Samenvatting Geschiedenis Samenvatting hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 2444 woorden 17 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 6.1 wereldeconomie: de ontwikkeling van handelskapitalisme en wereldeconomie. De VOC 1595: Cornelis Houtman gaat op ontdekkingsreis naar Indonesië, pas 2 jaar later komen ze terug nadat ze java hebben ontdekt. Ongeveer 1/3 van de bemanning heeft het overleeft. Na deze reis werden er veel meer reizen gedaan om specerijen als peper, nootmuskaat ect te halen die alleen op de Molukken te krijgen zijn. Dit leverde heel veel geld op. Maar ook zorgde het voor veel zware concurrentie, wat de winst snel omlaag haalde. 1602: De Staten-Generaal richte de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op. Ze kregen handelsmonopolie over heel Azië, alleen nederlanders mochten daar handelen. Ook hadden ze andere privileges: - Verdragen sluiten met vorsten - Soldaten in dienst nemen - Oorlog voeren - Veroverde gebieden besturen Multinationaal = onderneming met vestigingen in meerdere landen Handelskapitalisme = economisch systeem waarbij koopman-ondernemers zich met handel en nijverheid bezighielden en een deel van de winst in hun onderneming investeerden. Kapitalisme = economisch systeem waarbij productiemiddelen privébezit zijn en personen geld in een onderneming investeren met een doel om winst te maken De VOC werd multinationaal, wat belangrijk was voor het handelskapitalisme. In dit systeem van kapitalisme gaven eigenaren niet altijd leiding aan de onderneming. De VOC verhandelde aandelen om geld te krijgen om de reizen te kunnen betalen. De aandeelhouders waren de eigenaren. In werd een gouverneur-generaal de hoogste bestuurder. Batavia 1605: toen de Molukken waren veroverd moesten alle bewoners een contract tekenen dat ze specerijen alleen aan de VOC leverden. Dit werd vaak niet gevolgd. Pagina 1 van 6
1618: Een van de eerste gouverneur-generaal, Jan Pieterszoon Coen, moest een hoofdkwartier stichten in Oost-Azië. Toen de vorst en de engelse de nederlanders wilden verdrijven, liet Coen Jakarta platbranden en bouwde een Batavia op. Dit werd het hoofdkwartier en de verzamelplek van alle schepen naar en van EU. 1621: Coen viel de Banda-eilanden (Molukken) binnen om te laten zien wie de baas was en moorden of deporteerde alle inwoners. De inwoners werden vervangen door VOC- dienaren. Handelsnetwerken VOC De VOC bouwde een handelsnetwerk op met factorijen aan kusten van bvb China, Japan en Indië. Hieruit deden ze mee aan lager bestaande handel tussen Azië. Bvb zilver uit Japan en textiel uit Indië, hiermee werden de specerijen uit de Molukken betaald. Met hulp van Javaanse edelen werden boeren gedwongen koffie te verbouwen. > VOC had veel aanzien in gebieden op Java. De handelsrelaties die EU had buiten EU, werd het begin van de wereldeconomie. In de tijd van regenten en vorsten raakten gebieden over de hele wereld door handel met elkaar verbonden. De EU haalden in Afrika goud en slaven, die moesten werken op plantages (suiker, tabak, cacao, koffie). De producten gingen weer naar de EU. 1621: West-Indische Compagnie (WIC) werdt opgericht. Hielden zich vooral bezig met kaapvaart (= piraterij met toestemming van de overheid). Ze moesten de Spaanse aanvoer van goud en zilver stoppen en Spanje financieel uitputten. 1628: Piet-Hein verovert complete Spaanse zilvervloot. Erg winstgevend is de WIC nooit geworden, doordat er meer EU concurrentie was in Amerika dan in Azië 6.2 De Gouden Eeuw van Nederland: de bijzondere plaats en bloei van de Nederlandse republiek. Regenten Door de opstand hadden de Nederlandse gewesten en steden hun zelfstandigheid behouden. Vanaf de buitenkant leek Nederland een eenheid, maar wanneer er iemand binnen kwam gedroegen de gewesten zich als 7 aparte staatjes. De regenten (= bestuurder) hadden de macht. De regenten benoemden ook elkaar, > de bestuursbanen bleven in een kleine kring van families. De steden werden geleid door een vroedschap (= een college van 20/40 regenten). Zij benoemden bvb de burgemeesters. Adel had meer macht in het oosten, maar alsnog was er geen enkel land waar de burgerij zoveel macht had als in de Republiek. Stadhouders De stadhouders hadden de hoogste functie in de gewesten (er waren dus 7). Tot de 18e eeuw waren ze allemaal familie van Willem van oranje, daardoor hadden ze nog meer aanzien want Willem had veel goede dingen gedaan voor de republiek. De stadhouder van het gewest Holland was de machtigste man in de republiek. Taken stadhouder - opperbevelhebber van het leger en de vloot - hield toezicht en rechtspraak - was in veel plekken betrokken bij het benoemen van regenten Pagina 2 van 6
In de republiek was er een strijd tussen prinsgezinde regenten (vonden dat de Gewestelijke Staten en Staten- Generaal het hoogste gezag had) en staatsgezinde regenten (zij steunden de stadhouders zoals Willem II en Willem III, de Oranjes). Staten-generaal De Staten-Generaal was de enige overheidsfunctie die voor de hele republiek gelden. - besluiten maken over buitenlandse politiek - in- en uitvoerrechten - leger en vloot - bestuurde generaliteitslanden ( Brabant, Limburg en Vlaanderen) De staten-generaal kon pas besluiten nemen als alle gewesten ermee instemden. Maar omdat Holland ze machtig was (veel geld in het laatje bracht) kregen zij vaker hun zin. In de staten-generaal was de landsadvocaat of raadspensionaris de belangrijkste man. - voorzitter Holland - vertegenwoordigde Holland - hield de contacten met het buitenland Handel in de republiek De republiek was door de rijkdom een militaire grootmacht. Ze hadden maar weinig inwoners maar door huursoldaten hadden ze een groot leger. Door alle handel in de republiek ontstond er welvaart. Amsterdam was de belangrijkste stapelmarkt (= plaats waar goederen minpakhuizen worden opgeslagen met de bedoeling om zo de prijzen te beïnvloeden). De Staten-Generaal maakte handel voeren makkelijker door de in- en uitvoerrechten laag te houden en in het buitenland dit niet te doen. Antwerpen was eerst de belangrijkste handelsstad, maar door de val van Antwerpen veranderde dit. Rijke koopliederen vluchtten naar Amsterdam en namen hun geld, contacten en deskundige mee. Ook andere steden in Nederland dan Amsterdam hadden veel aan de val van Antwerpen. Veel textielarbeiders en textielondernemers vlucht naar leiden > werden de meerderheid van de bevolking daar > leiden werd belangrijkste textielcentra. Ook alle boten die gebruikt werden voor de handel zorgde voor welvaart > de boten hadden bvb touw, zeilen echt nodig > zorgde voor mensen die niet direct met de handel te maken hadden meer werk kregen. Gouden eeuw = economisch en culturele bloeiperiode van Nederland in de 17e eeuw. Cultuur Ook de cultuur in Nederland veranderde door de Gouden eeuw. De protestantse kerken in de Republiek waren geen opdrachtgever en er waren ook geen paleizen die vol konden worden gestopt met kunst en goud. De regenten, koopliederen en welgestelde burgers waren juist de belangrijkste klanten van de Hollandse meesters. Ze bestelde schuttersstukken en familieportretten. Ook kwamen er veel zeegezichten, taferelen en stillevens op de markt. Ook in de wetenschap had de republiek een belangrijke rol. Bvb Hugo de Groot die de grondlegger was van het volkenrecht (= regels voor gedrag van staten). Zo waren er nog meer wetenschappers. Ook wetenschappers van het buitenland kwamen naar de Republiek > in NL was de geestelijke vrijheid nergens zo groot > zo konden er bvb boeken worden gedrukt wat ergens anders niet kon > Er kwamen dus meer wetenschappers naar nederland om hun theorieën te verspreiden. Pagina 3 van 6
De republiek was gereformeerd (calvinistisch) maar andere geloven werden getolereerd als ze het maar niet lieten zien dat ze in een ander geloof geloofde (kerken in huizen ect). Er was namelijk gewetensvrijheid (= het recht om een eigen overtuiging of geloof te hebben), niemand kon om zijn geloof keuze worden vervolgd. 6.3 Het absolutisme: Het streven van vorsten naar absolute macht. Door godsdienst tegenstellingen en verzet tegen centralisatie politiek van vorsten ontstonden er in de 17e eeuw weer opstanden en oorlogen. Duitsland De keizer in Duitsland probeerde zijn macht te versterken en de protestanten te onderdrukken > leidde tot 30-jarige oorlog (1618-1648). De Duitse vorsten vechte met elkaar en het buitenland ging zich er ook mee bemoeien. Duitsland werd verwoest > miljoenen mensen gingen dood door geweld, ziektes en honger. 1648; Duitsland bestond nog uit 300 onafhankelijke staten. De keizer ging zich op zijn Oostenrijkse bezittingen focussen > Oostenrijk werd een sterke monarchie en groot rijk. Frankrijk 1648: einde godsdienstoorlog in Europa, begin burgeroorlog Frankrijk. > het parlement van Frankrijk eiste meer macht en de burgers kwam in verzet. Het koninklijke paleis werd bekogeld. Edelen die terug kwamen met hun troepen van de 30-jarige oorlog sloten zich bij de opstand aan. Hun bendes zorgde voor veel doden en verwoestingen. 1653: de edelen verliezen de burgeroorlog (Fronde) 1643: Lodewijk XIV erft de troon van zijn vader als kleuter, en in onder de indruk geraakt van de Fronde. Hij houdt een levenslange wantrouwen over tegen de edelen en steden. 1648: Lodewijk en zijn moeder moeten vluchten. 1661: Lodewijk gaat over Frankrijk regeren. Hij ging de macht van de edelen bepreken > absolutisme = regeringssysteem waarbij de macht van de vorst niet mag worden beperkt door een grondwet of door rechten van anderen. Lodewijk stelde in de provincies intendanten in; - in de belasting - rekruteerden soldaten - bemoeide zich met rechtspraak, landbouw en nijverheid Ook had Lodewijk het leger onder controle, hij wou niet meer afhankelijk zijn van edelen met hun eigen leger en die dus onafhankelijk konden opereren. De staat zou vanaf nu de rekrutering, huisvesting en betaling van soldaten regelen. De hoge adel leverde nog wel de hoogste officieren, maar ze moesten gehoorzamen aan de koning anders was hun stem in het leger voorbij. 1685: Lodewijk schaft de godsdienstvrijheid in na 87 jaar en gaat de hugenoten (franse calvinisten) vervolgen. Steden en regio s hielden alsnog hun eigen rechtsregels en andere privileges. Pagina 4 van 6
Lodewijk zorgde er ook voor dat de kerk en adel een beetje belasting gingen betalen. Om nog meer geld te krijgen werd het mercantilisme (= economisch systeem waarbij de overheid ingrijpt in de nationale economie door productie en export te bevorderen en de import te bepreken) ingevoerd; concurrentie in het buitenland werd verminderd door het importeren van producen duurder te maken waardoor er meer handel in het land zelf ontstond. Lodewijk vond dat niks zijn macht mocht beperken. Hij liet zichzelf de zonnekoning noemen ( de hele wereld draaide om hem). Ook liet hij een gigantisch paleis bouwen in Versailles, om indruk te maken. Frankrijk werd door Lodewijk de sterkste staat van de EU, met een sterk leger. Dit bracht rust in FR zelf, want er waren geen bendes meer die voor gevaar zorgde. Maar Lodewijk hield zelf veel van oorlog om Frankrijk uit te breiden. 1670: Lodewijk maakt het plan om de Republiek te veroveren. In geheim spreekt hij af met de engelse koning en Keulen en Münster ( Duitse staten de aan de Republiek grenzen). 1672: Ze vallen aan. Michiel de Ruyter voorkomt de engelse invasie, maar de franse en Duitse weten een paar staten te bezetten. Er ontstaat paniek in Holland > woede tegenover de regenten, vooral de gebroeders Witt, want zei hebben voorkomen dat prins Willem stadhouder werd en kregen de schuld van het zwakke leger. Willem werd stadhouder benoemd en de broers werden vermoord. In Holland werden de polder onder water gezet, en Willem III hield de fransen tegen. 1672 werd het rampjaar genoemd. Engeland 1642: engelse koning wilt meer macht > machtsstrijd tussen koning en parlement > burgeroorlog. 1649: einde burgeroorlog, koning word onthoofd. Engeland wordt een republiek. 1660: Engeland word weer een monarchie onder leiding van Karel II. Karel wilt net zoals Lodewijk absolute macht en niet meer de beperking die het parlement hem oplette. 1685: opvolger Karel II, Jacob II komt aan de macht en was katholiek. Het protestantse parlement werkt samen met Willem III om Jacob af te zetten. Republiek zag Jacob als gevaar voor herhaling van het rampjaar. Willem doet grote invasie op de engelse vloot. Jacob vlucht, Willem word koning van Engeland en beloofd de rechten van het parlement te respecteren. 1688: Engeland word constitutionele monarchie ( = koninkrijk met grondwet). Engeland word met de Republiek een coalitie tegen Frankrijk. 1688-1713: Oorlog tegen Frankrijk. Franse machtsuitbreiding word voorkomen > oorlog koste veel geld > Republiek heeft grote schulden > Een reden waarom de Gouden Eeuw eindigde. Republiek raakt achterop Engeland en Frankrijk. 6.4 De wetenschappelijke revolutie: de wetenschappelijke revolutie Het idee dat de planten, zon en maan om de aarde draaide was bedacht door Griekse wetenschapper Ptolemaeus Pagina 5 van 6
en paste goed bij het christelijke beeld dat de aarde het middelpunt was van goddelijke schepping. Copernicus was de eerste die vast stelde dat de zon niet om de aarde draaide, maar de aarde om de zon. 1543: de theorie van Copernicus word gepubliceerd in het boek de revolutionibus. Maar er word wel gezegd dat zijn theorie onzin is. 1606: John Kepler bewijst dat de aarde om de zon draait. Ook Galileo Galilei bewijst dat dit waar is. Galilei Galilei bouwt telescopen die veel beter waren dan de bestaanden en kon zo zien dat de beweringen van Ptolemaeus niet kloppen. Deze ontdekking zorgde hem in conflicten met de kerk. Nadat Galilei s theorie werdt gepubliceerd werd het hem verboden de theorie van Copernicus te verdedigen. De revolutionibus komt op de kerkelijke lijst van verboden boeken. Galilei schreef alsnog en tweede boek waarin hij de verdedigers van Ptolemaeus belachelijk maakte. De kerk dreigde met de brandstapel en Galilei riep met tegenzin zijn denkbeelden op. 1992: De kerk geeft nu pas toe dat Galilei gelijk had Newton Galilei bestuurde ook de manier waarop voorwerpen beweegden. Zijn beweringen werden verder uitgebreid door Isaac Newton. 1687: Newtons boek verschijnt waarin hij zwaartekracht uitlegt. De wetenschappelijke revolutie (= doorbraak van een wetenschappelijk manier van denken in de 17e eeuw) die bij Copernicus begon, kwam bij newton tot een hoogtepunt. Er ontstond een nieuw wereldbeeld. De aarde werd minder het middelpunt en meer beschouwd als andere planeten. Observeren, experimenteren, controleren In de oudheid en in de middeleeuwen voerden wetenschappers geen experimenten uit en werden de waarnemingen niet altijd vertrouwd. In de renaissance twijfelde wetenschappers aan de theorieën maar bewonderde de klassieke schrijvers nog wel zo erg dat ze nauwelijks niet durfde te twijfelen aan hun theorieën. In de 17e eeuw veranderde dat. Galilei deed zijn uitspraken op basis van experimenten en observaties die hij weer controleerde met nieuwe experimenten. Andere wetenschappers deden dit ook en vonden dit ook belangrijk. René Descartes vond juist dat niets met zekerheid kon worden gezegd, behalve in wiskunde. Zintuigelijk waarneming zorgde volgens hem juist voor misverstanden. Hij leefde volgens het motto ik denk, dus ik ben. Door nieuwe uitvindingen als de telescoop en microscoop maakte preciezere waarnemingen mogelijk. Wetenschap en oorlog De wetenschappelijke revolutie werd versterkt door het praktische nut die wetenschap bleek te hebben voor de scheepvaart en oorlog. > precieze zeekaarten konden worden gemaakt en vuurkracht van kanonnen en geweren konden worden vergroot. > door de militaire wetenschap kreeg Europa het overgewicht in de wereld > konden edelen onder de duim krijgen, oorlogsgeweld leverde meer verwoesting en slachtoffers op. Overheden stopte geld in onderzoek en brachten wetenschappers bij elkaar om theorieën uit te delen & samen onderzoek te doen. Zo maakte de wetenschappelijke revolutie in de 17e eeuw de verlichting in de 18e eeuw mogelijk. Pagina 6 van 6