Concept voor de discussie met de commissie MVSP van de Gemeenteraad en de Wethouder Werk, Inkomen, Zorg en Bestuur op donderdag 27 februari 2014 van 10:00 12:00 uur. Expertisecentrum Armoede Rotterdam - contouren & context 2014 - Stichting Rotterdamse Sociale Alliantie
Voorwoord 3 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Waarom een expertisecentrum armoede? 4 1.2 Wat is het expertisecentrum armoede? 4 Hoofdstuk 2 Analyses 2.1 Marktanalyse 6 2.2 Concurrentieanalyse 10 2.3 SWOT-analyse 12 2.4 Conclusie 13 Hoofdstuk 3 Onderdelen op hoofdlijnen 3.1 Organisatie 14 3.2 Informatie & advies 14 3.3 Agenderen 14 3.4 Sociaal makelaar 14 3.5 Ondersteuning 15 3.6 Kennisontwikkeling 15 3.7 Armoede-TV 15 2
Voorwoord Begin 2013 werd duidelijk dat de rijksoverheid extra gelden ter beschikking wilde stellen voor de armoedebestrijding. Dit was voor de Rotterdamse Sociale Alliantie aanleiding om te gaan overleggen met verschillende partijen uit het armoedeveld, om te gaan kijken welke ideeën er leefden hoe deze extra gelden het beste besteed zouden kunnen worden. Na een aantal bijeenkomsten, is er op 28 juni 2013 een brief met voorstellen verzonden, specifiek naar de commissie MVSP, en in het algemeen naar de gemeenteraad, voorzien van handtekeningen van de directeuren en voorzitters van de negen betrokken organisaties. Na vele positieve reacties uit het veld, politiek en bestuur, is besloten om verder te gaan met het idee van een Expertisecentrum Armoede in Rotterdam. We zijn daarom verheugd u dit stuk aan te kunnen bieden, met daarin de context en contouren van dit broodnodige centrum voor Rotterdam. Na een korte inleiding volgt een drietal analyses met vervolgens een beschrijving op hoofdlijnen. Wij hopen dat u na het lezen van dit korte plan net zo enthousiast en geïnspireerd raakt als wij, om met dit expertisecentrum de armoede onder onze medeburgers, beter en effectiever te helpen bestrijden. Graag willen we verder gaan met dit prachtige project, en daarom willen wij u om uw steun verzoeken. Want samen lukt t! Hans Goosen voorzitter Stichting Rotterdamse Sociale Alliantie 3
Hoofdstuk 1 Inleiding & samenvatting Rotterdam kende volgens het Centraal Bureau van de Statistiek in 2012 14,9% inwoners die op of onder de armoedegrens leven. Verder groeit één op de vijf kinderen in Rotterdam in armoede op. De armoede is in 2013 alleen nog maar toegenomen en de verwachting is dat pas in 2016 een kentering zal plaatsvinden, onder voorwaarde dat de economie aantrekt, maar belangrijker nog dat er nieuwe banen komen die echt lonen en dat de hulpverlening bij armoede een extra professionele slag maakt. 1.1 Waarom een Expertisecentrum Armoede? Tijdens verschillende overleggen met partners in het armoedeveld, kwam steeds één belangrijk punt naar voren: het gebrek aan informatie bij vele Rotterdammers die op of onder de armoedegrens leven. Goed geïnformeerd zijn over inkomensaanvullingen, fondsen, rechten en plichten als je een uitkering hebt en schulden verhelpen en voorkomen is heel belangrijk. Het voorkomt een aanzienlijke hoeveelheid problemen. Als aanvulling op en versterking van de bestaande maatschappelijke hulpverlening en het Vraagwijzerloket is een Expertisecentrum Armoede onontbeerlijk. Rotterdam heeft kenniscentra voor vrouwenemancipatie, homo-emancipatie, anti-discriminatie en diversiteit. Voor één van de grootste Rotterdamse uitdagingen ontbreekt nog een centrum: armoede. Het kan moeilijk ontkend worden, dat dit Rotterdamse probleem groot is, en zelfs groter wordt en invloed heeft op zaken als onderwijs, welzijn, leefbaarheid, veiligheid en voorzieningenniveau. Doel van het expertisecentrum is, om door het verzamelen, ontwikkelen en verspreiden van kennis en informatie, bij te dragen aan het terugdringen én voorkomen van armoede in Rotterdam. Doelgroepen van het centrum zijn de Rotterdamse burgers, gemeentelijke instellingen en andere organisaties, de politiek en het stadsbestuur. 1.2 Wat is het Expertisecentrum Armoede? Het expertisecentrum werkt voornamelijk in de 2 e lijn en heeft de volgende speerpunten: 1. informatie & advies actuele kennis aanbieden aan burgers en organisaties en gevraagd en ongevraagd advies aan gemeente en instellingen over armoede; 2. agenderen armoede als thema onder de aandacht brengen en houden bij politiek, bestuur en burgers; 3. sociaal makelaar verbinden van verschillende partners in de stad en in deelgebieden van de stad op het gebied van armoede, zoals overheid, instellingen, bewoners én bedrijfsleven; 4. ondersteuning helpdesk, hulp bij uitvoering, training en coaching voor en bij gemeente en instellingen; 5. kennisontwikkeling initiëren van onderzoek, toetsing van kennis en bestaande praktijken. 6. opleiding ervaringsdeskundigen initiëren van een gecertificeerde opleiding van ervaringsdeskundigen met armoede, zoals deze reeds jaren in België bestaat en daar een belangrijke bijdrage levert aan de bestrijding van armoede. 4
Hierbij hebben educatie en vorming de belangrijke uitdaging om vooroordelen door te prikken en mensen anders te laten kijken naar armoede. Het centrum beschikt altijd over up-to-date informatie over alle inkomensondersteuning, zowel de particuliere als de overheidsregelingen. Landelijke en lokale regelgeving, aankomende wetswijzigingen, best-practises, alle kennis wordt verzameld en gedeeld. Dat delen van kennis kan via de media gebeuren. Natuurlijk een website, radio- en eventueel tv-programma s op vaste tijden, bijvoorbeeld op RTV Rijnmond maar zeker ook op allerlei doelgroepzenders. Op de website vind je algemene informatie maar ook kant en klare infopakketten voor belangrijke veranderingen in het leven als echtscheiding, werkloosheid, wat als je kind 18 wordt, het krijgen van een handicap of chronische ziekte, gevolgen van het verlies van een dierbare, etc. De mensen in dienst van het centrum zijn breed opgeleide en ervaren Hbo ers. Voor goed opgeleide vrijwilligers wordt er binnen het centrum een vrijwilligersbeleid ontwikkeld. Alle organisaties en gemeentelijke instellingen die iets te vragen hebben over armoede en schulden kunnen een beroep doen op de kennis van dit centrum. Uiteraard werkt het centrum samen met relevante organisaties en de andere kenniscentra in de stad. Het centrum wil versterken en samen ontwikkelen, gebruik makend van reeds aanwezige kennis. Het centrum is een tweedelijns organisatie, een vaste, maar onafhankelijke gesprekspartner van de gemeente. Ongevraagd en gevraagd het stadsbestuur en de gemeenteraad adviseren over armoedebeleid. Minstens één keer per jaar zal het centrum komen inspreken bij de commissie Sociale Zaken. Het centrum zal continu signaleren en inventariseren wat de grootste struikelblokken zijn richting een armoedevrij Rotterdam. Dit dient dan weer een leidraad te zijn voor nieuw of aangepast beleid. Concrete informatie over de armoedeproblematiek en de adviezen aan politici en beleidsmakers zijn er op gericht om tot inspiratie te dienen om armoedebeleid in te voeren op alle niveaus. Binnen een constructief en tegelijkertijd kritische samenwerking kan armoede teruggedrongen worden in deze stad. Een stad die een gezonde economische basis heeft om iedereen van voldoende welvaart en duurzaamheid mee te laten profiteren. Na deze korte inleiding en samenvatting volgt nu een drietal korte analyses afkomstig uit de bedrijfskundige praktijk. Hoe zit de markt voor het expertisecentrum armoede in elkaar?. Wat zijn de behoeften van de verschillende klanten en aanbieders? Zijn er bedreigingen? Is er concurrentie? 5
Hoofdstuk 2 Analyses 2.1 Marktanalyse Korte beschrijving project Het expertisecentrum armoede verzamelt, ontwikkelt en verspreidt kennis en informatie over armoede, armoedebestrijding en de bijbehorende hulpverlening en voorzieningen, om zo bij te dragen aan het terugdringen én voorkomen van armoede in Rotterdam. Kerntaken Bevorderen van kennis bij burgers over armoede en voorliggende voorzieningen en armoedepreventie; bevorderen van kennis bij gemeente en andere instellingen over armoede en voorliggende voorzieningen en armoedepreventie en best-practises; agenderen van armoede bij politiek, bestuur, instellingen en burgers; geven van adviezen aan politiek, bestuur en instellingen. Basistaken Het door professionals verzamelen, ontwikkelen en verspreiden van kennis en informatie over armoede en met name armoedebestrijding ten bate van burgers, organisaties en gemeentelijke instellingen in Rotterdam. In welke mate is de Wmo en andere wetgeving relevant c.q. van invloed? Op 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in werking getreden: één wet voor zorg, welzijn, vrijwilligerswerk en mantelzorg. Centrale gedachte hierbij is dat iedereen mee kan doen aan de samenleving, met de nadruk op een grote eigen verantwoordelijkheid. De gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van deze wet. Bij het aanvragen van ondersteuning bij gemeente of deelgemeente, is het daarom relevant om te kijken binnen welke Wmo-kaders het expertise centrum past. Binnen de Wmo kaders past het expertise centrum onder prestatieveld 3: informatie en advies geven. De Participatiewet is één van de drie grote decentralisaties die de regering in deze kabinetsperiode tot stand wil brengen. Gemeenten krijgen hiermee de ruimte voor samenhangende hulp aan mensen die ondersteuning nodig hebben, rond begeleiding naar werk en/of andere vormen van maatschappelijke begeleiding. Vanaf 2015 krijgen gemeenten één ongedeeld budget, waaruit ze al deze ondersteunende voorzieningen kunnen bekostigen. Gemeenten zijn vanaf 1 januari 2015, als de Participatiewet in werking treedt, verantwoordelijk voor de mensen die kunnen werken, maar die het zonder steuntje in de rug niet redden op de arbeidsmarkt. De Wajongers waarvan duidelijk is dat zij vanwege hun beperking(en) nooit kunnen werken, blijven in de Wajong en houden hun uitkering. Verder is sinds 2012 de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening van kracht geworden, waarbij het primair de taak en verantwoordelijkheid is van gemeenten om schuldhulpverlening te organiseren en aan te bieden aan de betreffende inwoners. De wet heeft voornamelijk als doel een effectievere gemeentelijke schuldhulpverlening. Een belangrijke maatregel om dit te bereiken is het wettelijk inbedden van de taak van gemeenten op het terrein van de integrale schuldhulpverlening. Dit betekent dat er bij schuldhulpverlening niet alleen aandacht moet zijn voor het oplossen van de financiële problemen van een cliënt maar ook voor eventuele omstandigheden die op enigerlei wijze in verband kunnen staan met de financiële problemen, zoals psychosociale factoren, relatieproblemen, de woonsituatie, de gezondheid, de verslaving of de gezinssituatie. 6
Ontwikkelingen met betrekking tot burgers (in armoede) -Rotterdam is een stad met relatief meeste lage inkomens in Nederland Volgens cijfers van de gemeente Rotterdam (nota Rotterdamse armoedebestrijding 2011-2014) ligt het aantal huishoudens met een laag inkomen fors hoger dan het landelijk gemiddelde. In 2010 moest een kwart van de Rotterdamse huishoudens leven van een laag inkomen, tegen een landelijk gemiddelde van 7%. De tendens is, dat de problematiek in Rotterdam groter wordt. Dit zorgt voor een grotere druk op de (gemeentelijke) hulpverlening. -Economische recessie duurt voort De economie krimpt nog steeds, en de werkloosheid neemt toe. Dit betekent dat steeds meer mensen op termijn in financiële problemen komen, ook mensen met een hogere opleiding. De armoede wordt daardoor groter, en het zorgt voor een grotere toeloop richting (gemeentelijke) hulpverlening. -Schulden en in mindere mate armoede is actueel thema De belangstelling onder burgers voor het thema schulden, en in afgeleide mate het thema armoede, is groter geworden. Er is een toename in de belangstelling om vrijwilligerswerk te doen rond deze thema s. Daarmee samenhangend stijgt de vraag naar actuele en relevante kennis. Er liggen kansen om informatie actief aan te bieden gegroepeerd rondom life-events zoals het krijgen van kinderen, ontslag, arbeidsongeschiktheid, et cetera. Dit sluit naar verwachting dichter aan bij de leefwereld van de burger. Ontwikkelingen met betrekking tot hulpverlening -bezuinigingen op maatschappelijk werk De reeds eerder ingezette trend om te bezuinigen op de budgetten voor maatschappelijk werk, zet zich voort. Er is steeds minder geld beschikbaar om professionals in te zetten en er wordt in aanbestedingen en uitvoering van maatschappelijk werk steeds meer de nadruk gelegd op het versterken van de zogenaamde eigen kracht van hulpvragers en op vergroting van inzet door familie en kennissen en van vrijwilligers. -bezuinigingen op Werk en Inkomen en de schulddienstverlening De door het college ingezette bezuinigingen op het sociale domein duren voort, en hebben ook tot gevolg dat er minder capaciteit bij de afdeling Werk en Inkomen en bij de Rotterdamse schulddienstverlening beschikbaar is, en dat ook het aanbod van diensten zich steeds strikter beperkt tot technische (schuld)dienstverlening. Voor psychosociale problematiek wordt duidelijk doorverwezen naar het ook door bezuinigingen ingekrompen maatschappelijk werk. Verder hebben de bezuinigingen tot gevolg dat de drempel bij Werk en Inkomen hoger is geworden en dat alleen hulpvragers worden geselecteerd en toegelaten tot de schulddienstverlening die én gemotiveerd zijn én beschikken over de juiste vaardigheden. De ruimte voor fouten door de hulpvrager tijdens de trajecten is minimaler en meer discretionair geworden. Dat betekent dat juiste informatie en kennis bij de burger en flankerende hulpverlening en vrijwillige inzet van steeds groter belang wordt. -aanbestedingen welzijn In steeds meer deelgemeenten werd welzijn, maatschappelijk werk en zelfs de Vraagwijzer aanbesteed. Dit zal ook door blijven gaan na afschaffing van de deelgemeenten in 2014. Dit zorgt er voor dat er meer concurrentie ontstaat niet alleen tussen instellingen voor maatschappelijk werk, maar ook tussen brede zorg en welzijns samenwerkingsorganisaties die bieden op de welzijnsaanbesteding in een gebied. Bij aanbesteding wordt de opgebouwde ervaring in en kennis van en samenwerkingsverbanden binnen een gebied onvoldoende overgedragen. Ook het opbouwen van een netwerk door een nieuwe aanbieder kost tijd. Dit zorgt voor een periode van relatieve stilstand gedurende een flink aantal maanden na gunning aan een nieuwe welzijnspartij. Een centraal en onafhankelijk kennispunt kan de periode van kennisverwerving door een nieuwe partij verkorten. Het benoemen van de rol en positie van het expertisecentrum in de aanbestedingsvoorwaarden richting welzijnspartijen is een aandachtspunt. 7
-toenemende problematiek Zoals eerder gezegd nemen armoede en verschulding in Rotterdam toe. Dit zorgt voor een grotere druk op de hulpverlening door zorg- en welzijnspartijen en gemeentelijke instellingen, ook nog eens bij tot voor kort krimpende budgetten. Naast selectie, is er behoefte aan slimme en kostenefficiente oplossingen. Opsomming partners en relevante ontwikkelingen -Cluster Maatschappelijke Ontwikkeling, Kredietbank Rotterdam en afdeling Werk en Inkomen Formatieplaatsen bij W&I en KBR namen tot voor kort af door bezuinigingen, terwijl het aanbod van hulpvragers toeneemt. Door beperking van het dienstenpakket, en door strengere selectie op motivatie, vaardigheden en schuldhulpverleningsmogelijkheden bij de hulpvrager, wordt dit probleem gekanaliseerd. De Kredietbank verzorgt gratis trainingen en geeft voorlichting en doet aan preventie. -VraagWijzer Het VraagWijzerloket is het loket voor de Rotterdamse burger die met vragen zit richting gemeentelijke overheid. VraagWijzer geeft gratis advies en informatie over bijvoorbeeld zorg, persoonlijke problemen, brieven en activiteiten in de wijk. De afschaffing van de deelgemeenten zal er toe leiden, dat de gemeente dit concept overal in de stad op dezelfde wijze kan neerzetten. Het is de bedoeling dat dit op termijn het eerste loket van de gemeente voor de burger wordt met vragen op eerder genoemde gebieden, en ook indien van toepassing (gemeentelijke) hulpverlening of vrijwillige inzet daarbij regelt. Vraagwijzer is daarmee een potentieel belangrijke afnemer van het Expertisecentrum Armoede, voor kennis en voorlichtingsmateriaal. Daarnaast is de Vraagwijzer een focuspunt waar burgers met problemen in een wijk samenkomen, welke informatie daarover van belang is voor het expertisecentrum. -Maatschappelijk werk & Welzijnsorganisaties Formatieplaatsen nemen af door bezuinigingen, en er moet daardoor een groter beroep op vrijwilligers gedaan worden. Door aanbestedingen komen er regelmatig andere aanbieders in de stad, waarmee men zich vervolgens bekend moet maken. Lokale kennis is daardoor minder goed geborgd bij deze organisaties. Een expertisecentrum kan in deze lacune voorzien. Verder zijn voor het expertisecentrum de signalen, data en informatie afkomstig van deze instellingen van belang. -Rotterdam Service Organisatie (RSO), afdeling OBI Binnen de RSO is de afdeling Onderzoek en Business Intelligence van belang, omdat deze in opdracht van het cluster MO onderzoeken uitvoert; zoals het koopkrachtonderzoek en de monitor lage inkomens -Vrijwilligersorganisaties op sociaal-maatschappelijk terrein Het beroep op vrijwilligers en organisaties wordt steeds groter. Door toenemende vraag naar hulp en krimpende budgetten, wordt vrijwillige inzet van steeds groter belang. Ondanks dat een vrijwilliger niet de plek van de professional kan innemen, is toerusting van vrijwilligers van steeds groter belang vanwege het grotere beroep op hem of haar. De vraag van vrijwilligersorganisaties naar sociaal-maatschappelijk gerelateerde trainingen en kennis neemt toe. Opsomming financiers en relevante ontwikkelingen Gemeente Rotterdam Binnen de gemeente Rotterdam is er de afgelopen jaren noodgedwongen fors bezuinigd op het sociale domein, mede door achterblijvende rijksbijdragen die niet altijd evenredig met de problematiek over Nederland verdeeld zijn. Door het loskomen van extra rijksgelden voor armoede en schuldhulpverlening, de zogenaamde Klijnsmagelden, is er de komende jaren financiele ruimte voor nieuwe initiatieven zoals een Expertisecentrum Armoede. 8
Fondsen Financiering vanuit fondsen is bij welzijnsorganisaties helaas nog steeds niet vanzelfsprekend. Vaak beperkt zich dit tot (eenmalige) kleine activiteiten, en maakt het geen structureel onderdeel uit van de financieringsmix. Dit is een gemiste kans, want fondsen staan hier op projectbasis zeker voor open. Bij een aantal fondsen zijn tegenvallende beleggingsresultaten oorzaak voor minder toekenningsmogelijkheden. Dit geldt in mindere mate voor fondsen die financiering krijgen vanuit de Postcodeloterij. Wel geldt over het algemeen een maximale aanvraagtermijn van 3 jaar, en wordt er soms vanuit gegaan dat projecten na 3 jaar volledig zonder beroep op fondsen zouden moeten kunnen draaien. Financiële bijdrage door de gemeente Rotterdam en op langere termijn door het bedrijfsleven, kunnen toekomstige fondsaanvragen vergemakkelijken. Rotterdams Bedrijfsleven Veel welzijnsinstellingen hebben het Rotterdamse bedrijfsleven ontdekt als sponsorbron. Dit betekent dat de concurrentie erg groot is geworden als het om bedrijfssponsoring gaat. Zeker de grotere bedrijven ontvangen tientallen verzoeken per week. Voor succesvolle bedrijfssponsoring is het belangrijk om een relatie op te bouwen met een bedrijf, en dit kost tijd. In eerste instantie zal daarom vooral geprobeerd worden om ondersteuning in natura te krijgen; beschikbaar stellen van kennis, producten, netwerk en mensuren. Diaconieën en kerken Hebben te maken met krimpende budgetten. De Rotterdamse diaconieën zijn in vergelijking met andere grootstedelijke diaconieën relatief arm. Leveren wel veel vrijwilligers. Een extra structurele bijdrage voor dit project is niet realistisch. Conclusies n.a.v. marktanalyse Welzijnsinstellingen Door aanbestedingen en bezuinigingen is lokale kennis minder geborgd in de instellingen. Een onafhankelijk expertisecentrum kan de leertijd bij nieuwe aanbieders verkorten. Borging in de aanbestedingsvoorwaarden is een aandachtspunt welk een en ander efficienter kan doen verlopen. Gemeente Rotterdam De gemeentelijke instellingen hebben te maken met een toenemende vraag en krimpende budgetten, zeker ook in verband met de aanstaande transities. De vraag naar slimme, kostenefficiente oplossingen wordt daardoor groter. Een onafhankelijk expertisecentrum verankerd in de stad, kan daarbij een aantrekkelijke partner zijn, juist door de onafhankelijkheid ten opzichte van de vele relevante partners. Burgers in armoede Het aanbod van hulpvragers zal door de voortdurende recessie alleen maar toenemen en daarmee de vraag naar informatie en de nood aan preventie. Informatie rondom life-events sluit naar alle waarschijnlijkheid dicht aan bij de belevingswereld van de burger. Financiers Op korte termijn liggen er financieringsmogelijkheden voor dit project, aangezien er voor meerdere jaren zogenaamde Klijnsma-gelden beschikbaar zijn. Het is wel zaak om met het oog op de lange termijn, contacten aan te gaan met in eerste instantie fondsen en later het Rotterdamse bedrijfsleven. Kansen De toegenomen aandacht voor met name schulden en in afgeleide zin armoede, bij de Rotterdamse burgers en politiek, samen met extra vrijgekomen rijksgelden vormen actuele kansen om een expertisecentrum gerealiseerd te krijgen. 9
Bedreigingen De armoede problematiek is dermate groot in verhouding tot beschikbare, niet altijd geoormerkte budgetten, dat een andere bestedingskeuze verleidelijk is. (NB: SWOT-analyse volgt verderop in dit document) 2.2 Concurrentieanalyse Andere aanbieders Op dit moment is er niet één centrale aanbieder die binnen Rotterdam kennis over armoede, armoedebestrijding en de bijbehorende hulpverlening en voorzieningen, verzamelt, ontwikkelt en verspreidt. Er zijn wel aanbieders op deelgebieden, zoals de gemeentelijke afdeling OBI en uiteraard de lokale Vraagwijzers. Deze aanbieders houden zich of vooral bezig met onderzoek, of zijn vooral lokaal in de wijk actief. Wel zijn er landelijk opererende adviesorganisaties als Radar Advies en Stimulansz die vaak waardevolle bijdragen leveren aan ontwikkeling van sociaal beleid, ook op het terrein van de andere Rotterdamse kenniscentra. Deze worden echter niet voortdurend lokaal gevoed en geborgd en werken veelal op commerciele basis. Eén centraal punt dat deze kennis verzamelt, vertaalslagen maakt richting burger door middel van informatiepakketten en centraal en decentraal adviezen geeft, is er niet. Dit geldt echter niet voor gemeentelijke financiering. Veel aanbieders in welzijn zijn gewend om alleen gefinancierd te worden door de overheid, en de gemeente heeft een beperkt budget. Om in de toekomst succesvol aanspraak te kunnen maken op gemeentelijke financiering is het noodzakelijk om onderscheidend te zijn op centrale kennisverzameling, kennisdeling en kennisontwikkeling en relevante partnerschappen aan te gaan met Vraagwijzer en bijvoorbeeld cluster MO en afdeling OBI. Nieuwe toetreders Na de instelling van het expertisecentrum armoede, vallen er geen toetreders op stadsniveau te verwachten. Klanten cq. organisaties, gemeentelijke instellingen, politiek & bestuur en burgers De vraag van klanten, daarmee bedoelende organisaties, gemeentelijke instellingen, politiek & bestuur en burgers, is aanwezig, en zal gezien aard en omvang van de armoedeproblematiek in Rotterdam belangrijk blijven. Ook als de economische recessie ten einde loopt, zullen beschikbare overheidsbudgetten naar verwachting de komende jaren kleiner worden, waardoor de vraag naar snel beschikbare en vooral kostenefficiente kennis relatief op peil blijft. Door de ingeplande bezuinigingen bij iedere aanbesteding, is het voor welzijns- en maatschappelijk werk onmogelijk om alles nog zelf te doen, en moet men de samenwerking zoeken met andere organisaties, ook als het gaat om kennis over armoede. Toeleveranciers (leveranciers van data en informatie) De klanten van het expertisecentrum, zijn vaak ook leveranciers van materiaal voor het expertisecentrum: signalen, data en informatie. Uiteraard hebben klanten belang bij toegang tot relevante kennis en kennisontwikkeling. Echter het delen van signalen, data en informatie, zal altijd enig tijdsbeslag vergen bij de organisatie. Door krapper wordende budgetten, en daarmee krappere formatie, kan de bereidheid op termijn noodgedwongen wellicht minder worden. Dit onderstreept de noodzaak voor het expertisecentrum om steeds relevante en up-to-date kennis te verzamelen en ontwikkelen. Het opnemen van informatie- en datadelen kan opgenomen in de gemeentelijke aanbestedingsvoorwaarden richting aanbieders binnen welzijn. 10
Substitutie Het is moeilijk voorstelbaar, dat er een betaalbaar substituut komt voor het expertisecentrum armoede. Nu kan dat er in de beleving van sommigen wel zijn: internet! Probleem bij internet is inderdaad de schier onmetelijke berg informatie, waarvan op voorhand niet duidelijk is in hoeverre deze altijd betrouwbaar en nuttig is voor met name de burger. Dat laat echter onverlet dat het natuurlijk onontbeerlijk is, dat het expertisecentrum een online kennisbank inricht, gericht op de verschillende klanten van het centrum: Rotterdamse burgers, organisaties, gemeentelijke instellingen en politiek en bestuur. Conclusie concurrentiepositie Voorlopige conclusie is dat de potentiele concurrentiepositie goed is op het gebied van aanbieders, klanten en substitutie. Financiering is gezien de krappe overheidsbudgetten allerminst vanzelfsprekend en daar is zeker sprake van concurrentie. Om dit laatste te ondervangen is een financieringsmix afkomstig van overheid fondsen en op langere termijn bedrijfsleven, zeer wenselijk en ondersteunend bewijs van relevantie. 11
2.3 SWOT-analyse (strenghts, weaknesses, opportunities, threats analyses) Intern: Sterktes - Onafhankelijk, niet gebonden aan deelbelangen; - Rotterdamse Sociale Alliantie biedt een ruim reservoir aan bekwame ervaringsdeskundigen; - Eén centraal punt in de stad; Intern: Zwaktes - Financiering voor opstart afkomstig uit één bron; Extern: Kansen - Extra rijksgelden voor armoede, vanuit het sociaal akkoord en daardoor kansen op gemeentelijke financiering. - Onderwerp staat nu op de agenda van politiek en het gemeente bestuur, dankzij lobby meer kans op politiek-bestuurlijk draagvlak. Extern: Bedreigingen - Krimpende overheidsbudgetten voor zorg en welzijn; - Concurrentie op gemeentelijke financiering; Conclusie SWOT-analyse Het momentum om een expertisecentrum op te richten is nu, omdat er draagvlak is bij politiek, het gemeentebestuur en unaniem bij het armoedenetwerk van de Rotterdamse Sociale Alliantie. Dankzij de extra overheidssubsidie is er gemeentelijke financiering beschikbaar voor armoedebestrijding. Het expertise centrum was een van de vele bestedingsdoelen om armoede in Rotterdam te bestrijden, zoals opgesteld in het rapport van de met de begroting onderbouwde ideeën van het Rotterdams Anti Armoede Platform (RAAP). Naast de ondertekenaars waren daar ervaringsdeskundigen aanwezig die zich unaniem achter het rapport schaarden. De huidige druk op de mensen in armoede in Rotterdam neemt alleen maar toe. Bij de Rotterdamse Sociale Alliantie komen steeds meer signalen binnen van hulpverlenende organisatie, die vragen om advies. Ook mensen in armoede die de weg trachten te vinden komen bij de Sociale Alliantie met vragen om hulp. Daarom is het van belang om op korte termijn uitsluitsel te krijgen over de financiering en realisering van het expertise centrum armoede en armoede tv. Op langere termijn is het van belang om gebruik te maken van andere financieringsbronnen, om minder afhankelijk te raken van één bron. Meerjarige financiering zou ideaal zijn, maar heeft veelal een horizon van drie jaar. Gezien de krimpende gemeentelijke budgetten voor welzijn, de toenemende concurrentie daarover en onzekerheid van toekomstige extra rijksbijdragen zoals de huidige Klijnsma-gelden, is het meer dan noodzakelijk om kostenefficiënt te werken, contacten te onderhouden met alle partijen en door middel van activiteiten voortdurend de relevantie aan te tonen en te bevestigen. 12
2.4 Conclusie De analyses van de markt, de concurrentie en de eigen organisatie geven vertrouwen voor de toekomst. Hoe tragisch ook, de armoedeproblematiek stijgt nog steeds. Verder zijn er nu gelden beschikbaar en valt er substantieel draagvlak te bespeuren bij politiek, bestuur en organisaties uit het armoedeveld. Een expertisecentrum dat centraal kennis verzamelt, ontwikkelt en verspreidt richting politiek en bestuur, gemeentelijke instellingen en andere organisaties, en richting de Rotterdamse burger, kan verspilling van middelen bij steeds wisselende aanbieders tegengaan en zorgen dat er een geheugen ontstaat als het gaat om armoede en armoedebestrijding. Ook is het expertisecentrum van belang om te zorgen dat feiten boven beeldvorming gaan. Naast diversiteit, homo-emancipatie, vrouwenemancipatie en antidiscriminatie, is de armoede in Rotterdam niet de minste uitdaging waar wij met zijn allen als Rotterdammers voor staan. 13
Hoofdstuk 3 Onderdelen op hoofdlijnen 3.1 Organisatie Het expertisecentrum is een 2 e lijns organisatie, en is daarmee niet direct fysiek vindbaar voor de burger (uiteraard wel via internet en andere media). Het is de bedoeling dat het expertisecentrum breed opgeleide en ervaren mensen aanneemt op hbo-niveau, geleid en aangevuld met iemand op wo-niveau. Detachering vanuit andere organisaties zoals welzijn en gemeentelijke instellingen is wenselijk en wordt actief nagestreefd. Dat is een tastbare vorm van kennisdeling. Naast expertise op het gebied van armoede en armoedebestrijding, zal ook expertise over kennisverzameling, ontwikkeling en verspreiding aanwezig moeten zijn, net zoals onderhoud van een website en het publieksvriendelijk, toegankelijk en vooral begrijpelijk maken van aangeboden informatie richting de diverse doelgroepen van het expertisecentrum. Ervaringsdeskundigen zullen mede daarom dan ook structureel onderdeel gaan uitmaken van de organisatie. 3.2 Informatie & advies Armoede en armoedebestrijding is een gecompliceerd terrein. Een centrale plek waar actuele kennis verzamelt en publieksvriendelijk aangeboden wordt is van groot belang. Bij het expertisecentrum kan men terecht voor: - Informatie en feiten over armoede en armoedebestrijding; - Informatie over best-practises binnen en buiten Rotterdam; - Lezingen en presentaties over armoede en armoedebestrijding door professionals en ervaringsdeskundigen; - Beleidsaanbevelingen en gevraagd en ongevraagd advies richting gemeente en organisaties; - Informatie over rechten en plichten; - Informatie over voorliggende voorzieningen en particuliere initiatieven 3.3 Agenderen Het op de juiste wijze onder de aandacht houden van het thema armoede is zeer belangrijk, zeker nu er in toenemende mate sprake is van negatieve beeldvorming die geen recht doet aan de complexe realiteit. Het bijsturen van de beeldvorming met kennis en feiten is belangrijk voor het ontwikkelen en vaststellen van effectief beleid en voor een effectieve uitvoeringspraktijk. Het is de bedoeling om het thema armoede te agenderen op de volgende niveau s: - Politiek en bestuur; - Gemeentelijke instellingen en andere organisaties; - Rotterdamse burgers 3.4 Sociaal makelaar Het Expertisecentrum Armoede heeft de ambitie om de verschillende niveau s in de stad met elkaar te verbinden, en bruggen te slaan tussen overheid instellingen, diverse groepen van bewoners én bedrijfsleven. Het expertisecentrum wil actief helpen bij het opzetten van nieuwe verbanden en netwerken die Rotterdam Armoedevrij een stap dichterbij kunnen brengen. 14
3.5 Ondersteuning Armoede is een complex probleem. Door bezuinigingen is veel kennis en kunde bij organisaties verloren gegaan. Het expertisecentrum wil daarom organisaties ondersteuning aanbieden bij het opzetten van nieuwe methodieken, activiteiten en projecten. Het gaat ons daarbij vooral om het vergroten van de kennis en de toepassing daarvan binnen de organisatie. Het kan daarbij gaan om meedenken over nieuwe methodieken, het geven van workshops en trainingen over de diverse aspecten rondom armoede en armoedebeleving, het plaatsen van een getrainde en deskundige ervaringsdeskundige om toepasbaarheid en werkbaarheid te toetsen, het vinden van geschikte samenwerkingspartners, etcetera. Het expertisecentrum hoeft daarvoor niet zelf personeel in huis te hebben, maar bemiddelt daarbij graag richting andere organisaties die bijvoorbeeld relevante trainingen reeds in huis hebben. 3.6 Kennisontwikkeling Het Expertisecentrum ziet het als een belangrijke taak, om met de verzamelde data, informatie en kennis uit het veld, lokaal en bovenlokaal, nieuwe, relevante en toepasbare kennis te ontwikkelen ten bate van gemeente en organisaties. Het wil daarbij vooral samenwerken met andere partijen zoals universiteit en hbo, en andere onderzoeksinstellingen. Het expertisecentrum zal daarbij voornamelijk fungeren als opdrachtgever van onderzoek. 3.7 Armoede-TV Armoede TV (werknaam) gaat uitzendingen verzorgen ten behoeve van het uitgebreider bekend maken van de Rotterdammers met armoede. Voor degenen die in Rotterdam in armoede leven en voor het begrip voor de armoedeproblematiek door de andere Rotterdammers. Het draagt tevens in het verlengde van het Expertisecentrum Armoede Rotterdam bij aan het terugdringen van de armoede door middel van het bekend maken van de mogelijkheden van hulp en waar men daarvoor terecht kan in de verschillende gebieden van Rotterdam. UITZENDINGEN Voor een voldoende publieksbereik is het van groot belang samenwerking te zoeken met een zender met een kijkerspotentieel zoals bij TV Rijnmond. Consequentie is dat Armoede TV professionele uitzendingen produceert in hoogwaardige kwaliteit met professionele medewerkers. Gekozen wordt voor wekelijkse uitzendingen het gehele jaar door, met dien verstande dat er veertig complete producties worden gemaakt van 20 tot 25 minuten. Tijdens de andere twaalf weken worden compilaties van de gemaakte producties vertoond. Dit in de vakantieperiode en de periode rondom de jaarwisseling. PRODUCTIES Er vinden studiogesprekken plaats en er worden organisaties bezocht voor tekst en uitleg over de vele aspecten van armoede in de praktijk. Sketches met Rotterdamse acteurs zullen de problematiek van armoede verduidelijken en verlevendigen. Er wordt in principe opgenomen met drie camera s inclusief de cameramensen, een medewerker voor het geluid en een editor. Verder is er een verslaggever noodzakelijk en zullen voor de sketches acteurs aangezocht moeten worden. Een opnameruimte zal beschikbaar moeten zijn, al dan niet op parttime basis en tevens zal er ruimte moeten zijn voor montage en overleg. Vanuit de Rotterdamse Sociale Alliantie zijn er contacten met een creatieve niet-commerciële productie organisatie, met ruime technische en journalistieke kennis en kennis van de armoedeproblematiek. Deze organisatie heeft bewezen dat zij aantrekkelijke TV programma s kan maken met een ruim kijkbereik. Bij de producties gaat de Rotterdamse Sociale Alliantie de rol op zich nemen van eindredactie. 15
FORMAT TV PRODUCTIES Er is een aanzet voor een format gemaakt, bestaande uit drie in elkaar grijpende onderdelen: Sketch: Aan de hand van een casus uit de praktijk van wat mensen in een armoedesituatie kunnen meemaken wordt een sketch geschreven en in toneel gezet met professionele Rotterdamse acteurs. Studiogesprek: In een gesprek met een deskundige of ervaringsdeskundige wordt het hoe, het wat en het waar van de armoedesituatie besproken en ook wat er aan gedaan kan worden. Dit gebeurt op een journalistieke wijze. Verhaal halen: Een verslaggever gaat ter plekke (een organisatie, een bedrijf, de sociale dienst, een deurwaarder, een incassobureau, etc.) verhaal halen en overleggen hoe in het vervolg herhaling voorkomen kan worden. Naast dit format zijn er aanvullingen mogelijk, zoals een column kort actueel nieuws over armoede. Verder zullen er een aantal terugkerende elementen zijn binnen de te realiseren programma s, zoals: De insteek en de opstelling van het landelijke en het plaatselijk bestuur ten aanzien van armoede. Het monitoren van projecten tegen armoede in de Rotterdamse regio die er werkelijk toe doen, zoals voedselbank, schuldhulpverlening etc. Het over het voetlicht brengen van creatieve en daadgerichte plannen van burgers voor de armoedebestrijding vanuit hun eigen specifieke insteek (bijvoorbeeld kerk, vereniging, vakbond of politieke kleur). Aandacht voor te verwachten toekomstige armoede bij bezuinigingsmaatregelen en de gevolgen daarvan bij verschillende groepen burgers. Aandacht voor de veroorzakers van armoede en de organisaties die de armoede onder de Rotterdamse bevolking verergeren, zoals aanbieders van leningen, afbetalingsregelingen, deurwaarders, incassobureaus, belastingboetes etc. Monitoren en kwaliteitstoetsing van de hulpverlening, zoals bij bewindvoering. Belichting van de gevolgen van armoede: valse schaamte, sociaal isolement, gezondheidsproblemen, frustraties. Uiteraard wordt er verwezen naar informatie te vinden op de site van het Expertisecentrum Armoede Rotterdam. 16