel)gemeente, vastgoedpartijen en de Kamer van Koophandel de belangrijkste vervolgacties en nemen vervolgens zelf de leiding. Het eerste overzichtsrapport van alle projecten verscheen in het voorjaar van 2012. Dit rapport breidt de resultaten daarvan uit met inzichten uit nieuwe zzp-projecten uit 2012 en 2013. Het toont de resultaten van een uitgebreide ondernemersenquête in 17 gebieden, te weten de Rotterdamse deelgemeenten Hillegersberg- Schiebroek, Charlois, Feijenoord, IJsselmonde, de wijk De Esch, de gemeenten Albrandswaard, Maassluis, Vlaardingen, Krimpen aan den IJssel, Gouda, Schoonhoven, Vlist, Capelle aan den IJssel, Zwijndrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Bodegraven-Reeuwijk en Dordrecht. We onderzochten dus zowel grootstedelijke gebieden als kleinere en meer landelijke gemeenten. In totaal schreven we 23.000 zzp ers aan. 2.600 zzp ers vulden de enquête in. De resultaten geven een goed beeld van de behoeften van zzp ers in ons werkgebied. Samenvatting belangrijkste enquêteresultaten Meer dan de helft (53%) van de zzp ers is fulltime ondernemer, de anderen ondernemen parttime. Een derde (35%) van de respondenten werkt in de adviesbranche. 76% van de zzp ers werkt vanuit huis. 16% van de zzp ers wil graag verhuizen naar een andere werkplek, voornamelijk vanwege ruimtegebrek, behoefte aan contact met andere ondernemers en het scheiden van wonen en werken. 52% van de zzp ers met verhuisplannen heeft een voorkeur om in de eigen wijk/gemeente te blijven. Meer dan een derde van de zzp ers (37%) op zoek naar een werkruimte ondervindt problemen met het vinden van een geschikte ruimte. Groeikansen 7

Kleinschalige ruimte tegen lage kosten is moeilijk te vinden. Ruim de helft van de zzp ers in de zakelijke dienstverlening heeft behoefte aan flexibele of permanente kantoorruimte. Driekwart van hen heeft deze ruimte nog niet gevonden. Deze z zp ers w illen r uime openingstijden, kortlopende contracten en dicht bij huis werken. 81% van de zzp ers krijgt opdrachten via het Overzicht omvang en activiteiten van zzp ers Aantal vestigingen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Organisatieadviesbureaus Algemene burgerlijke en utiliteitsbouw Schoonheidsverzorging, pedicures en manicures Scheppende kunst en documentaire schrijvers Ontwikkelen en produceren van maatwerksoftware Bouw timmeren Reclame-, ontwerp- en -adviesbureaus Overige specialistische zakelijke dienstverlening Overige paramedische praktijken (geen fysiotherapie of psychologie) en alternatieve genezers Haarverzorging Boekhoudkantoren Fotografie (geen persfotografie) Bedrijfsopleiding en -training Beoefening van podiumkunst Software consultancy Advisering op het gebied van management en bedrijfsvoering (geen public relations en organisatieadviesbureaus) Auto- en motorrijscholen Thuiszorg Dienstverlening voor uitvoerende kunst Projectontwikkeling 7405 4503 2780 2034 1945 1909 1909 1857 1838 1693 1538 1372 1335 1315 1188 1155 1134 1054 1052 1028 eigen (persoonlijke) netwerk. Ook internet (44%) speelt een belangrijke rol. Netwerkborrels binnen de eigen gemeente zijn meestal geen belangrijke bron van opdrachten (5%). 30% van de zzp ers heeft regelmatig contact met andere zzp ers in de directe omgeving (wijk/gemeente). De helft van de zzp ers wil (meer) opdrachten van de (lokale) overheid. Er is vraag naar informatie over internet/sociale media en informatie over de lokale bedrijvigheid en economie. Aanbevelingen 1 Er is specifieke aandacht nodig in het gemeentelijk beleid op het gebied van huisvesting, inkoop/aanbesteding, dienstverlening en het ontwikkelen van een actieplan. 2 Er moet meer kleinschalige, laagdrempelige werkruimte dicht bij de zzp er worden gecreëerd. 3 Informatievoorziening over lokaal ondernemen en de mogelijkheden van internet / sociale media kan beter. Overzicht omvang en activiteiten van zzp ers Er zijn 112.700 economisch actieve inschrijvingen met 0 of 1 werkzame personen gevestigd in ons werkgebied. Dat is 71% procent van het totale aantal actieve ondernemingen in de regio Rijnmond, Drechtstreek, Gouda en de Hollandse eilanden. De tabel op deze pagina toont de top-20 van bedrijfsactiviteiten. Zakelijke dienstverlening (adviesbureaus/ict), bouw, persoonlijke dienstverlening (schoonheidsspecialisten/haarverzorging) en creatieve beroepen (kunstenaars/vormgevers/fotografen) zijn de sectoren waarin de meeste zzp ers ondernemen. 8 Groeikansen

Veruit de meeste zzp ers werken vanuit huis 76% van de zzp ers werkt vanuit huis. In de deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek is dit 52%, in Bodegraven-Reeuwijk maar liefst 94%. 24% beschikt over een eigen bedrijfsruimte of flexplek, waarbij de meerderheid een ruimte huurt. Een klein deel van de respondenten geeft aan een ruimte te hebben gekocht. 16% van alle zzp ers geeft aan (hun werkplek) te willen verhuizen. In Albrandswaard is dit percentage 8%, in de drie deelgemeenten in Rotterdam- Zuid wil een kwart van de zzp ers verhuizen. Ondernemers met een verhuiswens geven meestal meerdere oorzaken hiervoor aan. Belangrijkste reden is ruimtegebrek, gevolgd door de wens om wonen en werken te scheiden en de wens om meer contacten te krijgen met andere ondernemers. Meer dan de helft (52%) van de zzp ers met een verhuiswens heeft voorkeur voor huisvesting binnen de directe omgeving. Meer dan een derde (37%) van de zzp ers met verhuisplannen ondervindt problemen met het vinden van een geschikte ruimte. In kleinere Waar zijn zzp ers gevestigd? flexplek of ambulant eigen bedrijfsruimte (huur/koop) aan huis Groeikansen 9

gemeenten is dit probleem vaak kleiner dan in grote gemeenten. Opvallend is dat de helft (50%) van de zzp ers in Bodegraven-Reeuwijk aangeeft problemen te hebben met het vinden van geschikte werkruimte. Vaak is de gevraagde ruimte niet beschikbaar of zijn de kosten van de aangeboden ruimtes te hoog. Ook een te lange contractduur wordt als knelpunt genoemd. Interessant detail is dat meer dan een kwart (26%) van de zzp ers gebruik wil maken van een vorm van flexibele werkruimte. Deze interesse ligt in Hillegersberg-Schiebroek, De Esch, Gouda, en Vlaardingen hoger dan in Rotterdam-Zuid (16%). In de (zakelijke) dienstverlening is dit zelfs 50%. Omdat de behoefte aan externe kantoorruimte in de zakelijke dienstverlening zo hoog ligt inventariseerden wij samen met onderzoeksbureau Panteia welke eisen de ondernemers stellen aan deze voorziening. Aan het onderzoek deden 1000 zzp ers in de zakelijke dienstverlening mee. Hieruit komt naar voren dat het reguliere kantooraanbod onvoldoende aansluit op hun wensen. Het complete onderzoek Alles flex: is dat een mismatch is te downloaden op www.kvk.nl/werklocatiezzp010 Interesse in opdrachten van de overheid Interesse in opdrachten overheid 70% 65% 60% 61% 59% 56% 57% 62% 54% 55% 50% 47% 45% 50% 50% 42% percentage 40% 30% 37% 37% 20% 10% 0% 10 Groeikansen

Zzp ers krijgen vooral opdrachten uit hun eigen netwerk Meer dan driekwart (81%) van de zzp ers krijgt opdrachten via het eigen (persoonlijke) netwerk. Internet is een belangrijke tweede bron van opdrachten: bijna de helft (44%) van de zzp ers benut (ook) dit kanaal om opdrachten te verkrijgen. Hierbij valt op dat zzp ers in stedelijke gebieden (Maassluis, Vlaardingen, Gouda, Rotterdam-Zuid) vaker opdrachten via internet verkrijgen dan zzp ers in kleinere gemeenten (Vlist, Krimpen aan den IJssel, Schoonhoven). Opvallend is dat netwerkborrels binnen de eigen gemeente voor slechts 5% van de respondenten opdrachten opleveren. Behoefte aan lokale opdrachten van de overheid Eén van de meest opvallende resultaten uit het onderzoek is dat de helft van de zzp ers interesse heeft in opdrachten van de (lokale) overheid. Opvallende uitschieters zijn Dordrecht en Capelle aan den IJssel, waar dit percentage lager ligt (37%). Andere opvallende (informatie)behoeften van zzp ers zijn de mogelijkheden van internet en sociale media (voor 32% een interessant thema) en informatie over ondernemen in de eigen (deel)gemeente (voor 37% een interessant thema). 30% van de zzp ers heeft regelmatig contact met andere zzp ers in de directe omgeving (wijk/ gemeente). In kleinere gemeenten ligt dit percentage iets hoger dan in meer stedelijke omgevingen. Ruim een op de vijf zzp ers is lid van een ondernemersvereniging of ander lokaal netwerk. Overigens valt op dat vooral ondernemers in vrije beroepen vaak lid zijn van een landelijke beroeps- of brancheorganisatie. Groeikansen 11

Overzicht resultaten per project Gemeente Resultaat Netwerken/Informatie/kennis Digitaal Samenwerkingsnaam (vorm) Bedrijfshuisvesting Contact overheid Albrandswaard Aangesloten bij ABC Business Borrel, Mix www.meetz.nu/over-meetz Aangesloten bij bestaande ZP Community Meetz, Structurele betrokkenheid Match Beurs georganiseerd (verbinden zzp netwerken, geen vaste ontstaan vanuit taskforce bij gemeentelijk beleid en mkb), werkgelegenheid gecreëerd en formele structuur (Hofhoek 9, 3176 PD private investment, maandelijkse kennis- Poortugaal) bijeenkomsten voor zzp & mkb in flexbedrijfshuisvesting Meetz Bodegraven-Reeuwijk Eenmalige bijeenkomst (kick-off), vervolg Vorming bestuur voor stich- wordt gepland. ting of vereniging i.o. Capelle a/d IJssel Inhoudelijke themabijeenkomsten (drie keer LinkedIn-groep: ZZP Capelle OndernemerZZ Capelle Vestigen Ondernemershuis Aangesloten als partner bij per jaar) (Vereniging i.o.) Capelle (Lylantse Plein 1, structureel overleg met ge- www.ondernemershuis.info) meente: Economisch Overleg Capelle De Esch (Rotterdam) Netwerkborrels (drie maal per jaar) Geen formele samenwerkingsvorm Dordrecht Accent op dienstverlening aan en met elkaar: ZZP Dordrecht, social media Geen formele samen- Plannen voor toekomst om Contact gemeente is verder intervisie, acquisitie, zichtbaarheid/profi- initiatief smc078 werkingsvorm maar wel met gemeente om tafel te verstevigd leren taskforce verbonden aan zitten bestaande netwerken Gouda www.goudengasten.nl Aangesloten bij bestaande netwerken: GoudenGasten, CJB en Goudse Business Club Hillegersberg-Schiebroek Ontbijtbijeenkomsten, themabijeenkomsten LinkedIn-groep, zzp ers in ZZPRO HIS (Stichting) Wekelijks overleg meer dan 120 leden Hillegersberg-Schiebroek van ZZPRO, website met 12 Groeikansen database. www.zzpro.nl

Gemeente Resultaat Netwerken/Informatie/kennis Digitaal Samenwerkingsnaam (vorm) Bedrijfshuisvesting Contact overheid Krimpen a/d IJssel Netwerkbijeenkomst en vervolg- Geen Geen vaste formele samen- bijeenkomsten werkingsvorm Maassluis Themabijeenkomsten zoals Broodje Politiek, www.maassluiswerkt.nl Aangesloten bij nieuw Ondernemershuis Maassluis Contact met gemeente deelname/faciliteren Mentor Maassluis netwerk MOVe, geen vaste ontstaan vanuit de taskforce versterkt formele structuur Schoonhoven Organiseren bijeenkomsten www.meetatwork-schoon- Geen formele samenwerking vestigen Meet@work Zzp vertegenwoordigd in hoven.nl Schoonhoven (Broeikweg 37, Ondernemerskring Schoon- 2871 RM) hoven Vlaardingen Najaarsbijeenkomst www.zzpvlaardingen.word- ZZP Vlaardingen i.o. Brandweerkazerne Contact bijzonder goed press.com (Vlaardings Ondernemers vooral ambtelijk Centrum) ontstaan vanuit taskforce Vlist Aangesloten bij ondernemersplatform Vlist www.vlistonderneemt.nl Geen vaste formele samen- Onderzoek gedaan geen Contact gemeente is verder Onderneemt werkingsvorm behoefte aan verstevigd Rotterdam-Zuid Themabijeenkomsten www.stichting-zoz.nl Zelfstandige Ondernemers Ambtelijk contact versterkt LinkedIn-groep: zoz-groep Op Zuid: ZoZ bestuurlijk nog niet direct facebook/zelfstandigopzuid aandacht voor de zzp er Zwijndrecht/HIA Organiseren themabijeenkomsten en nauw www.hetexperiment.org Geen vaste samenwerkings- Het Experiment Contact met gemeente is contact met bestaande ondernemers- vorm (Het Tasveld 26, versterkt verenigingen. 3342 GT) Groeikansen 13

14 Groeikansen

2 Onderzoek stageplaatsen bij zzp ers en kleinbedrijf Wij voerden in maart 2013 via het landelijke KvK-ondernemerspanel onderzoek uit naar de behoefte aan stagiairs bij zzp ers en het kleinbedrijf tot vijf werknemers. Hiervoor vulden 849 ondernemers uit het kleinbedrijf een enquête in, waardoor een representatief beeld ontstaat voor de ondernemerspopulatie in het kleinbedrijf. Kansen voor nieuwe stage- en leerwerkplekken bij het kleinbedrijf Ook vroegen we de netwerken uit het Kamer van Koophandel project naar hun mening. Daarnaast gingen wij via interviews bij mbo-instellingen, kenniscentra, JOB, SBB en MBO Raad 2 na of zzp ers en het kleinbedrijf in beeld zijn als mogelijke stage- of leerwerkplek. De vraag is relevant omdat meerdere opleidingen een tekort aan opleidingsplekken kennen, terwijl het aantal kleine bedrijven en vooral de groep zzp ers gedurende de afgelopen jaren hard groeiden. De beroepspraktijkvorming (bpv) is niet alleen belangrijk voor studenten om in contact te komen met de arbeidsmarkt en een vak te leren. Ook voor de bedrijven is er voordeel omdat de studenten naast de verrichte arbeid actuele kennis en kunde inbrengen. Uit de Colo-barometer 2011 blijkt verder dat mbo-stages en leerwerkplekken een arbeidsmarktbelang dienen. Een groot aantal deelnemers blijft namelijk werken bij het leerbedrijf nadat ze hun diploma hebben behaald. Bij de BOL-deelnemers is dit meer dan de helft. Bij een BBL-leerweg is dit zelfs meer dan 80% van de gediplomeerde deelnemers. Steeds meer studenten hebben moeite om een geschikt bedrijf voor de verplichte bpv te vinden. Door de economische crisis loopt het aantal stage- en leerwerkplekken terug en zijn bedrijven huiverig om lange termijn verbintenissen met scholen aan te gaan. De omvang van het probleem verschilt per sector en regio. Uit de SBB Barometer van maart 2013 blijkt dat er ook een tekort is in de regio Zuidwest-Nederland. Opleidingsrichtingen met knelpunten en met relatief veel kleine bedrijven in deze regio zijn: zorg (doktersassistent) uiterlijke verzorging (schoonheidsspecialisten niveau 4) economisch administratief (boekhouden) schilderen en onderhoud afbouw (stukadoren, vloerenleggen en plafonden wandmontage) bouw (timmerman, metselaar, dakdekker) Op 9 april 2013 stuurden het Albeda College en Zadkine een brandbrief naar de ministers van OCW en SZW en de Rotterdamse wethouders voor onderwijs over de snelle toename van de tekorten aan bpv-plaatsen in het mbo. Ze stellen een reeks van maatregelen voor. Een van de voorstellen was het verruimen van de erkenningsregeling. Ze drongen aan op topoverleg over deze problematiek. Dat het onderwerp op de agenda staat in Den Haag blijkt onder andere uit een recente reactie van minister Bussemaker. Zij noemt het aantal stageplaatsen een groot zorgenpunt, zeker in sectoren waar de crisis bedrijven hard raakt. Het bedrijfsleven is volgens haar aan zet om naar manieren te zoeken extra stageplaatsen aan te bieden. De overheid kan echter ook iets doen. 2 Zie de bijlage met een begrippenlijst voor een toelichting op definities en organisaties Groeikansen 15

Als het aan de minister ligt moeten bedrijfsleven, gemeenten en opleidingen in ieder geval verplicht met elkaar in overleg. Behoefte aan stagiair binnen 2 jaar 2-5 werknemers Met dit onderzoek dragen wij bij aan de actuele discussie over het tekort aan stages en mogelijke oplossingen vanuit bedrijfsleven, overheid en onderwijs. zzp 0% 20% 40% 60% 80% 100% KvK-onderzoek: behoefte en ervaring met stagiairs in het kleinbedrijf Onbenut potentieel aan stages Zeker wel Waarschijnlijk wel Weet niet Waarschijnlijk niet Zeker niet Uit een enquête bij het KvK-ondernemerspanel (maart 2013), blijkt dat bijna tweederde van alle zzp ers en kleinbedrijven met 2 tot 5 werkplekken positief staat tegenover de inzet van stagiairs. Bijna 20% van de ondernemers binnen het kleinbedrijf (inclusief zzp) verwacht in de komende twee jaar behoefte te hebben aan de inzet van één of meer stagiairs. Omdat in heel Nederland 1,4 miljoen ondernemingen onder het kleinbedrijf (tot 5 werkzame personen) vallen, betekent dit dat er een potentieel is van ongeveer Houding tegenover stagiairs 2-5 werknemers zzp 280.000 stageplaatsen, dat nu nog onvoldoende wordt benut. In onze regio, waar zo n 135.000 zzp ers en kleinbedrijven zijn gevestigd, is het percentage iets lager. In deze regio gaat het om een potentieel van circa 20.000 stageplaatsen. Hierbij gaat het om stagiairs uit alle opleidingsrichtingen en niveaus. Ondernemers met 2 tot 5 werkplekken zien vaker dan zzp ers kansen voor de inzet van stagiairs. Ruim 80% van de zzp ers geeft aan dat ze nog geen ervaring hebben met een stagiair. Voor het overige kleinbedrijf is dat ruim 50%. Bij 6% van de zzp ers en 15% van de overige kleinbedrijven werkte ten tijde van het onderzoek een stagiair. Belangstelling voor stagiairs Uit het onderzoek blijkt dat er vooral belangstelling is voor hbo/wo-bachelor stagiairs en stagiairs uit het mbo 3. Bedrijven met 2-5 werknemers hebben vaker behoefte aan stagiairs uit hbo/wo dan zzp ers. De ondernemers geven diverse redenen om gebruik te maken van de inzet van stagiairs. De meest genoemde zijn: jongeren opleiden en interesseren voor de eigen bedrijfstak; jongeren voorbereiden op de arbeidsmarkt; een stagiair levert verrassende ideeën op voor het bedrijf; een stagiair kan vrijgemaakt worden om een specifieke taak of opdracht uit te voeren; 0% 20% 40% 60% 80% 100% een stagiair brengt actuele kennis mee. Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief 3 Meerdere antwoorden mogelijk, waardoor de percentages 16 Groeikansen niet optellen tot 100%.

Belemmeringen bij inzet stagiairs De ondernemers voeren diverse belemmeringen aan voor de inzet van stagiairs. De meest genoemde zijn: de begeleiding en het overleg met de school kosten veel tijd; stagiaires passen niet in de bedrijfsvoering; risico dat de kwaliteit van het werk tegenvalt; er is een risico dat er onvoldoende werk is voor de stagiair; het is lastig om goede stagiairs te vinden. Interesse in stagiair naar opleidingsniveau wo-master hbo/wo-bachelor havo/vwo bovenbouw mbo Onderbouw havoo/vwo of vmbo-t Ondernemers met 2 tot 5 werkplekken noemen vooral de slechte begeleiding vanuit de scholen als belangrijke belemmering. Zzp ers geven vaker aan dat stagiairs niet in hun bedrijfsvoering passen. lbo/vmbo 0% 10% 20% 30% 40% 50% Interviews De tabel op de volgende pagina s vat de uitkomsten van de interviews samen. We spraken landelijke organisaties, regionale onderwijsinstellingen en de kenniscentra 4 waarvan bekend is dat ze kampen met een tekort aan werkervaringsplaatsen. Vooral het mbo kampt met tekorten. De interviews vonden daarom alleen op dit opleidingsniveau plaats. Focus lag verder op de sectoren waarin het kleinbedrijf sterk is vertegenwoordigd. 4 Er is gesproken met Fundeon, KC Handel, GOC, KOC, ECABO, Savantis en Calibris. Groeikansen 17

Knelpunt Kans Voorbeeld SBB Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Huidige regelgeving schrijft bij veel sectoren voor dat een erkend leerbedrijf alle werkprocessen voor een bepaalde kwalificatie moet uitvoeren. Kleinbedrijf en zzp ers in het bijzonder voldoen daar vaak niet aan als specialist op een bepaald vlak. Ruimte zoeken in de huidige regelgeving: erkennen op deelprocessen mogelijk maken. Dit is nu een discussiepunt tussen kenniscentra, scholen en bedrijfsleven. Mbo-instellingen Zadkine en Albeda College Om erkend te worden moet een bedrijf een getrainde begeleider ter beschikking stellen. Vooral voor zzp ers is het lastig voldoende tijd vrij te maken voor begeleiding op de werkplek en het volgen van de training. Er moet voldoende te leren zijn voor de student: voorkom dat studenten worden ingezet voor goedkope handjes zonder leereffect. Erken samenwerkende zzp ers als één stageof leerwerkplek: dan kunnen ze de begeleiding delen en is er ook voldoende werk voor de stagiair. Er zijn winkelstraten met enkele kleine winkeliers die gezamenlijk één praktijkopleider aanstelden voor de begeleiding van al hun studenten (KC Handel). Matching van de student en opleidingsplek gebeurt niet efficiënt genoeg. Er is geen incentive voor scholen om een netwerk met het kleinbedrijf op te bouwen als die niet erkend kunnen worden. Kleinbedrijf zou stages voor eerstejaars of studenten op niveau 1/2 kunnen bieden. Het wordt steeds moeilijker die studenten te plaatsen. Als er op deelprocessen en samenwerkingsverbanden erkend wordt, neemt het aantal stages bij kleinbedrijf toe en groeit de interesse vanuit scholen in het kleinbedrijf. 18 Groeikansen

Knelpunt Kans Voorbeeld JOB- Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs Er zijn te weinig stageplekken voor bepaalde opleidingen en de kwaliteit van de stages is soms onder de maat. Studenten voeren taken uit waarvoor ze niet zijn aangenomen. Het aantal stages neemt toe als erkenning van kleinbedrijf mogelijk is. Het is leerzaam voor studenten om het verschil te ervaren tussen werken in een groot en een klein bedrijf. Bij zzp ers leren ze ook nog eens veel over het ondernemerschap, een stap die veel mbo ers ambiëren. Er zijn strenge regels nodig om kwaliteit van stages te borgen. Kwaliteit staat echter los van de bedrijfsgrootte. MBO Raad Bedrijven weten niet dat ze bij een kenniscentrum moeten zijn voor erkenning. Ook weten ze vaak niet in welke opleidingsrichting zij een opleidingsplek kunnen bieden en welk kenniscentrum ze daarom kunnen benaderen. Betere informatievoorziening gericht op de doelgroep. De algemene modelregeling van SBB staat eigenlijk best veel toe. De beperkingen voor het kleinbedrijf zitten vooral in de aanvullende, vaak strenge, eisen die de kenniscentra opstellen voor erkenning van leerbedrijven in hun branches. Zowel onderwijs als bedrijfsleven geven aan dat deze eisen te streng zijn. De wens is uitgesproken om de vaak oude reglementen aan te passen. Onder andere op het erkennen van deelprocessen zodat stagiairs in meerdere stages het vak leren. Het onderwerp herziening kwalificatiestructuur staat in ieder geval op de agenda. Groeikansen 19

Knelpunt Kans Voorbeeld Stichting ZZP Nederland De commissies waarin de kwalificatiestructuur aan de orde komt bestaan vooral uit afvaardiging van traditionele sociale partners - werknemers- en werkgeversorganisaties. Zzp ers vallen onder geen van beide en zijn niet vertegenwoordigd in de overlegstructuur. Stichting ZZP Nederland sluit graag aan bij deze overleggen. Een stagiair begeleiden betekent een tijdsinvestering en een verlies aan declarabele uren. Het fiscale voordeel van het werken met stagiairs (afdracht vermindering loonbelasting ter compensatie van de investering) gaat niet op voor zzp ers. Zij hebben niemand in dienst waarvoor ze loonheffing betalen en dit voordeel op kunnen aftrekken. Als er een andere fiscale regeling komt, gekoppeld aan de stageovereenkomst, zou dat zzp ers kunnen stimuleren een stagiair in te zetten. Sectorale kenniscentra Voor studenten is het belangrijk in teamverband te leren werken. Het aantal bedrijfsverzamelpanden groeit. Het kleinbedrijf in een dergelijk pand werkt vaak al nauw samen en kan deze ervaring aan een student bieden. Creative Factory Rotterdam (GOC) Het is lastig voor scholen en kenniscentra om het contact te onderhouden met veel kleine bedrijven. Werk en contacten zijn niet langer behapbaar. De kenniscentra die veel met vakcolleges werken, hebben het makkelijker dan de kenniscentra waarvan de opleiding op grote mbo-instellingen wordt gegeven. Ook voor bedrijven zijn deze vakcolleges beter vindbaar. In Rotterdam loopt nu een discussie over het invoeren van meerdere vakcolleges. Grafisch Lyceum Rotterdam (GOC) 20 Groeikansen

Knelpunt Kans Voorbeeld Kleinbedrijf kan niet de volledige kwalificatie aanbieden aan een stagiair. Erkenning op deelprocessen met de aantekening dat de student elders de overige processen moet leren. Dit kan ook bij bedrijven zijn waar het stagebedrijf een specifieke taak uitbesteedt. Creatieve sector (GOC) en bouw (Fundeon) werken al op deze wijze. Werkplek voor stagiair is niet aanwezig en de ruimte is te klein om deze (tijdelijk) in te richten. Als er wel belang is vanuit de bedrijven om voldoende jongeren op te leiden, kunnen afspraken op brancheniveau een oplossing bieden. Alle leden dragen bij aan een gezamenlijk budget, waarbij de bedrijven met meer ruimte een vergoeding krijgen voor het aannemen van stagiairs ter compensatie van de investering in begeleiding. Project Stage Samenwerking Landelijke Huisartsen Vereniging, Calibris en Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten. Werkplek (thuis/ambulant) van zzp ers voldoet vaak niet aan strenge veiligheidseisen. Er bestaan grote verschillen in regelgeving tussen kenniscentra en opleidingsrichtingen. Door de economische crisis daalde het aantal leerwerkplekken in de bouw met 60% in 2 tot 3 jaar. Het stagepotentieel bij zzp ers staat daarom ook in de sector op de agenda, terwijl dat voorheen niet denkbaar was vanwege eisen aan werkplek en begeleiding. Expliciet meenemen van zzp ers in cao-beraad (Fundeon). In branches met veel zzp ers speelt mee dat zzp ers hun toekomstige concurrentie niet willen opleiden: er is geen arbeidsmarktbelang voor het inzetten van stagiairs. Zzp ers in de uiterlijke verzorging (KOC). Zzp ers kiezen er bewust voor geen personeel aan te nemen, dus ook geen studenten op een leerwerkbaan. Als leerlingen (BOL en BBL) bij een intermediair opleidingsbedrijf in dienst zijn is er met het leerbedrijf formeel geen dienstverband. De intermediaire Opleidingsbedrijven in de bouwsector (Fundeon). Inlenen via een samenwerkingsverband (Savantis). Een zzp er heeft onvoldoende (continuïteit van) werk voor een stage- of leerwerkplek. Erken samenwerkende zzp ers. Het aantal coöperaties van samenwerkende zzp ers groeit. Groeikansen 21

Conclusies Er is mogelijk een fors potentieel aan onbenutte stage- en leerwerkplekken bij zzp ers en kleinbedrijven terwijl het tekort aan werkervaringsplaatsen groeit. Dit potentieel is het grootst bij zzp ers: het kleinbedrijf met 2-5 werknemers biedt al opleidingsplekken aan en wordt ook beter benaderd door kenniscentra en scholen. Bovendien gaat het bij zzp ers om grotere aantallen. Vanwege de (groeiende) tekorten aan stageplaatsen onderzoeken sommige kenniscentra de potentie van stages bij zzp ers. Erkenning als leerbedrijf van - al dan niet samenwerkende - zzp ers en kleinbedrijven kan het aanbod van werkervaringsplaatsen vergroten. Kernbegrippen in de discussie zijn vakmanschap, veiligheid en werkplek, deskundige begeleiding en continuïteit van werkzaamheden. Zzp ers en kleinbedrijf kennen de mogelijkheden voor erkenning vaak onvoldoende en weten niet bij welk kenniscentrum ze moeten zijn. De informatievoorziening voor deze groep bedrijven kan gerichter. Zzp ers en kleinbedrijven moeten meer gaan samenwerken om sterk te staan in de markt van opleidingsplekken en mee te denken over de vernieuwing van de kwalificatiestructuur. Inlenen via samenwerkingsverbanden en opleidingsbedrijven verlaagt de drempel voor het inzetten van BBL-studenten bij zzp ers. Er is dan geen sprake van een formeel dienstverband bij de kleine zelfstandige. Deze optie kan grotere bekendheid krijgen bij zzp ers. De economische groei van zzp ers en kleinbedrijven kan toenemen, omdat leerlingen vaak blijven hangen als werknemer na hun bpv. Ook brengen leerlingen actuele kennis in vanuit hun opleiding. Stagelopen bij zzp ers en kleinbedrijven laat studenten beter kennismaken met het zelfstandig ondernemerschap. De sectorale kenniscentra hanteren voor een groot deel elk eigen regelgeving. Bij het verzamelen van slimme suggesties om het kleinbedrijf en zzp ers aan leerlingen te koppelen, kunnen de kenniscentra onderling veel van elkaar leren. 22 Groeikansen

Bijlage Begrippenlijst Beroepspraktijkvorming Studenten in het middelbaar beroepsonderwijs worden via stages en leerbanen opgeleid in de praktijk van een beroep. De zogenoemde beroepspraktijkvorming (bpv) is een verplicht onderdeel van iedere mbo-opleiding. Kenniscentra Nederland telt zeventien kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven. Zij werken sectoraal. De kenniscentra brengen onderwijs en bedrijfsleven bij elkaar en voeren binnen hun eigen sector de wettelijke taken uit. Zij zijn actief op vele terreinen zoals erkennen en begeleiden van leerbedrijven, onderhoud van de kwalificatiestructuur en het afstemmen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. JOB Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs: een organisatie die de belangen behartigt van alle mbo-studenten. Het bestuur bestaat uit jongeren uit het mbo. SBB Bedrijfsleven en beroepsonderwijs vormen de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). Samen werken ze aan thema s als kwalificatiestructuur, examens, beroepspraktijkvorming en opleidingsaanbod. Daarmee optimaliseert SBB de aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt. Met als doel: voldoende en deskundige vakmensen. MBO Raad De MBO Raad is de brancheorganisatie van de onderwijsinstellingen in het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Bij de MBO Raad zijn alle zeventig onderwijsinstellingen in de mbo-sector aangesloten. De MBO Raad behartigt de gemeenschappelijke belangen van de aangesloten leden, biedt diensten aan en onderneemt gezamenlijke activiteiten die samenhangen met deze belangenbehartiging. Colo-barometer Colo is de voorloper van SBB. De Barometer is daarmee nu een product van SBB. De Barometer laat zien hoe de beschikbaarheid van stages en leerbanen zich ontwikkelt en waar mogelijke knelpunten zijn. De Barometer schenkt ook altijd aandacht aan ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De SBB Barometer verschijnt ieder kwartaal. De laatste versie kunt u downloaden op www.kansopwerk.nl BBL en BOL BBL (Beroeps Begeleidende Leerweg) is meer op de praktijk gericht: een leerling is vooral werknemer (in dienstverband of samenwerkingsverband) en gaat daarnaast naar school. Een BOL (Beroeps Opleidende Leerweg) biedt meer theorie: een leerling is vooral op school, maar ervaart ook het werken in de praktijk door het lopen van een of meerdere stages. Groeikansen 23

Uitgever Kamer van Koophandel Rotterdam Ontwerp en opmaak Hollands Diep Design, Dordrecht Jaar van uitgave 2013 Meer informatie Kamer van Koophandel, Rianne van Loon, tel. 010 402 74 22 Meer weten? Ga naar www.kvk.nl/samengroeien010 24 Groeikansen