Diabetessymposium 2012 Als educator zit je vast met je patiënt, is hij nu voer voor de psycholoog? Sylvia Gijbels - klinisch psychologe Marijke Van Rijsselberghe - diëtiste - diabeteseducator
Casus (1): voorstelling patiënt Patiënt: Gustaaf 65 jaar Gepensioneerd, leerkracht horeca-opleiding + traiteurzaak Lid VDV
Casus (2): medische geschiedenis 2001: Diabetes mellitus type 2 Overgewicht Arteriële hypertensie Hypercholesterolemie 2008: cerebrale bloeding na trauma 2008: blaas: trans.celcarcinoma 2009: ziekte van Parkinson
Casus (3): medicatie OAD: Metformax 850mg, Unidiamicron 60mg Insuline: NovoMix30: 20E - 0 32E Hypertensie: sartaan, beta-blokker Hypercholesterolemie: statine OSAS: C-PAP
Casus (4): dieetbegeleiding 2006: jaarlijkse controle : 2 x zelfst. diët. in verleden, geen opvolging Beweging: tuin, paarden verzorgen Voedingsanamnese G = 91,6 kg; L = 1m70; BMI = 31,7
Casus (5): voedingsanamnese Ontbijt: 1 of 2 sneden rond bruin brood, minarine, zoet beleg: jam met maltitol, choco met maltitol, magere smeerkaas, koffie Voormiddag: Soep/croissant/niets/koffie Middag: 150g aardappelen, 200g groenten, 100g vlees, geen saus, water of light frisdrank
Casus (6): voedingsanamnese Namiddag: Koffie +++ Avond: 5 of 6 sneden rond bruin brood, minarine, light kaas of allerhande vleeswaren (dik belegd), koffie met zoetstof Laatavond (20u): Honger, goesting frigo / fruit (zoet = miniem )
Casus (7): advies Voeding: energie-arme snacks voor avond Beweging: fietsen, hometrainer
Casus (8): dieetbegeleiding 2007: G = 93,4 kg; BMI = 32,3 HbA1c = 8,8 % Anamnese: 100g aardappelen i.p.v. 150g Moeilijk s avonds! 2007: G = 93,6 kg Doorverwijzing door arts: maagvullers
Casus (9): dieetbegeleiding 2009: Medicatie: 2 x NovoMix 50 G = 86,5 kg; BMI = 29,9 2 x operatie Avondsnack: fruit / soms koek met maltitol 2010: G = 88,8 kg; HbA1c = 7,2 % Veel beweging Avondmaal 3 sneden brood i.p.v. 5 of 6 Avondsnack: yoghurt, fruit, speculoos, charcuterie
Casus (10): dieetbegeleiding 2011: HbA1c = 8,1 %, G = 90 kg Avondmaal later op avond (19u i.p.v. 17u30) Avondsnack: 1 stuk fruit + 1 rijstpap met zoetstof Juni 2012: telefoon: vraag om te verdikken om in aanmerking te komen voor gastric bypass
Casus (11): dieetbegeleiding Juli 2012: G = 93,0 kg Consult omwille van vraag Patiënt is afgestapt van GB na consult met chirurg en overwegen Vraag om hulp Overleg met endocrinologe Doorverwijzing naar psychologe: telefoonnummer meegegeven
Het psychologisch consult
Psychologisch consult: Wat houdt dit in? Anamnese Gewichtsevolutie en inzicht in oorzaken Korte bevraging eetgedrag Bevragen van eventuele eetproblemen/-stoornissen Dieetgeschiedenis; zicht op reden van falen, eigen actieve inbreng hierin? Activiteitsniveau Emotionele beleving, ikv overgewicht, diabetes Aanwezigheid depressieve klachten, depressieve voorgeschiedenis Copingsvaardigheden Sociale gegevens Verwachtingen en motivatie
Mogelijke problemen 1. Gebrek aan motivatie Motivatie zit niet goed Vaak herval in oude eetgewoonten Motivatie als proces (zie Diclemente en Proshaska) Motivationele gespreksvoering Goed oog hebben voor wat cliënt zelf wil!
Stadia van verandering bij gewoonteproblemen definitieve uitgang/ gezond gedrag terugval volhouden uitvoeren beslissen en voorbereiden voorstadium overwegen Start/ ongezond gedrag Naar Prochaska, DiClemente, & Norcross, 1992
Motivatiecyclus Stap 1 tot en met 3 zijn erg belangrijk Gaan bepalen in welke mate je succes boekt met behandeling! Deze stappen worden echter vaak overgeslagen! Goed nagaan waar je pt zich in bevindt! Hulpverleners gaan er vaak vanuit dat mensen in actiefase zitten, terwijl dit vaak niet het geval is! Toch is het belangrijk om in eerste gesprek hoogte te krijgen van motivatie van cliënt tussen de regels lezen! Mensen wijzen op een terugval, maar is normaal Werken aan een gezonde levensstijl is een leerproces Anders gaan eten en meer bewegen is niet zozeer een kwestie van wilskracht maar van vaardigheden
Motivatiecyclus Door wie is hij doorverwezen? Wat in verleden al geprobeerd? Waardoor mislukt? Inzicht in verkeerde eet- /beweeggewoonten? (oorzaak van overgewicht, reden van mislukken voorgaande dieetpogingen, ) Wil je echt veranderen? Concrete bv. aanhalen!
Taken in de fase van Voorbeschouwing Verhoog de bewustwording tot nood aan verandering Verhoog de ongerustheid over het huidig gedragspatroon Hou de mogelijkheid tot verandering open Doel: Serieus nadenken over gedragsverandering Beschouwing Op een rijtje zetten van: Voor- en nadelen van huidige gedrag Voor- en nadelen van gedragsverandering Beslissingsbalans! Doel: Kosten-batenanalyse leidt naar een beslissing tot verandering
Taken in de fase van Voorbereiding Engagement voor verandering verhogen Komen tot een uitvoerbaar, realistisch veranderingsplan Doel: Op korte termijn uitvoerbaar actieplan Uitvoering Implementatie van veranderingsstrategieën Aanpassen van het veranderingsplan, indien noodzakelijk Volhouden van het engagement in moeilijke momenten Doel: Succesvol gedragsverandering bekomen en nauw gedragspatroon volhouden gedurende een aanzienlijke periode
Taken in de fase van Consolidatie Behouden van de gedragsverandering in verschillende risicosituaties Vermijden van een terugval of herval in oud gedrag Doel: Verandering van gedrag op lange termijn Terugval Terugval leren zien als een leermoment Terugval is normaal en kan overwonnen worden Help de pt de moed niet te verliezen en het moreel op te krikken Doel: Vernieuwen van motivatie en vertrouwen in gedragsverandering hernieuwen
Motivationele gespreksvoering Empathie Meeveren met de weerstand Uitlokken van discrepantie Zelfvertrouwen, geloof in eigen competenties Doel: Verandertaal uitlokken Literatuur (William R. Miller & Stephen Rollnick): Motiverende gespreksvoering (2005). Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg- Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten tijd hebt (2009).
Mogelijke problemen 1. Gebrek aan motivatie Beslissingsbalans Schaalvragen Leven over vijf jaar Wil je, kan je, ben je er klaar voor?
Beslissingsbalans Voordelen van vroegere eet- en beweeggewoonten Nadelen van vroegere eet- en beweeggewoonten Nadelen van gezondere eet- en beweeggewoonten Voordelen van gezondere eet- en beweeggewoonten
Mogelijke problemen 2. Te hoge verwachtingen/doelstellingen Mensen verwachten onrealistische zaken Gesteund door media en buitenwereld Doelstellingen en verwachtingen realistisch maken! Kleine haalbare doelstellingen formuleren Vaak spelen foutieve gedachtepatronen hierbij een rol! Nadruk dat het geen dieet is!
Stap per stap - Ga stap voor stap - Neem haalbare stappen -Bij te grote stappen neem een extra tussenstap
Mogelijke problemen 3. Eetstoornissen (1) Emotioneel eetgedrag Goed nagaan, soms zijn mensen hier zelf niet bewust van Via Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag Via dagboek en gedragsketting nagaan wat eten uitlokt, welke situaties, gedachten en gevoelens een rol spelen Werken rond betere copingstrategieën, assertiviteit Bron opsporen en dit aanpakken Is vaak top van de ijsberg!
Mogelijke problemen 3. Eetstoornissen (2) Eetbuien Doel: regelmatig eetpatroon, verminderen van eetbuien Vragenlijst: BETCH (Binge Eating Trigger Checklist) Nuttige zelfhulpboek: J. Vanderlinden: Boulimia en eetbuien overwinnen in 10 stappen. Boulimia/anorexia nervosa Gespecialiseerde aanpak Stiekem eten Exposure Nieuwe vormen van eetstoornissen Nachtelijk eten Orthorexia
Mogelijke problemen 4. Lijngericht denken rond eten Verkeerde cognities rond eten Dieetgevangenis Deze gedachten zorgen ervoor dat het niet lukt! Creëert jojo-effect Ook sociale druk van buitenaf; commentaar van echtgenoot, kinderen, vrienden, spelen grote rol!
Mogelijke problemen 5. Aanvaardingsproblematiek Ik wil diabetes niet aanvaarden Rebellerend gedrag stellen= normale reactie maar moet overgaan! Is soms teken van ontkenningsfase Werken rond negatieve gedachten rond diabetes; welke zijn heersende cognities, kloppen deze? Bij prikangst: exposure Bij angst voor te prikken in het openbaar: exposure Act (en Mindfulness) technieken
Casus (12): consult psychologe Rol van verveling s avonds Rol van echtgenote die commentaar geeft: Het gaat je toch niet lukken Aanvaardigsproblematiek Parkinson, leidt tot frustraties, leidt tot eten Als afleiding heeft, geen drang meer om naar koelkast te gaan
Opvolging diëtiste Gewichtscontrole Opvolging voedingsgewoontes Bijsturen kennis rond mogelijke avondsnacks Bevestiging geven!
Casus (13): opvolging diëtiste Sept 2012: 2x bij psychologe geweest Voeding: door activiteit in de avonduren geen avondsnack meer betere ochtendglycemie Vragen rond merken van yoghurt, pudding Patiënt dacht geen gewichtsverschil te hebben G = 92,2 kg (-0,8)
Besluit Als educator: Wat kan je zelf al starten? Hoe kan je aankaarten bij je patiënt dat een psychologisch consult nuttig kan zijn? Drempel verlagen
Voor meer info: www.eetexpert.be