Beleidsplan Museumstoomtram Hoorn-Medemblik 2012-2016 Hoorn, 31 mei 2012
Beleidsplan Museumstoomtram Hoorn-Medemblik 2012-2016 De locomotief fluit en de stoker schept kolen op het vuur! Klaar voor vertrek? Stoom sist, wielen zingen en de teakhouten stoomtramrijtuigen zetten zich langzaam in beweging. Gezeten op de mooie pluche stoelen, ervaar je het reizen als in een andere tijd. Onderweg stoppen we op een van die typische plattelandstations waar de dienstdoende arbeider de goederen in de tram laadt, waarna de reis kan worden vervolgd. Op een ander station wachten we op de tram die uit de andere richting zal komen. Wie durft mag zelf een schep kolen op het vuur in de locomotief gooien. Jong en oud beleven dankzij de inzet van vele (vrijwillige) medewerkers alle mogelijke aspecten van het plattelands railvervoer in vroegere tijden. Het is een korte beschrijving van de perfecte historische reisbeleving in ons stoomtrammuseum. We komen vaak in de buurt, maar er is nog veel te doen om het museum op een constant hoog niveau te brengen. Het beleidsplan 2012-2016 geeft de richtlijnen voor de ontwikkeling van de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik in de komende jaren. En dat komt er op neer, dat wij het verhaal met onze collectie zo goed mogelijk vertellen, zodat nog meer mensen ons levende museum waarderen en bezoeken. En daarmee ook de attracties en steden die het museum verbindt. Hiermee kunnen wij een goede basis leggen voor een zo gezond mogelijke exploitatie en bestendiging van de levensvatbaarheid van ons museum. Dat is de uitdaging voor de komende jaren voor de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Een beleidsplan voor de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik 5 1.2 Historische schets 5 2 Huidige situatie 7 2.1 Missie 7 2.2 Een visie voor de toekomst 8 2.3 Organisatie 9 2.4 Sterkte- Zwakteanalyse 11 2.5 Doelstellingen beleidsplan 12 3 Uitgangspunten 13 3.1 Beleidskaders 13 3.2 Algemene kwaliteitscriteria 13 3.3 Doelgroepen 14 3.4 Ontwikkelingen korte en lange termijn 14 3.5 Evaluatie, toetsing en bijsturing 15 4 Beleidsstrategie 4.1 Collectie 17 4.1.1 Uitgangspunten in het collectiebeleid 17 4.1.2 Uit te voeren maatregelen in het collectiebeleid 2012-2016 18 4.2 Publiekspresentatie 19 4.2.1 Uitgangspunten in de publiekspresentatie 19 4.2.2 Uit te voeren maatregelen in de publiekspresentatie 2012-2016 21 4.3 Bedrijfsvoering 22 4.3.1 Uitgangspunten in de bedrijfsvoering 22 4.3.2 Uit te voeren maatregelen in de bedrijfsvoering 2012-2016 23 5 Samenvatting en toekomstperspectief 27 5.1 Strategie 27 5.2 Toekomstperspectief 28 3
4
1 Inleiding 1.1 Een beleidsplan voor de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik Voor u ligt, het beleidsplan van de Museumstoomtram Hoorn- Medemblik voor de periode 2012-2016. Een beleidsplan voor een belangrijke toeristische attractie in een hedendaagse omgeving en het levende museum over de geschiedenis van de stoomtram in Nederland. De Museumstoomtram heeft zo n 275 medewerkers die zich inzetten voor de presentatie en ontwikkeling van deze bijzondere organisatie. De Museumstoomtram heeft zowel nationaal en internationaal aanzien om zijn restauratiekunst en zijn rijdende presentatie. Met circa 125.000 reizigers per jaar is het de grootste particuliere culturele attractie boven het Noordzeekanaal. Het heeft een grote collectie historisch Nederlands erfgoed dat in een goed functionerende staat is teruggebracht en wordt bewaard. Een collectie die in ons land enig in zijn soort is. De Museumstoomtram is een voorbeeld van cultureel ondernemerschap. Het museum genereert, vergeleken met andere grote musea, een relatief groot deel aan eigen inkomsten. De Museumstoomtram is bestuurlijk modern ingericht volgens de code Cultural Governance. Het museum wordt enerzijds ondersteund door lokale overheden op basis van een prestatieovereenkomst voor een langere periode en anderzijds ook door vele vrijwillige medewerkers, fondsen, sponsors en donateurs. De Museumstoomtram is een complexe organisatie en kent zijn beperkingen. Net als ieder museum is de basis van zijn bestaan het beheren van een collectie. En net als ieder museum ontleent de Museumstoomtram zijn bestaans - recht aan wat het namens en ten behoeve van de samenleving met die collectie doet. Juist die rijdende presentatie van de collectie, speelt in dit museum een hoofdrol. De Museumstoomtram is geen eiland, maar functioneert in een omge ving die soms gedeelde, soms andere belangen heeft. Dit beleidsplan is opgezet als handvat voor het verder kunnen ontwikkelen en exploi teren van de Museumstoomtram. Het komt voort uit de visie van de nieuwe leiding, afgestemd met de medewerkers. Het is de leidraad voor de ontwikkeling van de Museumstoomtram. Het uiteindelijke doel is ervoor te zorgen dat de Museumstoomtram tot in lengte van jaren de geschiedenis van de stoomtram in Nederland kan laten zien en in alle opzichten verantwoord kan laten beleven. 1.2 Historische schets Aan het einde van de negentiende eeuw werd de stoomtram als vervoermiddel in Nederland geïntroduceerd. Nieuwe wetgeving maakte het mogelijk eenvoudige treinen te laten rijden op kortere en vaak minder belangrijke verbindingen, waarvoor de aanleg van de grotere spoorwegen te duur zou zijn. Tegenwoordig rijden trams alleen nog in stedelijke gebieden, maar juist op het dunbevolkte platteland maakte de stoomtram vroeger zijn grootste ontwikkeling door. Rond 1923 waren er in Nederland bijna evenveel stoomtramlijnen als grotere spoorwegverbindingen. In die periode werden de wegen verbeterd en kwamen er andere vervoermiddelen als bussen, vrachtauto s, auto s en fietsen, die het vervoer makkelijker en goedkoper maakten. Hierdoor vervoerde de tram steeds minder reizigers en vracht. In 1966 reed de laatste reizigerstram op een klassieke stoomtramlijn. 5
Op Hemelvaartsdag 23 mei 1968, reed in ons land weer een stoomtram. Die dag reden voor het eerst sinds jaren historische stoomlocomotieven tussen Hoorn en Medemblik. De in 1965 opgerichte Tramweg-Stichting ijverde als landelijke organisatie voor het behoud van de historische tramwegen en organiseerde een eenmalige excursie in Hoorn. De rit werd een succes. Tussen Hoorn en Medemblik was de lokaalspoorweg met alle kenmerken van een stoomtramweg behouden gebleven, evenals de onderhoudsfaciliteiten in de werkplaats te Hoorn. Besloten werd de spoorlijn voor recreatieve en toeristische doeleinden te gaan gebruiken. Het initiatief werd door de toenmalige NS-directie gesteund. In 1969 werd er zes dagen volgens dienstregeling gereden. In de jaren daarna werd de dienstregeling al snel uitgebreid. De collectie stoomtrammaterieel groeide, net als het aantal bezoekers. De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik werd in 1973 een zelfstandige organisatie en begon in 1976 met de aansluitende bootdienst naar Enkhuizen. De Historische Driehoek was een feit en zou een topattractie in de regio worden. In latere jaren werd meer aandacht besteed aan de museale presentatie en de spoorlijn. In 2000 werd de spoorlijn eigendom van de Museumstoomtram. De klassieke bedrijfsvoering in het levende museum was zeer intensief. De bedrijfsmiddelen waren economisch verouderd en zeer arbeidsintensief. Met grote persoonlijke inspanningen kon het levende museum blijven functioneren. Het museum was gegroeid van een incidenteel particulier initiatief tot een gevestigd instituut, maar de maatschappelijke en organisatorische inbedding kon die ontwikkeling niet geheel volgen. De periode 2006 tot en met 2010 werd voor een groot deel gekenmerkt door onzekerheid binnen de organisatie. Die was het gevolg van de politieke onrust over de financiële steun aan de Museumstoomtram en de sanering van schulden uit het verleden. Inmiddels groeide de organisatie naar 275 grotendeels vrijwillige medewerkers en had het museum goede exploitatieresultaten. Die waren het resultaat van de museale productontwikkeling, de effectieve marktcommunicatie, het kostenbewustzijn, maar vooral door de enorme motivatie van het personeel en de vrijwilligers in deze moeilijke periode. Positief was de toename van het aantal reizigers: dat steeg van 100.000 in 2006 tot 129.000 in 2011. De groei van het bezoek had een verbetering van het financiële exploitatieresultaat tot gevolg. Het museum blijft echter voor een beperkt deel (thans zo n 20%) afhankelijk van exploitatiesubsidies. In 2008 verwierf de Museumstoomtram de jaarlijkse steun van de BankGiro Loterij met 200.000,- per jaar ten behoeve van de ontwikkeling van de collectie. Die steun is tenminste toegezegd tot 2017. In de periode tot 2008 werd gewerkt aan een herstructureringsplan. De regio en provincie besloten op basis van dat plan het museum met een eenmalige bijdrage financieel gezond te maken. Tevens werd het herstructureringsplan uitgangspunt voor meerjarige afspraken met de gemeenten Hoorn en Medemblik over financiële steun in de exploitatie van de Museumstoomtram. 6
2 Huidige situatie 2.1 Missie De basis voor de herstructurering van het museum is gelegd in het Bedrijfsplan Museumstoomtram van Floris de Gelder (toenmalig directeur van museum Van Speel klok tot Pierement te Utrecht) uit 2008. Vanaf 1 oktober 2010 is de herstructurering daadwerkelijk doorgevoerd aan de hand van een uit het bedrijfsplan ontwikkeld Plan van Aanpak. De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik is een levend museum. De stoomtrams ver voeren net als vroeger mensen. Naast zorg voor de collectie en de toeristische ontwikkeling, spelen aspecten als veiligheid en kwaliteit een grote rol. Het beleidsplan van de Museumstoomtram is het beleidsplan van een instelling met een specifiek karakter: dat van een museum. De International Council of Museums (ICOM) definieert een museum als volgt: Een museum is een permanente instelling, toegankelijk voor publiek, niet (primair) gericht op het behalen van winst die ten dienste staat aan de samenleving en haar ontwikkeling. Een museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden van studie, educatie en genoegen In het bedrijfsplan is de bestaande missie voor de Museumstoomtram aangescherpt: De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik is het geregistreerde museum, dat de geschiedenis van de stoomtram in Nederland bewaart op basis van een collectie met bij behorende kennis, die daartoe op museale wijze wordt verzameld, beheerd, behouden en gepresenteerd. Deze collectie en kennis wordt primair ingezet om een authentieke Hollandse historische reisbeleving aan te bieden aan een breed publiek met een educatief verantwoorde propositie. De werkzaamheden worden zoveel mogelijk door vrijwilligers verricht. 7
2.2 Een visie voor de toekomst De missie is tijdloos. De missie geeft aan waarvoor de Museumstoomtram staat. De visie zegt waarvoor de Museumstoomtram gaat. De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik ontwikkelt zich verder als attractief museum en daarmee als belangrijke publiekstrekker in en voor de regio, op basis van een thematische presentatie die in zijn aard, omvang en de daarbij te presenteren historische objecten enig in zijn soort is. De collectie past in zijn geheel bij de Nederlandse stoomtram geschiedenis en de lokaalspoorweg Hoorn- Medemblik. De objecten worden functionerend en rijdend gepresenteerd op een manier zoals dat in het verleden gebeurde. De historische waarde en waardering van de kerncollectie en de wijze waarop deze wordt onderhouden en gepresenteerd bieden de beste garanties voor het toekomstige behoud daarvan. Vervoersgeschiedenis, historische processen en vaardigheden als oude ambachten worden levend gepresenteerd, behouden en doorgegeven door grotendeels vrijwillige medewerkers. Hun taakuitvoering en de presentatie wordt veilig en kwaliteitsgericht uitgevoerd naar de eisen van de tijd. Door een veelheid aan zintuiglijke waar nemingen wordt een bezoek als een attractieve en historische reisbeleving ervaren en wordt geschiedenis op een unieke manier toegankelijk en inzichtelijk gemaakt voor grote groepen mensen. Door deze attractieve en thematische presentatie is de Museumstoomtram een belangrijke publiekstrekker in de regio en ver daarbuiten en door zijn aard als toeristisch transportbedrijf bovendien in staat andere attracties te verbinden. In samenwerking met regionale partners speelt de Museumstoomtram daarom een sleutelrol in de verdere toeristische ontwikkeling die in de regio wordt verwacht. Landelijk gezien is de Museumstoomtram de grootste organisatie die historische Nederlandse transportmiddelen als attractie presenteert door ermee te rijden. Hierdoor kan de Museumstoomtram zich ook landelijk en internationaal profileren. Om dit te versterken wordt gewerkt aan een samenwerking met strategische partners, waarvan de toeristische en culturele activiteiten stimulerend en aanvullend zijn. De publiekspresentatie en toeristische functie speelt een zodanig grote rol, dat gestreefd wordt naar een exploitatie, waarbij passend in de huidige tijdgeest - het aandeel aan eigen inkomsten zo hoog mogelijk is. 8
2.3 Organisatie Om de missie als geregistreerd museum te kunnen handhaven, de visie te kunnen realiseren en de museale en zakelijke belangen uit elkaar te kunnen houden is de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik sinds 1 januari 2011 gereorganiseerd en opgebouwd uit drie beheerstichtingen en een exploitatiemaatschappij: SMHM: Stichting Museumstoomtram Hoorn- Medemblik Deze overkoepelende stichting functioneert als een soort holding. De stichting beheert het gecertificeerde aandelenkapitaal van de BV Exploitatiemaatschappij Museumstoomtram. Het bestuur van de stichting houdt toezicht op het bestuur van de SBM en SBS. SBM: Stichting Beheer Museumstoomtram De collectiestukken van het Museum, de locomotieven, rijtuigen, wagens, gebouwen en documentatie, zijn het eigendom van de SBM. Deze stichting heeft in ieder geval de collectiestukken in eigendom, die tot de kerncollectie behoren, zoals de beroemde locomotief Bello. Daarnaast verhuurt de SBM de stationsgebouwen en verwerft zij fondsen voor projecten. De SBM is bovendien ingericht als donateursorganisatie van het museum. SBS: Stichting Beheer Spoorlijn De spoorlijn Hoorn-Medemblik, de beveiligingsinstallaties van de overwegen en de bijbe horende gronden zijn het eigendom van de SBS. BEM: BV Exploitatiemaatschappij Museumstoomtram Deze Besloten Vennootschap exploiteert en presenteert het levende museum en voert de toeristische stoomtramdienst tussen Hoorn en Medemblik uit, alsmede de aansluitende bootdienst tussen Enkhuizen en Medemblik. Daarnaast heeft de BV roerende en onroerende zaken in eigendom die hierbij worden gebruikt, voor zover deze niet behoren tot de kerncollectie van SBS en SBM. Alle medewerkers zijn in dienst van de BEM. Alle taken in het museum worden ook door de BEM uitgevoerd. Bestuurlijk is de organisatie ingericht conform de code Cultural Governance. Deze code bestaat uit geformuleerde uitgangspunten voor good governance, die van toepassing kunnen zijn op alle culturele instellingen en Alle medewerkers zijn in dienst van de BEM die daarmee voldoet aan de eisen voor modern bestuur bij een culturele organisatie. Hiertoe is een Raad van Toezicht aangesteld en zijn de statuten van de rechtspersonen per 1 januari 2011 aangepast. De Raad houdt toezicht op het bestuur in het Cultural Governance model is dat de directie - van de exploitatiemaatschappij en de beheerstichtingen van de collectie en de lokaalspoorweg Hoorn- Medemblik (SBM en SBS). De Raad vormt zelf het bestuur van de SMHM. De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik heeft een direc- 9
tie die uit één of meer personen kan bestaan en deze directie heeft een team van stafleden, die verantwoordelijk zijn voor de diverse afdelingen binnen het museum. In de organisatie zijn vrijwilligers, alsmede vaste personeelsleden en betaalde seizoenskrachten werkzaam. Deze nieuwe organisatiestructuur biedt de mogelijkheid aan de Museumstoomtram om zich te blijven ontwikkelen als een volwaardige moderne culturele instelling. Daarbij zijn afspraken gemaakt met lokale overheden over: een balanssanering van 1.691.000,- (eenmalig) met daarnaast: een jaarlijkse ondersteuning van de exploitatie door middel van een uitvoeringsovereenkomst met prestatieafspraken voor 5 jaar; een garantie van de afdekking van eventuele verliezen voor 10 jaar door de gemeente Hoorn als voorwaarde voor de provinciale bijdrage; een uitbreiding van de directie tot 2013, leidend tot directiewisseling. Deze maatregelen op het gebied van de bestuurlijke reorganisatie zijn noodzakelijk om dit beleidsplan 2012-2016 te kunnen uitvoeren. Ze worden beschreven en behandeld in het Plan van Aanpak, dat de Raad van Toezicht op 11 september 2010 afrondde en dat thans wordt uitgevoerd. 10
2.4 Sterkte- Zwakteanalyse Een sterkte- en zwakteanalyse van de Museumstoomtram levert thans het volgende beeld op: Sterktes: Grootste attractie in zijn soort in Nederland met een hoge naamsbekendheid; Gemotiveerde medewerkers en een grote groep vrijwilligers; Aantrekkelijke en samenhangende collectie; Het museum kan door zijn presentatie veel eigen inkomsten genereren ( Cultureel Ondernemerschap ); Unieke technische know how; Levend gepresenteerd. Kansen: Toenemende belangstelling voor echte authentieke attracties; Mogelijkheden voor educatieve activiteiten; Mogelijkheden voor uitbreiding van samenwerkingsverbanden; Mogelijkheden voor verdere verbetering product; Mogelijkheden voor verbetering marketing en administratie door nieuwe ICT toepassingen. Zwaktes: Het bereiken van de doelstellingen als landelijk museum en lokale toeristische attractie levert soms tegenstrijdige belangen op; Weinig vaste medewerkers en veel vrijwilligers maken de organisatie kwetsbaar. Bedreigingen: Werving vrijwilligers wordt moeilijker; Handhaven vaktechnische kennis wordt moeilijker. De generatie die het zelf nog heeft meegemaakt sterft uit; Hedendaagse wet- en regelgeving op het gebied van veiligheid en milieu maakt het actief presenteren van een historische collectie moeilijker; Verrommeling van de omgeving. De sterkte- en zwakteanalyse vormt de basis voor de te volgen beleidsstrategie in de komende jaren. Deze worden in de volgende paragraaf uitgewerkt. 11
2.5 Doelstellingen beleidsplan Een nieuw beleidsplan is nodig om de continuïteit van de organisatie te kunnen waarborgen. In de achterliggende periode zijn investeringen noodzakelijk geworden. Bestaand en succesvol beleid zal moeten worden voortgezet en verder moeten worden ontwikkeld. Op die manier zal de Museumstoomtram zijn rol als culturele en toeristische organisatie kunnen blijven spelen en verder kunnen ontwikkelen. Het nieuwe beleidsplan heeft nog een aantal functies: Het plan moet aantonen wat de maatschappelijke relevantie is van het museum, dus wat het betekent voor zijn omgeving en waarom het museum het dus waard is door zijn omgeving gesteund te worden; Het plan moet bij alle betrokkenen en belanghebbenden tot zoveel mogelijk eensgezindheid leiden over de weg die de Museumstoomtram in de toekomst moet gaan; Het plan moet de belangen van de Museumstoomtram en zijn toekomstige ontwikkeling in de regio laten zien en verdedigen; Het plan dient als een nieuwe start, waarmee de Museumstoomtram het initiatief in zijn eigen ontwikkeling kan terugnemen. Om de inhoudelijke doelstellingen voortkomend uit de missie en visie te bereiken, is een strategie nodig voor de toekomst. Hierbij worden de drie kernelementen uit de missie, collectie, presentatie en organisatie, als hoofdonderwerpen genomen. Een deel van het beleid ten aanzien van de collectie, de In de toekomst is er voor de inhoudelijke doelstellingen strategie nodig presentatie en de organisatie wordt gehandhaafd. Een ander deel wordt verder ontwikkeld en verbeterd op basis van de sterkte en zwakteanalyse en de visie. De strategie wordt vanaf hoofdstuk 4 uitgewerkt in de beleidsmaatregelen en instrumenten. Beschikbare middelen in menskracht, fysieke ruimte en financiële middelen zullen vervolgens bepalen wat er wel en niet kan. Dit wordt uitgewerkt in een uitvoeringsplan. In hoofdstuk 3 worden eerst de uitgangspunten opgesomd, die de randvoorwaarden voor de strategie vormen. 12
3 Uitgangspunten 3.1 Beleidskaders Gedragslijn museale beroepsethiek; Bedrijfsplan Floris de Gelder; Plan Implementatie bedrijfsplan; Uitvoeringsovereenkomst met prestatieafspraken met de gemeenten Hoorn en Medemblik 2010 2014; Code Cultural Governance conform het Raad van Toezichtmodel, naar welk voorbeeld de nieuwe statuten van de rechtspersonen die de Museumstoomtram vormen, zijn ingericht, alsmede het bestuursmodel voor de Stichting Museumstoomtram Hoorn-Medemblik; Balans na sanering en meerjarenbegroting 2011-2015; Concessie voor de exploitatie op de lokaalspoorweg Hoorn-Medemblik; Collectieve Arbeidsovereenkomst van de Vereniging van Recreatieondernemers Nederland (Recron); Spoorwegwetgeving; Ontwikkelingen op het gebied van vrijwilligersbeleid; Overige wet- en regelgeving. 3.2 Algemene kwaliteitscriteria De Museumstoomtram is een geregistreerd Museum en accepteert de Museumkaart; De Museumstoomtram heeft een status als Alge meen Nut Beogende Instelling (SBS en SBM); De kerncollectie Rollend materieel is opgenomen in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed; De kerncollectie Stationsgebouwen zijn Provinciale Monumenten; De kerncollectie spoorweg Hoorn-Medemblik wordt benoemd als structuurdrager van provinciaal belang in de Leidraad landschap en cultuurhistorie van Noord-Holland; De exploitatie wordt uitgevoerd vanuit de concessie voor de spoorlijn en volgens kwaliteitsnormen van Historisch Railvervoer Nederland, waarbij op de veiligheid en kwaliteit van materieel, infrastructuur en dienstuitvoering wordt toegezien door een Commissie van Advies, mede aan de hand van spoorwegveiligheidsjaarplannen en verslagen; De Museumstoomtram hanteert het door Fedecrail opgestelde Charter van Riga, waarin Europees is afgesproken hoe om te gaan met historische railvoertuigen; De Museumstoomtram is erkend leerbedrijf voor verschillende onderwijsniveaus. 13
3.3 Doelgroepen Gebaseerd op de visie worden de voor dit beleidsplan relevante doelgroepen en betrokkenen en de wijze en intensiteit van benadering uitgewerkt en geactualiseerd. 3.4 Ontwikkelingen korte en lange termijn Ondersteuning en garantie tot afdekken van tekorten voor 10 jaar door de gemeente Hoorn; Ontwikkelingen met de gemeente Medemblik en de provincie rond de bescherming van de omgeving van de spoorlijn; Ontwikkelingen op nationaal en Europees niveau op het gebied van cultuur, toerisme en financiën; Ontwikkelingen rond het stationsgebied Poort van Hoorn en ontwikkelingen in Medemblik; Ontwikkelingen rond ander vervoer (inclusief de hoofdspoorwegen en andere museumspoorlijnen); ICT ontwikkelingen ten behoeve van de marketing en administratie; Voortgaande wet- en regelgeving op het gebied van spoorwegen, milieu, scheepvaart, arbeidsomstandigheden en -risico s. 14
3.5 Evaluatie, toetsing en bijsturing Het beleidsplan en de uitvoering daarvan worden op diverse manieren geëvalueerd, dat wil zeggen getoetst en bijgestuurd: Periodiek door de Raad van Toezicht door middel van financiële rapportages, die ook met de staf worden doorgenomen en tot bijstelling kunnen leiden; Minimaal jaarlijks met de verantwoordelijken voor de voor dit plan relevante beleidskaders, bijvoorbeeld de gemeenten Hoorn en Medemblik voor wat betreft de uitvoeringsovereenkomst en de Commissie van Advies; Jaarlijks na het hoogseizoen door de directie in overleg met de staf, met de medewerkers per afdeling en met de relevante partners. De begroting voor het volgende jaar vloeit hieruit voort. Een en ander wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. Daarnaast worden de uitgangspunten voor het publieksonderzoek voor het volgende jaar vastgesteld. De resultaten van het publieksonderzoek worden in de jaarlijkse evaluatie betrokken. In de evaluaties wordt het beleid op diverse meetbare prestaties (dus niet alleen financiële) beoordeeld. 15
16
4 Beleidsstrategie 4.1 Collectie 4.1.1 Uitgangspunten in het collectiebeleid Het collectiebeleid van de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik wordt vastgelegd in een geactualiseerd collectieplan. In het collectieplan worden onder andere de volgende zaken beschreven: Levend gepresenteerde collectie: Leidend in het collectiebeleid is de rijdende en levende presentatie van de collectie. De Museumstoomtram toont een unieke collectie op een authentiek functionerende manier in de publiekspresentatie. Hierdoor kan het verhaal over de stoomtram in Nederland op een historisch verantwoorde, attractieve en educatieve wijze worden gepresenteerd en wordt de collectie bovendien optimaal behouden. Museumstoomtram toont unieke collectie Afgesloten verzamelgebied: De Museumstoomtram verzamelt, beheert en onderhoudt een collectie en de bijbehorende kennis, die betrekking heeft op de geschiedenis van de stoomtram in Nederland en de lokaalspoorweg Hoorn-Medemblik. De deelcollecties bestaan uit rollend materieel, infrastructuur (spoorlijn, gebouwen en kunstwerken), documentatie en overige (kleinere) objecten en voorwerpen. De Museumstoomtram is de enige organisatie in ons land die dit verzamelgebied kent. Wel is er enige overlap in het verzamelgebied met andere musea. Doordat de hier beschreven geschiedenis een af gesloten hoofdstuk is, zal de verdere uitbreiding van de collectie beperkt blijven. Projectmatig restaureren: Een deel van de kerncollectie bestaat uit nog niet gerestaureerde objecten. Een aantal objecten wordt projectmatig gerestaureerd als zij een actieve rol in de publiekspresentatie kunnen gaan spelen en deze kunnen verbeteren. Deze objecten worden zo zorgvuldig mogelijk gerestaureerd, dat wil zeggen functionerend en historisch verantwoord op basis van een opgesteld bestek. De projectmatig uit te voeren restauratieprojecten worden extern gefinancierd. Te presenteren objecten buiten de kerncollectie: Voor de uitvoering van de publieksprogramma s zijn meer objecten nodig dan er vanuit de kerncollectie beschikbaar zijn voor de presentatie. Daarom beschikt het museum over voertuigen die niet tot de kerncollectie behoren, maar wel gebruikt worden in de publiekspresentatie. Bijvoorbeeld de buitenlandse lokaalspoorrijtuigen. Deze worden op een bij de missie zoveel mogelijk passende wijze behouden, zolang dit een economisch en exploitatief rendement heeft. Bescherming en waardering: Er wordt gewerkt aan een formele beschermde status van de gehele kerncollectie van het museum. Dit geldt voor het grootste deel van de collectie rollend materieel, de infrastructuur en de documentatie (zie 3.2 algemene kwaliteitscriteria). Door de proviniciale en landelijke waardering wordt de projectmatige financiering van deze objecten in de praktijk bovendien vereenvoudigd. Collectieplan actualiseren: Het collectieplan en de collectiebeschrijving worden met behulp van stagiaires van de Reinward Academie geactualiseerd. 17
4.1.2 Uit te voeren maatregelen in het collectiebeleid 2012-2016 Het collectiebeleid wordt qua uitvoering in tijd en middelen afgestemd in het uitvoeringsplan. Uit te voeren maatregelen zijn: Trams, rails en gebouwen in een goed onderhouden en complete staat presenteren: Het onderhoud aan het rollend materieel wordt volgens de daartoe opgestelde normen uitgevoerd (rapport toelatingseisen rollend materieel). Achterstanden worden onderzocht en in deze periode weggewerkt. Belangrijke taken in dit kader zijn het ketelonderhoud aan de stoomlocomotieven en de uitgebreide levensduur-verlengende revisies van de lokaalspoorrijtuigen. Het onderhoud aan de railinfrastructuur, kunstwerken en gebouwen wordt volgens de daartoe op te stellen normen uitgevoerd. Achterstanden worden onderzocht en in deze periode weggewerkt. De jaarlijkse spoorvernieuwing en onderhoud aan stations wordt voortgezet en waar nodig uitgebreid. Door het nemen van deze maatregelen is de conservering op peil. Het ontsloten deel van het museum is afgemaakt en kan in een goede en complete staat worden gepresenteerd. Deelcollectie documentatie inzetten om de presentatie uit te breiden: De deelcollectie documentatie wordt ontsloten in een attractieve tentoonstelling over stoomtramgeschiedenis, waardoor de presentatie naar de bezoekers verder verbetert en het museum het hele jaar door toegankelijk is. Ook niet rijdende trams kunnen hier een rol in spelen. De bewaarconditie en toegankelijkheid van de deelcollectie documentatie wordt verbeterd door deze vervolgens op een verantwoorde bewaarplaats buiten het museum onder te brengen. Maatregelen om de exploitatie te verbeteren toepassen binnen museale normen: Aanpassingen aan de deelcollecties rollend materieel, gebouwen en infrastructuur die de exploitatie, het onderhoud en de publieksfaciliteiten kunnen verbeteren of bijdragen aan verbeteringen op het gebied van personeel, milieu en veiligheid worden uitgevoerd binnen de gestelde kaders in het collectieplan. Gewerkt wordt in dit kader bijvoorbeeld aan moderne toilet- en schoonmaakfaciliteiten als onderdeel van een integraal toekomstplan voor de lokaalspoorrijtuigen en meer automatische overwegen in de lokaalspoorweg om de overlast in met name Hoorn te verminderen. 18
Historisch beeld lokaalspoorweg uitbreiden en omgeving beschermen: Als belangrijk sluitstuk in de waardering van de collectie wordt gestreefd naar een beschermde status voor de lokaalspoorweg Hoorn-Medemblik, die compleet bewaard gebleven en daarmee uniek in ons land is, alsmede bescherming van de landschappelijke om geving. Ook wordt gewerkt aan uitbreiding met infrastructurele objecten die de historische aankleding van de spoorlijn verbeteren. Selectief verwerven, restaureren en afstoten ten behoeve van de presentatie: Verwervingen en restauraties vinden alleen plaats als de daarvoor benodigde financiële middelen voor dit doel en buiten de exploitatie om zijn gegenereerd. Een aantal nog niet gerestaureerde objecten in de deelcollecties Rollend Materieel en Infrastructuur wordt projectmatig gerestaureerd als zij bijdragen aan de missie en van grote betekenis zijn voor kennisoverdracht tijdens de restauratie en/of bijdragen aan verbetering van de publiekspresentatie. Belangrijk zijn de restauraties van enkele personenrijtuigen en historische motortrams, die een meer flexibele dienstuitvoering in de publiekspresentatie mogelijk maken. Deze objecten hebben een A- of B- status in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed en kunnen worden gerestaureerd met financiële steun van de landelijke culturele fondsen. Bovendien vervangen deze objecten op termijn de niet historische objecten (buiten de kerncollectie) die wel voor de presentatie nodig zijn. Deze objecten worden alleen uit de exploitatieopbrengst onderhouden en worden dan afgestoten. Tramrijtuigen zullen zo op termijn de buitenlandse lokaalspoorrijtuigen vervangen. 4.2 Publiekspresentatie 4.2.1 Uitgangspunten in de publiekspresentatie De publiekspresentatie kent de volgende uitgangspunten, gebaseerd op kengetallen die zijn vastgesteld in de uitvoeringsovereenkomsten met de gemeenten Hoorn en Medemblik: Regulier publieksaanbod: De Museumstoomtram ontwikkelt en verzorgt met de collectie een regulier publieksaanbod. Hierbij wordt intensief samengewerkt met andere culturele en toeristische organisaties in de regio. Dit aanbod bestaat thans uit dagtochten en korte programma s, waarbij gereisd wordt met stoomtram en boot volgens dienstregeling in de Historische Driehoek Hoorn-Medemblik-Enkhuizen en vice versa en uitbreidingen daarvan door combinaties met andere attracties in en buiten vakantieperiodes, onder andere met een busdienst. In dit aanbod worden jaarlijks tenminste 115.000 reizigers vervoerd. 19
Speciale arrangementen: De Museumstoomtram ontwikkelt en verzorgt daarnaast een publieksaanbod met speciale arrangementen. Hierbij wordt intensief samengewerkt met andere culturele en toeristische organisaties in de regio. Dit aanbod bestaat thans uit een winterprogramma rond Sinterklaas en Kerst; een avondprogramma; een jaarlijks historisch thema-evenement en programma s die voor en met andere organisaties worden uitgevoerd. In dit aanbod worden jaarlijks minstens 10.000 reizigers vervoerd, als onderdeel van de 115.000 in reguliere programma s Inzet van de collectie: De stoomtramdienst wordt met de eigen collectie of daarbij passende railvoertuigen uitgevoerd tussen Hoorn en Medemblik. De bootdienst wordt met een schip dat past in de toeristische en historische presentatie van het museum uitgevoerd tussen Enkhuizen en Medemblik en eventueel andere bestemmingen vanuit Medemblik. Educatieve en informerende activiteiten: Het museum presenteert de collectie in educatieve programma s en ontwikkelt deze voor het onderwijs. Educatie aan bezoekers in het reguliere programma aanbod vindt plaats tijdens de stoomtramrit met een interactieve speurtocht en informatie. Bij de collectie in Het museum presenteert de collectie in educatieve programma s Hoorn worden rondleidingen georganiseerd. Voor het onderwijs wordt deelgenomen aan een project voor regionaal Middelbaar onderwijs en vindt kennisoverdracht plaats aan leerlingen via maatschappelijke stages en aan het vakonderwijs door leerlingen mee te laten werken aan restauratieprojecten. Het Stoomtram Documentatie Centrum van de Museumstoomtram heeft een educatieve taak over de inhoud van het museum. De educatieve activiteiten kennen minimaal 5.000 deelnemers per jaar. Het museum brengt jaarlijks bovendien een aantal inhoudelijke publicaties uit voor de diverse doelgroepen en relaties. 20
4.2.2 Uit te voeren maatregelen in de publiekspresentatie 2012-2016 De publiekspresentatie wordt qua uitvoering in tijd en middelen afgestemd in het uitvoeringsplan. Uit te voeren maatregelen zijn: Meer kwaliteit en overzicht in publieksprogramma s ontwikkelen: De bestaande publieksprogramma s en de dienstregeling worden verbeterd en beter afgestemd op de wensen van de doelgroepen (de bezoekers via publieksonderzoek en de partijen waarmee wij samenwerken) en de presentatie van een zo groot mogelijk deel van de collectie. Door het aantal publieksprogramma s te beperken, maar hierin meer te laten zien en meer combinatiearrangementen te bieden, worden deze overzichtelijker en interessanter. De verblijfsduur van de bezoekers zal bovendien worden verlengd in het museum (gemiddeld minimaal 15 minuten per enkele reis) en in de plaatsen Hoorn en Medemblik. Uitbreiden inhoudelijke reisbeleving en informatievoorziening voor bezoekers: Extra activiteiten in de presentatie zijn gericht op verbetering van de authentieke reisbeleving door bezoekers en verbetering van de informatievoorziening aan bezoekers in de diverse doelgroepen. De speurtochten voor kinderen worden verder ontwikkeld en er vinden inhoudelijke uitbreidingen plaats van de personeelsinstructie. Deze maatregel draagt bij aan een kwaliteitsverbetering van het product. Educatieve activiteiten uitbreiden: De bestaande educatieve programma s worden verbeterd en uitgebreid. Er komt een educatief programma Speuren naar sporen voor de hogere klassen van het basisonderwijs. Gestreefd wordt voorts de samenwerking met het regionale onderwijs verder te versterken door meer (maatschappelijke) stages aan te bieden. Marketingstrategie actualiseren en digitaliseren: De succesvolle strategie op het gebied van public relations en communicatie wordt verder uitgebouwd. Er wordt een geactualiseerde communicatiestrategie met huisstijl ontwikkeld, met een eigentijdse visie op een aantal (nieuwe) uitingen en publicaties, zoals een nieuwe website, meer digitale communi catie, sociale media en gerichte informatie voor diverse doelgroepen, zoals een publieks jaarverslag. Evenwicht in bezoekersstromen per reisrichting ontwikkelen: Zowel de publieksprogramma s als de public relations zijn gericht op het effectief en efficiënt uitvoeren van de tramdienst. Om dit te bereiken moet de bezetting van trams en boten in beide reisrichtingen zo gelijkmatig mogelijk worden ontwikkeld. Het reizen in de relatie Enkhuizen-Medemblik-Hoorn wordt daarom extra gestimuleerd. Nieuwe doelgroepen bereiken: Binnen het bestaande aanbod worden programma s en arrangementen ontwikkeld voor bestaande maar ook nieuwe doelgroepen. De (groot)ouders met (klein)kinderen, 50+-ers, inhoudelijk geïnteresseerden en touroperatormarkten worden uitgebouwd. De zakelijke markt wordt verder ontwikkeld. Samenwerkingsverbanden uitbreiden en toerisme in de regio stimuleren: Vanuit de spilfunctie die de Museumstoomtram heeft voor het toeristische vervoer in oostelijk 21
West-Friesland wordt het toerisme in de regio in samenwerking met andere organisaties verder ontwikkeld door gezamenlijke productontwikkeling en het vermarkten van de regio en mogelijke uitbreiding van het vervoer van, naar en tussen partners. Bij de uitbreiding van de samenwerking wordt gestart bij grotere en kleinere partners en overkoepelende organisaties in de regio, zoals het Zuiderzeemuseum en andere musea en het Afdeling horeca doelmatiger organiseren: Ter verbetering van de dienstverlening, om meer omzet te genereren en medewerkers effectiever in te kunnen zetten bij de afdeling horeca wordt onderzoek verricht naar de locaties en samenhang van verkooppunten en het beschikbare personeel. 4.3 Bedrijfsvoering Uitbreiding van de samenwerking wordt gestart bij partners en overkoepelende organisaties in de regio project Westfriese Omringdijk. Bovenregionaal door aansluiting bij de Holland Route van de European Route of Industrial Heritage. Ook de samenwerking en afstemming met kleinere partners en belanghebbenden binnen het werkgebied wordt ter hand genomen. Gezien de landelijke uitstraling van de Museumstoomtram wordt op langere termijn de samenwerking gezocht met een of meerdere strategische partners, die de toeristische en culturele activiteiten kunnen aanvullen en versterken. Het Spoorwegmuseum in Utrecht zal daartoe als eerste worden benaderd. 4.3.1 Uitgangspunten in de bedrijfsvoering Onder de bedrijfsvoering vallen de faciliteiten, de medewerkers en de organisatie. Met elkaar zijn dit de randvoorwaarden waarbinnen de collectie kan worden behouden en beheerd en waarbinnen de presentatie daarvan zo optimaal mogelijk kan plaatsvinden. De belangrijkste uitgangspunten zijn: Vrijwilligersorganisatie met vast personeel: De Museumstoomtram is een organisatie, waarin de taken zoveel mogelijk door vrijwilligers worden verricht. Om de continuïteit en coördinatie van de werkzaamheden en kennisoverdracht te waarborgen, is een aantal medewerkers in betaalde dienst werkzaam in het museum. Modern cultureel management: Als uitvloeisel van de reorganisatie is de hedendaagse vorm van toezicht in een culturele organisatie ingevoerd, met een heldere scheiding van taken door middel van de code Cultural Governance volgens het Raad van Toezicht model. De directie heeft daarbij de taak van bestuurder. 22
4.3.2 Uit te voeren maatregelen in de bedrijfsvoering 2012-2016 Faciliteiten voor bezoekers, collectie en medewerkers uitbreiden: De faciliteiten (comfort, beschermde ruimtes en informatieoverdracht) voor bezoekers, de collectie en de medewerkers worden op diverse plaatsen in de Historische Driehoek Hoorn, Medemblik, Enkhuizen, alsmede aan boord van de stoomtram en de boot verbeterd. In Hoorn wordt een bezoekerscentrum gerealiseerd met alle benodigde functies en de tentoonstelling. Station Medemblik krijgt een centrale functie als toeristisch vervoersknooppunt in de regio. Spoorwegbedrijf met veiligheidseisen verbeteren en borgen: De Museumstoomtram is een museum met daar binnen een spoorwegbedrijf en daarvoor gelden strikte veiligheids- en kwaliteitseisen, alsmede wet- en regelgeving. Het streven naar kwaliteit en veiligheid voor en door mens en materieel moet constant worden verbeterd en geborgd. Vrijwilligersorganisatie verbeteren en uitbreiden: Er wordt een nieuwe visie ontwikkeld op de moderne vrijwilligersorganisatie in samenhang met de professionele organisatie met wensen en eisen over en weer, met als doel meer werk door vrijwilligers te laten verrichten met meer motivatie en discipline, de werkdruk op het vaste personeel te verminderen en kennisoverdracht te waarborgen. Een visie op opleidingen, regelgeving, risico s, emolumenten en de aansluiting bij de CAO voor Recreatieve Ondernemingen zijn onderdelen hiervan. Een personeelscoördinator gaat het beleid op dit terrein coördineren. De professionele organi- 23
satie krijgt een grotere projectmatig coördinerende taak en beleidsverantwoordelijkheid. Eerste stap in dit proces is de werving van een toekomstige hoofdconservator voor rollend materieel en infrastructuur. Rendement administratie en ICT verbeteren: De ICT structuur wordt verder uitgebreid, technisch verbeterd en beschermd. De toepassingen en koppelingen van de diverse administratieonderdelen onderling en met de te vernieuwen website worden uitgebreid en tegen het licht gehouden, zodat de taken efficiënter kunnen worden uitgevoerd. Effectiever communiceren met de omgeving: De relevante omgeving (intern, politiek, partners en bezoekers) wordt opnieuw gedefinieerd. Passende communicatie wordt hierop afgestemd en verbeterd. Zie ook 3.3 Doelgroepen en 4.2.2 Marketingstrategie en samenwerkingsverbanden Financiële beleid verbeteren en basis verbreden: De volgende maatregelen worden genomen: De beleidsmaatregelen worden in de betreffende periode 2012-2016 uit de reguliere begroting gefinancierd. De beschreven projecten en extra activiteiten leiden tot een extern te financieren projectmatige taak (subsidies, giften, sponsoring en donaties aan met name de beheerstichtingen); Er zijn maandelijkse financiële rapportages ontwikkeld, die de basis vormen voor de uit te voeren begrotingsdiscipline; Er wordt gewerkt met een egalisatiereserve van maximaal euro 200.000,-; Er zal beleid worden ontwikkeld om de toekomstige financiële basis van het museum te kunnen verbreden, bijvoorbeeld door het aanstellen van meer fondsenwervers; Op basis van de jaarlijkse beleidsevaluatie wordt een jaarplan met begroting opgesteld, die moet worden goedgekeurd door de Raad van Toezicht; Er wordt een publieksjaarverslag gepresenteerd. 24
De genoemde maatregelen in het beleidsplan zullen in een algemeen uitvoeringsplan worden uitgewerkt. De concrete taken en de wijze waarop deze de komende jaren zullen worden uitgevoerd zijn in dit plan terug te vinden. 25
26
5 Samenvatting en toekomstperspectief 5.1 Strategie In de beleidsplanperiode wordt gewerkt aan een strategie die voortkomt uit de visie van de Museumstoomtram. Belangrijke elementen daarin zijn: De stoomtrams en de spoorweg met gebouwen worden in een goed onderhouden, complete en historisch verantwoorde staat gebracht en gehouden en attractief gepresenteerd. Om dit te bereiken wordt de collectie selectief verworven, gerestaureerd en afgestoten. Er wordt gestreefd naar formele bescherming van de unieke collectie van het museum en verdediging van de landschappelijke omgeving van de lokaalspoorweg. De stations en de onderhoud- en werkplaatsfaciliteiten in met name Hoorn en Medemblik worden verbeterd en uitgebreid voor bezoekers, maar ook verbeterd voor de te presenteren en te onderhouden collectie en de medewerkers. In Hoorn wordt een bezoekerscentrum gerealiseerd met alle benodigde functies en de tentoonstelling. Station Medemblik krijgt een centrale functie als toeristisch vervoersknooppunt in de regio. Het publieksaanbod wordt overzichtelijker gemaakt en uitgebreid door meer arrangementen en combinaties met andere attracties en de drie steden Hoorn, Medemblik en Enkhuizen aan te bieden. Er wordt gestreefd naar een groter evenwicht in de bezoekersstromen per reisrichting en het bereiken van nieuwe doelgroepen. De samenwerking met regionale, maar ook met landelijke partners wordt verder uitgebreid. 27
De reis met de stoomtram wordt interessanter door meer levende historie aan te bieden. Door de historische rollen die jonge bezo ekers kunnen spelen, door de uitbreiding van de speurtocht en door meer overdracht van inhoudelijke informatie aan alle bezoekers. Om meer van de collectie te laten zien en de presentatie verder uit te breiden wordt ook gewerkt aan een permanent toegankelijke tentoonstelling waarin meer van de collectie kan worden getoond. Ten behoeve van het basisonderwijs wordt een nieuw educatief De reis met de stoomtram wordt interessanter door meer levende historie aan te bieden 5.2 Toekomstperspectief Als de resultaten in dit beleidsplan worden bereikt, gaat de Museumstoomtram de gezonde toekomst tegemoet, die Floris de Gelder in 2008 voor ogen had. Een toekomst waarin het museum niet alleen de geschiedenis van de stoomtram laat zien, maar vooral ook laat beleven als een belangrijke attractie in de regio en als een grote vrijwilligersorganisatie. Dat zijn stuk voor stuk zaken die de Museumstoomtram tot zo n bijzonder en waardevol instituut maken. Een instituut midden in de samenleving, waar velen op allerlei manieren mee verbonden zijn en zullen blijven. programma ontwikkeld. De functie als leerwerkbedrijf wordt uitgebreid. Intern zal de vrijwilligersorganisatie worden uitgebreid en verbeterd en in het teken staan van kennisoverdracht. Er worden maatregelen genomen om het rendement van de horeca en administratie te verbeteren en de financiële basis van het museum te vergroten. 28
Foto s gemaakt door: R. de Water, P. Meurs, R. Korthof, W. Adriaanse en K. Laan 29
30