Analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland Samenvatting Versie 28 november 2012 In opdracht van de Brainport 2020-commissie
Samenvatting Brainport 2020 heeft de ambitie om Zuidoost-Nederland in 2020 tot de top-10 van kenniseconomieën in de wereld te laten behoren. Wil Zuidoost-Nederland als toptechnologieregio in de wereld meetellen dan zal er voldoende en goed gekwalificeerd personeel moeten zijn. Dit kan worden bereikt door een viertal zaken die de doelstellingen vormen van het domein People 1 van het uitvoeringsprogramma Brainport 2020: Excellent onderwijs op alle niveaus passend bij de behoeften van de clusters Hogere instroom en aantrekken van (internationaal) technisch talent Flexibel werkende arbeidsmarkt Duurzame inzetbaarheid van de beroepsbevolking (leven lang leren). De monitor van 2012 geeft aan dat Zuidoost-Nederland goed op weg is maar dat er de komende jaren nog flinke inspanningen nodig zijn om de ambitie te realiseren. Brainport 2020 betreft Zuidoost-Nederland en bestaat uit 6 triple helix regio s: Zuid-Limburg, Midden-Limburg, Noord-Limburg, Zuidoost-Brabant, Noordoost-Brabant en Midden-Brabant. De huidige situatie in de 6 triple helix regio s geeft een zeer divers beeld van wat er in de regio s gebeurt in het kader van de People doelstellingen. Een analyse van de huidige aanpak in alle regio s en aanbevelingen voor bovenregionale samenwerking is daarom een behoefte. De centrale doelstelling van deze analyse is als volgt: Inzicht verkrijgen in de diverse samenwerkingsverbanden en initiatieven in de 6 triple helix regio s en bepalen wat de mogelijkheden zijn om bovenregionaal samen te werken teneinde de Brainport 2020 doelstellingen uit het domein People zo optimaal mogelijk te realiseren. Deze opdracht is uitgevoerd in 3 stappen: 1. Deskresearch en interviews met 20-tal sleutelfiguren uit alle regio s. 2. Analyse deskresearch en interviews t.b.v. het destilleren van bovenregionale kansen. 3. Opstellen conclusies, aanbevelingen en rapportage Hieronder worden de resultaten van de hierboven genoemde stappen beschreven. 1 Naast People zijn er nog de domeinen Technology, Business en Basics. Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 2
Deskresearch Een eerste ontwikkeling die tot doel heeft de arbeidsmarkt klaar te maken voor de toekomst is het aanbrengen van focus door de nationale overheid. Dit is gebeurd middels het aanwijzen van 9 topsectoren: high tech systems en materials, tuinbouw en uitgangsmaterialen, agrofood, water, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve industrie. In aansluiting op het bepalen van de 9 landelijke topsectoren heeft de overheid aan Zuidoost- Nederland gevraagd een samenhangende en integrale visie te ontwikkelen. Een visie op het schaalniveau van Zuidoost-Nederland. Dit heeft geleid tot het uitvoeringsprogramma Brainport 2020: Top economie, smart society. Brainport heeft de landelijke 9 topsectoren vertaald naar de regio en aangevuld met topclusters en clusters in ontwikkeling: Nationaal Zuidoost-Nederland Topsectoren Topclusters Clusters in ontwikkeling HTSM High tech systems Smart mobility Chemie Chemie Smart materials Life Sciences Lifetec Homecare (niet-klinische zorg) Energie Solar Energie in gebouwde omgeving Creatieve industrie Industrial design Agrofood Food & technology Tuinbouw en Freshfood (& health) uitgangsmaterialen Water Logistiek Een andere belangrijke ontwikkeling betreft de oprichting van Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) op MBO-niveau en Centres of Expertise (COE) op HBO-niveau uit middelen van de ministeries OCW en EL&I. Dit zijn centra die zich scherp profileren op een economisch innovatiespeerpunt (topsector). Door het scherpe profiel, dragen de centra bij aan het oplossen van het kwalitatieve en kwantitatieve tekort aan bètatechnici. Op dit moment zijn er in de regio Zuidoost-Nederland diverse CIV s en COE s actief en hier zullen er in de nabije toekomst nog een aantal bijkomen. In het rapport wordt vervolgens ingezoomd op elke van de 6 triple helix regio s. Daarbij wordt steeds beschreven hoe de relatie is met Brainport 2020, welke regionale samenwerkingsverbanden actief zijn en wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste projecten die bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen uit de People-domein. Uit de regioschetsen blijkt dat alle regio s volop bezig zijn zichzelf te ontwikkelen met o.a. regionale agenda s en uitvoeringsprogramma s. Deze zijn steeds meer economisch georiënteerd en bevatten een aanpak rondom de topsectoren/topclusters, waarbij er soms meer genoemd worden dan hierboven weergegeven; dit is de couleur locale van iedere regio. Tot slot is er in alle regio s de bewustwording dat gezamenlijk optrekken op bepaalde onderdelen meer kansen biedt. Bovenregionale kansen Sommige van de beschreven projecten in de regioschetsen zijn parels die het verdienen om opgeschaald te worden naar een gezamenlijke bovenregionale aanpak. In het volgende schema zijn deze parels weergegeven met hun kansrijkheid: deze analyse, waarbij haalbaarheid is gekruist met Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 3
opbrengst laat zien dat een aantal parels direct uitgebouwd zou kunnen worden. Een aantal anderen zijn de moeite waard om te ontwikkelen maar vergen een grotere investering. Uit deze analyse komt de volgende indeling naar voren qua prioriteit: 1. Doorlopende leerlijnen MBO-HBO-WO - uitbouwen 2. HCR Topsectoren - uitbouwen 3. BIC werving internationale kenniswerkers - uitbouwen 4. Let s connect - eportfolio - uitbouwen 5. Techniekplatforms - uitbouwen 6. Afstemmen CIV s en COE s - ontwikkelen 7. RAIL/Arbeidsmarktmonitor Brabant - ontwikkelen 8. Sociale innovatieregeling - koesteren 9. Vacatures via Banenrijklimburg.nl - koesteren 10. Brainport Navigator - koesteren Er zijn ook nieuwe ideeën en kansen voor bovenregionale samenwerking te benoemen. Hierna volgt een opsomming, voortkomend uit het deskresearch en de interviews. Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 4
Ook van deze nieuwe kansen is op basis van deze analyse een prioriteitenlijst samen te stellen: 1. Imagocampagne Brainport 2020 - uitbouwen 2. Leven lang Leren (o.a. HBO) - ontwikkelen 3. Techniekpact 2020 - ontwikkelen 4. Gezamenlijke lobby in Den Haag - ontwikkelen 5. Crossovers topsectoren - koesteren 6. Intersectorale mobiliteit - niet oppakken Zowel uit de parels als de nieuwe kansen kan een keuze worden gemaakt voor bovenregionale uitrol. De begeleidingscommissie, het directieberaad van de 6 triple-helix regio s kan hierover adviseren aan de commissie Brainport 2020. Daarna kunnen ze verder worden uitgewerkt in een meerjarenplan. Conclusies Arbeidsmarktbeleid economisch georiënteerd Arbeidsmarktbeleid wordt steeds meer een integraal onderdeel wordt van het economisch beleid. Door in de regio s samenspraak met onderwijs, overheid en ondernemers te kiezen voor een duidelijk economisch profiel wordt gestuurd op de vraag vanuit het bedrijfsleven. Regio s De economie en arbeidsmarkt stoppen niet bij de fysieke grenzen van de regio s. Toch blijkt uit de interviews dat de prioriteit in de eigen regio ligt. Dit heeft met name met bestuurlijke grenzen te maken. Versterking door aanhaking en samenwerking met aanpalende regio s wordt in de beleidsstukken veelvuldig benoemd zonder dat daar concrete acties of afspraken over te vinden zijn. Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 5
Cijfers Er is een groot verschil omtrent de beschikbaarheid van arbeidsmarktgegevens in de regio s. Waar in Limburg het programma Rail zorgt voor input voor het arbeidsmarktbeleid is er in Brabant geen goede monitor. Ten tijde van deze analyse is in Brabant een eerste aanzet gedaan tot het genereren van samenhangende arbeidsmarktcijfers. Onderwijs en regio Het onderwijs is in alle regio s betrokken bij de ontwikkeling van arbeidsmarktbeleid. Ze willen daarbij wel blijven voldoen aan de keuzevrijheid voor studenten. Als gevolg van het financieringssysteem van het onderwijs is er geen grote behoefte om door middel van het schrappen van economisch minder relevante opleidingen directer te sturen op de vraag van het bedrijfsleven. Onderwijs en topsectoren Op dit moment vinden steeds meer onderwijsinstellingen aansluiting in de gekozen topsector(en) van de betreffende regio. Niet door het afstoten van opleidingen maar vooral door onderscheidend te zijn in opleidingen (CIV/COE). Ondanks de bestaande concurrentie tussen de onderwijsinstellingen wordt er meer afgestemd om dit concurrentiemodel op onderdelen om te buigen. Human Capital Roadmaps (HCR) In de HCR s zijn goede beschrijvingen van de kansen en bedreigingen binnen topsectoren te vinden. De verbinding tussen de verschillende HCR s zal in beeld moeten blijven want meerdere topsectoren vissen in dezelfde onvoldoende gevulde vijver. Kenniswerkers Het blijft noodzakelijk om voor specifieke beroepen grensoverschrijdend te werven. Het aantrekken van internationale kenniswerkers staat niet voor iedere regio op de agenda. Buiten de regio Zuid- Limburg en Brainport is er nog weinig aandacht en (gevoel van) urgentie om dit op te pakken. Aanbevelingen 1. Bovenregionale projecten in samenspraak en met oog voor de regionale spankracht oppakken. De benoemde parels en nieuwe ideeën doortrekken naar besluitvormingsprocessen en een meerjarenplan Brainport 2020. 2. In alle regio s zijn samenwerkingsvormen opgezet om tot sturing op economische ontwikkeling en arbeidsmarktbeleid te komen. Dit leidt tot een scala om aan organisaties en werkverbanden. Voor Brainport 2020 zou vooral gewerkt moeten worden vanuit een netwerkgedachte. 3. Afstemming zoeken binnen het onderwijs om te komen tot een dusdanige spreiding van het onderwijsaanbod dat de vraag naar specifieke kennis in de topsectoren en het opleidingsaanbod bij elkaar aansluiten. 4. In een aantal regio s zijn als gevolg van het ontbreken van hoger- en universitair onderwijs de relaties op triple helix niveau moeilijker te leggen. Bekeken moet worden hoe de relatie tussen het hoger- en universitair onderwijs kan worden versterkt op zowel structuur als inhoud. 5. De regio Zuidoost-Brabant wordt gezien als middelpunt van Brainport 2020. Andere regio s willen meedraaien in dit succes. Daartoe zal meer ingezet moeten worden op draagvlak en de inzet van middelen voor een gezamenlijk optrekken binnen Brainport 2020, qua imago en inhoud. Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 6
6. De HCR s geven per topsector/topscluster weer wat nodig is om toekomstig concurrerend te kunnen zijn. Het is aan te bevelen om voor elke topsector/topcluster op de schaal Zuidoost- Nederland een HCR te maken. 7. Er zal geld vrijgemaakt moeten worden om naast productinnovatie te komen tot het verbeteren (innoveren) van de arbeidsmarkt. Een percentage van de innovatiegelden zou naar de arbeidsmarkt moeten stromen. Hoe dat zou moeten is punt van verder onderzoek. 8. Binnen de EU worden diverse programma s ontwikkeld waar Zuidoost-Nederland aan mee zou kunnen doen. De ligging in de Euregio biedt kansen tot samenwerking met België en Duitsland. Onderzocht moet worden waar kansen liggen tot het aanvragen van subsidiemiddelen. Tot slot De agenda s van de regio s sluiten goed aan op de Brainport 2020-agenda waarbij in alle regio s ruimte is gevonden de couleur locale te behouden. Hiermee staat Brainport 2020, als optelsom van alle regionale beleidsagenda s, in de steigers. De binding in Brainport 2020 zal zeker worden versterkt als het lukt om projectmatig synergetische voordelen uit de samenwerking te halen. Samenvatting analyse integrale aanpak arbeidsmarktbeleid Zuidoost-Nederland 7