Wetenschappelijk Betoog: Coherente opvatting van de wetenschap Door Bastiaan Grutterink Het filosofische idee of theorie die de coherentie theorie over waarheid heet zal het onderwerp van dit betoog zijn. Deze theorie over wat waarheid is wordt nog wijdverspreidt in de wetenschappelijke wereld, hoewel er behoorlijk wat valt te zeggen over anomaliën in deze theorie. Deze theorie stelt namelijk dat de wereld buiten ons geheel kenbaar kan zijn en uiteindelijk kan worden geöperationaliseerd in wetenschappelijke termen en wetten, die zullen zorgen dat het gehele universum met al haar delen en subdelen verklaard kan worden in een coherente volledige wetenschappelijke beschrijving. Bij de uitleg van deze wetenschapsfilosofische theorie wordt vaak een metaforische analogie getrokken met het bouwen van een pyramide. De wetenschappelijke wereld vertegenwoordigen in deze metafoor de bouwers die aan deze pyramide bouwen. De pyramide staat hier voor de volledigheid van wetenschappelijke kennis. Bij het afkrijgen van deze pyramide, wat door een groot segment van deze groep geloofd wordt, is de wetenschap tot een einde gekomen en zal daadwerkelijk de gehele natuur verklaard zijn. Ik zal ik dit betoog argumenten voor en tegen deze theorie propageren, waarna ik zal concluderen wat we over het waarheidsgehalte van deze metafoor kunnen zeggen. Binnen dit betoog zal ik eerst deze theorie bespreken met daarbij de discutabele aannames die we moeten maken om deze aan te nemen. Hierna zullen we het hebben over het huidige wetenschappelijke bedrijf en welke argumenten hiervoor en hiertegen kunnen werken. Anomaliën van de bouw van de pyramide We moeten eerst een kleine inzage krijgen in wat deze theorie eigenlijk stelt. Zo zijn er verschillende aannames die de aanhangers van deze theorie moeten doen die nogal discutabel zijn. Deze anomaliën zullen in dit hoofdstuk worden besproken. Daarnaast zijn er nog enkele wetenschapsfilosofische problemen met het wetenschappelijke bedrijf. Ten eerste stelt deze theorie dat er één allesomvattende waarheid is. Dit sluit dus uit dat er meerdere theorieën over hetzelfde fenomeen in de natuur kan worden beschreven die allebei of allemaal als waar kunnen worden aangenomen. Ten tweede stelt deze theorie dat vanaf het moment dat we als mensheid zijn begonnen met het werkelijke wetenschappelijke bedrijf de metafoor van de pyramide geldt en dus vanaf dat moment de kennis van de wetenschap accumulatief zou moeten zijn. Het betekent dat de wetenschappelijke kennis die we hebben over het universum ook een accumulatief karakter moet hebben. Het eerste probleem wat je dan al tegenkomt is de vraag wanneer zijn mensen voor het eerst echt bezig geweest met het wetenschappelijke bedrijf? Kunnen we de eerste pogingen tot verklaringen over de natuur van het universum, religieuze uitingen en verhalen, scharen onder deze categorie? Dat lijkt me niet. De eerste natuurfilosofendie met de hulp van alleen logica probeerden de wereld te doorgronden? Dat lijkt mij ook niet. Of vanaf de vader van onze moderne wetenschap, Francis Bacon, die ervoor zorgde dat er voor het eerst in de
geschiedenis wetenschappelijke instituten kwamen? Zeer moeilijk om hier een correct antwoord op te vinden dus. Ten derde het accumulatieve karakter van deze theorie. Dit is namelijk niet correct. Wetenschappelijke bevindingen hebben geen accumulatief karakter. Veel bevindingen hebben de mogelijkheid of zelfs volledige andere theoriën of verklaringen van te tafel geveegd. Wetenschappelijke doorbraken of kennisvergaring heeft meer wat weg van transitie van ideeën om de wereld te kunnen verklaren en beheersen. Om enkele transities te noemen die wetenschap heeft doorgemaakt. De verklaring die de natuurfilosofen hadden bedacht voor de veelheid aan verschillende stoffen die er op aarde te vinden was waren de 4 verschillende elementen vuur, water, lucht en aarde. Door een bepaald mengsel van deze 4 elementen te krijgen kon je alle verschillende soorten stoffen krijgen. Nu weten we dat alle stoffen die wij kennen uit moleculen bestaan die zijn opgebouwd uit de elementen uit het periodieke systeem. Een andere doorbraak was die van Galileo Galilei( 1564 1642 ) die ervoor zorgde dat wij te weten kwamen dat de aarde niet het middelpunt van het heelal was zoals door de grote meerderheid van die tijd werd geloofd. De laatste doorbraak is de evolutietheorie die van Darwin s hand verscheen. Dit wordt door veel huidige wetenschappers nog steeds als het beste idee uit de wetenschap genoemd. Deze theorie zorgde ervoor dat er in de biologie eindelijk een stramien gevonden was dat alles met elkaar verbond. Biologen konden eindelijk aan een grote overkoepelende theorie werken die vanuit dit idee verklaart kon worden. De religieuze verklaringen voor het ontstaan van de mens en de natuur werd volledig op de kop gezet en zorgde ervoor dat een groot gedeelte van verklaringen die deze hoek gaf werd weggeschreven als niet waar en dus ook niet meer een onderdeel van het wereldbeeld van de wetenschappelijke wereld. Wetenschappelijk onderzoek bedrijven Wetenschappelijk onderzoek wordt hedendaags bedreven door zeer gespecialiseerde vakmensen die zeer veel kennis hebben over een klein gedeelte van de volledigheid van de tot dusver bekende overkoepelende term wetenschap. Deze onderzoekers, veelal afgebeeld als natuurwetenschappelijke onderzoekers, examineren een onderwerp of een fenomeen in de natuur en willen dit doorgronden, begrijpen of verklaren. Dit wordt tegenwoordig in een zeer gecontroleerde omgeving(lees: laboratorium) gedaan waarbij er vaak wordt gewerkt met maar één enkele parameter of variabele. De experimenten worden zeer vaak herhaalt onder dezelfde omstandigheden. Dit wordt gedaan om zo grondig mogelijk te kijken naar wat er onder dezelfde omstandigheden gebeurt, veelal natuurkundig, chemisch als wiskundig. Deze methode is dus gebaseerd op inductieve redenatie. Met de verkregen resultaten wordt een hypothese geverifieerd of juist weerlegt en wordt er op den duur een wet aangenomen of niet. Moderne wetenschap moet voldoen aan drie verschillende randvoorwaarden om te worden bestempelt als correct wetenschappelijk onderzoek. Deze randvoorwaarden zijn nodig om wetenschappers correcte conclusies te laten trekken over de resultaten die ze vinden. De randvoorwaarden zijn: herhaalbaarheid van het experiment, uitgevoerd in een geïsoleerd veld en het experiment moet door ieder persoon kunnen worden uitgevoerd. Wat dit in de volksmond inhoudt is als volgt: Het experiment moet kunnen worden herhaalt, zo vaak men wilt en hieruit moeten dezelfde resultaten uitkomen. Dit kan alleen worden gedaan door het
experiment op te stellen in een geïsoleerd veld. Er moet dus worden gezorgd dat er maar één parameter of variabele kan kan fluctueren, meestal naar aanleiding van gecontroleerde input die het subject(de persoon die het onderzoek doet) geeft. Als laatste randvoorwaarde wordt bedoeld dat iedereen het persoon hetzelfde experiment zou moeten kunnen doen en er vervolgens nog steeds dezelfde resultaten uit komen. De vooringenomenheid die van invloed zouden kunnen zijn op de verkregen resultaten worden op deze manier vervolgens uitgebannen. Eerste argument: het probleem van de inductie. Inductie is een manier van redeneren. Zeer simplistisch en abstract genomen maakt deze manier van redeneren van een een groot aantal particuliere waarnemingen een universeel geldende regel. Zo kan er gesteld worden dat ieder mens, die niet blind is of onder de grond woont, de zon iedere dag op zien komen en zien ondergaan. Uit een zeer grote hoeveelheid waarnemingen(de zon is naar mijn weet nog nooit niet onder gegaan of opgekomen) kan worden gesteld dat de zon altijd ondergaat en altijd zal blijven opkomen. Maar nu komt het, op een dag zal de zon imploderen en een witte dwerg worden. Daarmee zal hij de aarde vernietigen en zal deze voor ons(vooruit, wij bestaan dan allang niet meer) nooit meer op of ondergaan. Eenzelfde voorbeeld is die van de witte zwanen. Zo kun je in Nederland bij wijze van spreken zoveel zwanen tellen als je wilt. Je komt op een gegeven moment tot de conclusie dat in iedergeval één eigenschap altijd hetzelfde blijft: ieder waargenomen zwaan is wit. Dit werd echter volledig verworpen toen in Australië een zwarte zwanensoort werd ontdekt. Aangezien de wetenschap voor een zeer groot gedeelte uit inductieve redenaties bestaat kunnen we derhalve behoorlijke vraagtekens zetten bij deze methode van conclusies trekken. Contra argument: Men zou hiertegenin kunnen brengen dat de grote hoeveelheid empirische observaties die in wetenschappelijk onderzoek worden gebruikt de kans op foutieve observaties zo klein maakt dat het bijna onmogelijk is om foutieve correlaties of causaliteiten te krijgen en dat het op deze manier uitvoeren van het wetenschappelijke bedrijf ervoor zorgt dat de het dichtst bij de waarheid komen. Contra contra argument: Dit zou ik willen aannemen. Maar nu moeten de aanhangers van deze theorie in ieder geval op een punt toegeven. Namelijk dat er in hun theorie dus niet een wetenschappelijke uitspraak 100% waarheid kan bevatten. Het probleem van de (on)feilbare waarneming Waarnemingen kunnen feilbaar zijn, dat laten onderzoeken uit de huidige psychologie wel zien. Om voorbeelden hiervan te noemen zijn de onderzoeken in betrouwbaarheid van ooggetuigen na het zien van een crimineel feit of van de invloed dat een zeer kleine hoeveelheid medicijnen of drugs al op de perceptie van een individu kan hebben. Je gehele perceptie staat op een dergelijk moment op losse schroeven. Het kan nog een stukje verder gaan. Zo heeft ieder mens een bepaalde persoonshistorie. Zo heeft de ene persoon veel kennis over electronica en de
ander over muziek. Zo kan een iemand die vrijwel nooit door het bos loopt naderhand denken dat hij maar één soort vogel heeft gehoord, terwijl een boswachter er misschien wel vijftien heeft horen tjilpen. Hetzelfde geldt voor een telecommunicatiespecialist in vergelijking met een leek wanneer deze in het electrische circuit van een telefoonpaal zullen kijken. Voor de leek is het één grote warboel van bedrading terwijl de telecommunicatiespecialist waarschijnlijk al snel patronen ziet en weet hoe de bedrading is aangesloten. Dergelijke feilbaarheid zien we nog steeds wel in de wetenschappelijke wereld. Zo deed een professor onderzoek naar homeopathische geneesmiddelen. Homeopathie is een vorm van geneeskunde waarbij het werkelijke geneesmiddel die in het water is opgelost wordt aangelengd met water tot op het punt dat er wiskundig maar één enkel molecuul maar in het water zou kunnen zitten, ookwel de grens van Avogadro genoemd. De professor in kwestie die onderzoek deed kreeg wel hele opmerkelijke resultaten. Hij toonde aan dat de medicijnen werkten terwijl hier wetenschappelijk geen verklaring voor zou zijn als dit waar zou zijn. Een team van wetenschapsspecialisten werd ingeschakeld die waren gespecialiseerd in de correcte toepassing van de wetenschappelijke methode. Het bleek dat de professor door zijn eigen verwachtingen de resultaten van zijn onderzoek had beïnvloed. Contra argument: Dit is juist een pleidooi voor de wetenschappelijke wereld. Het is niet voor niets één van de voorwaarden van zuiver wetenschappelijk onderzoek. Het experiment moet door ieder subject worden gedaan en tot hetzelfde resultaat leiden. Vooral het laatste voorbeeld laat zien dat dit juist werkt en dat dit leidt tot een kritischere blik binnen de wetenschappelijke wereld. Contra Contra argument Maar dit betekent wel dat het onderzoek niet alleen door één soort wetenschap zou moeten worden gedaan. We hebben gezien in het hoofdstuk Wetenschappelijk onderzoek bedrijven dat wetenschappers zich over het algemeen in een heel klein gebied hebben gespecialiseerd en daar veel vanaf weten. Dit betekent daarmee ook dat we een persoonshistorie hebben die de waarheid vooral zal zoeken in datgene waarvan ze zelf veel weten. Deze experts hebben dus altijd andere mensen uit een andere expertise nodig om daadwerkelijk te examineren of ze geen persoonsgebonden aannames maken die de resultaten beïnvloeden. Conclusie In dit betoog hebben we de kort de coherentie theoretische kijk op wetenschap bedreven. Hieruit zagen we dat we aannames moesten doen zoals de accumulatie van wetenschappelijke kennis, die behoorlijk discutabel blijken te zijn. Daarna hebben we het wetenschappelijke bedrijf proberen te doorgronden. Deze werken namelijk met drie voorwaarden waaraan de wetenschap zou moeten voldoen, namelijk herhaalbaarheid van het experiment, uitgevoerd in een geïsoleerd veld en het experiment moet door ieder persoon kunnen worden uitgevoerd. Hiertegen hebben we twee argumenten gebruikt namelijk het inductieprobleem en het probleem van de feilbare waarneming. Beide argumenten zijn naar mijn mening valide, maar vertellen de wetenschappelijke wereld eigenlijk alleen waar ze geen uitspraken over kunnen doen of beter gezegd dat ze nooit kunnen zeggen dat ze 100% gelijk hebben. Door deze argumenten te
gebruiken ben ik van mening verandert. Ik was namelijk eerst van mening dat filosofie een noodzakelijkheid was voor de wetenschap. Ik denk niet meer dat filosofie een noodzakelijkheid is voor wetenschap, maar dat het voor de wetenschapper wel raadzaam kan zijn om filosofie te gebruiken. Filosofie is bij uitstek namelijk een discipline die zich bezighoud met de zoektocht naar fundamentele waarheden. Vanuit dit oogpunt kan filosofie wel handvaten geven voor essentiele vraagstukken van wetenschap. Ik ben van mening dat je door het gebruik van filosofie je als mens beter wetenschappelijke bevindingen kunt doorgronden op waarheidsgehalte, Het grote geheel van de wetenschappelijke wereld kunt postvatten en daarbij beter de betekenis van wetenschap voor de maatschappij kunt blootleggen.