GEVAARLIJKE EN ZELFS WAARDELOZE STAATSOBLIGATIES Profiteren van de komende crisis.. Technische analyses WORDT EEN BETERE BELEGGER Herken & voorkom overmoed Verder in deze uitgave: Introductie GannTrader Index Trading Systemen Economische indicatoren 1
In dit nummer: Technische analyse O.a. AEX, Cycli, Gann, EWP GannTrader Index Trading System introductie Fundamentele analyse Een groot ongeluk dreigt Aanbieding Brains & Analysis 5 6 14 Beste belegger, H ierbij een nieuw nummer van het dikgevulde gratis magazine GannTrader, waarin we enkele verassende en vernieuwde analyses voor u hebben opgenomen. Zo zal onze fundamentele analist Ype Schaap voor u de volgende crisis aan de horizon beschrijven en u een viertal manieren voorleggen om hiervan te profiteren. Daarnaast treft u in deze uitgave een artikel over overmoed aan, een erg schadelijke beleggerskwaal. nieuwe Naast dit GannTrader Magazine hebben we ook een website en forum om onze abonnees nog beter op de hoogte te houden. Naast meer informatie over GannTrader treft u op onze website ook artikelen aan van onze columnisten. Onze website vindt u op GannTrader.org. Economische indicatoren WaveRider aanbieding Psychologie 15 17 Het herkennen van overmoed 18 GannTrader De Zon, de Maan & Uw Beleggingen aanbieding 22 Disclaimer 23 Meer producten van GannTrader 24 Om, samen met u, te vieren dat we een nieuwe website lanceren, hebben we een eenmalig proefabonnement op alle producten van Gann- Trader. Dit proefabonnement loopt 30 dagen, en wordt niet stilzwijgend of automatisch verlengd. Zo kunt u eens rustig kennismaken met onze uitgebreide wekelijkse analyserapporten. Het Brains & Analysis of WaveRider proefabonnement hebt u al voor 29 euro, en het proefabonnement op Zon, Maan & Uw Beleggingen kost 25 euro. Op onze site kunt u hierover meer informatie vinden en u aanmelden. Als klap op de vuurpijl kunt u zich ook aanmelden voor een gratis kennismaking tot 1 januari 2011 op ons nieuwe produkt GannTrader Index Trading Systemen. Op pagina 5 treft u meer informatie over dit (uitermate) winstgevende systeem aan. Veel leesplezier toegewenst en succes met uw beleggingen, Jan van Gemeren Copyright: Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. Jan van Gemeren is een ex-vermogensbeheerder met een jarenlange ervaringen op een verscheidenheid aan financiële markten, en richtte GannTrader op om particuliere beleggers te helpen betere beleggingsbeslissingen te maken. Hij is te bereiken op info@ganntrader.nl. 2
Technische analyse Brains & Analysis bevat elke week uitgebreide technische analyses van de belangrijke indices (AEX, DAX, S&P 500), commodities (Goud, olie), intermarket relative strength analyses, en meer. Onderstaande analyse stond in Brains & Analysis van 21 september. AEX Dag Destijds (21 september) schreven we het volgende aan onze Brains & Analysis abonnee s: Afgelopen week verwachtten we een rommelig koersverloop en per saldo een duidelijke daling. Rommelig was het zeker maar geen duidelijke daling (slechts 0,10%). Wel zagen we een top op 13 september (top 5 golf) maar de daling zette niet door. Afgelopen vrijdag kregen we een sterk koerspatroon signaal voor een korte termijn trendomkeer in de vorm van een Hook reversal. In de DAX zagen we zelfs een nog significanter 3
omkeerpatroon ( key reversal ). Ook in de DtOsc zien we een krachtig verkoopsignaal (negatieve divergentie en crossing). De cycli waren vorige week duidelijk verstoord (Basel 3 en optie- expiratie) maar hierdoor kan de daling die we begin deze week verwachten nogal fel zijn. We voorspellen deze week minimaal een daling tot 329,80 maar meer aannemelijk is de range 324-327. De negatieve cycli kan aanhouden tot maximaal 23 september daarna zijn we alert op een positieve draai. Lange termijn beleggers kunnen van deze koerszwakte gebruik maken om longposities op te bouwen anticiperend op een stijging de komende maanden met als uiteindelijk koersdoel eind dit jaar 360/380 (stoploss verhoogd tot 323, was 317). 4
GannTrader Index Trading Systemen GannTrader Index Trading Systemen is een nieuwe service van GannTrader, welke u in staat stelt om eenvoudig en emotieloos te handelen op de AEX, DAX, S&P 500 en Goud. Ter introductie van deze nieuwe service kunt u deze vrijblijvend en geheel gratis de signalen ontvangen tot 1 januari 2011 Het Index Trading System is gebaseerd op een uitgebreide test van meer dan 30 jaar aan koershistorie, en bewezen succesvol gebleken. De portefeuille waarmee wordt gewerkt is maximaal 10.000,-; klein genoeg om het een toegankelijke strategie te laten zijn, maar groot genoeg om te spreiden over meerdere posities. Het automatisch gegeneerde signaal wordt elke avond verstuurd rond 21.30, zodat u tijdens de (werk)dag niet continu de beurs en uw email inbox in de gaten hoeft te houden. Het GannTrader Index Trading System (1980-2010) De belangrijkste voordelen van het Index Trading System nog eens op een rijtje: Volkomen emotieloos handelen, Hooguit 5 minuten per dag, Overdag handelen is niet nodig. 1x per dag een signaal. Duidelijke signalen waarbij altijd het instapniveau en de stoploss wordt meegegeven, Hoog rendement. Uitgaande van een portefeuille van 10.000,- was het resultaat over deze 30 jarige periode (pessimistisch berekend) netto 329.500,-: jaarlijks rond de 100% rendement! Optimistisch berekend was er zelfs een resultaat van netto 421.500,-: jaarlijks rond de 138% rendement. Wilt u meer weten over dit systeem? Klik hier om de uitgebreide handleiding en resultaten te bekijken. Nieuwsgierig geworden? Hieronder staat de aanmeldprocedure Zodra u ingelogd bent in uw persoonlijke GannTrader account ( www.ganntraderorg/cms ) gaat u naar bestellen en vinkt Index Trading Systemen GRATIS proefabonnement tot 1 januari 2011 aan en klikt op bestellen. U bent dan automatisch tot eind van dit jaar gratis geabonneerd op Index Trading Systemen. Vergeet niet de uitgebreide handleiding te lezen Klik hier 5
Brains & Analysis bevat elke week een uitgebreide fundamentele analyse, waarmee we op een originele en verhelderende manier een blik werpen op de macro-economische ontwikkelingen. De onderstaande analyse stond op 6 september in Brains & Analysis. Een groot ongeluk dreigt W anhopig worden CB s (Centrale Bankiers, red.) er van, want het lukt maar niet om het economisch tij te keren. Toch hebben Japan en recent de VS zelfs al de drukpersen laten rollen en daar grote sommen waardeloos geld mee in omloop kunnen brengen door met dit waardeloze geld (?) staatsobligaties op te kopen. Maar niets helpt, de patiënt wil maar niet ziek (geldontwaarding) worden. Inflatie-doktors genoeg, maar geen inflatiepatiënten op het spreekuur laat staan een patiënt die doodziek is. Maar wat Brains & Analysis in dit artikel wil beschrijven is een situatie die dreigt te gaan ontstaan zonder dat daar de CB s zelf het allerlaatste tikje voor hebben gegeven, en waar geldontwaarding wel in één keer aan de orde is. De actuele situatie is voor de meeste economen zo helder als glas, in de huidige omstandigheden zal geldontwaarding niet gaan ontstaan omdat; De bezettingsgraad van de industrie ver onder het maximum ligt, en dus is er een continue prijsdruk is, De schulden bij consumenten te hoog zijn waardoor consumptie moet worden uitgesteld en eerst aan schuldenafbouw gewerkt dient te worden. De overheden nemen overigens hun stimulerende rol zeer serieus, maar nadat in eerdere slechte tijden flink gestimuleerd werd en de staatsschulden opliepen, zijn er tijdens de laatste jaren van onstuimige groei (tot 2007) nergens buffers aangelegd om een appeltje voor de dorst te creëren. Overheden leefden alsof er nooit meer een nieuwe dag zou komen en konden zich niet voorstellen dat er ooit nog een buffer nodig zou zijn. Immers, de eeuwigdurende groei van de economie was aangebroken door de globalisering. Maar niets duurt een eeuwigheid zeker niet als in het kapitalisme de onderpanden, waar kredieten op verstrekt zijn, in waarde dalen. Alarmbellen Zelfs brothers in crime, zoals wij het IMF best durven te noemen want ook zij waarschuwde 6
nooit toen het nodig was, beginnen nu toch heel angstig te worden en wijzen met beschuldigende vingers naar oude vrienden. De schulden bij overheden (maar ook particulieren) hebben zulke astronomische waarden aangenomen dat het steeds meer de vraag wordt voor het IMF of wij hier nog wel ooit uit gaan komen. Jazeker komen wij hier uit, en daar komen we verderop in dit artikel nog op terug. Het IMF begint zich dus in te dekken door te stellen dat er geen overdreven angst moet zijn voor een bankroet van landen (de zalvende taal) maar dat sommige landen wel het randje hebben opgezocht of zelfs daarover heen zijn gegaan als het de staatsschuld betreft. De gemiddelde staatsschuld in de G20 is in 2 jaar tijd van 78% tot 97% van het GDP gestegen in 2009, en zal verder stijgen tot 115% in 2015. Sommige landen uit de G20 zitten zelfs nu al in de problemen. Italië en Japan hebben een groot probleem en moeten worden geplaatst in het rijtje van landen als Griekenland en Hoelang zal het nog duren voordat beleggers zich realiseren dat de naarstig gekochte staatsobligaties levensgevaarlijk (VS & VK) of zelfs waardeloos (Griekenland) zijn? Portugal. Maar het probleem wordt groter want in het lijstje van accidents waiting to happen plaatst het IMF naast Ierland en IJsland ook mastodonten als de VS en UK. Het IMF wil nu gezegd hebben dat het niet verder kan op de manier zoals we nu bezig zijn want als we geen discipline betrachten zal de staatschulden van de G7-landen in 2030 zijn opgelopen tot 200% en in 2050 tot 440% van het GDP. Ingrijpen dus volgens het IMF. Naar de oorsprong van de huidige ellende Goed is om te weten hoe we ooit in deze economische bende terecht zijn gekomen. Sorry mister president! De oorzaak van de kredietcrisis ligt in de VS en wel in de regelgeving die geïmplementeerd werd al voor Clinton president werd, en die eiste dat de zwakste in de Amerikaanse samenleving een kans moesten krijgen op de woningmarkt en dat iedereen dus kon gaan meeprofiteren van de American Dream. Toen banken 20 jaar geleden aangaven weinig te zien in het vertrekken van hypotheken aan vooral kansloze Afro-Amerikanen en Hispanos werd hen deze plicht tot hypotheek- 7 Daar waar de rentevergoeding op Duitse 10 jarige staatsobligaties slechts 2.354% is, is dit tarief op Spaanse obligaties 5.529% en op Griekse obligaties maar liefst 11.322%. (Bron: Bloomberg.com) Hoewel het Europese Noodfonds al geruime tijd uit het nieuws is gebleven, lijkt het niet onwaarschijnlijk dat dit fonds binnenkort wordt aangesproken door Griekenland en andere zwakke broeders in de EU.
verstrekking opgelegd door de Amerikaanse overheid als voorwaarden bij fusies en overnames. Miljarden en nog eens miljarden werden gereserveerd want Amerikaanse banken gingen er in eerste instantie vanuit dat er enorme verliezen zouden worden geleden op deze vorm van hypotheekverstrekking, totdat S&P en Moody s bereid bleken om tegen een forse betaling de hoogste vorm van kredietwaardigheid te verstrekken aan obligaties waarin zeer grote aantallen van deze rommel-hypotheken waren verzameld. De ellende was geboren want nu bleken deze hypotheken verkoopbaar door hun creditrating en kochten onze banken en pensioenfondsen massaal deze rotzooi op om daar mooie rendementen mee te scoren. Maar men vergat één ding: het waren hypotheken verstrekt aan de minst bedeelden waarin wij belegden. In 2005 en 2006 begonnen de eerste intelligente beleggers in te zien dat dit fout zou gaan, vroeg of laat zou dit gaan eindigen: daar hoefde je geen raketgeleerde voor te zijn om dat te kunnen bedenken. Toch bedachten slechts weinigen banken en pensioenfondsen dit, en dus werden er uiteindelijk megaverliezen geleden en kwamen slechts enkele beleggers ongeschonden of zelfs winstgevend uit deze ellende. De kredietcrisis was begonnen, want er bleek dus risico te schuilen in allerlei vormen van krediet en de creditrating bleek vaak een gekochte maskering van een wanproduct te zijn. We hadden ons laten beetnemen met iets waarvan we in den beginnen wisten dat het niet goed kon gaan, u weet wel die kredietverstrekking aan die al 20 jaar werkloze Amerikaan, maar toch trapten we erin. De geschiedenis herhaalt zich altijd Tot onze grote ontsteltenis trapt nu de beleggingsgemeenschap in de volgende val door nu massaal staatsobligaties van wankelende overheden op te kopen, en ook dat gaat weer veel ellende opleveren. Nu het kwantitatief verruimen gestart is en (de FED kocht in een groot jaar tijd al voor 1.400mrd obligaties met waardeloos geld) en de omvang alleen maar toe zal gaan nemen gaat dat problemen opleveren nu de oplossing uitblijft. U weet ook dat er misschien wel crisisbonussen aan Amerikaanse gezinnen worden uitgedeeld en dit ook weer zal plaatsvinden met waardeloos versgedrukt geld. Hoe slim moet een mens dan zijn om te weten dat dit ook helemaal van de rails gaat lopen? Blokkeer uw ideeën niet door uit te sluiten dat soevereine overheden nooit failliet kunnen gaan. 8
Al honderden keren sneuvelden valuta s omdat een land failliet ging. Toch wordt elke dag massaal door beleggers geïnvesteerd in staatsobligaties en of het nu Spanje, Italië, Griekenland, Engeland of de VS betreft als uitgever, altijd zijn er weer beleggers die deze obligaties graag opkopen. Veel van de kopers in staatsobligaties zijn overigens (failliete) banken die via de CB s goedkoop geld lenen en dat uitzetten in hoger renderende staatsobligaties. Niets mis mee want faillieter dan failliet kun je toch niet gaan, dus gewoon lekker doen zouden wij zo zeggen tegen deze bankdirecteuren. Maar hoe kan een bezitter van cash nu Amerikaanse, Engelse en Portugese staatsobligaties kopen? Wie wil een dubieuze debiteur nu voor 5 jaar financieren tegen 1.37% zoals dat vorige week gebeurde tijdens de laatste 5- jaars staatslening in de VS. Beleggers zullen dan wijzen naar het rendement in Japan dat recent 0.4% noteerde voor 10 jarige Japanse staatsobligaties waardoor er dus misschien nog wel koerspotentie in de obligaties zou kunnen zitten. Dom, dommer, domst; anders kunnen wij het niet omschrijven. Wij dachten dat er nu wel geleerd was met die rommel-hypotheken maar nee hoor we gaan een paar jaar later gewoon verder met rommel-staatsobligaties. Bijltjesdag Brains & Analysis vraagt zich af hoelang het nog zal duren voordat beleggers zich gaan realiseren wat zij aan het kopen zijn geweest in de laatste jaren. Levensgevaarlijke staatsobligaties (VS & UK) of zelfs waardeloze staatsobligaties (Griekenland) met een minimale rentevergoeding die op geen enkele manier het risico compenseert. Er zal binnen zeer afzienbare termijn (binnen 12 maanden) volgens Brains & Analysis afgerekend gaan worden door grote intelligente en moedige (wie is de eerste?) beleggers die zullen gaan starten met het massaal overboord gooien van deze rommelobligaties. De eerste verkoopgolf van Amerikaanse staatsobligaties zal in de VS wel weer opgekocht gaan worden door de FED en in Engeland zal de Bank of England de grote opkoper zijn maar ook CB s zijn op de knieën te krijgen, vraag maar aan George Soros. Natuurlijk hebben CB s het voordeel dat zij tijdens het spel de spelregels kunnen veranderen, maar wij denken dat het letterlijk een bijltjesdag gaat worden die hooguit met één of twee dagen verlengd kan worden, en dan zullen de obligatiemarkten van verschillende landen er bij liggen als slagvelden bezaaid met lijken en kapotgeschoten oorlogs- 9
tuig. Brains & Analysis gaat meer en meer uit van een situatie, omdat de CB s het tij nu niet hebben weten te keren en de geldontwaarding niet vanzelf voorzichtig op gang komt, waarbij in een zeer kort tijdsbestek de markt zich zal realiseren dat ze een zeepbel heeft opgeblazen door te beleggen in levensgevaarlijk en misschien wel waardeloos staatspapier. De paniek zal groot zijn als door de eerste verkoopgolven koersen onder druk komen te staan en de rendementen extreem hard op gaan lopen. Afgelopen week (begin september, red.) maakten we al zo n dag mee waar we konden zien dat de obligatiemarkt een enorme tik kan krijgen zonder dat er een expliciete reden te vinden is. De verkoopdruk op die ene dag kan heel goed komen van een groep beleggers die ook de mening is toegedaan die wij zijn toegedaan, en dat is dat de obligatiemarkten in het Westen verworden zijn tot een zeepbel die hoe dan ook uiteen zal gaan spatten. De gevolgen van zo n dag van afrekening zal verstrekkende gevolgen hebben want alle misstanden zullen volop in de schijnwerpers komen. Het kwantitatief verruimen zal in één keer gezien gaan worden als een ontoelaatbare verdunning van de zuiverheid en dus waarde van het geld en de beleggers zullen massaal afscheid willen nemen van staatsobligaties van landen die zich bezig hebben gehouden met verdunning van geld. Ook zal direct duidelijk worden dat er in veel overheden enorme deburenrisico s schuilen waardoor ook daar afscheid zal worden genomen van oude rendementen en dus nieuwe en reëlere vergoedingen voor het risico zullen worden gevraagd. Kortom: de rente zal hard gaan oplopen door de enorme verkoopdruk en per direct zal de geldontwaarding geboren worden. Heftige geldontwaarding Door de ontwikkelingen op bijltjesdag en de dagen daarna zullen heel veel, zo niet alle beleggers, zich realiseren dat papiergeld door de verdunning (kwantitatief verruimen) eigenlijk al zijn vertrouwen en dus waarde kan verliezen en dus zal de beleggergemeenschap, maar ook overheden, op zoek gaan naar nieuwe parkeerplekken voor de overtollige cash. De meest primitieve gedachten dat geld eigenlijk niets anders is dan een schaars goed waar een zekere ruilverhouding aan verbonden is zal weer gaan opleven en beleggers zullen besluiten het zwakke papiergeld te verruilen voor waardevolle en schaarse grondstoffen. Dat sommige overheden nu al bezig zijn met het ruilen 10
van papiergeld naar echt geld (dus grondstoffen) zien we in de beweging die de overheid van China maakt en die met overheidsreserves (ver boven de $2.000mrd) op zoek gaat naar bedrijven die deze grondstoffen bezitten en daar vervolgens een bod op uitbrengt. Dus bijltjesdag zal een enorme vraag naar allerlei grondstoffen laten ontstaan waardoor prijsexplosie mogelijk zijn. Een olieprijs van $80 naar $120 in één dag tijd is in dit scenario niet ondenkbaar en dus zullen de prijzen aan de pomp direct oplopen. Maar ook rijst en aluminium, graan en goud en wat u maar ook kan bedenken zal sterk oplopen in prijs, waardoor de consument meer moet betalen voor producten en per direct is de geldontwaarding onderdeel van onze maatschappij. Conclusie en mogelijke actie Het door ons geschetste scenario is realistisch omdat de huidige politiek van de CB s niet werkt, maar kan nog een korte tijd op zich laten wachten. Misschien maken we inderdaad nog een rondje verruimen mee waarmee weer wat banken of zelfs particulieren gered kunnen worden, en bij dat laatste denken wij aan een crisisbonus van $10.000 (of meer) per gezin. Toch zal op enig moment een groep van beleggers stellen dat genoeg genoeg is (omdat nog niets heeft gewerkt), en dat het risico op geen enkele manier meer in verhouding staat tot de vergoeding. De eerste verkoopgolf zal gevolgd worden door een volgende en koersen van staatsobligaties van zwakke landen (wij noemden ze al eerder, en Nederland en Duitsland staan daar dus niet bij) zullen imploderen en de reacties daarop zijn duidelijk. De ingestorte obligatiemarkten zullen de rendementen tot 10-15% laten stijgen in zeer korte tijd, en de geldontwaarding heeft direct toegeslagen na de prijsexplosie van vooral schaarse grondstoffen. Veel beleggers zullen veel zo niet alles kunnen verliezen op zo n dag van afrekening. Echter zonder al te veel risico op rendementsverlies kan nu geanticipeerd gaan worden op een verwachting dat het niet onaannemelijk is om zo n dag van afrekening mee te gaan maken. Wat kunt u kopen, omdat verkopen geen optie is omdat u dan hoogstwaarschijnlijk met uw cash getroffen zult gaan worden door de geldontwaarding. 1. U dient bezit te hebben of te krijgen in goud en of zilver. Zilver is relatief goedkoop t.o.v. goud en zou mogelijk daardoor dus zelfs harder kunnen gaan stijgen. Dat goud een wapen 11
is tegen geldontwaarding weet bijna iedere belegger, maar nu zelfs de geldontwaarding ontbreekt stijgt de prijs van goud en zilver al, dus dat kan alleen maar beter als ons scenario uitkomt. Als u direct goud te lastig vindt dan kunt u de fysieke ZKB Goud ETF en mogelijk zullen ook sommige beleggers opteren voor de hefboom via derivaten waarbij u via een call uw verlies kan maximaliseren en uw winst ongelimiteerd kan zijn. 2. Grondstoffen zullen enorm fors stijgen en dus kunt u besluiten een deel in een grondstoffenfonds te beleggen. Het dubbele aan zo n grondstoffonds is dat het een geschikte belegging is voor een economie die enorm groeit maar dus ook een goede belegging lijkt op het moment dat de obligatiemarkten imploderen en valuta s een belangrijk deel van hun waarde verliezen 3. Waar wij u voor moeten waarschuwen is dat u geen enkele vastrentende staatsobligatie mag bezitten van een wankele overheid, maar daarbij moeten wij u wel wijzen op het feit dat er solide landen zijn die staatsobligaties hebben uitgegeven die een correctie op de geldontwaarding laten plaatsvinden. Deze obligaties (ons idee is vooral te kijken naar een dergelijke obligatie van de Duitse overheid) zijn gekoppeld aan een inflatie-index (HICP) en laten de nominale waarde van de obligatie daarmee bewegen. Mocht deflatie ontstaan dan kan de nominale waarde ook dalen, echter nooit tot onder de 100% op moment van aflossing. Uw directe rendement is momenteel zeer laag op zo n lening (0.6% bij de 1.75% infl. Linked Bundesanl 09/20 isin DE0001030526) maar bij geldontwaarding is dit een prachtig instrument om uw koopkracht in stand te houden. Een prachtige belegging zou ook een beleggingsfonds kunnen zijn die belegd in dit soort inflatiecorrigerende obligaties, echter deze fondsen beleggen in een mandje waardoor u volgens de index voor ongeveer 52% in Frankrijk bent belegd en voor 33% in Italië, en dat zijn landen waar u niet in gevonden wilt worden op de dag van afrekening. 4. Als u het net als wij aannemelijk vindt dat de VS het middelpunt van ons scenario zal zijn, dan zal dus de rente in de VS zeer sterk gaan oplopen. Een turbo short op de Amerikaanse T-note future (10 jaar) zou dus een goed instrument kunnen zijn. Met een hefboom van ruim 14 is de T-Note future Turbo Short 129.10 (NL0009537836) een turbo die werkt als de rente flink gaat stijgen in de VS. U kunt 12
een veiligere variant kiezen (s/l 134.20) die u meer ruimte geeft omdat het scenario nog op zich kan laten wachten en nieuwe ronden van QE de rente opnieuw naar beneden kunnen brengen en dus de future zal laten stijgen. Kortom, met een turbo short op de T-note future kunt u profiteren van een stijgende rente in de VS. Vele van u zullen echter ook direct denken dat onroerend goed direct zal exploderen in waarde, maar dat is niet zo. Met enige vertraging zal onroerend goed pas duurder worden omdat vooral de eerste levensbehoeften vervult moeten worden, en die zullen tijdens de start van een plotselinge geldontwaarding het grootste deel van de aandacht (en vooral cash) vragen. Pas na enige tijd zal het besef komen dat alle goederen uiteindelijk duurder worden, zelfs uw prachtige huis. Aandelen zullen heel wisselend reageren op de plotse geldontwaarding. Kasrijke ondernemingen zullen midscheeps worden getroffen en ook grote grondstofverbruikers (auto-industrie) hebben het aanvankelijk zeer lastig. Vooral bedrijven met bezittingen in grondstoffen zullen de winnaars zijn en dan moet men denken aan goudmijnen (Barrick, Canada) en oliebedrijven (Royal Dutch Shell). Pas later zullen meer bedrijven baat krijgen van de algemene geldontwaarding. Ons scenario is extreem maar niet ondenkbaar. Duidelijk is dat we er de laatste 50 jaar niet slimmer op zijn geworden door allemaal naar de universiteit te gaan. Risico s blijven aanwezig al denken sommige modellen en dus de ontwerpers dat risico s altijd te vermijden zijn, iets wat pertinent niet waar is. Het besef van een gemaakte fout komt plotseling en dat risico loopt de gemiddelde obligatiebelegger in vele landen, en de gevolgen kunnen heftig zijn en zullen zich in zeer korte tijd voltrekken met een extreme beweging dus als gevolg. Spreken wij de waarheid? Wij weten het niet, maar wat wij wel weten is dat de afgelopen 10 jaar tweemaal een ballonnetje werd opgeblazen op de aandelenbeurzen en dat Westerse indices daardoor ook tweemaal een neerwaartse correctie meemaakten van 50% waardoor nu bijna de gehele groep van babyboomers aangeslagen in de touwen hangt. Sluit niets uit zouden wij willen zeggen, maar ga uit van wat logisch is, en dat is volgens ons dat u niet uw geld moet uitlenen aan een wankelende debiteur (VS) voor een periode van 5 jaar tegen nog geen 1.4%. Dat is een ongeluk dat gaat gebeuren en daar hoeft u alleen maar op te wachten. Wij hebben u met dit artikel proberen te verduidelijken wat er gebeurd als dat ongeluk plaats vindt. 13
Brains & Analysis aanbieding Brains & Analysis is een uitgebreid, wekelijks rapport met veel waardevolle informatie. Naast een rapport elk weekend ontvang u ook een midweeks rapport waarin de meest recente koersontwikkelingen beschreven. Hiernaast krijgt u toegang tot ons forum voor direct contact met analisten voor vragen en opmerkingen. Uw beleggingssucces is ons succes! Testimonials van onze abonnee s: Indien iemand mij zegt dat hij een beursniveau kan voorspellen evenals op welke datum dat dit zal gebeuren dan was ik geneigd om dit lachend weg te blazen. Maar sinds enkele maanden ben ik absoluut verwonderd dat uw technieken werken. Chris Met een abonnement op Brains & Analysis bent u verzekerd van: Elk weekend de nieuwste Brains & Analysis, een uitgebreid analyserapport rond de 30 pagina s met aandacht voor geavanceerde technische analyse, diepgaande macro -economische en fundamentele analyses, psychologie en recente marktontwikkelingen, Elke woensdag een midweeks rapport met de meest recente technische analyses, Email alerts bij bijzondere koersbewegingen die direct worden geanalyseerd, Uitgebreide aandacht voor educatie over money management en andere trading aspecten, Toegang tot het GannTrader Forum, met gemiddeld 3 keer per week korte updates en de mogelijkheid direct in contact te treden met onze columnisten en analisten. Profiteer nu van onze introductieaanbieding: Wat een cijferwerk zeg, proficiat. Hier is werk en kennis ingekropen, ik ben onder de indruk. Alec Ieder weekend kijk ik uit naar je betrouwbare visie die met kop en schouders (waar kennen we dat patroon van?) boven de andere visies uitsteekt. Wim Dank voor je visie op de beurs.. heb er zeer goed aan verdiend..mijn complimenten! Jorg Een proefabonnement op Brains & Analysis van 30 dagen voor maar 29,-. Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. BA en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. "Human nature never changes and that is why prices swing from the one extreme level to the other. People get too hopeful and optimistic when prices are high. Then when prices reach extreme low, they get too blue, too pessimistic and over-sell." W.D. Gann 14
Economisch overzicht Brains & Analysis geeft u elke week, naast een diepgaande fundamentele analyse ook een globaal overzicht van belangrijke economische indicatoren. Zodoende blijft u optimaal op de hoogte! Het onderstaande overzicht stond in de Brains & Analysis van 28 september. Het Nederlandse consumentenvertrouwen is in september iets lager uitgekomen dan in augustus. Ook Europese consumenten werden nog iets somberder. Het producentenvertrouwen houdt zich nog goed, zeker in vergelijking met het consumentenvertrouwen. Komende week maakt het CBS de cijfers over september bekend. De Europese inflatie is in augustus uitgekomen op 1.6% volgens de definitieve cijfers, een lichte afname t.o.v. juli, toen de inflatie nog 0.1 procentpunt hoger was. De Amerikaanse inflatie is in augustus uitgekomen op 1.1%, eveneens een afname t.o.v. juli. De Nederlandse economie is in het tweede kwartaal met 2.2% op jaarbasis gegroeid, 0.1% boven de eerste raming. De productie van de industrie en bouw was iets hoger, en de investeringen waren minder afgenomen. 15
De Nederlandse werkloosheid is in augustus verder gedaald, sterk gestimuleerd door de seizoensinvloeden. Ondanks dat valt te verwachten dat de werkloosheid later weer iets oploopt, al was dit wel de 6de maand met (in absolute termen) minder werklozen. De rentetarieven van de Europese probleemlanden blijven hoog. Zo noteert de 10jarige Griekse obligaties tegen 11.05% rente, Spaanse 4.1%, Portugese 6.39% en Ierse schulden tegen 6.47%. Voor Europa als geheel blijven de rentetarieven stimulerend (lees: kunstmatig laag). Door de uitbundige geldcreatie van de Fed is er meer dan genoeg vraag naar Amerikaanse obligaties, wat een drukkend effect op de rentetarieven heeft. Het is wachten op het moment dat deze geldgroei zich in inflatie vertaald. Bovenstaande grafiek geeft duidelijk de relatie tussen werkloosheid en huizenprijzen over de lange termijn aan. Ook blijkt hieruit dat in de recessie van begin 2000 de werkloosheid wel toenam, maar de huizenprijzen (met een hoge volatiliteit) doorstegen. Historisch gezien zet de werkloosheid later dan de huizenprijzen een bodem, iets wat we voorlopig nog niet hebben gezien. 16
GannTrader WaveRider GannTrader WaveRider is een uitgebreid wekelijks analyse rapport met innovatieve technische analyses uitgebreid met enkele concrete beleggingssystemen. Het wekelijkse WaveRider rapport bevat unieke analysemethoden ontwikkeld door Gann en Jim Sloman, gecombineerd met astrologische analyses ontwikkeld door onze analist Tjerk Spriensma. Het accent van deze analyses ligt op tijdsanalyses: waar zullen de markten een draaipunt maken? In de wekelijkse conclusie integreren we alle besproken analyses en vatten deze samen tot concrete tijddoelen en bij benadering koersdoelen. Verder geven wij u ook een duidelijk beeld van onze middellange termijn beursverwachting aan de hand van zogeheten grafische routemappen. De markten die wekelijks onder de loep worden genomen zijn de AEX, DAX, FTSE, en S&P 500 index, en belangrijke commodities (Goud, Wheat, en Soy Beans). Gratis signalen van het MTS beleggingssysteem Naast de wekelijkse analyse ontvang u ook bij een abonnement op GannTrader WaveRider ook WaveRider MTS, het Mechnical Trading System gebaseerd op technische en statistische analysemethodieken. Met deze signalen, die u buiten kantooruren ontvangt, bent u goed in staat om zelf beleggingsbeslissingen te nemen die bewezen succesvol zijn en volkomen emotieloos. Klik hier voor meer informatie over WaveRider MTS. Profiteer nu van onze introductieaanbieding! Een proefabonnement op WaveRide van 30 dagen hebt u al voor 29,- Bankgegevens: Rabo Bank, Rekening nr. 10.89.91.547, t.n.v. P.J. van Gemeren te Stramproy (Nederland) o.v.v. WR en uw emailadres (eventueel zonder @) Buitenland: IBAN:NL02RABO0108991547 BIC/SWIFT: RABONL2U. Een kwartaalabonnement op WaveRider kost 99 euro per kwartaal, 179 voor een halfjaar, en 299 voor een jaarabonnement. Hebt u al een abonnement op Brains & Analysis, dan krijgt u korting op WaveRider. Zie ook www.ganntrader.org. 17
Psychologie Brains & Analysis bevat om de week een artikel over psychologie, waarbij de focus ligt op het aanreiken van handvaten die helpen een betere belegger te worden. Dit artikel verscheen eerder in Brains & Analysis. Eerdere onderwerpen die we hebben behandeld zijn onder andere money management, stress, en veel voorkomende psychologische valkuilen. Het herkennen van overmoed E en belangrijke valkuil voor beleggers is overmoed. Het zorgt ervoor dat we meer risico nemen met beleggingen dan eigenlijk verantwoord is, het maakt het moeilijker om te leren van onze fouten, en de door overmoed gestimuleerde koppigheid komt onze resultaten ook niet ten goede. Toch is het moeilijk om in de praktijk overmoed te herkennen. Achteraf gezien, als een positie (zwaar) verliesgevend is gesloten, is het makkelijker te zien hoe bepaalde keuzes en acties een teken van overmoed waren. Wellicht dat je al een reeks winstgevende transacties achter de rug had en vervolgens een tikkeltje slordig de nieuwe positie analyseerde. Het herkennen van overmoed in real-time is een stuk moeilijker, ook omdat de grens tussen gezond zelfvertrouwen en beginnende overmoed niet altijd even duidelijk is. Daarnaast heeft een belegger, bij het aangaan van financiële risico's, zowel wat extra zelfvertrouwen als een ietwat te optimistische blik over zijn kansen nodig. Kenmerken van overmoed Overmoed ontwikkeld zich vaak door succes, door het beleggen zelf of door andere activiteiten. Na een 'winning streak' hebben we dus een grotere kans om in de valkuil van overmoed te vallen. Hiernaast heeft overmoed enkele algemene kenmerken die kunnen helpen om deze valkuil in de praktijk te herkennen: Verbazing over het resultaat. Een belangrijk kenmerk van overmoed is dat diegene die het treft naderhand niet kan begrijpen waarom het resultaat zo (sterk) tegenviel. Jean-Paul Votron, ex-bestuursvoorzitter Fortis, geeft een mooi voorbeeld hierover: "Ik weet dat ik Fortis door deze crisis had kunnen manoeuvreren, (..) ik begrijp nog steeds niet hoe de raad van bestuur mij heeft kunnen ont- 18
slaan." (Effect nr. 13, juni 2010). Woede en frustratie. Eén van de eerste dingen die een overmoedig iemand zich afvraagt als het verkeerd loopt is: 'wie is hier verantwoordelijk voor?', hiermee implicerend dat hij of zij geen schuld treft en geen invloed had op de uitkomsten. Doordat iemand die overmoedig is veel nadruk legt op het vinden van een zondebok, gaat dit ten koste van het constructief oplossen van het ontstane probleem. Uit het oog verliezen van de factoren die succes in de eerste plaats mogelijk maakten. Overmoed leidt ertoe dat de schoenmaker niet bij zijn leest blijft, maar ambitieuzere en meer risicovollere projecten op zich neemt vanuit de gedachte dat deze ook tot een groot succes kunnen worden uitgebouwd. De achterliggende gedachte hierachter is dat, als men succesvol bij de ene activiteit is, men dit vast en zeker ook bij een (compleet) andere activiteit is. Entitlement (het menen recht te hebben op iets). Iemand die overmoedig is, meent al snel ergens recht op te hebben. Zo zagen we recent dat banken die staatssteun ontvangen, wel 'gewoon' bonussen blijven uitgeven, en dit beloningsbeleid nauwelijks willen matigen (zie bijvoorbeeld de ontevredenheid van de Tweede Kamer over de implementatie van de 'code banken'). Vanuit het De grens tussen gezond zelfvertrouwen en beginnende overmoed is niet altijd duidelijk. oogpunt van de bank zelf lijkt het sterk op overmoed: hoe kan een dergelijke belangrijke (systeem)bank nu geen recht hebben op staatssteun? Het herkennen van overmoed: een checklist De bovenstaande kenmerken van overmoed geven al een belangrijke aanwijzing waar, en hoe, overmoed invloed kan uitoefenen op beleggers. Andere kenmerken van overmoed bij beleggers zijn: Je besteed weinig aandacht aan de kans dat je het fout hebt, en het opgegeven van stoplosses vind je steeds meer en meer overbodig. Je wordt minder nauwkeurig in het bijhouden van je transacties. Werkte je voorheen elke dag je Excel sheet bij, nu volsta je met eens per week of wanneer je hier zin aan hebt. Je besteed minder aandacht aan wat andere beleggers en analisten verwachten van de toekomst. Als je al aandacht besteed aan wat andere analisten voorspellen, dan lees je altijd dezelfde analist(en) die je mening delen. Je neemt grotere posities in dan je normaal 19
gesproken doet. Waarom ook niet, want wat kan er nu verkeerd gaan? Je kunt je niet herinneren wanneer je voor het laatst een educatief boek over beleggen las. Je begint meer op je gevoel te vertrouwen dan op je strategie en regels. Het beleggen gaat goed, en je vindt het volgen van je eigen regels en strategie meer iets voor beginners. Je beschouwt je toekomstverwachtingen meer als een gegeven, en hebt minder animo om actief op zoek te gaan naar informatie en gegevens die je mening ontkrachten. Deze checklist geeft een algemeen beeld van een overmoedige belegger. In hoeverre je dit gedrag vertoond is ook afhankelijk van welk type belegger je bent, en wat je persoonlijkheid is. Een extraverte belegger zal als kenmerk van overmoed eerder opscheppen over zijn beleggingen tegenover vrienden en andere mensen. En zo zal iemand die hoog scoort op sensation seeking (en dus graag risico's neemt voor kick) eerder grotere financiële risico's nemen bij overmoed. Kijk dus, naast de bovenstaande lijst, ook eerlijk naar je eigen gedrag en wat je persoonlijke signalen van overmoed zijn. Wat te doen bij overmoed? Als deze kenmerken van overmoed je bekend in de oren klinken, dan wordt het tijd om te kijken wat je moet veranderen. Begin allereerst met het verminderen van je financiële risico's, ongeacht hoe goed het tot nu toe ook gaat. Waarschijnlijk heb je, voordat je begon met beleggen, genoteerd hoeveel risico je wou lopen. Dat deze regels toentertijd waren bedacht toen je een stuk minder (emotioneel) betrokken was bij je beleggingsresultaat maken ze des te beter om ze te volgen. De ironie wil het dat juist een overmoedige belegger zijn strategie wil aanpassen (richting meer risico), maar dat de belangrijke motivatie voor deze verandering vooral emoties van overmoed zijn. Vraag ook om feedback van andere beleggers, ongeacht hoe ervaren deze zijn. Overmoed zal er namelijk toe leiden dat je de meningen van anderen afdoet als minder belangrijk, omdat ze het naar je eigen idee toch minder goed weten dan jijzelf. Bekijk het van de andere kant: als je het echt beter kunt/weet, dan heb je ook niks te vrezen van feedback van anderen, toch? Als je geen beleggers persoonlijk ken, overweeg dan op een internetforum je trading journal bij te houden waar andere beleggers op reageren. 20