Kleur: Zonder kleur geen smaak Denise Blom - 1619313 Docent: Dick Swart Specialisatie: Visual Seminar: 2014-B
Het is bekend dat je smaakperceptie beïnvloed wordt door factoren als geur, kleur, structuur, emotie, omgeving, geluid, gevoel, vorm, structuur, verpakking en zelfs de tijd van de dag waarop je een product eet. Maar hetgene dat de smaakperceptie het meest beïnvloeden, zijn je ogen. Je ogen zijn het makkelijkst voor de gek te houden. Het feit is gewoon dat je roze bloemkool en blauwe appels minder lekker vind, of lijkt dat maar zo? Hoe voedsel eruit ziet, met name de kleur ervan, is op zich niet van invloed op de smaak maar wel van invloed op onze waarneming ervan. Voedsel met een kleur die afwijkt van wat wij verwachten, vinden wij minder aantrekkelijk. Wij zijn eraan gewend dat ons eten een bepaalde kleur heeft; tomaten zijn rood, broccoli is groen en wortelen zijn oranje. Leuke feit; vroeger waren wortels niet oranje, maar rood/paars of geel. Omstreeks 1750 werd er in Nederland een wortel ontdekt waarvan de kleur naar oranje neigde. Daarmee is verder gekweekt en zo zijn oranje wortelen ontstaan. 1 Het komt erop neer dat het benoemen van kleur cultureel is bepaald en is overgedragen van ouder op kind. Men heeft bepaalde dingen steeds weer op dezelfde manier ervaren, waardoor ze langzamerhand een eigen leven zijn gaan leiden. 2 Een wereld zonder kleur Zonder kleur kunnen we heel goed informatie geven, maar de afwezigheid van kleur maakt een afbeelding of object vaak veel minder aantrekkelijk: de verleidelijkheid van het beeld neemt af. En daarmee de suggestie van realiteit en actualiteit. Oliver Sacks beschrijft in zijn boek The Case of the Colorblind Painter hoe kleurenblindheid maakt dat zijn patiënt alles grijs en vies gaat vinden; niet alleen verf, maar ook rijpe aardbeien, de huid van zijn vrouw. Hij verliest trek in zijn eten en zelfs in seks. 3 Het menselijk oog kan van het kleurenspectrum het gedeelte zien dat zich tussen infrarood en ultraviolet bevindt; rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet. 1 Uit eten in. (2013). Kleur van wortels. Geraadpleegd op 4 december 2014, van http://www.uitetenin.nl/kleur-van-wortels 2 Heller, E. (1990). Kleur: Symboliek, psychologie, toepassing. Geraadpleegd op 10 december 2014, blz 14. 3 van den Broek, J. (2010). Beeldtaal: Perspectieven voor makers en gebruikers. Geraadpleegd op 10 december 2014, blz 171.
De meeste kleuren komen voor in de natuur maar er zitten ook kleuren bij die puur door de mens zijn gemaakt. Denk hierbij aan verfkleuren. Uit onderzoek blijkt dat de mens slecht 150 kleurtinten kan onderscheiden uit het kleurenspectrum. Een kleur van een bepaald object kan worden vastgesteld door de golflengtes te meten die worden teruggekaatst als er wit licht op valt. Wit licht is licht waarin geen kleur is te zien. Het ziet er uit als wit maar bestaat in feite uit een combinatie van alle zichtbare kleuren. Het is een samenstelling uit vele kleuren. Elke kleur heeft daarbij haar eigen golflengte. 4 Een voorbeeld; het witte licht richt zich op een tomaat. Alle kleuren die het witte licht bevat worden geabsorbeerd door de tomaat behalve de kleur rood. Deze kleur word teruggekaatst waardoor wij een tomaat rood zien. Als alle lichtkleuren door een object worden geabsorbeerd, zeggen we dat het object zwart van kleur is. Wanneer een object wit is, kaatst het relatief veel licht terug. Als er geen licht is, oftewel donker, dan zijn er geen kleuren te onderscheiden. Wij kunnen kleuren slechts onderscheiden door middel van het licht. Hierdoor kunnen wij onderscheid maken tussen een pruim en een abrikoos of tussen een rijpe of een onrijpe tomaat. Gezond, groen spul Proeven is een complexe ervaring. Wat wij smaak noemen is eigenlijk een samenspel van meerdere zintuigelijke waarnemingen. Dit zijn de smaakpapillen. De smaakpapillen zijn zenuwuiteinden op de tong die door stoffen in het voedsel worden geprikkeld. De zenuwen sturen deze informatie door naar de hersenen. De hersenen vertalen dit als een smaakwaarneming, waardoor men iets proeft. Maar veel wat je proeft doe je niet alleen met de smaakpapillen. Dit doe je ook met je neus. Hierdoor brengt eten een grote emotionele waarde met zich mee. De eigenlijke smaakzin van de mens beperkt zich tot de zoet, zout, zuur, bitter en umami*, maar het ruiken biedt bijna een grenzeloos pallet van mogelijkheden. Ruiken is namelijk emotie en dit zorgt voor herinnering. (Puur Veltman, 2014) *Umami is een Japanse smaakuiting en staat voor heerlijkheid. Het versterkt de hartige en zoete smaken in bepaalde ingrediënten. 4 Mombaerts, M. (2010). Goed voor Druk: Een praktische gids voor grafische communicatie en technieken. Geraadpleegd op 10 december 2014.
De reuk is het krachtigste zintuig van alle zintuigen die wij hebben. Sterker nog, de reuk is het enige zintuig dat direct in verbinding staat met onze hersenen. Volgens Martin Lindstrom (2011) wordt 75 % van onze dagelijkse emoties bepaald door het ruiken. Wij eten met onze ogen Reuk is bij mensen minder sterk ontwikkeld dan bij de meeste diersoorten. Onze ogen spelen hierbij een grote rol en is de belangrijkste factor in het beslissen of iets eetbaar is of niet. Een hond zal een biefstuk met een groen randje nog opeten als die nog goed ruikt, maar wij zullen dat door onze ogen niet meer kunnen eten. Volgens het magazine Foodinspiration (2014), houden de ogen ons graag voor de gek. We hebben geleerd dat bepaalde combinaties bij elkaar horen, en dat maakt herkenning dan ook makkelijk. Onze hersenen vinden het ingewikkeld om signalen van de zintuigen los van elkaar te verwerken. Voorkeuren voor kleuren zijn diep gewortelde emotionele reacties, die van invloed zijn op alle keuzes die we maken, van het voedsel dat we eten en de kleren die we dragen tot de auto s die we kopen. Sommige mensen betalen honderden euro s meer om een auto in een andere kleur te krijgen, of nog erger: ze kiezen een occasion die niet overeenkomt met hun wensen, maar wel de juiste kleur heeft. 5 Snoep verstandig, eet een appel Volgens Heller (1990), wordt de kleur roze gezien als zuurtjeskleur. Geen andere kleur past beter bij zoetigheid. Zoet en mild zijn de smaken die men bij roze verwacht. Het is een kleur die bij genot hoort. Is dit daadwerkelijk waar? Associëren wij roze altijd met zoet? Uit onderzoek is gebleken dat de kleur roze inderdaad een zoete eerste indruk achterlaat wat betreft de smaak, maakt niet uit wat de inhoud ervan is. Wanneer je een testpersoon een roze drank aanbied, denkt hij of zij dat het een zoete drank is, terwijl de inhoud uit andere soorten ingrediënten bestaat dan wat de testpersoon in gedachten heeft. Hier is het geval dat het drankje bestaat uit verschillende groentes in combinatie met een rode kleurstof. Bij de eerste slok heeft de testpersoon niets door, maar naar mate de volgende slok volgt, begint de 5 Caes, C. (2011). Waarom hebben we een voorkeur voor bepaalde kleuren?. Geraadpleegd op 15 december 2014, van http://www.welingelichtekringen.nl/wetenschap/30232/waaromhebben-we-een-voorkeur-voor-bepaalde-kleuren.html
testpersoon toch een vermoeden te krijgen. Het is interessant om iemand te observeren die geen vermoeden heeft van wat ze precies aan het consumeren zijn, terwijl jij dat wel weet. Je kan aan de gezichtsuitdrukking zien hoe de hersenen van de testpersoon de prikkels scheiden en omzetten tot de echte smaak van de drank. De reacties zijn onbetaalbaar. Je bent wat je eet Hou je van bruin tomatensap? Als je de keus zou hebben, zou je waarschijnlijk rood sap kiezen, ook al is de rode kleur kunstmatig toegevoegd. Kunstmatige kleurstoffen zijn chemische stoffen, die geen voedingswaarde hebben. Maar waarom voegen we ze dan toe aan ons voedsel? We doen dit om het voedsel alleen maar aantrekkelijker te maken. We zien onszelf graag als zelfstandige wezens, maar in feite worden we geregeerd door onbewuste krachten, zoals de krachten van kleuren. 6 Door middel van afspraken zijn wij tot een bepaalde voorkeur gekomen wat betreft ons eten. We herkennen ons voedsel door de kleuren en associëren bepaalde kleuren met een selectie van producten. Blauwe bessen zien er overheerlijk uit, maar blauwe bloemkool wekt een slechte invloed op het eetgedrag. Uit onderzoek is gebleken dat dit ook daadwerkelijk het geval is. Op basis van 45 resultaten zijn we het overeen dat blauwe bloemkool niet aantrekkelijk is om te consumeren. Wij als mens zijn het gewend dat een bepaald product een eigen kleur heeft. Het wekt verwarring op wanneer dit veranderd waardoor onze eetlust zich aanpast en het automatisch anders laat smaken. Het eten van blauwe bloemkool kan je altijd proberen, maar de voorkeur richt zich heel snel naar de normale, witte bloemkool. 6 Caes, C. (2011). Waarom hebben we een voorkeur voor bepaalde kleuren?. Geraadpleegd op 15 december 2014, van http://www.welingelichtekringen.nl/wetenschap/30232/waaromhebben-we-een-voorkeur-voor-bepaalde-kleuren.html
Conclusie Het komt erop neer dat wij, als mens, ons laten leiden door onze ogen. Eten we met onze ogen dicht? Dan is er niks aan de hand. Onze voorkeur voor een kleur in ons voedsel wordt bepaald door onze zintuigen en het brein. Door middel van afspraken die in het verleden zijn gemaakt of zijn aangeleerd, zorgt kleur ervoor dat ons voedsel onze emotionele reacties beïnvloeden. Hierdoor vinden wij iets wel of niet aantrekkelijk. Roze is een zoete kleur, dat weten we nu zeker. Alles wat roze is, wordt automatisch geassocieerd met suiker en zoet, blijkt uit het onderzoek. Het is gek wanneer je een product in een totaal andere kleur verandert, de perceptie én de smaak van het product ook veranderd. Het is fascinerend dat kleur zo n verschil kan maken, waardoor we letterlijk met onze ogen eten. Het zit allemaal tussen onze oren.
Bronnenlijst van den Broek, J. (2010). Beeldtaal: Perspectieven voor makers en gebruikers. Geraadpleegd op 10 december, blz 171 Heller, E. (1990). Kleur: Symboliek, psychologie, toepassing. Geraadpleegd op 10 december. Mombaerts, M. (2010). Goed voor Druk: Een praktische gids voor grafische communicatie en technieken. Geraadpleegd op 2 december 2014. Caes, C. (2011). Waarom hebben we een voorkeur voor bepaalde kleuren?. Geraadpleegd op 15 december 2014, van http://www.welingelichtekringen.nl/wetenschap/30232/waarom-hebben-we-eenvoorkeur-voor-bepaalde-kleuren.html Lindstrom, M. (2014). Artikel: Gebruik alle zintuigen. Geraadpleegd op 15 december 2014, http://www.mt.nl/90/28958/management/martin-lindstrom-gebruikalle-zintuigen.html Mathijssen, L. (2014). Artikel: Smaak en kleur. Geraadpleegd op 2 december 2014, http://magazine.foodinspiration.com/nl/magazine/4430/710173/kleur_en_smaak.html Uit eten in. (2013). Kleur van wortels. Geraadpleegd op 4 december 2014, van http://www.uitetenin.nl/kleur-van-wortels Veltman, M. (2014). Voedselherkenning. Geraadpleegd op 12 december 2014, van http://puurveltman.nl/voedselherkenning/