Leerlijn OJW Domein NATUUR EN TECHNIEK Inleiding Het leergebied Oriëntatie op Jezelf en de Wereld (OJW) bestaat uit de domeinen aardrijkskunde, geschiedenis en natuuronderwijs. Vanuit deze drie dimensies is de wereld om de jonge mens heen goed te ervaren, te ontdekken en te beschrijven. Voor de duidelijkheid zijn deze drie domeinen los van elkaar beschreven. In het leermateriaal dat ontwikkeld moet worden, zullen deze drie domeinen, waar mogelijk, in samenhang gepresenteerd worden. Natuur en techniek Waarom het vak natuur en techniek in het onderwijs? Het leerplan stelt zich tot doel inzicht te verschaffen in de verschijnselen en problemen die voorkomen in de leefomgeving van kinderen. De kinderen leren dat ze in de wisselwerking die bestaat tussen mens en milieu bijdragen aan de bevordering van een duurzame samenleving. Hierbij leren ze keuzes maken voor duurzaam handelen, waarbij ze de bereidheid vertonen om op een rechtvaardige en verantwoordelijke manier met het milieu om te gaan. Tevens leren ze relaties aangaan met anderen waarbij ze respect voor zichzelf en anderen kunnen opbrengen. Wetenschap en technologie en daarmee de maatschappij ontwikkelen zich zo snel dat een bepaald stuk feitenkennis slechts gedurende korte tijd toepasbaar is. Nieuwe problemen vereisen nieuwe kennis en inzichten die op dat moment ontwikkeld moeten worden en vragen om een kritische en creatieve denk- en werkwijze van kinderen. Natuur en techniek kunnen we onderverdelen in natuurwetenschappen, gezondheid en welzijn (basic life skills) en technologie. Bij het onderdeel natuurwetenschappen ontwikkelen ze hun interesses in en kennis van het leven, het materiaal en de psychische wereld. Het stelt leerlingen in staat belangrijke vaardigheden te ontwikkelen om creatief en inventief te zijn en volwassenen te verrassen met hun kennis. Met gezondheid en welzijn wordt beoogd kennis, vaardigheden en houdingen te ontwikkelen waardoor leerlingen mentaal, emotioneel, sociaal en psychisch weerbaar zijn, nu en in de toekomst. Bij technologie leren leerlingen bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het gebruik. Het stelt leerlingen in staat om ontwerpen voor technische problemen te ontwikkelen, deze te gebruiken en te evalueren. SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 1
Hoe is het vak natuur en techniek gestructureerd? Op speelse manier komen leerlingen in aanraking met relevante concepten die betrekking hebben op planten, mensen, dieren, voorwerpen en verschijnselen in hun omgeving. Om de leerlingen de dingen in hun omgeving te laten waarderen en respecteren, en om hen er inzicht en samenhang in te laten ontwikkelen worden onderwerpen op systematische wijze onder hun aandacht gebracht. Daarbij wordt gebruik gemaakt van verschillende onderwijsleerstrategieën: onderzoeken, ontwerpen en keuzes maken, waardoor leerlingen verschillende denk- en werkwijzen toe passen. Vaardigheden die hierdoor worden ontwikkeld zijn o.a. kritisch denken, keuzes maken, observeren, oplossingen bedenken, schriftelijk en mondeling communiceren, voorspellen, experimenten opzetten en uitvoeren, resultaten interpreteren en overzichtelijk maken, conclusies trekken en verslag uitbrengen. Leerlingen kunnen op verschillende manieren onderzoek uitvoeren: beschrijvend, vergelijkend en experimenteel. De denk- en werkwijzen die ze daarbij ontwikkelen zijn onder meer vorm-functie denken, ecologisch denken, evolutionair denken, systeemdenken en causaal denken. Ze leren informatie verzamelen uit bronnen, observaties en metingen uit experimenten, die ze vervolgens (ook mathematisch en rekenkundig) verwerken tot mondelinge en/of schriftelijke producten en/of presentaties. SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 2
LEVENDE NATUUR mens, plant, dier, bouw, groei, ontwikkeling, vormfunctie, stofwisseling, soort kunnen de planten en dieren in hun directe omgeving herkennen, onderscheiden en bewonderen kunnen planten en dieren in hun directe omgeving kunnen onderlinge relaties tussen planten, dieren en de mens en uiteenzetten kunnen verschillen en overeenkomsten tussen planten en dieren kunnen de verschillende onderdelen van planten, dieren en de mens onderscheiden en kunnen de relatie tussen vorm en functie van (delen van) planten en dieren herkennen en verklaren kunnen de ontkieming van het zaad (ontwikkeling en groei) in eenvoudige onderzoekjes observeren kunnen vertellen dat in alle organismen levensprocessen voorkomen en overeenkomsten en verschillen uiteenzetten kunnen aangeven dat er in de plant stoffen worden opgenomen, afgegeven, opgeslagen en dat vloeistoffen worden getransporteerd kunnen het nut uitleggen van planten voor de mens kunnen aangeven wat de verschillende plantendelen betekenen voor de mens leren observeren en onderscheiden leren classificeren naar een soort kunnen op basis van onderzoek conclusies trekken leren analyseren en onderzoeken tonen bewondering voor de levende natuur tonen bewondering en waardering voor de levende natuur kunnen de schoonheid van de levende natuur waarderen vanwege de betekenis die ze heeft voor de mens dragen zorg en hebben respect voor planten en dieren dragen zorg en hebben respect voor planten en dieren dragen zorg en hebben respect voor planten en dieren SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 3
voeding, energie, evenwicht, voedingsmiddel, gezondheid, groei, ontwikkeling kunnen de verschillende eetmomenten van de dag kunnen hun eigen voedingspatroon in kaart brengen kunnen mogelijke barrières identificeren voor het toepassen van een gezond eetpatroon en alternatieven bedenken ontdekken dat voeding belangrijk is om te groeien en goed te functioneren kunnen de vier verschillende voedselgroepen herkennen en de oorsprong van voedingsmiddelen beschrijven kunnen uiteenzetten dat er voor een gezond leven evenwicht moet zijn in energieopname en energieverbruik kunnen de relatie van gezonde voeding en gezondheid uiteenzetten erkennen dat gezond eten en voldoende bewegen essentieel zijn voor een gezond leven Luikje Luikje voortplanting Natuurlied Als afronding van de les waarin de leerlingen samen nagedacht hebben over de zorg voor planten en dieren krijgen ze de opdracht om een tekst van vier regels voor een lied te schrijven waarin hun waardering voor de natuur tot uitdrukking wordt gebracht. Als melodie voor het lied kan een bestaande lied gebruikt worden, of de muziekjuf/ -meester kan zelf een melodie maken. Eet gezond Leerlingen discussiëren over eetgewoonten van verschillende bevolkingsgroepen. Ze leggen relaties met een gezonde leefstijl. Ook worden ze bewust van het belang van beweging als onderdeel van een gezonde leefstijl. kunnen verschillende vormen van vruchten en zaden onderscheiden en kunnen het verband leggen tussen de vorm van zaden en de wijze van verspreiding SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 4
kunnen vertellen dat planten groeien uit zaad en zich op andere wijze vermeerderen (uit andere plantendelen zoals bol, wortelstok) kunnen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting onderscheiden en in beeld brengen kunnen de geslachtelijke voortplanting bij planten uiteenzetten en toepassen kunnen ongeslachtelijke en geslachtelijke voortplanting vergelijken en onderzoeken kunnen de groei en ontwikkeling van planten onderzoeken kunnen verschillende vormen van voortplanting bij planten demonstreren, onderzoeken (groei observeren en in diagrammen weergeven) en er over rapporteren kunnen eenvoudige onderzoeksvaardigheden beoefenen en conclusies trekken over voortplanting bij planten kunnen vertellen dat dieren paren om jongen te krijgen en de jongen kunnen verschillende vormen van voortplanting bij dieren beschrijven kunnen voortplanting (en groei en ontwikkeling) bij organismen beschrijven en relateren aan het in stand houden van de soort kunnen de voortplanting van de mens omschrijven kunnen de voortplanting van de mens beschrijven gedrag, relaties, seksuele vorming kunnen verschillen en overeenkomsten tussen jongens en meisjes beschrijven kunnen veranderingen van het lichaam en het gedrag in de puberteit identificeren kunnen strategieën ontwikkelen om met veranderingen in de puberteit om te gaan SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 5
kunnen relaties tussen emoties en gedrag van mensen herkennen verkennen persoonlijke ervaringen, houdingen en gevoel over de rollen van jongens en meisjes kunnen communiceren over seksuele vraagstukken met andere leeftijdgenoten en andere personen en de emoties die daarbij een rol spelen met hen bespreken kunnen risicogedrag in relatie tot het oplopen van HIV, baarmoederhalskanker en andere Soa's identificeren respecteren en waarderen eigen keuzen en die van anderen met betrekking tot sociale rollen in de maatschappij en kunnen dit op een heldere en eerlijke manier verwoorden kunnen de eigen capaciteit evalueren om intieme seksuele relaties aan te gaan kunnen de invloed van persoonlijke overtuigingen, de media, geld, technologie en entertainment op vroege seksuele betrokkenheid analyseren kunnen het gebruik van strategieën voor het herkennen en managen van seksuele gevoelens en gedrag tonen kunnen vaardigheden ontwikkelen om risicogedrag m.b.t. hun reproductieve gezondheid te verminderen SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 6
Luikje ziekte, hygiëne, zintuigen, ademhaling, vertering, bloed en bloedvaten, hormonen, spierstelsel, skelet, bacteriën Dit is mijn keuze In de lessen over seksualiteit is gediscussieerd over zelfwaardering en keuzes maken. Als afsluiting van deze lessenserie krijgen de leerlingen de opdracht om een kort liefdesverhaal te schrijven waarin zelfwaardering en keuzes maken tot uiting gebracht moeten worden. De verhalen worden samengevoegd en leerlingen kunnen elkaars verhaal lezen. ontwikkelen van belangstelling voor het eigen lichaam kunnen hun lichaam op hygiënisch verantwoorde wijze verzorgen kunnen de verschillende zintuigen ontwikkelen van belangstelling voor het eigen lichaam kunnen hun lichaam zelfstandig verzorgen kunnen functies van bloedvatstelsel, ademhalingsstelsel en verteringsstelsel beschrijven kunnen de rol en het nut van bacteriën en hun schadelijke en nuttige effecten uiteenzetten kunnen eigenschappen van zintuigen vergelijken en de werking ervan uiteenzetten leren eigen verantwoordelijkheid te nemen voor de lichamelijke gezondheid kunnen vorm, werking en functie van verteringsstelsel, ademhalingsstelsel en bloedvatstelsel en beschrijven en hun samenhang uiteenzetten kunnen de manier beschrijven waarop het lichaam zich door middel van antistoffen beschermt tegen antigenen en de relatie tussen antigenen en antistoffen uiteenzetten kunnen de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigen en hormoonstelsel toelichten en afleiden welke rol ze spelen op het gedrag van de mens SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 7
kunnen beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en in- en uitwendige prikkels kunnen de delen die van belang zijn voor stevigheid en beweging noemen en hun samenhang verklaren veiligheid, regel, bescherming, ziekte kunnen gevaarlijke situaties herkennen en beschrijven en waar van toepassing opruimen kunnen gevaarlijke stoffen in huis herkennen en er met in achtneming van veiligheidsregels mee omgaan ontwikkelen de houding om gebruiksaanwijzingen en bijsluiters van producten en medicijnen te lezen en er naar te handelen kunnen op de juiste wijze gereedschappen hanteren en tonen de bereidheid om dat te doen kunnen motiveren en beargumenteren dat de eigen veiligheid in eerste instantie de eigen verantwoordelijkheid is kunnen functies van gereedschappen in huis beschrijven en potentiële gevaren bij het verkeerd hanteren identificeren kunnen in gevaarlijke situaties keuzen maken om zich te beschermen kunnen vertellen welk water ze kunnen gebruiken om te drinken, te eten en om zich te wassen kunnen vertellen over de noodzaak van schoon water kunnen stilstaand water in verband brengen met ziekten kunnen op een verantwoorde en veilige manier omgaan met water kunnen op een verantwoorde en veilige manier omgaan met water kunnen een waterproject uitvoeren rekening houdend met verschillende vakinhouden en hun waardering geven voor een schone en veilige omgeving SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 8
waarderen een schone en veilige omgeving kunnen onder leeftijdgenoten pleiten voor een schoon milieu voor eigen welzijn kunnen pleiten voor een gezond milieu op school-, gemeenschaps- en nationaal niveau regel, veiligheid, gedrag kunnen demonstreren hoe veilig deel te nemen aan het verkeer als voetganger kunnen basisverkeersregels uitleggen en topassen tonen zich bereid om zich te houden aan verkeersregels in het belang van eigen en andermans veiligheid kunnen veilig gedrag in voeren vaartuigen beschrijven en ernaar handelen kunnen de relatie tussen verkeersregels en veilig verkeer uitleggen en tonen zich bereid om zich te houden aan verkeersregels in het belang van eigen en andermans veiligheid handelen naar verkeerswetten i.v.m. het deelnemen aan het verkeer beïnvloeding, verslaving kunnen de intentie uitspreken om verslavende middelen (drugs, alcohol, tabak) af te wijzen kunnen verslavende middelen classificeren en de nadelen van die middelen beschrijven kunnen een afwijzende houding demonstreren tegen misbruik van verslavende middelen kunnen de invloed van peer pressure op eigen gedrag onderkennen kunnen negatieve peer pressure onderscheiden van positieve SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 9
MILIEU duurzaamheid, milieu kunnen de eigen leeromgeving verfraaien en er waardering voor ontwikkelen verzorgen hun directe omgeving (thuis, op school) kunnen herkennen van manieren waarop menselijk gedrag het milieu beïnvloedt (bijvoorbeeld zwerfafval) kunnen aangeven dat er een relatie is tussen een gezond en duurzaam milieu en de levenskwaliteit op school en in de gemeenschap demonstreren verantwoordelijkheid om het milieu gezond te houden voor zichzelf, familie, school en gemeenschap kunnen met behulp van de stappen van probleem oplossen een specifiek milieuprobleem analyseren en voorstellen doen om het op te lossen kunnen onderzoeken wat de samenhang is tussen overstromingen, afvalverwerking en gezondheidsproblemen kunnen het begrip duurzaamheid uiteenzetten en bedreigingen van een duurzaam milieu identificeren en daar mogelijke oplossingen voor bedenken kunnen veerkrachtigheid demonstreren om de effecten van milieurampen (overstromingen) te verkleinen kunnen beredeneren dat milieuproblemen kunnen leiden tot het verstoren van het biologisch evenwicht en dat hierdoor de instandhouding van soorten wordt bedreigd kunnen milieuwetten beschrijven en er de implicaties voor hen als burgers van afleiden kunnen met behulp van de stappen van probleem oplossen een specifiek milieuprobleem analyseren en voorstellen doen om het op te lossen SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 10
kunnen een kritische houding aannemen over ingrijpen in het milieu (thuis, op school, in de gemeenschap) biodiversiteit Luikje kunnen verschillende organismen in de eigen omgeving (erf, tuin, berm) aanwijzen, herkennen, en ordenen naar een of meerdere eigenschappen Rijk aan planten kunnen de diversiteit aan organismen (plantenrijk en dierenrijk) categoriseren op basis van specifieke kenmerken kunnen eenvoudige voedselrelaties tussen verschillende organismen identificeren en beschrijven kunnen verschillende ecosystemen herkennen en analyseren op hun (functionele) biodiversiteit in relatie tot de aanwezige a-biotische factoren kunnen de samenhang tussen verschillende organismen aan de hand van kringlopen en voedselketens identificeren, beschrijven en bewonderen De leerlingen hebben in een vorige les van planten uit hun eigen leefwereld de verschillende onderdelen onderzocht. Als vervolg hierop heeft de leerkracht een ouder uitgenodigd die planten heeft meegebracht die een geneeskrachtige werking hebben. De ouder vertelt over de geneeskrachtige werking van de meegebrachte planten, en welke onderdelen de geneeskrachtige werking hebben. De kinderen kunnen hun eigen beleving en ervaring met dergelijke planten vertellen. SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 11
NIET-LEVENDE NATUUR lucht, water, bodem, grond, klei, zand, energievorm, energiebron, vervuiling Luikje Luikje herkennen verschillende soorten grond en kunnen de verschillen ertussen verwoorden Kringloop van water kunnen de zon als energiebron omschrijven voor de natuurlijke levensprocessen kunnen de waterkringloop beschrijven kunnen verschillende soorten grond onderzoeken op korrelgrootte en doorlaatbaarheid en kunnen het voorkomen van grondsoorten verklaren kunnen de samenstelling van lucht opnoemen (bijvoorbeeld: er is meer stikstof dan zuurstof) kunnen uiteenzetten wat het belang van waterkrachtenergie is voor de mens en de werking ervan uitleggen kunnen uitleggen dat in de bodem verschillende mineralen voorkomen, die als energiebron kunnen dienen kunnen uitleggen hoe water-, lucht- en bodemverontreiniging ontstaan en het onderlinge verband uitleggen Tijdens de les over de kringloop van water wordt er een kookproef gedemonstreerd waarbij het verdampen en condenseren ervaren wordt en de leerlingen zelf conclusies over het verdampen en condenseren mogen trekken. Daarna wordt de relatie met de kringloop van water in de natuur gelegd. Ecosystemen Bij aardrijkskunde leren de leerlingen waar de zwampen liggen met behulp van thematische kaarten. Ook kunnen ze uitzoeken welke beroepen de bevolking in de omgeving van de zwampen uitoefenen en welke relatie dat heeft met het voorkomen van planten en dieren in de zwampen. Bij natuuronderwijs kunnen de leerlingen gaan onderzoeken welke planten en dieren in de zwampen voorkomen, wat hun onderlinge relaties zijn en wat de betekenis is voor de (beroeps-)bevolking. SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 12
heelal, zon, maan, planeten, schaduw, zonnestelsel, aardas kunnen aarde, zon, sterren en vormen van de maan onderscheiden kunnen vertellen dat de aarde om haar eigen as draait en rond de zon kunnen planeten en soorten satellieten onderscheiden en erover vertellen kunnen vertellen dat de aarde en de zon een bolvorm hebben kunnen vertellen dat de zon licht geeft en aarde en maan licht ontvangen van de zon kunnen de maanstanden verklaren kunnen de afwisseling van dag en nacht verklaren kunnen de seizoenen verklaren kunnen door onderzoek een relatie leggen tussen de schaduwlengte en zonnestand kunnen het zonnestelsel beschrijven SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 13
TECHNOLOGIE EN WETENSCHAP techniek kunnen producten uit hun omgeving onderzoeken en de gebruikte materialen kennen de materialen en gereedschappen die nodig zijn voor het bouwen van een product kunnen producten uit hun omgeving onderzoeken op de relatie tussen vorm en functie kunnen de relatie tussen vorm en functie van producten verklaren en beoordelen op stevigheid van de gebruikte constructie(s) en verbinding(en) kunnen functionerende bouwwerken maken met behulp van materialen in de bouwhoek kunnen een product op schaal ontwerpen en uitvoeren op basis van een specifiek eisenpakket kunnen een werkend product ontwerpen op basis van een specifiek eisenpakket kunnen eenvoudige constructies maken naar eigen idee en met zelfgebouwd materiaal kunnen voor de verschillende materialen de juiste verbinding kiezen en hun keus beargumenteren een product (naar opdracht of eigen keuze) ontwerpen, construeren en demonstreren SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 14
NATUURKUNDIGE VERSCHIJNSELEN kracht, zinken en drijven ontwikkelen nieuwsgierigheid voor natuurkundige verschijnselen in hun omgeving ontwikkelen nieuwsgierigheid voor natuurkundige verschijnselen in hun omgeving ontwikkelen nieuwsgierigheid voor de begrippen achter natuurkundige verschijnselen in hun omgeving kunnen drijvende, zwevende en gezonken voorwerpen categoriseren kunnen samen met andere leerlingen drijvende voorwerpen ontwerpen en construeren herkennen verschillende soorten krachten kunnen druk en kracht uitrekenen van voorwerpen in een vloeistof kunnen het begrip dichtheid onderzoeken kunnen uiteenzetten wat er gebeurt in evenwichtssituaties licht ontdekken eigenschappen van het verschijnsel licht bijvoorbeeld met behulp van spiegels en lenzen kunnen enkele eigenschappen van het begrip licht omschrijven kunnen het begrip licht uiteenzetten en eigenschappen kunnen met behulp van eenvoudige onderzoekjes schaduwvorming en lichtbreking demonstreren en met verschillende soorten lenzen beelden bepalen SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 15
kunnen vertellen dat licht een rol speelt in medische beroepen kunnen uiteenzetten hoe licht een rol speelt in medische beroepen geluid kunnen geluidsbronnen noemen kunnen enkele eigenschappen van het begrip geluid omschrijven kunnen het begrip geluid uiteenzetten en eigenschappen kunnen vertellen dat geluid een rol speelt in beroepen zoals mijnbouw en visserij kunnen uiteenzetten hoe geluid een rol speelt in beroepen zoals mijnbouw en visserij Luikje Natuurkunde in beroepen Natuurkundige verschijnselen zijn abstracte begrippen. Om de belangstelling van kinderen voor beroepen waarin van deze verschijnselen worden toegepast te stimuleren, kunnen bedrijfsbezoeken worden georganiseerd en video's worden getoond tijdens de les. De leerkracht of de leerlingen kunnen ook een expert uitnodigen die over zijn beroep komt vertellen, of ze interviewen de expert in zijn bedrijf. stoffen, materie, fasen (gas, vloeistof, vaste stof), elementen, vorm-functie kunnen twee toestanden waarin stoffen voorkomen (vaste stof en vloeistof) kunnen de drie toestanden waarin stoffen voorkomen (gas, vloeistof, vaste stof) kunnen verschillende vloeistofen gaswetten toepassen kunnen demonstreren hoe stoffen van de ene toestand overgaan in de andere toestand door een stof te verwarmen kunnen uitleggen dat stoffen bij het verwarmen uitzetten, smelten, verdampen SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 16
kunnen uitleggen dat voor het afkoelen warmte moet worden afgevoerd van een voorwerp en dat voor het verwarmen warmte moet worden toegevoerd kunnen met behulp van het molecuulbegrip gedrag van materiaal onder verschillende omstandigheden (temperatuur, druk) verklaren kunnen het verschil tussen verwarming en verbranding uitleggen kunnen soorten materialen in hun directe omgeving kunnen een relatie leggen tussen de werking en de vorm van het materiaal kunnen materialen beschrijven aan de hand van het begrip molecuul kunnen omschrijven wat met elementen wordt bedoeld en vertellen dat ze worden gerangschikt in een periodiek systeem kunnen voor hen relevante elementen kunnen uitleggen dat er zuivere en onzuivere stoffen bestaan elektriciteit kunnen vertellen waar elektriciteit hun huis binnenkomt en waarvoor ze het gebruiken kunnen van draden, batterijen en schakelaars een circuit bouwen ten behoeve van geluid, beweging of licht kunnen voor producten elektrische schakelingen ontwerpen en bouwen met draden van verschillende materialen SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 17
kunnen in elektrische circuits berekeningen maken van stroomsterkte, spanning, vermogen en elektrische warmte gaan zuinig om met elektriciteit energie, energiebronnen, energievormen kennen verschillende energiebronnen kunnen uitleggen wat energie is en waarvoor het wordt gebruikt kunnen uitleggen hoe de ene energievorm wordt omgezet in de andere vorm tonen bereidheid om zuinig om te gaan met energie doorzien de mogelijkheden en voor- en nadelen van alternatieve energiebronnen Luikje Bananenboot Nadat de leerlingen in de natuuronderwijsles ervaring hebben opgedaan met zinken en drijven, krijgen ze in de tekenles de opdracht een ontwerptekening van een boot te schetsen. De boot moet ten minste twee bananen kunnen dragen. Als het ontwerp is goedgekeurd door de leraar en medeleerlingen kunnen leerlingen in de handarbeidles van kosteloos materiaal de boot volgens het ontwerp op schaal bouwen. SLO Leerlijnen Oriëntatie op Jezelf en op de Wereld (OJW) Natuur en Techniek 250311 18