Preventie van type 2 diabetes bij volwassenen Kernboodschappen Uitgave januari 2016 www.diabetes.be
Diabetes mellitus Iemand met diabetes heeft een verhoogd bloedsuikergehalte omdat men niet voldoende insuline kan produceren of omdat het lichaam niet goed reageert op de geproduceerde insuline. Diabetes komt wereldwijd steeds vaker voor: o Wereldwijd: 2015: 1/11 volwassenen met diabetes (415 miljoen) 2040: 1/10 (642 miljoen) o Europa: 2015: 1/11 volwassenen met diabetes (59,8 miljoen) 2040: 1/10 (71,1 miljoen) o België: 2015: 1/12 volwassen met diabetes (543.000) 2040: 1/10 (673.000) Ongeveer 1/3 van de mensen met diabetes weet echter niet dat hij/zij de aandoening heeft. Vroegtijdige opsporing en behandeling van diabetes zijn essentieel om ernstige gevolgen en complicaties zoals oogaandoeningen, nierproblemen, hart- en vaatziekten, tot een minimum te beperken. o Diabetespatiënten hebben een 3 tot 4 maal hoger risico voor hart- en vaataandoeningen en 2/3 sterft hieraan. 23 maal hoger risico op blindheid. o Bij diabetespatiënten ontwikkelt 25% voetproblemen en men heeft een 15 maal hoger risico op amputaties. is er een verdubbeling van depressieve symptomen. o 1/3 van de nierdialyses wordt veroorzaakt door diabetes. o Bij gemiddeld 30% van de patiënten zijn bij diagnose reeds chronische complicaties aanwezig. Ook de mortaliteit is aanzienlijk hoger bij mensen met diabetes. o In 2015 stierf er wereldwijd elke 6 seconden iemand aan diabetes (5 miljoen doden). o In België waren er in 2015 4.300 overlijdens ten gevolge van diabetes. Diabetes heeft een substantiële economische impact op landen en op nationale gezondheidssystemen. o 12% van de wereldwijde gezondheidsuitgaven wordt aan diabetes besteed. o 7,4% van de Belgische gezondheidsuitgaven wordt aan diabetes besteed. Type 1 en type 2 diabetes zijn de twee meest voorkomende vormen van diabetes. Een tijdelijke vorm van diabetes die kan optreden in de zwangerschap is zwangerschapsdiabetes. Type 1 diabetes o ontstaat meestal bij kinderen of jongvolwassenen. o treft minder dan 10% van alle personen met diabetes. o is een auto-immuunziekte die leidt tot vernietiging van de insuline producerende cellen van de pancreas. o heeft een erfelijke factor, maar de echte uitlokkende factoren zijn nog niet goed begrepen. Type 2 diabetes o treedt vooral op vanaf 40 jaar. o komt voor bij meer dan 90% van de mensen met diabetes. o houdt, naast leeftijd en erfelijkheid, duidelijk verband met overgewicht en ongezonde leefstijl. o kan grotendeels worden voorkomen, in tegenstelling tot type 1 diabetes.
Risicofactoren voor type 2 diabetes Bij type 2 diabetes zijn er duidelijk een aantal risicofactoren aan te duiden. Type 2 diabetes kan in meer dan 80% van de gevallen aan overgewicht of obesitas worden toegeschreven. Het risico is het hoogst bij personen met een te grote buikomtrek (buikvet). Personen met het metabool syndroom hebben tot 5 maal meer kans op type 2 diabetes (= cluster van metabole risicofactoren voor cardiovasculaire aandoeningen: dikke buik, hoge bloeddruk, dyslipidemie). Onvoldoende lichaamsbeweging en een hoge mate van sedentair gedrag verhogen, onafhankelijk van andere risicofactoren, het diabetesrisico tot 60%. Een ongezonde voeding draagt in belangrijke mate bij tot het diabetesrisico. Enerzijds via het lichaamsgewicht maar er zijn ook specifieke voedingscomponenten die in verband kunnen worden gebracht met type 2 diabetes. Zowel passief als actief roken verhogen, onafhankelijk van andere risicofactoren, het diabetesrisico tussen de 30 en 60%. Prediabetes kan worden gezien als een voorstadium van type 2 diabetes met licht verhoogde bloedsuikerwaarden dat dikwijls onopgemerkt verloopt. Personen met prediabetes hebben een 5 tot 7 maal hoger diabetesrisico. Hoewel de evolutie van prediabetes naar type 2 diabetes niet bij iedereen op een uniforme manier verloopt, ontwikkelt 70% van de personen met prediabetes uiteindelijk diabetes. Ook tijdelijk verhoogde bloedwaarden tijdens de zwangerschap of n.a.v. een ziekenhuisopname verhogen het diabetesrisico 7,5 tot 5 maal. Er bestaat een rechtlijnig verband tussen leeftijd en type 2 diabetes. Meer dan 1 op 10 van de 65- plussers ontwikkelt diabetes. Tegenwoordig komt diabetes steeds op jongere leeftijd voor, het risico stijgt reeds vanaf 40 jaar. Type 2 diabetes bij één van de ouders, broers of zussen verhoogt het risico op type 2 diabetes. Ook in geval van diabetes in de 2 e graad (grootouders, ooms/tantes, neven/nichten) is het diabetesrisico verhoogd. Bepaalde etnische bevolkingsgroepen, zoals personen van (Zuid-)Aziatische, Turkse en Noord- Afrikaanse afkomst, zijn meer gevoelig om insulineresistentie en diabetes te ontwikkelen. Ook immigratie en de bijhorende leefstijlveranderingen hebben een effect op het diabetesrisico. Het belang van een gezonde leefstijl in de preventie van type 2 diabetes Sommige risicofactoren kan je niet veranderen, andere heb je echter wél in de hand. Door gezond te leven kan je type 2 diabetes voor meer dan de helft voorkomen. Voor type 1 diabetes is er geen verband met een ongezonde leefstijl.
Voldoende lichaamsbeweging en het beperken van sedentair gedrag Voldoende lichaamsbeweging en het beperken van het sedentair gedrag (langdurig stil zitten of liggen, met uitzondering van de dagelijkse slaapcyclus) dragen elk onafhankelijk bij tot een vermindering van het risico op type 2 diabetes. Lichaamsbeweging hoeft niet noodzakelijk van een hoge intensiteit te zijn. Het inbouwen van matig intensieve lichaamsbeweging in het dagelijkse leefpatroon, met een totaal van ongeveer 30 minuten per dag bovenop de dagdagelijkse activiteiten, zorgt bij volwassen reeds voor gezondheidsvoordelen en een duidelijke daling van het diabetesrisico tot 30%. Deze 30 minuten per dag kunnen ook verzameld worden doorheen de dag in blokken van 10 minuten beweging. Ook het beperken van het sedentair gedrag is, onafhankelijk van de mate van lichaamsbeweging, belangrijk om het risico op type 2 diabetes aan te pakken. Hierbij telt elke stap: kijk minder TV, wandel rond tijdens telefoneren of tijdens vergaderen, onderbreek regelmatig de tijd voor de pc, neem de trap i.p.v. de lift, parkeer de wagen iets verder De meest recente studies hebben aangetoond dat interval-wandeltrainingen of bewegen aan een hogere intensiteit een meerwaarde kunnen zijn in de preventie van type 2 diabetes bij hoogrisicopersonen (o.a. personen met prediabetes). Een dagelijkse gezonde en evenwichtige voeding Een dagelijkse gezonde en evenwichtige voeding draagt in belangrijke mate bij tot het verminderen van het risico om type 2 diabetes te ontwikkelen. Een groot deel van het effect van voeding op ontwikkeling van type 2 diabetes verloopt via het lichaamsgewicht. Soms wordt echter de aan- of afwezigheid van specifieke voedingsbestanddelen in verband gebracht met type 2 diabetes. Vooral het innemen van voldoende vezels (15g/1.000 kcal), het beperken van de vet- en verzadigd vetinname (respectievelijk minder dan 30 en 10% van de totale energie-inname) en het beperken van de totale energie-inname (vrouw: 2.000 kcal/dag en man: 2.500 kcal/dag) zijn belangrijk in de preventie van de ontwikkeling van type 2 diabetes. Een gezond lichaamsgewicht Een gezond lichaamsgewicht is zeer belangrijk voor het vermijden en/of uitstellen van type 2 diabetes. In geval van overgewicht is een daling van het lichaamsgewicht met 5% geassocieerd met een verminderd diabetesrisico van 69%. Een daling van het lichaamsgewicht tussen 2,5 en 5% reduceert het diabetesrisico met 28%. Stoppen met roken Stoppen met roken is belangrijk voor het vermijden en/of uitstellen van type 2 diabetes, onafhankelijk van een eventuele gewichtstoename die dikwijls wordt geassocieerd met rookstop.
Screening en vroegdetectie van type 2 diabetes In tegenstelling tot de persoon met type 1 diabetes heeft iemand met type 2 diabetes niet altijd heel uitgesproken symptomen (zoals dorst, vermageren, ). Door het sluimerende verloop wordt type 2 diabetes vaak jaren te laat ontdekt, terwijl er al heel wat schade kan zijn aangericht ter hoogte van weefsels of organen. Ongeveer 1/3 van de mensen met type 2 diabetes weet niet dat hij of zij de aandoening heeft. Daarnaast zijn er heel wat mensen die, zonder het te weten, een hoog risico lopen om type 2 diabetes te ontwikkelen. Vroegtijdige opsporing en correcte (preventieve) behandeling van diabetes is essentieel om type 2 diabetes en gerelateerde complicaties te voorkomen of uit te stellen. Voor een zinvolle screening is een nuchtere veneuze bloedafname door de (huis)arts noodzakelijk: o < 100 mg/dl: normale nuchtere glycemie o 100 mg/dl en < 126 mg/dl: gestoorde nuchtere glycemie o Vanaf 126 mg/dl: diabetes mellitus De Diabetes Liga staat niet achter het gebruik van de bloedglucose meter als screeningsmiddel. Het testen met een bloedglucosemeter (vingertest of capillaire glycemiemeting) is bedoeld voor mensen met diabetes als middel om aan zelfzorg te doen. Er is geen enkele evidentie dat het bijdraagt tot de preventie en vroegtijdige detectie van type 2 diabetes en kan dus ook niet als dusdanig worden voorgesteld.
Diabetes Liga vzw Ottergemsesteenweg 456 9000 Gent t 09 220 05 20 f 09 221 00 82 Diabetes Infolijn 0800 96 333 liga@diabetes.be www.diabetes.be