ja 1
Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Gesprekken met Griekenland worden steeds grimmiger. AEX 471,4 472,3 507,8 376,3 USD per EUR 1,124 1,128 1,393 1,053 Olie Brent ($) Front month Vraag trekt aan, maar productie loopt niet terug. 63,60 62,80 115,5 45,90 Elektra (EUR/MWh) Uitkomsten Flow based nog lastig in te schatten. Cal 16, base, NL 38,00 37,75 44,40 37,35 Cal 16, peak, NL 47,90 47,70 54,95 45,55 Gas (EUR/MWh) Prijzen vast in huidige zone zolang Kamp zich niet uitlaat. Cal 16 21,275 21,30 26,34 19,80 Day Ahead 20,40 20,45 27,20 14,95 2
Macro-economie Afgelopen week Griekenland blijft de gemoederen in ieder geval nog tot donderdag bezighouden. Het nu geldende steunprogramma loopt eind deze maand af. Overeenstemming over nieuwe voorwaarden is nog altijd niet bereikt. Het is nog maar de vraag of er donderdag tijdens een cruciale vergadering van de eurogroep wel een akkoord kan worden gesloten. De taal wordt steeds duidelijker en harder. Waarbij zelf weglopen, zoals het IMF deed, behoort tot de onderhandelingstechnieken. Mede hierdoor liep de tien jaar rente in Duitsland op van 0,07 naar ruim 1 procent en in Nederland van 0,22 naar 1,18 procent. Ook in de VS stijgen de tien jaar rentes net als in de zuidelijke eurolanden naar 2,3-2,5%. De aandelenmarkt ging hiermee in lijn naar beneden, waardoor beleggers zich steeds drukker lijken te maken. De beweging was namelijk niet alleen krachtig, ook de andere kant op dan verwacht. Het opkoop programma van de ECB loopt immers nog steeds en zij maakten zelfs bekend nu juist meer obligaties te kopen om de luwe zomer voor te zijn. Dat prijzen dan alsnog stijgen is het gevolg van schaarste op de markt. Staatsobligaties worden immers op grote schaal gebruikt als onderpand. Het gebrek aan liquiditeit wordt nog eens vergroot door het feit dat beleggingsfondsen veel obligaties kopen. Vooruitblik Naast Griekenland zal komende week woensdag het rentebesluit omtrentde Federal Reserve de markt waarschijnlijk beïnvloeden. Al verwachten de meesten dat de Amerikaanse rente nog op het huidige lage niveau blijft. Beleggers hopen van Yellen meer duidelijkheid te krijgen over wanneer de FED wel over zou kunnen gaan tot een renteverhoging. In Nederland komt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deze week met cijfers over het vertrouwen en de bestedingen van consumenten en over de werkloosheid. 3
Wisselkoers (dollar per euro) De euro is ondanks de gebeurtenissen in Griekenland en mogelijke rente verhoging in de VS niet veranderd ten opzichte van de dollar. Maar hij is wel in waarde gedaald ten opzichte van het Britse pond. Dat laatste voorkomt dat gas door de recente bodems breekt. USD per EUR 1,20 Wisselkoers GBP per EUR 0,80 1,18 EURUSD 0,79 1,16 EURGBP 0,78 1,14 0,77 1,12 0,76 1,10 0,75 1,08 0,74 1,06 0,73 1,04 0,72 1,02 0,71 1,00 0,70 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun 4
Olie, kolen Afgelopen week In aanloop naar de API publicatie van de commerciële voorraden in de VS liep de prijs dinsdag al flink op. De officiële voorradendaling van het oliedepartement afgelopen woensdag bevestigde deze stijging. Het IEA gaat er in de laatste voorspellingen vanuit dat de vraag naar olie groeit naar gemiddeld 94 miljoen vaten per dag dit jaar. Dat is 1,4 miljoen meer dan vorig jaar en 300.000 vaten meer dan een recente voorspelling. De lage olieprijs zorgt volgens hen voor meer vraag. Intussen is de prijs nauwelijks veranderd. Het wederom teruglopen van het aantal rigs drijft de prijs op, maar Griekenland weegt aan de andere kant net zo zwaar door. Kolen Kolenhandelaren voelen zich al een aantal weken comfortabel tussen de 55-60 dollar per Mton. Ongeacht de periode van levering. Prijsschommelingen zijn daardoor vaak het resultaat van wijzigingen in de brandstofprijs en/of vraag uit China. Binnen de bandbreedte staan we nu iets hoger dan vorige week. 5
USD/BBL 70 Brent oil, front month EUR/BBL 70 65 65 60 60 55 55 50 45 Brent Crude USD/BBL Brent Crude EUR/BBL 50 45 40 40 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun Vooruitblik Iran gaat er vanuit dat zij na 30 juni weer olie mogen gaan exporteren. Tot die tijd is het afwachten wat de wekelijkse olievoorraadupdates ons brengen. Maar zelfs zonder Iraanse toename overtreft het gemiddelde aanbod met 96 miljoen vaten de vraag op jaarbasis. In dat laatste zit de crux. Momenteel loopt de vraag naar het hoogste punt van het jaar om einde zomer weer te zakken. 6
Gas Korte termijn Ongeacht het weer blijft de prijs op de Day Ahead markt maar rond de 20,50 Euro/MWh hangen. O.a. de lege voorraden dragen daartoe bij. Al het gas wat op een warme dag over blijft gaat namelijk regelrecht de voorraad in. De prijs van gas in juli is intussen gezakt tot ongeveer 20 Euro. Mede geholpen door hoge aanvoer van LNG, Noors en Russisch gas. Dat laatste zou als het gekoppeld is aan een olieprijs moeten resulteren in een lagere prijs. Aangezien er op deze nog overgebleven contracten een vertraging zit van 6 tot 9 maanden. Er kan een groter prijsverschil ontstaan dan normaliter tussen de Engelse markt en het continent, omdat de interconnector er tot 25 juni af ligt. De Engelsen kunnen immers het gas niet kwijt in België. Maar aangezien de Noren hier prima op inspelen en ook de storages in de UK nog vrij leeg zijn is dit potentieel kleiner dan voorgaande jaren. Lange termijn Cal16 prijzen zitten vast tussen de 21,10 en 21,60 Euro per MWh. We zakken naar 21,10 bij warm weer, een sterke euro en een lage olie prijs. Wanneer het kouder is dan normaal, de euro in waarde daalt ten opzichte van het Britse pond of de olie in prijs stijgt gaat de prijs richting 21,60. Cal16 wordt ook het jaar waarin we mogelijk Amerikaans gas gelost krijgen bij opslagplaatsen aan de Noordzee. Tenminste als de Noren en Russen hun marktaandeel niet verdedigen. 7
EUR per MWh 22,5 TTF en Zeebrugge gas 22,0 21,5 21,0 20,5 20,0 Zeebrugge Cal16 19,5 Cal-16 TTF TTF day-ahead 19,0 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun Vooruitblik Henk Kamp heeft laten weten dat hij volgende week de 2e kamer zal inlichten over zijn plannen betreffende de Groningen productie. Omdat olie indexed gascontracten door de lagging in Q3 resulteert in de laagste prijs zouden we bij het gelijk blijven van de productie dan nog een kleine daling kunnen zien. Echter wordt de daling beperkt door de kolenswitchprijs in de UK. Als de gasprijs daalt tot het niveau onder de kosten van kolen, dan wordt in de UK de switch gemaakt van kolen naar gas. Dit zorgt voor een grote extra vraag naar gas, vandaar dat de gasprijs een enorme hobbel moet verwerken voordat deze door de 19 Euro/MWh grens kan zakken. Wellicht dat LNG ons kan helpen om bij de 19 Eur/MWh in de buurt te komen, Oekraïne doet dat zeker niet. Niet alleen de toenemende onrusten doen de prijs stijgen. Ook zullen zij zomaar geen Europese moleculen importeren aangezien de prijs van Gazprom (na 30%) lager uit komt. Het wederom oplopende conflict zorgt er wel voor dat Shell overweegt het 20 bcm grote schaliegasproject te stoppen. Dit project had de productie kunnen verdubbelen in 2030. 8
Elektriciteit Korte termijn (elektra voor morgen en volgende maand) De clearings op de spot zijn vaak toch flink hoger dan de verhandelde prijs in de ochtend. Flow Based Marktkoppeling blijft nog steeds lastig in te schatten en zorgt steeds voor verrassingen op de markt. Flow based zou volgens alle kenners een drukkend effect van wel tot -2 euro impact moeten hebben. De afgelopen maand zien we juist een hogere prijs dan in mei. In juni een prijs van 38.71 ten opzichte van 37.38 in mei. Lange termijn Door de Flow Base Marktkoppeling is de markt in een "Catch 22" terecht gekomen, waardoor de liquiditeit opdroogt. Met name in het begin worden lage prijzen genoteerd, nu nog in de weekenden. Voor de toekomst verwacht men dat de gemiddelde prijzen ook lager worden. Dit betekent dat veel conventionele opwek met gas niet meer rendabel is. Producenten die deze opwek in hun portfolio hebben willen deze dus terugkopen. Wanneer ze ook een klantenportfolio hebben, willen ze deze sluiten met het kopen op de markt en niet zelf opwekken. Het probleem is dat de goedkope prijzen worden veroorzaakt door renewable energie door zon en wind die voornamelijk uit Duitsland wordt geïmporteerd. Hiervan wordt een groot deel pas op de korte termijn of zelfs alleen maar op de dagelijkse elektriciteitsbeurzen aangeboden. In Duitsland heeft men een gegarandeerde prijs en is er dus geen incentive om de productie uit wind en zon in de termijnmarkt te verkopen. Er is wel vraag naar een lage prijs, en zelfs een aanbod, maar het probleem zit dus in de tijd. Dit is duidelijk te zien in grote spreads tussen de bied- en laatprijzen. Telkens als er iets gekocht wordt, schieten de laatprijzen onmiddellijk omhoog. De verhandelde volumes zijn daardoor erg laag. De markt daalt onder druk van de lage gasprijzen. De lagere spotprijzen zorgen voor een grotere daling in de markt. Er is een verwachting dat deze nog later zal worden, maar er wordt simpelweg niet in de termijnmarkt verkocht op dit moment. Dit zorgt ervoor dat de prijzen langzaam dalen. 9
Flow based marktkoppeling Zoals bekend is donderdag 21 mei jl. de Nederlandse markt voor elektriciteit beter gekoppeld aan die van onze buurlanden door een flow-based marktkoppeling. Deze koppeling zorgt ervoor dat het bestaande elektriciteitsnetwerk in de betrokken landen (Nederland, Frankrijk, Duitsland en België) efficiënter benut kan worden. De bestaande grenscapaciteit is technisch niet uitgebreid, maar wat voorheen achter werd gehouden als veiligheidsmarge word nu grotendeels vrijgegeven om de netten beter aan elkaar te koppelen. Met als resultaat meer flows, maar minder ruimte om elkaar te helpen als er onbalans ontstaat. Mogelijk resulteert dit ook in minder Europese onbalans als het in een land ontstaat.. Al is er nu nog te weinig data beschikbaar om daar conclusies aan te verbinden. Er kan nu meer stroom geïmporteerd worden uit Duitsland en Frankrijk. Die is veelal opgewekt met wind, zon of kerncentrales en dus goedkoper dan onze eigen elektriciteit. Wat niet wil zeggen dat de prijs ook iedere dag is afgenomen. Soms zien we alsnog hele hoge prijzen, daarover meer hieronder. Wat in ieder geval wel is afgenomen en goed terug is te zien op de OTC markt is de voorspelbaarheid van de prijzen. Het is geen uitzondering meer dat in de ochtend, voordat de APX bekend is, hele andere prijzen voorbij komen dan er uiteindelijk op de APX site terug te vinden is. Ook grote voorspellers als Point Carbon, onderdeel van Reuters, zit er regelmatig flink naast. Hoe dat komt? Met de start van flow based marktkoppeling is niet alleen de grens capaciteit toegenomen. Ook het aantal variabelen waar de modellen en handelaren rekening mee moeten houden is flink gegroeid. En het kost ook de meest ervaren analisten nog flink wat tijd om die te fine tunen. Complexiteit nieuwe systeem. Het nieuwe systeem is complexer dan het oude doordat er nu rekening gehouden moet worden met de merit orders van verschillende landen. Als er meer beschikbare capaciteit is in Nederland, doordat bijvoorbeeld centrales terugkomen na onderhoud, leidt dat niet meer automatisch tot een lagere prijs. Als er minder wind is in België en/of Frankrijk zien we toch nog hogere prijzen. Daarnaast is het voor balans in het systeem noodzakelijk dat er aan de verschillende kanten van de grens voldoende vermogen is opgesteld. Is dat niet het geval dan kun je niet maximaal profiteren van bijvoorbeeld een hogere windproductie in bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk. Daarnaast melden diverse bronnen dat ook de beschikbaarheid van 10
waterproductie in Scandinavië een grote rol speelt bij de export mogelijkheden van Duitsland. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de laatste uren van 4 juni. De data verteld ons nu dat er toen vrij weinig stroom Duitsland in ging waardoor de prijzen in heel Europa aan elkaar gekoppeld en hoog waren. Water is net als wind en zon een goedkope bron van energie. Als dit beschikbaar is en niet door onderhoud of economische doeleinden wordt gereduceerd kan in voorgaand voorbeeld Duitsland andere bronnen van energie (als lignite en kolen) uitzetten of exporteren. Als het er niet is worden mogelijk gasplants ingeroepen en stijgt de productieprijs. Kansen en bedreigingen Het nieuwe systeem biedt zeker ook mogelijkheden op zowel de APX als onbalansmarkt. Ten eerste zal door het wegvallen (mottenballen) van een aantal centrales (bij voortdurend lagere APX prijzen) het steeds lastiger worden om in de flank uren de load in Nederland op en af te regelen. Het niet kunnen bijbenen van de steile vraagstijging in de ochtend leidde eerder deze week al tot hoge onbalansvergoedingen in Nederland. Daarnaast heeft het vertrouwen op wind en zon ook nadelen op tropische dagen zoals afgelopen vrijdag. Bij plotseling onweer valt de zonne PV heel snel terug met onbalans als resultaat. Omdat Frankrijk ook een grotere rol speelt in het geheel lopen de zomer maanden juli en augustus nog wel een groot risico om verder te zakken. Ter herinnerging de EPX clearde in juli en augustus vorig jaar op respectievelijk 25.48 en 22,75. In september zien we daarentegen de prijzen weer oplopen in 2014 (EPX 37.22). Met het grote onderhoud wat dan in België plaatsvindt zou dat ook dit jaar weer kunnen resulteren in hoge prijzen. Voorgaande is natuurlijk grotendeels afhankelijk van de buitentemperaturen. Tijdens een hittegolf verwacht je veel hogere Franse prijzen om de airco vraag op te vangen. 11
EUR/MWh 50 Elektriciteit 48 46 44 42 40 38 36 34 32 Cal16 NL Piek Cal16 NL Basis Cal16 BE Base Cal16 DE Base 30 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun Vooruitblik Er is nog steeds veel productie uit bedrijf in Nederland en Duitsland en dat zal er voor zorgen dat de spot- en korte termijnprijzen op werkdagen aan de hoge kant zijn. In het weekend is er meer dan voldoende productie en zullen de prijzen erg laag zijn. We verwachten iets lagere prijzen voor juli en augustus. Daarna is het wat onzeker. De langere termijn, vanaf Cal16, kan misschien een heel klein beetje dalen, maar we verwachten eerder dat de prijs daar bijna ongewijzigd blijft. 12
Darkspread en sparkspread De kolenprijs heeft de afgelopen weken tussen de 57,00 en 58,00 USD/Ton bewogen. Waarbij af en toe de beweging gedempt of versterkt werd in euro's door verandering van waardering van de munt tegen de dollar. De beweging vorige week van de kolenprijs steeg en is de 58.00 grens doorbroken. De euro levert bovendien wat in ten opzichte van de dollar waardoor de prijs van kolen in euro's nu flink op loopt. Daar bovenop loopt de CO2 prijs iets op. De powerprijs gaat omlaag onder druk van de gasprijs. Het is duidelijk dat de darkspreads onder druk staan en dalen. Het lijkt er niet op dat deze trend naar beneden deze week omdraait of zal stoppen. De richting is naar beneden. Ook de sparkspread daalt, maar we verwachten dat deze niet veel meer daalt. Omdat er wel vraag is in de peak maar nauwelijks aanbod zal de prijs voor de peak niet verder dalen. We denken overigens wel dat de gasprijs verder daalt. EUR/MWh 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 Dark spread, Spark spread Darkspread Base Cal16 EUR/MWh 7,0 Sparkspread Peak Cal16 (rechtse as) 6,0 0,0 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 13
Emissies De prijzen stegen op vier van de vijf handelsdagen vorige week maar slaagden er niet in om het technische plafond bij 7.64 euro uit te nemen. Oplopende Duitse clean darkspreads lagen hieraan ten grondslag. Met de onzekerheden op het macro vlak is een verdere stijging niet erg waarschijnlijk. Tijdens de laatste G7 meeting hebben de diverse wereldleiders met elkaar strengere doelstellingen voor 2050 afgesproken. Dit moet helpen om van de volgende klimaat conferentie in Parijs een succes te maken. Volgens Merkel betekend dat in de praktijk dat er vaarwel wordt gezegd tegen vervuilende fossiele brandstoffen zoals kolen. Merkel heeft echter nog wel een binnenlands obstakel op te lossen, immers niet iedereen is even enthousiast betreffende het sluiten van bruinkoolcentrales. Dit heeft nu dus nog maar weinig impact op de prijs. EUR per ton CO 2 8,0 Emissierechten 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 CO2 Cal15 5,0 15-mei 22-mei 1-jun 8-jun 13-jun 14
Weer Bron: Klik hier voor de link of ga naar www.weer.nl/nederland/nederland.html als de link niet werkt. 15
Legal Disclaimer De informatie in de Essent Marktinformatie is bedoeld als informatie in algemene zin ten behoeve van professionele partijen en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De Essent Marktinformatie geeft een verwachting van de marktontwikkelingen en dient niet beschouwd of gebruikt te worden als een (beleggings)advies of een voorstel of aanbod tot het kopen en/of verhandelen van financiële instrumenten in de zin van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Beslissingen op basis van informatie uit de Essent Marktinformatie zijn uw eigen verantwoordelijkheid en komen voor uw rekening en risico. Essent heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van de Essent Marktinformatie en de daarin vermelde informatie. Niettemin kan Essent niet garanderen dat alle informatie in de Essent Marktinformatie altijd actueel, juist en/of volledig is. Aan de informatie in de Essent Marktinformatie kunnen geen rechten worden ontleend. De informatie in de Essent Marktinformatie kan onderhevig zijn aan wijzigingen. Essent is niet verplicht om u hierover te informeren. Essent is niet verplicht om de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. Essent sluit iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele schade (direct danwel indirect) die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie in de Essent Marktinformatie of het gebruik daarvan. Verwijzingen De Essent Marktinformatie kan verwijzen naar door derden verstrekte informatie, al dan niet door middel van hyperlinks. Essent heeft dergelijke informatie niet beoordeeld en geverifieerd op redelijkheid, juistheid, volledigheid of actualiteit. Essent staat niet in voor de inhoud en het functioneren van websites van derden. Essent sluit iedere aansprakelijkheid voor schade ten gevolge van deze verwijzing (-en) uit. Intellectuele eigendomsrechten Essent is exclusief rechthebbende op alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de in de Essent Marktinformatie gepresenteerde inhoud, inclusief maar niet beperkt tot alle auteursrechten en merkrechten op alle teksten, logo's, illustraties en foto's, of is gerechtigd tot gebruik door derde rechthebbenden. Niets van de Essent Marktinformatie mag zonder schriftelijke en voorafgaande toestemming van Essent worden gereproduceerd of gebruikt, anders dan het downloaden en het bekijken daarvan op een enkele computer en/of het printen van de benodigde hardcopies ten behoeve van bedrijfsmatig gebruik binnen uw eigen onderneming. Online communicatie Essent garandeert niet dat naar haar gestuurde e-mails of andere elektronische berichten tijdig worden ontvangen en verwerkt. Essent sluit iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele schade ten gevolge van het niet of te laat ontvangen ervan. Toepasselijk recht Op deze disclaimer is Nederlands recht van toepassing. De rechtbank te s-hertogenbosch is bij uitsluiting bevoegd te oordelen over eventuele geschillen die in verband met deze disclaimer kunnen ontstaan. 16