gezocht: 100.000 Leraren leraren
Inhoud Gezocht: 100.000 leraren! is het resultaat van de werkconferentie ʻKwaliteit voor de klasʼ op 14 februari 2007 en het debat ʻGezocht: 100.000 lerarenʼ op 26 maart 2007 in De Rode Hoed in Amsterdam, een gezamenlijk initiatief van het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt, het Amsterdams Platform Onderwijsarbeidsmarkt en De Rode Hoed. Tekst: Irene Geerts Tekst & Redactie, Amsterdam Vormgeving: Gaby van Ineveld, Geckobooks Fotografie: Yvonne de Blaauw Druk: Studio 17 Amsterdam 1 Gezocht: 100.000 leraren - Gevonden: de oplossingen! 4 1 Geef het onderwijs terug aan de leraar 6 2 Haal de school uit zijn isolement 8 3 Vergroot de vijver 10 4 Moderniseer de arbeidsorganisatie 13 Meer informatie: www.vooreenamsterdamseklas.nl www.sboinfo.nl www.rodehoed.nl
Gezocht: 100.000 leraren Gevonden: gevgnden: de de oplossingen! Bij hoogconjunctuur verlaat tussen nu en 2015 driekwart van de leraren het voortgezet onderwijs. Het primair onderwijs kent nu al een tekort aan schoolleiders. De lerarenopleidingen houden de vraag naar personeel niet bij. Er zijn meer vacatures dan studenten. Hoe vinden scholen nieuw en goed opgeleid onderwijspersoneel? Is men zich voldoende bewust van de urgentie van het probleem? Geef leraren de regie over het onderwijs. Creëer opleidings- en trainingsmogelijkheden voor leraren. Wissel onderwijspersoneel uit met medewerkers uit het bedrijfsleven. Differentieer in de beloning van leraren die excelleren. Om samen met alle betrokken partijen oplossingen te vinden voor deze kwesties, vond op 14 februari 2007 een werkconferentie en op 26 maart 2007 een openbaar debat plaats in De Rode Hoed in Amsterdam. Leraren, schoolleiders, bestuurders, pedagogen, vertegenwoordigers van vakorganisaties, politici, ouders en leerlingen gingen met elkaar in discussie over hoe het beter kan. In ʻGezocht: 100.000 leraren!ʼ zijn hun voorstellen bijeen gebracht. De bijeenkomsten en de publicatie zijn een initiatief van het Amsterdams Platform Onderwijsarbeidsmarkt, het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt en De Rode Hoed. Zij nemen hiermee de uitdaging van het nieuwe kabinet aan om de kaders van het regeerakkoord verder in te vullen. ʻGezocht: 100.000 leraren!ʼ is de bijdrage vanuit het onderwijs, de pijler van onze samenleving en kenniseconomie. De aanbevelingen in deze brochure zijn bedoeld voor de overheid, maar ook voor het onderwijs. De onderwijssector zelf kan en moet op allerlei manieren bijdragen aan het werven en behouden van goede leraren. Daarom is ʻGezocht: 100.000 lerarenʼ ook een oproep aan u als leraar, directeur, bestuurder, opleider, beleidsmedewerker of andere onderwijsprofessional. Ook uw inzet is nodig om de komende jaren voldoende en gekwalificeerde collegaʼs voor de klas te realiseren. 4 5
1 Geef het onderwijs terug aan de de leraar Inleiding Wat motiveert mensen in hun werk? Dat is voor leraren niet anders dan voor andere professionals. Zeggenschap over het eigen werkterrein. Zich kunnen ontwikkelen in een zelf gekozen richting. Perspectief op een loopbaan die boeiend blijft. De laatste jaren ervaren docenten dat echter minder en minder. Onderwijs wordt niet meer binnen de school ontwikkeld. Aanwijzingen van schoolbesturen en management volgen elkaar in snel tempo op. Differentiatie in functies is maar nauwelijks mogelijk. Als we in de toekomst willen beschikken over voldoende en gekwalificeerd onderwijspersoneel, moet dat veranderen. Want docenten die de ruimte krijgen voor hun professionaliteit, blijven niet alleen langer behouden voor het onderwijs: zij stralen ook uit wat een mooi vak dat van leraar is. Wat is hier voor nodig? Onderwijsveld Zeggenschap en verantwoordelijkheid _Stel de professionals centraal. Plan veranderingen samen met deze professionals. Laat managers het einddoel aangeven, maar laat de weg erheen door professionals bepalen. _Geef docenten de regie over het onderwijs in plaats van adviesbureaus die dichtgetimmerde projectplannen produceren. _Stop met kortlopende projecten. Investeer structureel en onafhankelijk van de conjunctuur. Schoolorganisatie _Verminder de lestaak en het aantal lesuren, vergroot de ontwikkeltaak en het aantal roostervrije ontwikkeluren van docenten. Geef docenten daar faciliteiten voor. _Ruim meer tijd in voor reflectie op het onderwijs. _Haal de onderzoek- en ontwikkelfunctie terug naar de school. Personeelsbeleid _Bied meer loopbaanperspectief door horizontale en verticale mobiliteit te stimuleren. _Voer een generatiebewust personeelsbeleid: behoud oudere docenten langer door ze beginnende collegaʼs te laten begeleiden. _Maak tijd en geld vrij voor scholing en vervanging tijdens scholing. Landelijk Wet- en regelgeving _Geef de scholen de mogelijkheden en de middelen om de lestaak en het aantal lesuren te verminderen, en om de ontwikkeltaak en het aantal roostervrije ontwikkeluren van docenten te vergroten. _Schaf de normjaartaak af. _Verbreed de inzetbaarheid van docenten: versoepel het bevoegdhedensysteem. Financiering _Stop met kortlopende projecten. Investeer structureel en onafhankelijk van de conjunctuur. _Breng de onderzoek- en ontwikkelfunctie terug naar de school. Faciliteer deze functie in de school. _Ruim meer tijd in voor reflectie op het onderwijs. _Maak tijd en geld vrij voor scholing en vervanging tijdens scholing. Organisatie van het onderwijs _Stimuleer kleine schooleenheden met eigen bevoegdheden. _Verklein de klassen. _Beperk het aantal lesuren per leraar. 6 7
Haal de school uit zijn isolement 2 Haal de school Inleiding Netwerken, uitwisselen en samenwerken is leerzaam en draagt bij aan de kwaliteit van een organisatie. Maar de meeste scholen zijn gesloten bolwerken. Waar mensen hard werken om problemen binnen de muren op te lossen, waar zij-instromers zich binnen moeten boksen en ontwikkelingen in andere sectoren, bijvoorbeeld het bedrijfsleven, niet als kansen worden herkend. En dat terwijl buiten de school allerlei inspiratie te vinden is voor creatieve oplossingen en innovatieve mogelijkheden. Bovendien heeft de school de buitenwacht ook van alles te bieden. Door het beste van twee werelden te combineren, kunnen scholen uitgroeien tot levendige, open organisaties waar het prettig werken is voor mensen met uiteenlopende achtergronden en (levens)ervaring. Wat is hier voor nodig? Onderwijsveld Schoolorganisatie _Zet kennisgemeenschappen voor docenten op. _Wissel onderwijspersoneel uit met medewerkers uit het bedrijfsleven. _Ga samenwerkingsprojecten aan met het bedrijfsleven, waarin bijvoorbeeld een bedrijf een team leerlingen een opdracht geeft. Docenten kunnen trots zijn op hun resultaten en verrassen de omgeving. _Maak zichtbaar wat docenten doen. _Leg contact: met bedrijven en instellingen in de buurt, maar ook met grotere organisaties. _Zorg voor transparantie en efficiency. Nieuw personeel _Leid samen op. _Verwelkom het combineren van een baan in het onderwijs met een baan in een andere sector en maak dit ook praktisch mogelijk. _Onthaal zij-instromers warm. _Maak in- en uitstroom mogelijk op elk moment in iemands carrière. _Zorg voor een open arbeidsmarkt. Landelijk Voorwaardenscheppend _Schep voorwaarden voor het stimuleren van contacten met bedrijven en instellingen in de buurt. _Stimuleer kennisgemeenschappen. _Zorg voor een open arbeidsmarkt. 8 6 9
Vergroot 3 Vergroot de vijver Inleiding Veel moeite is de laatste jaren gedaan om meer mensen te interesseren voor een loopbaan in het onderwijs. Om ervoor te zorgen dat zij niet alleen een eerste stap over de drempel wagen maar ook jaren met plezier op school blijven werken, is het noodzakelijk dat zij zich welkom voelen en goed voorbereid zijn op waar ze aan beginnen. Maar jonge leraren verkijken zich nog wel eens op het vak en zij-instromers met meer levenservaring kunnen vaak rekenen op scepsis in de lerarenkamer. Een warm onthaal voor nieuwe docenten en flexibele mogelijkheden om in- en uit te stromen bieden betere kansen op het boeien en binden van goed personeel. Wat is hier voor nodig? Onderwijsveld Instroom van mensen zonder werkervaring _Interesseer havisten en vwoʼers voor de pabo en de lerarenopleiding, bijvoorbeeld door ze in te zetten als mentoren, coaches of tutors voor jongere leerlingen. _Coach starters adequaat met aandacht voor hun achtergrond. _Zet starters niet meteen fulltime voor de klas, maar geef ze de ruimte en de tijd om rustig neer te dalen in de school en begeleid ze daarbij. _Verbeter hun rechtspositie: kwaliteit moet gaan voor last in, first out. Instroom van mensen met werkervaring _Bied snuffelstages voor mensen van buiten het onderwijs. _Bied leraren uit het primair onderwijs snuffelstages in het voorgezet onderwijs en vice versa. _Zet modules op die aansluiten op eerder verworven competenties. _Bied zij-instromers maatwerk. _Coach starters adequaat met aandacht voor hun achtergrond. _Zet zij-instromers niet meteen fulltime voor de klas, maar geef ze de ruimte en de tijd om rustig neer te dalen in de school en begeleid ze daarbij. _Gun zij-instromers de tijd om de overgang te maken vanuit hun vorige baan. _Heet als team zij-instromers oprecht welkom. Nieuwe invloeden hebben een meerwaarde en verdienen geen scepsis. _Verbeter hun rechtspositie: kwaliteit moet gaan voor last in, first out. _Maak het makkelijker voor zij-instromers om op elk moment van hun leven de stap naar het onderwijs te maken door serieus rekening te houden met eerder verworven competenties en een kortere weg te bieden naar het halen van bevoegdheden. Opleiding _Maak pabo en lerarenopleiding prikkelender en flexibeler. _Zorg ervoor dat studenten met een andere culturele achtergrond zich thuis voelen op de opleiding. _Zorg ervoor dat deze studenten niet uitvallen. _Bied meer mogelijkheden voor duale opleidingen. PR _Maak met alle partijen samen een PR-plan voor de betrokken scholen in de regio. _Laat zien dat de leraar meer doet dan alleen voor de klas staan. Landelijk EVC _Maak het makkelijker voor zij-instromers om op elk moment van hun leven de stap naar het onderwijs te maken door serieus rekening te houden met eerder verworven competenties en een kortere weg te bieden naar het halen van bevoegdheden. 10 11
vervolg: 3 Vergroot de vijver Moderniseer de arbeidsorganisatie 4 Moderniseer Opleidingen _Bied meer mogelijkheden voor duale opleidingen. _Zorg voor een goede aansluiting van het mbo naar de pabo. _Breng een opleidingsinfrastructuur voor starters, zij-instromers en zittend personeel aan in de school (opleiden in de school) en regel de bijbehorende middelen en verantwoordelijkheden. Wet- en regelgeving _Maak werken over de grens gemakkelijker, zodat leraren in buurlanden aan de slag kunnen. Financiering _Betaal de opleiding voor studenten en zij-instromers. Scheld bijvoorbeeld de studieschuld van docenten kwijt nadat ze een aantal jaren in het onderwijs gewerkt hebben. _Maak de financiering van opleiding helder in de lumpsum voor scholen, zodat deze gelden niet verdampen. PR _Maak op landelijk niveau een PR-plan. _Laat zien dat de leraar meer doet dan alleen voor de klas staan. Inleiding Een prettige werkplek, een organisatie die gesmeerd loopt, loon naar werken: zulke randvoorwaarden maken een werkgever aantrekkelijk. Wil het onderwijs de concurrentie op de arbeidsmarkt aankunnen, dan moet naar deze voorwaarden nog eens kritisch gekeken worden. Dat doet een potentiële leraar namelijk ook. Van mensen die de vruchten plukken van goede werkomstandigheden, kun je bovendien ook wat vragen. Dat maakt het mogelijk de ʻpampercultuurʼ te doorbreken en het onderwijs beter op de kaart te zetten als een sector waar het goed carrièremaken is. Wat is hier voor nodig? Onderwijsveld Functiebouwwerk en -differentiatie _Haal het opleiden van leraren meer in de school door een gekwalificeerde opleider of coach aan te stellen. _Laat mensen doen waar ze goed in zijn. _Zorg voor functiedifferentiatie door gebruik te maken van assistenten en teamwork en zowel brede als diepe ontwikkelingsmogelijkheden te bieden. Niet voor elke taak is een bevoegdheid nodig! _Geef docenten de regie over het onderwijs in plaats van externe bureaus. _Organiseer het werk van docenten anders, bijvoorbeeld met blokuren en assistenten. Werkgever/werknemer _Investeer in goed werkgeverschap. _Leid goede schoolleiders op. _Wees ondernemend. _Experimenteer met het meer bedrijfsmatig runnen van scholen: behoud het positieve, 12 13
vervolg: 4 Moderniseer de arbeidsorganisatie maar neem goede ideeën over. _Ontwikkel professioneel Human Resources Management. _Maak een team integraal verantwoordelijk. Oplossingen _Regel vervanging in geval van uitval door direct oproepbare kunstenaars. _Stel leraren vooruit (boven de formatie) aan in tijden van een ruime arbeidsmarkt, zodat tijden van krapte kunnen worden opgevangen. _Haal leraren in spe vroegtijdig binnen en geef ze een plaats in het proces. _Ontwikkel afstandsonderwijs en thuisonderwijs (verder). _Zet regionale personeelscentra op voor vervanging, werving en selectie. Arbeidsvoorwaarden _Verbeter secundaire arbeidsvoorwaarden als reiskosten en de werkomgeving, bijvoorbeeld met een prettige werkplek voor taken buiten de lesuren. _Schep aantrekkelijke banen voor starters in plaats van onzekere invalbanen en kleine aanstellingen op verschillende scholen. Arbeidsvoorwaarden _Bied leraren de keus tussen een loondienstverband of een freelance contract. _Vereenvoudig het ontslagrecht. _Verhoog de salarissen en bied stagevergoedingen. _Verbeter secundaire arbeidsvoorwaarden als reiskosten en de werkomgeving, bijvoorbeeld met een prettige werkplek voor taken buiten de lesuren. _Differentieer de arbeidsvoorwaarden. Verschillende prestaties mogen verschillend worden beloond; maak daarvoor ruimte in de CAO. Regelgeving _Sta toe dat scholen experimenteren en regelgeving doorbreken en stel daar een lichte evaluatie tegenover. Geef ruimte aan onconventionele keuzes. Landelijk Financiering _Geef leerlingen vouchers waarmee ze onderwijs inkopen bij docenten van hun keuze. 14 15
gevonden: de oplossingen!