Wit goud Een mysterieuze groente die als een griezelig nachtdier in het donker leeft? Nee hoor, witloof is gewoon een Belgische lekkernij, met een wat ongewone manier van kweken. Witloof is een groente met witte blaadjes, waarvan het topje een heel klein beetje groen of geel kan zijn, en die een beetje bitter smaakt. Witloof wordt vooral in België, Frankrijk, Nederland en sommige delen van Duitsland gekweekt. Voor de rest van de wereld is witloof een echte delicatesse, die enkel in toprestaurants gebruikt wordt. Hoe wordt witloof geteeld? En hoe komt het dat het zo mooi wit blijft? En wat is de link tussen koffie en witloof? Veel vragen die we zo meteen zullen oplossen. Wist je dat?... witloof in België op nummer 2 staat bij de meest gegeten groenten? Nummer 1 is de tomaat.... witloof in Japan ongeveer 5 per stronkje kost? In een kilo witloof zitten gemiddeld 7 stronkjes. Bij ons kost 1 kg witloof ongeveer 1,5. Dit is ongeveer 0,2 per stronkje. Vraag Geef aan elke leerling een stukje witloof en laat het hen proeven. Witloof is een beetje bitter. Proeft iedereen dat? Kan iemand zeggen waar op je tong je deze bittere smaak proeft? De tong kan vier smaken onderscheiden en die smaakpapillen zitten op verschillende plaatsen. Daarom proeven we die smaken op verschillende plaatsen op onze tong. Probeer ook eens de andere smaken te ontdekken. Wat smaakt zout, zuur, zoet en waar proef je dat?
Kleurrijke start Witloof heb je niet van de ene dag op de andere. Het duurt minstens één jaar voor je een stronkje witloof op je bord hebt. Het zaad vormt een fel kleurenpalet. Die kleur waarschuwt ervoor dat de zaden niet eetbaar zijn. Ze zijn namelijk bespoten met een product om ze te beschermen tegen ziektes zoals schimmels. In het voorjaar begint de boer het land te bewerken. Het wordt bemest en in ruggen getrokken. Dat zijn net kleine, vierkante heuveltjes. Daarin wordt in mei het witloof gezaaid. Per rug staan er twee rijen wortels. Waarom moet dat in ruggen? Dan krijgt de boer rechtere wortels in de ideale dikte, tussen de 3 en 5 cm. Het is belangrijk om rechte wortels te hebben om ze dan later mooi naast elkaar recht te kunnen zetten. Zo gezegd... * Wie wil maaien, moet zaaien. =Wie iets wil bereiken, moet er iets voor willen doen. * Wat de boer niet kent, eet hij niet. =Negatief zijn over iets wat je niet kent. What s in a name? Witloof, witlof, endives de bruxelles, chicon (Frans), Belgian endive (Engels), Chicore (Duits), achicoria (Spaans), radicchio di Bruxelles (Italiaans), cykorie (Pools), hindibe (Turks)
Rug aan rug De plant kan een hele zomer rustig groeien. Af en toe moet de boer sproeien tegen ziekten en plagen, zodat de plant goed groeit. Tegen eind augustus heeft de plant mooie bladeren of loof, maar voor de boer is dat loof niet het belangrijkste. Het zijn de wortels die goed moeten groeien. De wortels zijn een opslagplaats van voedingsstoffen en reservestoffen. Als er niet veel voedingsstoffen in de wortel zitten, groeien er geen mooie witloofkropjes aan de wortel. En als de boer geen mooie kropjes heeft, kan hij die niet verkopen. Aan de slag! Zoek eens op van welke planten we de wortels opeten. Eén voorbeeld: radijsjes. Ken je er nog? Vraag Ken je het verschil tussen ziekten en plagen? Ziekten worden veroorzaakt door schimmels, virussen of bacteriën. Die tasten de plant aan zodat die ziek wordt. Plagen zijn aantastingen door insecten en andere dieren, die de plant bijvoorbeeld aanvreten. Bij de mensen is een verkoudheid een ziekte en zijn luizen een plaag. bloem en plant
Oogst op het veld Het is nu oktober. Het loof wordt afgesneden tot op 5 cm van de wortel. Er moet nog een beetje loof op staan, want vandaar uit groeit het witloof. Dat stukje loof wordt de kraag genoemd. Met een rooimachine worden de wortels uit de grond gehaald. Ze worden in een grote kiepwagen geladen en naar de boerderij gebracht. Op de boerderij worden de witloofwortels in een wortelsorteerder gegooid. Die heeft twee rollen, waar de wortels doorheen vallen. Op die manier kan de boer de grote en de kleine wortels van elkaar scheiden. De ideale wortelmaat is tussen de 3 en 5 cm doorsnede. Aan de slag! Ga aan de slag met allerlei wortels. Maak een plank of een stuk stevig karton met drie of vier ronde gaatjes in van verschillende afmetingen: 2,5 cm, 3 cm, 3,5 cm en 4 cm. Iedereen van de klas brengt een wortel mee. (Dit kunnen verschillende soorten zijn, bijvoorbeeld gewone wortels, radijzen, rapen,...) Met deze plank kun je de worteltjes per grootte sorteren. detail worteloogst
- 2 C
Wortel schieten? Koud kunstje! Tijd om even te rusten. Nadat de witloofwortels de hele zomer en een deel van de herfst de nodig energie uit de grond hebben gehaald, is het tijd om even te rusten. Dat hebben ze wel verdiend, want straks staat hen nog een grote taak te wachten. De gesorteerde wortels gaan in grote bakken. Dan is het slaaptijd en gaan ze de koelcel in. In de koelcel is het bitter koud: -2 C. De wortels blijven tussen de 10 dagen en 11 maanden rusten. Wanneer het tijd is om weer te groeien, worden de wortels uit de koelkast gehaald. Er zijn vroege en late witloofrassen. Vroege rassen kunnen al vanaf oktober geteeld worden, heel late rassen kunnen tot half augustus geteeld worden. Zo kan een witloofkweker bijna het hele jaar door vers witloof aanleveren. Zo gezegd... Verbind de spreuk met de juiste verklaring: * Rust roest. * Plannen in de koelkast stoppen. * Wortel schieten. * Dat is een koud kunstje. Wist je dat? Dat is gemakkelijk. Heel lang wachten. Niet werken of bezig zijn maakt lui. Plannen uitstellen.... er ook roodloof bestaat? De toppen van roodloof zijn rood in plaats van geel/ groen.
Wakker worden en in tafel! De tijd is gekomen om weer aan de slag te gaan. Twee dagen voor ze weer in actie moeten schieten, worden de wortels uit de koelcel gehaald. Ze moeten nu ontdooien en voorzichtig opwarmen tot ongeveer 10 C. Voor ze aan de slag moeten, worden de kraag en de wortelpunt bijgesneden. De wortels worden in grote bakken gelegd met de kraag omhoog. Het is belangrijk dat zoveel mogelijk wortels van gelijke grootte zijn. Daarom wordt de wortelpunt bijgesneden. De kleinere wortels worden aan de buitenkant gestoken. Het in bakken steken van de wortels heet intafelen. Dan gaan de wortels de forcerie binnen. Aan de slag! Eenvoudig lekker: witloof met garnaaltjes Wat heb je nodig voor 4 personen? 1 witloofstronkje 200 g garnalen 1 gekookt ei een beetje bieslook een beetje mayonaise Hoe ga je te werk? - Trek de blaadjes van de witloofstronk los. - Hak het ei in stukjes. - Hak het bieslook fijn. - Doe de garnalen, het ei en het bieslook in een kom en meng er de mayonaise bij. - Vul de blaadjes met het garnalenmengsel. Smakelijk!
Forse forcerie De forcerie is de plaats waar de torens met tafels staan waarin het witloof wordt geteeld. Er staan zes bakken boven elkaar, maar dat kunnen er ook meer zijn. Dat hangt van de kweker af. Van bovenaf wordt er water in de bakken gegoten. De wortels staan zo n 5 tot 10 cm onder water. Omdat er telkens water bijgegoten wordt, stroomt het water er de hele tijd van de ene bak/tafel naar de andere. Het water is geen gewoon water. De eerste vier dagen loopt er regenwater door de bakken, na vier dagen worden er meer voedingsstoffen toegevoegd. De kropjes groeien 21 dagen. Daarna worden ze geoogst. Tijdens de groei en de oogst mogen ze bijna niet met licht in contact komen. Als je witloof in het licht laat groeien, worden de bladeren namelijk groen. Dan heb je groenloof in plaats van witloof. dag 1, dag 10, dag 21 Wist je dat?... de witloofwortels in de forcerie gedwongen of geforceerd worden om te groeien? Vandaar het woordje forcerie. Hoelang zou het duren voor witloof groen wordt? Neem een wortel met een krop apart en zet die in water en in het licht. Zie je hem groen worden? groeien op water Proef eens van het groenloof. Lekker? Het smaakt nogal bitter, vandaar dat witloof zo wit/geel mogelijk moet zijn.
Van boer tot bord Vraag Na 21 dagen groei is het tijd om het witloof te oogsten. De tafels worden van elkaar gehaald. De wortels worden eruit gehaald en een voor een in de oogstmachine gestopt. Die snijdt de krop van de wortel. De kropjes worden schoongemaakt; de buitenste bladeren worden er afgescheurd. Het witloof wordt stuk voor stuk in veilingbakken gelegd. In de bakken ligt blauw plastic, dat dient om het licht tegen te houden. Per laag witloof komt er ook een vel paars papier om ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk licht bij het witloof kan komen. Als de bak vol is, wordt er een plastic vel over getrokken en worden de bakken gestapeld. De bakken met witloof zijn nu klaar om naar de veiling te gaan. Daar wordt het witloof verkocht aan de groothandel, die ze naar de supermarkt brengt. Daar kopen wij het witloof. Thuis komt het in een lekker gerechtje op ons bord terecht. wegen Inpakken en wegwezen naar de veiling Aan de slag! Maak een (foto)collage van allerlei soorten wortels. Welke ondergrondse groenten staan er allemaal op ons menu? Reken eens uit: 4 rijen met in elke rij 3 torens van 6 tafels. Hoeveel kilo witloof kun je oogsten als je weet dat elke tafel 50 kg witloof opbrengt? Kun je nog andere rekenoefeningen maken?
Culturele verschillen Witloof kun je op twee manieren kweken. Je kunt de wortels intafelen en laten groeien op water (hydrocultuur) of je kunt ze in de grond steken en in de aarde laten groeien (grondwitloof). Hydrocultuur wordt het meest van al toegepast bij het kweken van witloof. Maar in de streek rond Brussel, waar witloof oorspronkelijk vandaan komt, wordt witloof meestal in de grond geteeld. Bij grondwitloof worden de wortels niet ingetafeld, maar in de grond gelegd. In de grond is er een put gemaakt die even diep en breed is als een tafel in de hydrocultuur. De wortels worden erin gelegd met de kraag omhoog. Daarop wordt een laag aarde gestrooid. Daarbovenop komt nog een doek ter afdekking, maar het kan ook een laag stro of jute zijn. Ook dit witloof is na 21 dagen oogstklaar. Aan de slag! Zoek eens de streekproducten uit jouw streek op. Een voorbeeld is de hop uit Poperinge. Wist je dat?... grondwitloof een streekproduct is? Enkel het grondwitloof dat in Vlaams-Brabant groeit en aan de eisen voldoet, mag een Europees streeklabel hebben. Grondwitloof dat in Vlaanderen gekweekt is, is een Vlaams streekproduct. (www.grondwitloof.be) met de voeten in het water Europees label Vlaams label
HAA twee OOH Water is belangrijk voor hydrocultuur. Zonder water is er zelfs geen sprake van hydrocultuur. Vaak wordt er regenwater gebruikt, maar dat verschilt van boerderij tot boerderij. 21 dagen lang loopt het water van de bovenste tafel naar onder en weer terug. In het water zitten meststoffen of voedingsstoffen, die ervoor zorgen dat de wortels genoeg energie hebben om kropjes witloof te laten groeien. Na die 21 dagen wordt het water opgevangen en via een zandfilter gefilterd. Alle vuil wordt eruit gehaald. Het water wordt weer verder gepompt om het opnieuw door de bakken te laten lopen. Wist je dat?... hydro water betekent in het Grieks? Maak zelf een zandfilter. Wat heb je nodig? twee bokalen zand (rijnzand of wit zand) een champignonbakje een trechter een koffiefilter vuil water uit een plas of beek. Aan de slag! Hoe ga je te werk? Zet het champignonbakje op de bokaal en prik er gaatjes in, binnen de opening van de bokaal. Maak de gaatjes niet te groot, zodat het zand er niet uitvalt. Doe het zand in het bakje en zet dit op de bokaal. Giet het vuile water erin en laat het er langzaam uitlopen. Zet de trechter op de andere bokaal en doe het filterzakje in de trechter. Giet het gefilterde water in de trechter. Vergelijk het water met kraantjeswater, water uit de plas en regenwater uit een ton. Welk water is het helderst? waterinstallatie
Bron: CAG
Chique cichorei Al heel lang geleden, in de 16de eeuw, werd cichorei voor het eerst in de geschiedenisboeken vermeld. Het was toen een geneesmiddel en een groente. Na verloop van tijd werd de cichoreiwortel gebruikt om er een soort thee van te maken die op koffie leek. Het werd de koffie van de armen. Nu nog zijn er oma s en opa s die cichorei bij de koffie doen. Cichorei werd geteeld net als witloof, maar de wortels werden in kelders gelegd. Volgens de legende zou in de streek van Vlaams-Brabant een zekere Jan Brammers rond 1830 zijn cichoreiwortelen in de kelder afgedekt hebben met wat aarde. Omdat hij toen door een oorlog moest wegvluchten, liet hij alles achter. Toen hij echter terugkwam en in de kelder op zoek ging naar zijn cichorei, ontdekte hij de witte kropjes. Of dit verhaal waar is of niet, dat is een andere vraag. Wat we wel zeker weten, is dat witloof een Belgische uitvinding is. Nu wordt witloof niet meer met cichoreiwortels gekweekt, maar met familie van die wortel. bron: CAG Aan de slag! Maak koffie van cichorei die je in de winkel koopt. Als je wilt, kun je ze alle twee eens proeven: cichoreikoffie en echte koffie. Proef jij het verschil? Aan de slag! Kun jij een leuk cichoreiversje maken? Of een limerick die begint met een van deze zinnen: Een teler van witloof uit Lier Er was eens het witloof van Jantje Een zekere Pieter at witloof
Witloofcyclus Stap 1: De boer begint de grond in het voorjaar te ploegen, te eggen en ruggen te trekken om dan in mei te kunnen zaaien. Het zaaien gebeurt vaak door een loonwerker die in dienst van de boer het witloof gaat zaaien. Stap2: Na het zaaien in mei hebben de wortels en de bladeren de tijd om de hele zomer goed te groeien. De boer komt regelmatig op controle om te kijken of er geen ziekten of plagen zijn. Zieke of aangetaste wortels geven slecht witloof, dus dat kan de boer missen als kiespijn. Stap 3: Herfst, het is tijd om de wortels te oogsten. In oktober trekken ze met man en macht naar de akkers. Met een machine worden de bladen afgesneden en met een andere machine worden alle wortels gerooid. Alle wortels komen via een transportband van de rooimachine in een grote bak terecht. Stap 4: Na de oogst worden de wortels in een koelcel gezet waar ze mogen rusten bij een temperatuur van -2 C. Wanneer de boer ze nodig heeft, haalt hij ze er uit. Het kan dus zijn dat de wortels 10 dagen tot 11 maanden in de koelcel zitten. Stap 5: Tijd voor de wortels om te werken. Nadat ze ontdooid zijn, worden de wortels in grote bakken rechtop gezet. Dit heet intafelen. De wortels worden in de donkere groeicellen geplaatst. Bij de start is het er meer dan 20 graden, maar als de groei te snel gaat wordt die verlaagt naar ongeveer 16 C. Stap 6: In 21 dagen groeien er uit de wortels lekkere kropjes witloof. De wortels zitten constant in het water. Bij dat water worden voedingsstoffen bijgevoegd zodat de witloofkropjes goed en mooi groeien. Stap 7: Na 21 dagen is het tijd om het witloof te oogsten. Een medewerker legt de wortels in een handige machine die de kropjes van de wortels snijdt. Via een transportband gaan ze naar een plaats waar andere medewerkers van de boer met de hand de kropjes kuisen,wegen en in bakjes leggen. In die bakjes ligt een blauwe plastic en tussen de rijen witloof ligt blauwachtig papier. Dit dient om het licht zo veel mogelijk tegen te houden, want anders wordt het witloof groen. Het witloof is klaar voor de veiling. Stap 8: Op de veiling wordt het witloof via de veilingklok verkocht aan de handelaars.