De trek en de canon van Nederland In dit totaaloverzicht ziet u welke onderwerpen, begrippen, opdrachten en verhalen in De trek aansluiten bij de 50 vensters van de canon en de vertakkingen voor het basisonderwijs. Venster De trek groep 5-6 De trek groep 7-8 Hunebedden Vroege landbouwers ca. 3000 voor Christus De Romeinse limes Op de grens van de Romeinse wereld 47-ca. 400 Boeren en dorpen (groep 5) Algemeen: vroege landbouwers in de lage landen. Stap 2-3: aardewerk, ijzerbewerking. Verhaal over hunebedden. Romeinen in ons land (groep 5) Stap 1: Romeinen, Germanen, legerkamp, Rijn, Rome. Stap 2: Romeinse Rijk, limes, legioenen, Bataven, Latijn, Noviomagus (Nijmegen), Coriovallum (Heerlen), thermen, heerwegen, mijlpalen. Stap 3: Friezen, Romeinse goden (Jupiter, Mars), Germaanse goden (Wodan, Donar, Nehalennia). Verhaal over de Bataafse opstand. Van jager naar boer Stap 1: steentijd, bronstijd, ijzertijd, prehistorie. Stap 2: ijstijd, jager-verzamelaars, eerste landbouw in het Midden- Oosten, archeologie, opgravingen, eerste landbouwers in de lage landen, lemen boerderijen, hunebedden, grafheuvels, grafgiften. Stap 3: verschillen tussen jager-verzamelaars en boeren, ruilhandel, trechterbeker, klokbeker, Stonehenge, Carnac. Opdracht 1-3: verschillen tussen jager-verzamelaars en boeren. Opdracht 4: grottekeningen Lascaux. Tip 1: zelf een verzamelbuidel maken. Verhaal over een vuursteenmijn. Verhaal over hunebedden. Grieken en Romeinen Stap 2: Rome, senaat, consuls, Julius Caesar, Romeinse Rijk, Augustus, keizerrijk, Romeinse bouwwerken, volksverhuizingen, Oost- en West-Romeinse Rijk. Stap 3: Latijn, schrift, Romeins bestuur, republiek, brood en spelen. Opdracht 4: Romeins bestuur. Verhaal over de Bataafse opstand. Verhaal over het Colosseum. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina
Willibrord Verbreiding van het christendom 658-739 Karel de Grote Keizer van het avondland 742-814 Hebban olla vogala Het Nederlands op schrift ca. 1100 Floris V Een Hollandse graaf en ontevreden edelen 1254-1296 Leven in de middeleeuwen (groep 5) Stap 1: monniken. Stap 2-3: kloosterleven, christen, Bijbel. Lemma christen: kerstening lage landen, Ierse en Engelse monniken, Willibrord. Verhaal over de Friezen in de 7e eeuw. Verhaal over Willibrord en andere monniken. Leven in de middeleeuwen (groep 5) Stap 1: koning, heer, ridder, monnik, horige. Stap 3: Frankische Rijk, Karel de Grote, belang Karel de Grote voor onderwijs en cultuur, leenstelsel. Leven in de middeleeuwen (groep 5) Stap 2-3: monniken, kloosterleven, middeleeuwse boeken, Latijn. Lemma kloosterregels: Hebban olla vogala als oudst bekende Nederlands. Leven in de middeleeuwen (groep 5) Stap 2-3: riddercultuur, toernooi, schildknaap, page, minstreel, valkenjacht. Verhaal over een riddertoernooi in de 13e eeuw. Nieuwe steden Lesboek Stap 2: Utrecht, kerstening lage landen, Ierse en Engelse monniken. Opdracht 3: het geloof in de middeleeuwen. Verhaal over de Friezen. Verhaal over Willibrord en andere monniken. Nieuwe steden Lesboek Stap 2: Karel de Grote, keizer, opkomst islam, kruistochten, edelen, geestelijkheid, horigen. Nieuwe steden Opdracht 4: de moord op Floris V. Verhaal over een ridder-toernooi in de 13e eeuw. Lemma s-gravenhage: ontwikkeling s-gravenhage als residentie, Floris V. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina
De Hanze Handelssteden in de Lage Landen 1356-ca. 1450 Nieuwe steden Stap 2: opkomst en groei steden, poorter, landsheer, stadsrechten, privileges, jaarmarkt, pest, gotiek, standen, staten, gewesten, Bourgondische Rijk, Filips de Goede. Stap 3: handelssteden, kooplieden, Hanze, waag, gilden, gezel, meesterstuk, drieslagstelsel, stadsbestuur, schout, schepen, vroedschap, rakker. Opdracht 1: kooplieden. Opdracht 2: gilden. Erasmus Een internationaal humanist 1469?-1536 Ontdekkers en hervormers Stap 2: Latijn, kerk, paus, Luther, wetenschap, boekdrukkunst, Antwerpen, Plantijn. Stap 3: Erasmus. Karel V De Nederlanden als bestuurlijke eenheid 1500-1558 Ontdekkers en hervormers Stap 2: Filips de Schone, Karel V, Spanje, koloniën, Nederlanden, kerk, Hervorming, ketter, Filips II, Willem van Oranje, ontdekkingsreizen, Columbus, Amerika. Lemma Karel V: Heilige Roomse Rijk. Opdracht 4: ontdekkingsreizen en kaarten. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina
De Beeldenstorm Godsdienststrijd 1566 Ontdekkers en hervormers Stap 2: kerk, paus, Luther, protestant, katholiek, godsdienstvrijheid. Stap 3: Hervorming, Calvijn, hagenpreek, Beeldenstorm, ketter. Opdracht 1: de Hervorming. Verhaal over de Hervorming. Willem van Oranje Van rebelse edelman tot vader des vaderlands 1533-1584 Ontdekkers en hervormers Stap 2-3: Willem van Oranje, Filips II, stadhouder, Beeldenstorm, Alva, opstand, Tachtigjarige Oorlog, belasting, geuzen, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, Balthasar Gerards. Opdracht 3: het Wilhelmus. Verhaal over de moord op Willem van Oranje. Een staatkundig unicum 1588-1795 Stap 1: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, regent, vorst. Stap 2: Tachtigjarige Oorlog, Twaalfjarig Bestand, Vrede van Münster, Adriaan Pauw, stadhouder, Staten-Generaal, s-gravenhage. Stap 3: Oostzee, moederhandel, graan. Lemma moederhandel: Oostzeehandel als grootste bron van rijkdom voor de Republiek. Lemma Bataafse Republiek: patriotten, prinsgezinden, Bataafse Republiek. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina
De Verenigde Oost-Indische Compagnie Overzeese expansie 1602-1799 De Beemster Nederland en het water 1612 De grachtengordel Stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw 1613-1662 De gouden eeuw Stap 1: Amsterdam, gouden eeuw, koopman, gracht. Stap 2: pakhuis, specerijen, kruidnagel, nootmuskaat, peper, Oost-Indië, matroos, driemaster, boeg-beeld, spiegel, herenhuis, weeshuis. Stap 3: porselein, VOC, scheur-buik, armenzorg, gasthuis, chirurgijn. Verhaal over de VOC. De gouden eeuw Stap 1: Amsterdam, gouden eeuw, gracht. Stap 2: herenhuis. Lemma gracht: werkwijze stadsuitbreidingen. Stap 1: Oost-Indië, specerijen. Stap 2: Amsterdam, stapelmarkt. Stap 3: Kaap de Goede Hoop, VOC, Batavia, porselein, monopolie. Opdracht 2: de VOC. Tip 1: een kijkje op een VOC-schip. Verhaal over de VOC. Lemma Amsterdam: groei Amsterdam, meer landbouw, inpoldering, dijken, Beemster. Opdracht 4: inpoldering, molens, gemalen, Lely, Afsluitdijk, IJsselmeer, watersnoodrampen, Deltawerken. Hugo de Groot Pionier van het moderne volkenrecht 1583-1645 Stap 2: Republiek, Hugo de Groot, vrije handel, zeerecht. Lemma Hugo de Groot: geloofstwist, Loevestein, boekenlist. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 5
De Statenbijbel Het boek der boeken 1637 Ontdekkers en hervormers Lemma volkstaal: Luther, kerk, Calvijn, godsdienstvrijheid, volkstaal, Statenbijbel. Rembrandt De grote schilders 1606?-1669 De gouden eeuw Stap 2: kunstschilders, portret, stilleven. Stap 3: landschap, atelier, Rembrandt van Rijn, verf maken, 17e-eeuwse kunst. Verhaal over Rembrandt. Nieuwe steden Lemma Jeroen Bosch (zie Vertakkingen ): schilderen in opdracht. Verhaal over Rembrandt. De Atlas Major van Blaeu De wereld in kaart 1662 Lesboek Stap 3: zeevaart, kaarten van Blaeu: Oostzee, West-Indië, Amerika, Afrika, Oost-Indië. Lemma Nieuwe Wereld: Blaeu, Atlas Major. Michiel de Ruyter Zeehelden en de brede armslag van de Republiek 1607-1676 Stap 2: Michiel de Ruyter, Engelse oorlogen. Stap 3: Piet Hein, kaapvaart, zilvervloot. Opdracht 1: vergelijking tussen Piet Hein en Michiel de Ruyter. Verhaal over Piet Hein en de zilvervloot. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 6
Christiaan Huygens Wetenschap in de gouden eeuw 1629-1695 De gouden eeuw Stap 1: gouden eeuw. Stap 2: instrumenten, slingeruurwerk, Huygens, microscoop. Opdracht 3: Christiaan Huygens. Spinoza Op zoek naar de waarheid 1632-1677 Slavernij Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld ca. 1637-1863 Buitenhuizen Rijk wonen buiten de stad 17e en 18e eeuw De gouden eeuw Stap 1: gouden eeuw, koopman. Stap 3: Oostzeehandel, graan, buitenhuis, koets, koetsier, tuinier. Stap 2: Spinoza, Republiek als toevluchtsoord. Lemma Spinoza: Amsterdam als toevluchtsoord, Joden, boeken over geloof, landsbestuur en vrijheid, s-gravenhage. Verhaal over het aansprekersoproer. Stap 1: West-Indië. Stap 3: WIC, slavernij, slavenhandel, plantages, Afrika, Fort Elmina, driehoekshandel, suiker, afschaffing slavernij. Opdracht 4: slavenhandel. Verhaal over Surinaamse suikerplantage. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 7
Eise Eisinga De Verlichting in Nederland 1744-1828 Lemma ambachtsman: wolkammer, Eise Eisinga, planetarium. Opdracht 1: Eise Eisinga en zijn planetarium. De patriotten Crisis in de Republiek 1780-1795 Lemma Bataafse Republiek: patriotten, prinsgezinden, Bataafse Republiek. Verhaal over de patriotten. Napoleon Bonaparte De Franse tijd 1769-1821 Stap 2: Franse Revolutie, vrijheid, gelijkheid & broederschap, Franse tijd, Bataafse Republiek, Napoleon, straatnamen, achternamen, burgerlijke stand. Verhaal over Napoleon in Rusland. Koning Willem I Het koninkrijk van Nederland en België 1772-1843 Stap 3: Koninkrijk der Nederlanden, Willem I, Belgische opstand en Belgische afscheiding. Verhaal over de Belgische opstand. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 8
De eerste spoorlijn De versnelling 1839 De eeuw van de uitvindingen Stap 1: stoommachine, fabriek, arbeider, stoomtrein. Stap 2: kanaal, elektriciteit, fiets. Stap 3: vervoer, machinist, stoker, steenkool, trekschuit, koets, (stoom)auto, vliegtuig. Verhaal over de aanleg van de spoorbrug bij Zaltbommel. Stap 2: industriële revolutie, stoommachine, verstedelijking, steenkool, vooruitgang, staal, wereldtentoonstellingen. Stap 3: vervoer, trekschuit, postkoets, stoomtrein, fiets, (stoom)auto, stoomtram, kanaal, verbrandingsmotor, vliegtuig. Verhaal over de aanleg van de spoorbrug bij Zaltbommel. De Grondwet De belangrijkste wet van een staat 1848 Stap 3: Willem II, grondwetswijziging 1848, Tweede Kamer, politieke stromingen, volksvertegenwoordiging, parlement. Opdracht 3: Nederlandse staatsinrichting, Prinsjesdag. Max Havelaar Aanklacht tegen wantoestanden in Indië 1860 Opdracht 4: Multatuli, Max Havelaar, cultuurstelsel, onderdrukking inlandse bevolking, van Nederlands-Indië naar Indonesië. Bewerking van het verhaal Saïdjah en Adinda en de parabel van de Japanse steenhouwer uit Max Havelaar. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina
Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in 19e eeuw Vincent van Gogh De moderne kunstenaar 1853-1890 De eeuw van de uitvindingen Stap 1: fabriek, arbeider. Stap 2: industrie, arbeiderswijk, (gebrek aan) hygiëne, tyfus, arbeiderswoningen. Stap 3: werktijden, kinderarbeid, Kinderwet, invoering leerplicht, school, lei, griffel, telraam, plak. Verhaal over kinderarbeid. Stap 2-3: kinderarbeid. Lemma kinderarbeid: verbod en afschaffing, kinderarbeid nu. Tip 1: het leven van kinderen rond 1900. Verhaal over kinderarbeid. Opdracht 2: leven en werk van Vincent van Gogh. Aletta Jacobs Vrouwenemancipatie 1854-1929 De eeuw van de uitvindingen Stap 3: Aletta Jacobs, vrouwen en vrouwenarbeid. Verhaal over Aletta Jacobs. Stap 3: Aletta Jacobs, vrouwen, vrouwenarbeid, emancipatie, politiek, mannen- en vrouwenkiesrecht. Verhaal over Aletta Jacobs. De Eerste Wereldoorlog Oorlog en neutraliteit 1914-1918 De twee wereldoorlogen Stap 2: grootmachten, koloniën, centralen, geallieerden, Nederland neutraal, loopgraven, Verdun, Russische Revolutie, Vrede van Versailles. Stap 3: ontwikkelingen gezondheidszorg. Verhaal over de Eerste Wereldoorlog. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 10
De Stijl Revolutie in vormgeving 1917-1931 De twee wereldoorlogen Opdracht 2: De Stijl, Rietveld, Mondriaan. De crisisjaren Samenleving in depressie 1929-1940 De twee wereldoorlogen Stap 2: crisis, jaren 30, gaarkeukens, opkomst Hitler en nationaalsocialisme in Duitsland. De Tweede Wereldoorlog Bezetting en bevrijding 1940-1945 Anne Frank Jodenvervolging 1929-1945 Nederland in de Tweede Wereldoorlog Stap 1: Tweede Wereldoorlog. Stap 2: 10 mei 1940, bombardement Rotterdam, bezetting, NSB, koningin Wilhelmina, Hitler, SS, Jeugdstorm, persoonsbewijs, verzet, collaborateur, vervolging, onderduiker, aanpassing, geallieerden, Slag om Arnhem, Hongerwinter, bevrijding, 5 mei 1945. Stap 3: voedselbonnen, Hannie Schaft, knijpkat, Radio Oranje, Westerbork, concentratiekampen, D-Day, oorlogsmonumenten. Nederland in de Tweede Wereldoorlog Stap 2: Jodenster, vervolging Joden & zigeuners. Stap 3: Anne Frank, dagboek, vervolging, concentratiekamp. Verhaal over zigeunermeisje in de Tweede Wereldoorlog. De twee wereldoorlogen Stap 2: Hitler, nationaalsocialisme, Tweede Wereldoorlog, Japan, atoombom, Hiroshima. Stap 3: vervolging zigeuners, homoseksuelen & Joden, concentratiekampen, Holocaust, Stalin, communisme, Marshallplan, oorlogsmonumenten. Lemma Nederland: Nederlands-Indië, Japanse bezetting, jappenkampen. De twee wereldoorlogen Stap 3: vervolging Joden, zigeuners & homoseksuelen, concentratiekamp, Holocaust. Verhaal over zigeunermeisje in de Tweede Wereldoorlog. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 11
Indonesië Een kolonie vecht zich vrij 1945-1949 Willem Drees De verzorgingsstaat 1886-1988 Stap 2: Nederlands-Indië, kolonie, onafhankelijkheid, Indonesië, Molukken. Lemma Nederlands-Indië: politionele acties. Verhaal over politionele acties. Stap 1: wederopbouw. Stap 2: noodwoningen, gaswinning, welvaart, AOW. Lemma AOW: Willem Drees. De twee wereldoorlogen Lemma Nederland: Nederlands-Indië, Japanse bezetting, jappenkampen, onafhankelijkheid, Indonesië. Verhaal over politionele acties. Stap 2: dekolonisatie, onafhankelijkheid Indonesië. Stap 3: Molukken. Verhaal over politionele acties. De watersnood De dreiging van het water 1 februari 1953 De televisie De doorbraak van een massamedium vanaf 1948 Stap 3: watersnoodramp, Deltawerken. Verhaal over de watersnoodramp van 1809. Stap 3: televisie, reclame, massamedium, communicatie, satelliet, radio-omroepen, publieke en commerciële omroepen, internet. Opdracht 4: inpoldering, molens, gemalen, Lely, Afsluitdijk, IJsselmeer, watersnoodrampen, Deltawerken. Verhaal over de watersnoodramp van 1809. Stap 2: maanlanding op tv. Stap 3: radio, televisie, massamedium, satelliet, beeldvorming, persconferenties. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 12
Haven van Rotterdam Poort naar de wereld vanaf ca. 1880 Lesboek Stap 3: Rotterdamse haven, automatisering. Annie M.G. Schmidt Tegendraads in een burgerlijk land 1911-1995 Stap 2: vrouwenbeweging, jaren 60 en 70. Stap 3: Annie M.G. Schmidt, huishouden, antiburgerlijkheid. Verhaal over de sixties. Suriname en de Nederlandse Antillen Dekolonisatie van de West vanaf 1945 Stap 2: koloniën, Suriname en onafhankelijkheid, Nederlandse Antillen. Lemma Suriname: creolen, Hindoestanen, vlucht naar Nederland. Lemma Nederlandse Antillen: Nederlandse Antillen, Papiaments. Lesboek Stap 3: onafhankelijkheid Suriname, Desi Bouterse. Srebrenica De dilemma s van vredeshandhaving 1995 Stap 2: einde Koude Oorlog, val Sovjet-Unie, oorlog Joegoslavië. Stap 2: einde Koude Oorlog, val Sovjet-Unie, oorlog Joegoslavië. Stap 3: Verenigde Naties, vredesmissies, blauwhelmen. Lemma Joegoslavië: vredesmissies van VN en NAVO. Lemma Srebrenica: Nederlandse blauwhelmen, dood duizenden Bosniërs. De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 13
Veelkleurig Nederland De multiculturele maatschappij vanaf 1945 De gasbel Een eindige schat 1959-2030? Europa Nederlanders en Europeanen vanaf 1945 Stap 2: Molukkers, Suriname, Nederlandse Antillen, multicultureel, gastarbeider, allochtoon, asielzoeker, vluchteling. Verhaal over asielzoekers. Stap 2: gaswinning, Groningen, stijging welvaart. Lemma gaswinning: eindigheid gasvoorraad. Stap 2: euro, Europese Unie, gulden. Verhaal over asielzoekers. Stap 3: alternatieve energiebronnen, windenergie, kernenergie. Opdracht 3: alternatieve energiebronnen, windenergie, kernenergie. Tip 1: zuinig met energie. Stap 3: einde van de Tweede Wereldoorlog, hang naar meer samenwerking, Europese Unie, euro, vrij verkeer. Opdracht 2: Europese staatsinrichting. Afbeeldingen canon van Nederland: www.entoen.nu De trek Overzicht verwerking canon van Nederland Uitgeverij Zwijsen B.V. Pagina 14